PDA

View Full Version : SHKENCA EUROPIANE


Odise
04-07-05, 03:00
Ngjarjet mė tė rėndėsishme pėr shkencėn evropiane

6 shkurt 2005
06-02-2005



Viti 2005 filloi me njė ngjarje tė shėnuar pėr Agjencinė Evropiane tė Hapėsirės, me dėrgimin e sondės sė hapėsirės Hygens nė Titan, Hėna mė e madhe e Saturnit. Por kjo ngjarje e rėndėsishme pėr shkencėn porsa ka filluar: nga sonda Hygens priten tani njė numėr tė rejash shkencore.

Mė 14 janar sonda Hygens e Agjencisė Evropiane tė Hapėsirės, ESA, zbriti nė Titan dhe mori mostrėn e parė tė pėrbėrjes kimike tė atmosferės sė Titanit, si dhe fotografitė e para tė sipėrfaqes sė tij misterioze.

Ky ishte njė sukses i madh pėr ta filluar vitin 2005. Sipas ESA-s, kėtė vit do tė ketė njė numėr tė madh misionesh, qė do t’i zgjerojnė mė tej njohuritė tona pėr hapėsirėn.

Nė fushėn e teknologjisė sė raketave, inxhinierėt evropianė nuk i kanė kursyer pėrpjekjet pėr rifillimin e programit Ariane-5 pėr hedhjen e raketave 10-tonėshe.

Sistemi i ftohjes i motorit tė raketės sė tipit Vullkan-2 ėshtė pėrmirėsuar dhe mbulesa e tij termale ėshtė pėrmirėsuar.

Rezultatet e njė numri provash nė Vernon tė Francės, ishin tė kėnaqshme.

Ariane-5, 10 tonėshe, sė shpejti do tė jetė raketa mė e rėndė evropiane qė lėshohet nė hapėsirė.

Mė 15 prill, astronauti italian Roberto Vittori do tė jetė evropiani i parė qė shkon me njė mision tė dytė nė Stacionin Ndėrkombėtar tė Hapėsirės.

Nė vitin 2002 ai mori pjesė nė misionin Marco Polo.

Objektivat kryesore tė misionit tė tij do tė jenė ndryshimi i raketės Soyuz tė lidhur me Stacionin Ndėrkombėtar tė Hapėsirės, e ashtuquajtur anije-shpėtimi dhe tė mbikqyrė shtimin e numrit tė pjestarėve ekpeditės nga 10 nė 11 vetė.

Vittori gjithashtu do tė kryejė njė program tė plotė eksperimental, ku gjatė qėndrimit 10-ditėsh nė Stacionin Ndėrkombėtar tė Hapėsirės, shumica e pjesėtarėve do tė jenė italianė.

Pėr vitin 2005, ėshtė gjithashtu nė plan edhe fluturimi i Automjetit tė Transferimit Automatik tė Agjencisė Evropiane tė Hapėsirės, ATV.

ATV-sė ju dha emri i shkrimtarit francez Zhyl Vern qė ka vdekur 100 vjet mė parė.

ATV-ja do tė dėrgohet nė Stacionin Ndėrkombėtar tė Hapėsirės me njė raketė tė tipit Ariane-5 dhe do tė jetė e aftė t’i bashkohet vetė kėtij Stacioni.

Me t’u shkarkuar ngarkesa 7,5 tonėshe, ATV-ja do tė shėrbejė si kosh gjigand pėr hedhjen e mbeturinave.

Njė tjetėr rol i rėndėsishėm i ATV-sė ėshtė rritja e lartėsisė sė Stacionit Ndėrkombėtar tė Hapėsirės, pėr tė kompensuar tėrheqjen e Tokės.

Nė muajin qershor, do tė lėshohet njė satelit tjetėr pėr vėzhgimin e motit, i quajtur Meteosat i Brezit tė Dytė.

Ky satelit i sofistikuar ka njė radiometėr me 12 kanale, qė bėn tė mundur parashikime tepėr tė specifikuara pėr motin rajonal, si dhe fotografon nga njė imazh tė ri ēdo 15 minuta.

Sateliti do tė vendoset nė njė orbitė stacionare derisa tė nevojitet pėr tė zėvendėsuar njė satelit tjetėr para tij.

Rreth sė njėjtės kohė, sonda Cryosat do tė niset pėr nė hapėsirė pėr tė vėzhguar shtresat e akullit nė Polet.

Sonda Cryosat, do tė masė edhe trashėsinė e akullit nė det me njė saktėsi tė paparė dhe do tė regjistrojė ndryshimet e akullit nė varėsi tė ngrohjes globale.

Tre vjet pas dėrgimit tė kėsaj sonde nė hapėsirė, shkencėtarėt do tė jenė tė aftė tė tregojnė me siguri, nė se shtresat e akullit nė polet e jugut dhe veriut po shkrijnė, dhe nė se kjo ndodh, do tė masė shpejtėsinė e kėtij procesi.

Gjatė gjithė vitit 2005, sondat SMART-1 dhe Mars Express, do tė dėrgojnė rregullisht tė dhėna nė Tokė.

Gjatė misionit tė saj nė Hėnė, Smart -1 ka kryer prova tė suksesshme me mjete tė reja shtytėse, duke shfrytėzuar energjinė diellore, pėr tė shkuar tek planetet e tjera.

Nė muajin nėntor, agjencia evropiane e hapėsirės do tė fillojė misonin e saj tė parė nė Venus qė do tė quhet ”Venus Express”.

Pas njė udhėtimi planetar 5-mujor, inxhinierėt do ta fusin anijen e hapėsirės nė njė orbitė 24-orėshe rreth Venusit.

Atje, kjo anije do tė kryejė vėzhgime shkencore me instrumentet e veta, njė pjesė e tė cilave janė marrė nga anijet Rosetta dhe Mars Express, si dhe dy instrumente tė reja eksperimentalė.

Ky mision do tė zgjasė vetėm dy ditė venusiane, baras me 500 ditė nė Tokė.

Nė vitin 2005, Evropa gjithashtu do tė hedhė njė hap tė ri pėrpara, me shėrbimet e navigimit.

Do tė lėshohet, njė satelit, i cili do tė bėjė pėrgatitjet pėr Galileon, sistemin satelitor navigues vetėm pėr Evropėn.

Deri nė vitin 2008, i gjithė sistemi dhe 30 satelitėt e tij, do tė duhet tė vihen nė funksionim.

Por viti 2005 do tė jetė i rėndėsishėm edhe nga pikėpamja politike pėr Agjencinė Evropiane tė Hapėsirės.

Kėshilli i parė i Hapėsirės qė u mbajt mė 25 nėntor, ishte njė hap i rėndėsishėm pėr formulimin e politikės evropiane tė hapėsirės.

Nga fundi i vitit 2005, vendet anėtare tė Agjencisė Evropiane e Hapėsirės do tė zhvillojnė njė takim pėr konfirmimin e kėsaj politike.

Vendime tė tjera lidhur me programet e reja tė hapėsirės, do tė ndikojnė nė tė ardhmen e shkencės sė hapėsirės nė Evropė. Kėtu mund tė pėrfshihen vėzhgimi global i Tokės, telekomunikacioni dhe eksplorimi i planeteve, qė tė dyja kėto tė drejtuara nga robotėt.