Kosovë-Serbi, përplasja e miteve

[ARVANITI]

Mitet serbe për Kosovën, vendin e të gjitha fantazmave identitare të mitologjisë nacionaliste serbe, sipas një historiani francez në një libër të botuar në Francë vitet e fundit. Por edhe kundërmitet shqiptare. Një histori e shkurtër e marrëdhënies mes Serbisë dhe Kosovës në këndvështrimin e një autori francez, por jo filoserb

Kosovë-Serbi, përplasja e miteve


Bosnjë-Hercegovina nuk ishte e vetmja pjesë e perandorisë otomane në kontakt me Serbinë; Kosova ishte një tjetër pjesë e kësaj perandorie, por kësaj here, ajo ishte brenda vetë kufijve të Serbisë.
Në Evropën Qendrore dhe Ballkanike ku për shekuj me radhë popujt kishin qenë të integruar në perandori të ndryshme, historiografia, ashtu siç lindi në shekullin XIX, mori përsipër rolin për të hedhur themelet e vetëdijeve kombëtare dhe për t’i formuar ato. Në të gjitha këto vende, historia, prapa një ngjyre objektiviteti, mendonte se detyra e saj nuk ishte të parashtronte faktet dhe të ndriçonte problemet, por të hapte procese dhe të fitonte çështje gjyqësore. Këto prirje që në thelb ishin të natyrshme, nga të cilat nuk shpëtuan as vetë historiografia franceze dhe ajo gjermane, në këtë pjesë të Evropës arritën kulmin. Këtu historia prodhoi edhe mite - mite nacionaliste - që përftonin urrejtje dhe më në fund luftë.

Ironi me mitin serb

Miti serb par excellence, siç e kemi parë, e koncepton Serbinë si Krishtin: duke qenë ashtu si ai bartëse e Besimit të Vërtetë, si ai ishte vënë në kryq, si ai kishte vdekur, si ai ishte ringjallur. Mirëpo ky mit inkuadrohej në një hapësirë: kjo hapësirë ishte Kosova, e quajtur “Serbia e Vjetër”. Kjo provincë ishte vendi i jetës së lashtë të Serbisë dhe ai i martirizimit të saj; pra, logjikisht, ajo duhej të ishte vendi i rilindjes së saj. Në qoftë se mund të themi kështu, ky mit kishte një thjeshtësi biblike. Atdheu i “origjinës” së serbëve, “djepi” i tyre ishte Kosova. Më 15 qershor 1389, në Fushën e Mëllenjave, serbët, të vetmit mbrojtës të Krishtërimit, me princin Lazar në krye, në një betejë heroike që shumë shpejt u lartësua nga një cikël i tërë epik, u mposhtën nga vërshimi i turqve të pafe.
Pushtimi otoman i dëboi nga djepi i tyre historik në fund të shekullit XVII: më 1690, patriarku ortodoks i Pejës mblodhi tërë popullsinë serbe të krahinës dhe, duke udhëtuar në krye të saj, vajti të vendosej bashkë me të, në mbarim të këtij eksodi të ri, në Hungarinë e Jugut. Pasi që nga ajo kohë mbeti e shkretuar, Kosova u popullua me shqiptarë të islamizuar që erdhën nga jugu, pushtues të padenjë të kësaj province, manastiret e së cilës ishin “vendet e shenjta” të serbëve ortodoksë. Po ashtu ringjallja e Serbisë do të ishte e plotë vetëm kur kjo e fundit do të rimerrte Kosovën dhe do të dëbonte prej saj ata që ishin futur aty pa të drejtë, për të rivendosur aty popullin mbrojtës të besimit, të transfiguruar nga martirizimi i tij.

[ARVANITI]

Përtej miteve, realiteti

Meqenëse nuk ka qenë kaq poetik, duket se realiteti ka qenë më kompleks. Historiani i Cambridge-it Noel Malcolm-i, i cili më parë ishte shquar me veprat e tij për Bosnjën, kohët e fundit është orvatur, aq sa ka qenë e mundur, ta rindërtojë pa pasion dhe t’i japë mundësi publikut perëndimor të marrë vesh të vërtetën. Midis shumë pikave që arrin të vërtetojë studimi i tij, më thelbësoret janë këto:
- Perandoria e parë serbe në Ballkan nuk e ka pasur zanafillën në Kosovë, por në veriperëndim të kësaj të fundit, në provincën e Rashës që përkon në Sanxhakun e Novi-Pazarit. Selia e Kishës ortodokse serbe nuk i hodhi themelet në Kosovë, por në Serbinë qendrore dhe u zhvendos në Kosovë vetëm pasi ishte djegur nga zjarri; shumica e manastireve dhe e kishave serbe të mesjetës së hershme qenë ndërtuar jashtë Kosovës.
- Sa i përket Kosovës, para ardhjes së sllavëve, ajo ishte populluar me “ilirianë”, një degë e të cilëve janë shqiptarët. Edhe pas invadimit nga serbët dhe integrimit të Kosovës në perandorinë e tyre, një prani e qartë shqiptare mbeti në perëndim të vendit, si dhe disa pakica në lindje, pas gjasave sidomos katolike.
- Më 1389-ën, ushtria kristiane e princit Lazar nuk përbëhej aspak vetëm nga serbët, por në të merrnin pjesë së paku shqiptarë, boshnjakë e hungarezë. Kjo prani shqiptare ishte aq më shumë e natyrshme, sepse fiset shqiptare dhe sllave kishin bërë lidhje të shumta martesash, deri në atë shkallë sa në disa raste pandehnin se kishin stërgjyshër legjendarë të përbashkët.
- Përballë ushtrisë kristiane, ushtria otomane kishte në radhët e saj kontingjente të rëndësishme të krishterësh, nga të cilat disa ishin edhe kontingjente shqiptare, por edhe maqedonase e bullgare, të dërguara nga princat e tyre, Marko Kraljeviqi dhe Konstantin Dejanoviqi që ishin serbë, por vasalë të Portës së Lartë; përveç këtyre, pas gjase kishte edhe grekë e gjenovezë. Beteja në Fushën e Mëllenjave qe më tepër një luftë midis princash se sa midis qytetërimesh.
- Veç kësaj, nuk mund të thuhet shkoqur se ajo u mbyll me disfatën e kristianëve. Vërtet princi Lazar u zu rob dhe u ekzekutua, por sulltani u vra në mes të betejës. Si pasojë e kësaj vrasjeje, trupat e tij u tërhoqën me nxitim, çka ndikoi që njoftimet e para për këtë betejë, të cilat mbërritën në Perëndim, e paraqitnin si një fitore mbi turqit.
- Dhe në fakt, kjo betejë nuk nënkupton robërimin e Serbisë. Kjo e fundit qëndroi e pavarur edhe shtatëdhjetë vjet të tjera: vetëm pas mesit të shekullit XV, me marrjen e Konstantinopojës më 1453-ën, Mehmedi II e pushtoi Kosovën më 1455-ën dhe futi në zgjedhë Serbinë më 1459-ën.
- Me vendosjen e këtij sundimi, shkaku i përhapjes së madhe të islamizmit në Kosovë nuk qe aspak njëfarë prozelitizmi (= zelli për të bërë për vete simpatizantë të rinj) nga ana e otomanëve, të cilët për disa arsye që i kemi shqyrtuar më parë, nuk kishin më shumë interes se sa në Bosnjë-Hercegovinë. Aq më tepër kjo përhapje nuk qe pasojë e vendosjes së kolonëve turq, çka ndodhi në raste të rralla në Ballkan, dhe të kufizuara në disa krahina të Thrakës, të Bullgarisë dhe të Maqedonisë. Për të njëjtat arsye si në Bosnjë-Hercegovinë, përhapja e madhe e islamizimit i detyrohet konvertimit të popullsive të krishtera, sidomos katolike dhe pra kryesisht shqiptare ashtu si dhe shtimit të tyre demografik, sidoqoftë kjo gjë nuk përjashton një numër konvertimesh të serbëve ortodoksë. Të gjitha anketat përputhen për të hedhur poshtë idenë e një dyndjeje masive të popullsive të Shqipërisë drejt Kosovës.
- Veç kësaj, në qoftë se politika otomane nuk qe aspak e butë ndaj katolikëve, në të kundërt, ajo i favorizoi ortodoksët. Për t’i përmirësuar marrëdhëniet me shtetasit e tyre të këtij besimi gjatë luftës kundër fuqive katolike, otomanët madje dhanë leje për rivendosjen në mënyrë zyrtare në Pejë të Patrikanës serbe që ishte larguar së andejmi pas ardhjes së turqve. Kjo masë flet shumë për marrëdhëniet reale midis otomanëve dhe ortodoksëve. Mehmed Sokoloviqi që rridhte nga një familje serbe nga Hercegovina dhe mori titullin e devshirmes në Stamboll, bëri në aparatin shtetëror të perandorisë një karrierë që më 1565-ën e ngjiti në shkallën e Vezirit të Madh. Më 1557-ën, në kohën që ende ishte një nga vezirët e qeverisë, ai rivendosi patrikanën e Pejës, duke ngritur në këtë rang Makarijen, i cili deri atëherë kishte qenë arkimandrit në malin Athos dhe ishte pikërisht vëllai i tij. Ky episod flet shumë për realitetin e marrëdhënieve konfesionale dhe politike midis myslimanëve dhe ortodoksëve në Ballkanin otoman.
-Po gjatë sundimit turk, në shekullin XVI e XVII, ortodoksët morën në Kosovë të drejtën për të restauruar kishat dhe manastiret e tyre dhe madje – dhe sidomos – morën të drejtën për të ngritur kisha dhe manastire të reja, shumë nga të cilat në kohët e mëpastajme do të mbahen si “vende të shenjta” në Serbinë ortodokse, çka do të ishte një ironi zbavitëse, në qoftë se më vonë nuk do të kishte kushtuar aq shumë gjak. Po në atë kohë kur u rivendos Patrikana në Pejë, ky qytet ishte me shumicë myslimanë: më 1590-ën, tërë popullsia e saj ortodokse përbëhej vetëm nga pesëmbëdhjetë familje.
-Kjo vërejtje na çon në shkatërrimin e mitit të fundit, atë të “shpërnguljes së madhe” të vitit 1690. Pas dështimit të rrethimit të fundit të Vjenës nga otomanët më 1683-shin, kundërmësymja i kishte çuar deri në Serbi ushtritë e perandorit Leopoldi I; në vjeshtën e vitit 1689, ato arritën deri në Kosovë dhe e pushtuan atë. Popullsitë u arratisën në masë para ushtrive që përparonin: qëkurse kishin marrë Budën dhe rrafshinën hungareze më 1686-ën, trupat perandorake praktikonin në shkallë të gjerë masakrat dhe deportimet e myslimanëve, veç kësaj, kështu bënin edhe me kalvinistët.
Por as patriarku ortodoks serb i Pejës, Arsenije III Çernojeviq nuk e shihte me sy të mirë ardhjen e këtyre “çlirimtarëve”, ndoshta kristianë, por sigurisht tepër katolikë për shijen e tij. Qysh më 1688-ën, duke parë zmbrapsjet e pareshtura të otomanëve, ai kishte dërguar me të shpejtë në Moskë një arkimandrit serb me emrin Isaias, të ngarkuar për të kërkuar ndihmën e Carit, duke i thënë se, në qoftë se perandori Leopold do të pushtonte Ballkanin, “të krishterët ortodoksë do të gjendeshin në kushte më të këqija se sa nën sundimin turk”. Në një rast të tillë, në të vërtetë patriarku kishte frikë se Habsburgu do ta bashkonte me kishën uniate serbe, e detyruar të njihte autoritetin e papës.
Meqenëse Cari nuk ishte në gjendje t’i vinte në ndihmë, Arsenije-ja u detyrua të zgjidhte si mbrojtës një fuqi katolike: midis Habsburgut dhe Venecies, zgjodhi këtë të fundit, që në atë kohë vepronte në Mal të Zi dhe në Hercegovinë. Armiqësitë i radikalizonin pozicionet. Pasi iku nga turqit, - të cilët, për mos e lejuar të bënte pakt me pushtuesit e krishterë, kishin dashur të ishin të sigurt për të dhe ta çonin në Stamboll me tërë thesarin e tij, - ai vajti në Mal të Zi, me qëllim që të vihej nën mbrojtjen e Venecies. Aty murgjit e tij të Pejës e bënë me dije se popullsitë ortodokse të rajonit tashmë u ishin nënshtruar austriakëve.
Në qoftë se ai nuk do të kthehej menjëherë në qytet, këta të fundit do të emëronin një patriark të ri në vend të tij. Arsenije-ja vendosi të kthehej andej nga kishte ardhur. Por sapo mbërriti në Pejë dhe në selinë e patrikanës së tij në ditët e para të vitit 1690, situata ushtarake në Kosovë ndryshoi pamje: të shoqëruar nga trupa ndihmëse tartare që vrisnin e prisnin pa mëshirë, otomanët e rimorën provincën me anë të një fushate të rrufeshme. Që nga kjo kohë, patriarku u dukej si një tradhtar që kishte kaluar në anën e austriakëve. Ai u detyrua të ikte me nxitim nga rezidenca e tij, drejt veriut që ende mbahej nga trupat e Leopoldit. Sipas një prej atyre raporteve që zakonisht kanë të dhëna të sakta, që ishte e zonja t’i shtinte në dorë Republika e Venecies, Arsenije-ja u vu për rrugë me dhjetë kuaj të ngarkuar me thesarin e tij, por gjatë udhëtimit u plaçkit nga serbët, ndërsa në Pejë, manastiri i ripushtuar nga turqit ishte grabitur dhe dy nga murgjit që nuk kishin ikur me patriarkun, ishin “bërë copë-copë”.
Patriarku qe një nga personat e rrallë që mundi të largohej nga Peja dhe të mbërrinte në Serbi. Por, pasi mori Kosovën, veziri i madh e vazhdoi kundërmësymjen deri në Serbi, deri në Veri të kësaj të fundit: ai e mori përsëri Beogradin më 8 tetor 1690. I gjendur përballë këtij përparimi të ushtrisë, Arsenije-ja kishte ikur më parë nga kryeqyteti serb për të shkuar edhe më në veri, në tokat e mbretërisë së Hungarisë, pa dyshim kësaj radhe i shoqëruar nga 30 000 të ikur me origjinë nga Serbia dhe jo nga Kosova. I tillë është realiteti që fshihet prapa legjendës së “Shpërnguljes së Madhe”, “Velika Seoba” e historianëve serbë të shekullit XIX, të cilët e paraqesin patriarkun duke u larguar nga Kosova, - nga Kosova, jo nga Serbia, - në krye të së paku 500 000 frymëve.

Kundërmitet shqiptare

Të tilla janë mitet kryesore që denoncon Noel Malcolm-i. Megjithatë, ai shkatërron kalimthi edhe disa kundërmite të përhapura nga historianët shqiptarë të shekullit XX, sidomos ato që ngulmojnë se Kosova, ashtu si Bosnjë – Hercegovina, gjithnjë ka qenë një entitet politik unik dhe se popullsia shqiptare aty ka qenë gjithmonë në shumicë absolute. Sigurisht sado të rreme që të jenë mitet, si mite ato janë reale dhe shkaktojnë ngjarje: po ashtu, njerëzit nuk i përcaktojnë veprimet e tyre sipas të vërtetës, por sipas idesë që ata kanë për të.

Shkatërrimi i të gjitha miteve

Megjithatë këto mite mbeten për t’u studiuar si të tilla dhe duhet të denoncohet pretendimi i tyre për t’i zënë vendin realitetit historik. Pasi të restaurohet ky realitet aq sa lejojnë burimet që mund t’u zihet besë, dalin në dritë këto karakteristika themelore të historisë së Kosovës: në të gjithë shekujt, në mesjetë ashtu dhe në kohët moderne, asnjëherë kjo provincë nuk ka qenë teatër i ballafaqimeve etnike – as edhe në kohën e betejës në Fushën e Mëllenjave, ku shqiptarë madje dhe serbë luftuan në të dy anët. Veç kësaj, nuk ka pasur as ballafaqime fetare, megjithëse acarimet, sidomos midis katolikëve dhe myslimanëve, nganjëherë kanë qenë reale, por për arsye të tjera që nuk ishin fetare. Të vetmet grindje të vërteta kanë qenë të natyrës politike: shkaku i grindjes midis princave ishte zotërimi i territorit.
Pikërisht gjatë shekullit XIX fillon drama e Kosovës moderne. Nga të gjitha dramat që lidhen me frakturat midis ansambleve perandorake, ajo është shembulli më i përkryer. Çlirimi progresiv i Serbisë qysh nga fillimi i shekullit XIX, kufirin e saj me Kosovën në të vërtetë e shndërron në një kufi midis perandorish. Në Jug, shtrihet perandoria otomane. Në Veri, nën emrin e Serbisë, në realitet Perandoria e Carëve vendoset në zemër të Evropës.

[ARVANITI]

Armiqësimi i bashkësive në Kosovë

Më në fund, me anë të Serbisë, ajo ka në dorë instrumentin për të realizuar ambicjet e saj. Ky instrument duhet të zmadhohet dhe pushtimi nga Serbia i provincave jugore, ashtu siç ndodhi më 1833-shin dhe më 1878-ën, duke u shtrirë drejt Sanxhakut të Novi-Pazarit, Kosovës apo Maqedonisë, shënuan zvogëlimin progresiv të Perandorisë otomane nga rusët, të cilët në të njëjtën kohë e mbërthyen si një morsë që e shtrëngonte në veri dhe në lindje. Gjithashtu konsujt e Rusisë në Kosovë, në avanpostet e këtij plani për pushtim, i hynë punës me zjarr të madh në Prishtinë e në Mitrovicë, duke krijuar një klimë armiqësie midis bashkësive të provincës.
Pikërisht në këtë kohë, në perandorinë otomane, u shfaq një dukuri paralele me pasoja të kobshme. Ndërsa deri atëherë otomanët kishin mosbesim vetëm ndaj katolikëve që kishin fe të njëjtë me armiqtë e tyre austriakë dhe venecianë, ndryshimi i kundërshtarit kryesor që tani e tutje ishte rus, përgjatë një fronti të mundshëm serb, - filloi t’u ngjallte mosbesim ndaj shtetasve të tyre ortodoksë. Duke filluar që nga shekulli XIX, përballë ambicieve ruse që dolën në dritë në luftën e Krimesë, otomanët reaguan duke e përforcuar kufirin e tyre me Carin: ata vendosën aty refugjatë sirkaukazianë (banorë të Kaukazit të Veriut) që quhen edhe çerkesë. Sirkaukazianët myslimanë, pengesa kryesore për të ndaluar përparimin e rusëve në Kaukaz, ishin mundur nga këta të fundit më 1864-ën.
Pikërisht atëherë më shumë se një milion myslimanë – kryesisht sirkaukazianë, por midis të tjerëve edhe abhazë, - kishin ikur nga Kaukazi për t’u vendosur në brendësi të Perandorisë së Sulltanit, i cili i shpërndau në zotërimet e tij, sidomos në zonën e kufijve: nga 150 000 deri në 200 000 u vendosën në Ballkan, rreth 12 000 prej tyre në Kosovë, në lindje të së cilës qenë krijuar për ta nja tridhjetë ngulime (koloni). Këto ngulime përputheshin me një politikë të menduar mirë nga Porta, e cila dëshironte t’i shndërronte provincat e saj kufitare përballë Perandorisë ruse dhe sejmenëve të saj si Serbia në bastione të populluara me shtetas të sigurt, që kishin një urrejtje të thellë ndaj rusëve dhe përgjithësisht ndaj fesë ortodokse. Por atë që e fitoi si forcë ushtarake, Perandoria otomane e humbi në paqen civile: ardhja e sirkaukazianëve shkaktoi një keqësim të ndjeshëm të marrëdhënieve midis bashkësive.
Kështu ortodoksët e Kosovës u gjendën përpara një armiqësie në rritje. Nga ana e tyre, myslimanët panë pa vonuar vërtetimin e të gjitha planeve që ua kishin frikën. Më 1877-ën dhe më 1878-ën, myslimanët, shumica shqiptarë, që banonin në territoret fqinje me Kosovën, në Perëndim dhe në Lindje, disa të pushtuara nga malazezët, të tjerat nga serbët, u dëbuan në masë: mbërritja e tyre i bindi kosovarët shqiptarë për fatin që i priste, ca më tepër se me aneksimet e fundit që ishin bërë, Beogradi dhe aleati i tij malazez, nuk e fshihnin më qëllimin e tyre që të vinin “për të çliruar” serbët e Kosovës.

Me sy mbyllur para masakrës serbe në Kosovë

Këto hamendësime të frikshme u konkretizuan përtej asaj që mund të imagjinohej gjatë luftës së vitit 1912 kur Serbia dhe Mali i Zi, të inkurajuara nga Rusia, - e cila siç e kemi parë shkoi deri atje sa të mobilizonte ushtrinë për ta bindur Austro-Hungarinë që të mos ndërhynte, - pushtuan Sanxhakun e Novi-Pazarit, Kosovën dhe Maqedoninë. Me ndërhyrjen e Perandorisë ruse, tashmë konflikti potencialisht ishte ndërkombëtarizuar: francezët armatosnin serbët, sepse serbët ishin aleatë të Rusisë, e cila mbështeste Francën në acarimet e saj me Gjermaninë…
Gjithashtu gazetat franceze nuk i bënë asnjë jehonë politikës së masakrës, të terrorit dhe të deportimit që u praktikua në Kosovë nga autoritetet serbe. Për të miratuar pushtimet e tyre nga fuqitë e mëdha në Konferencën që u mbajt në Londër që në dhjetor të vitit 1912, serbët dhe malazezët duhej të mbështetnin me argumente pushtimin e këtyre provincave, realiteti i të cilave nuk përputhej me mitet e tyre. I dërguar në vendin e ngjarjeve, korrespondenti i gazetës ukrainase Kievskaïa Mysl në Vjenë, njëfarë Lev Bronstein-i që do të hynte në histori me emrin Trocki, shkruante pa i zbukuruar gjërat: “Në Serbinë e Vjetër (emri që serbët i kanë vënë Kosovës), serbët në tentativën e tyre kombëtare për të korrigjuar të dhënat e statistikave etnografike që nuk janë aspak në favor të tyre, janë angazhuar thjesht në një shfarosje sistematike të popullsisë myslimane”.

Dëshmi nga mbretëria e vdekjes

Kjo dëshmi mbështetet nga dëshmia e arqipeshkvit katolik të Shkupit që, në një letër të dërguar në Romë, më 24 janar 1913, përmend fatin e Prizrenit, i cili u dorëzua pa luftë: “Qyteti duket sikur është mbretëria e vdekjes. Ata godasin në derë të shtëpive shqiptare, i urdhërojnë të dalin jashtë burrat dhe i pushkatojnë në vend. Në pak ditë, numri i njerëzve të vrarë mbërriti në katërqind. Sa u përket plaçkitjeve, rrëmbimeve dhe përdhunimeve, vetëkuptohet se gjëra të tilla ndodhin: tani e tutje, urdhri i ditës është “Lejohet të bëni gjithçka kundër shqiptarëve”, - jo vetëm lejohet, por dëshirohet dhe urdhërohet. Me gjithë këto tmerre, komandanti ushtarak Bozho Jankoviq-i e ka detyruar parësinë e qytetit, me revole në dorë, t’i dërgojnë një telegram falënderimi mbretit Petar.”
Në momentin kur i shkruan këto radhë, arqipeshkvi është i mendimit se numri i shqiptarëve të vrarë në këtë mënyrë në Kosovë shkon deri në 25 000. dëshmia e tij përputhet me një kujtim të Edith Durham-it. Në Mal të Zi, në tetor të vitit 1912, kjo e fundit shprehu dëshirën për të vajtur në Prizren bashkë me atasheun ushtarak britanik. Nuk i dhanë leje. Më vonë, ajo tregoi: “I pyeta disa të plagosur malazezë përse nuk më kishin dhënë leje për të shkuar atje; ata qeshën e thanë: “Atje nuk kemi lënë asnjë hundë të vetme në fytyrat e shqiptarëve! Kjo pamje nuk ishte për një oficer britanik!”
Shumicës së gazetarëve nuk iu dha e drejta të hynin në Kosovë, megjithatë një gazetar danez në Shkup mundi të merrte vesh se në Prishtinë ishin masakruar 5 000 shqiptarë, pas pushtimit të qytetit. Më 1914-ën, një komision hetimi ndërkombëtar, i krijuar nga Fondacioni Canergie, doli me këtë përfundim: “Janë bërë shkrumb e hi shtëpi dhe fshatra të tëra, janë masakruar popullsi të paarmatosura dhe të pafajshme… Të tilla qenë mjetet që u përdorën dhe vazhdojnë të përdoren nga hordhia serbo-malazeze, me qëllim që të ndryshojnë plotësisht karakterin etnik të rajoneve të populluara vetëm me shqiptarë.” Meqenëse masakrat vazhduan pa ndërprerje që nga viti 1912, komisioni i hetimit nuk mundi të jepte numrin e viktimave. Më në fund, Noel Malcolm-i nënvizon se fushata serbe nuk u shoqërua vetëm me masakra, por edhe me konvertime të bëra me forcë dhe, kur nuk pranuan të konvertoheshin, u pushkatuan si myslimanët ashtu dhe katolikët

[ARVANITI]

E vërteta për pushtimin e Kosovës nga Serbia

Shihet fare qartë se ky aneksim i Kosovës nga Serbia, ashtu si dhe aneksimi i Sanxhakut të Novi-Pazarit e i Maqedonisë, u bë pa marrë asnjëherë pëlqimin e popullsisë. Aneksimi mbështetej krejtësisht në një të drejtë historike të pretenduar apo në të drejtën e shtetit serb që nuk ishte gjë tjetër veçse e drejta e popullit serb për të bërë si t’i donte qejfi me popujt e tjerë, një e drejtë që kërkohej në emër të miteve, të cilat i rishkruanin sipas fantazmagorive të tyre realitetet dhe ngjarjet e mesjetës dhe të shekullit XVII.
Megjithatë e drejta shtetërore ishte në kundërshtim të plotë me të drejtën kombëtare, në emër të së cilës Serbia bëhej gati të aneksonte në Veri disa provinca të populluara pjesërisht me serbë, por edhe me hungarezë dhe që në emër të së drejtës shtetërore duhej t’i mbeteshin Hungarisë. Më në fund, aneksimi i mbështetej vetëm te forca: madje ai nuk u sanksionua asnjëherë nga Parlamenti serb, as nuk u njoh nga kurrfarë traktati ndërkombëtar. Traktati i Londrës, i cili zyrtarisht ia akordonte Serbisë viset e pushtuara, nuk u ratifikua kurrë nga kjo e fundit. Ky “çlirim” i Kosovës nguliti midis bashkësive një urrejtje që deri atëherë kishte qenë e huaj për to. Qysh në fillim, kjo urrejtje mori përpjesëtime të tilla, sa që tërë pjesa tjetër e shekullit XX nuk arriti ta shuante dot.

Perëndimi në mbrojtje të fitimtarëve

Pas këtij aneksimi të viteve 1912-1913 erdhi menjëherë lufta e 1914-ës. Në mbarim të kësaj të fundit, “Komiteti për mbrojtjen kombëtare të Kosovës” e ngriti zërin pranë qeverisë amerikane dhe i dërgoi një letër Konferencës së Paqes në Paris, me qëllim që të tërhiqte vëmendjen për masakrat që kishin rifilluar në Kosovë – 6 040 veta të vrarë dhe 3 873 shtëpi të shkatërruara nga trupat serbe në janar dhe në shkurt të vitit 1919. Por në Paris, ashtu si në Londër apo Uashington çështja ishte marrë parasysh: serbët kishin qenë aleatët kurajozë të fitimtarëve dhe këta të fundit që ishin duke u dorëzuar sllovenët dhe kroatët, nuk do të prisheshin me ta për disa kosovarë që, veç kësaj, nga shumë anë kishin ngjashmëri të dyshimta me turqit që sapo i kishin shpartalluar.
Qysh nga kjo kohë, Kosova iu nënshtrua politikës së kolonizimit serb – kolonizimit kulturor, sidomos përmes luftës kundër gjuhës së shqiptarëve, shndërrimit të xhamive të tyre në stalla, në depo municionesh, përdhosjes së varrezave të tyre, por edhe politikës së kolonizimit fizik përmes vendosjes së kolonëve serbë dhe shpronësimit të fshatarëve shqiptarë, të izoluar në toka qëllimisht tepër të vogla, (0,4 ha për njeri) për të siguruar minimumin jetik, me qëllimin e deklaruar që t’i detyronin të emigronin. Dhe në fakt, sipas vlerësimeve, del se rreth 90 000 deri në 150 000 myslimanë u larguan nga Kosova në periudhën midis dy luftërave.
Por gjërat nuk ecën aq shpejt sa dëshironte Beogradi. Që në vitin 1926, Jugosllavia i kërkoi zyrtarisht Turqisë, - e cila në atë kohë mendonte se kishte një popullsi të vogël, - të merrte 300 deri në 400 000 kosovarë. Filluan negociatat, u ndërprenë, filluan prapë më 1933-shin dhe përfunduan më 11 korrik 1938: Turqia deklaronte se ishte gati të priste 40 000 familje, domethënë nga 320 000 deri në 400 000 veta, meqenëse çdo familje kishte mesatarisht tetë deri në dhjetë anëtarë. Bëhej fjalë vetëm për popullsi fshatare dhe tokat e lëna prej tyre kalonin menjëherë në pronësi të Jugosllavisë. Plani i përgjithshëm për shpërnguljen duhej të fillonte më 1939-ën dhe të zgjaste gjashtë vjet. Shpërthimi i Luftës së Dytë Botërore e ndërpreu këtë eksod.

Konfliktet etnike, pezull
Pas eksodit të fundit, marrja e pushtetit nga Titoja u vuri fre për njëfarë kohe konflikteve “etnike” apo fetare, - fitorja e kundërshtarit të tij Mihailoviq, sigurisht do t’i kishte dhënë hov të ri dramës: pikërisht njëri nga këshilltarët e tij, Stevan Moljeviq, partizan për të dëbuar nga Serbia e Madhe të gjithë myslimanët dhe shqiptarët përdori termat “purifikim” ose “spastrim” për të shenjuar në mënyrë ledhatuese masakrat që kishin filluar përsëri në territoret e kontrolluara nga i zoti i tij. Por pas vdekjes së diktatorit dhe diskreditimit të ideologjisë socialiste, pasionet kombëtare të ndrydhura në emër të kësaj të fundit, shpërthyen me një ashpërsi të paparë.
Fillimi i shekullit kishte kaluar nga krimi në persekutim: Slobodan Milosheviqi e përshkoi sërish në dhjetë vjet tërë rrugën e kundërt dhe kaloi nga persekutimi në krim. Fillimisht, duke i hequr statusin e autonomisë që i ishte akorduar krahinës më 1974, ai rivendosi aty një regjim kolonizimi, i paracaktuar për të shkatërruar identitetin shqiptar, një kolonizim që u kthye në shtypje, e cila nga ana e saj u shndërrua në masakra dhe deportime, dhe më në fund u bë eksodi i një populli të tërë. Më 1999-ën, terrori arriti kulmin: në mes të qershorit, një milion kosovarë shqiptarë u dëbuan nga toka e tyre. E shastisur, bota e pa me sy këtë spektakël që ishte vetëm përsëritja dhe fundi i një vargu të gjatë tmerresh dhe deportimesh, për të cilin vetë perëndimi kishte dhënë sinjalin qysh nga marrja e Budës më 1686-ën, pastaj në Ballkan ku ishte zëvendësuar nga Rusia dhe nga dishepujt e saj të zellshëm, Serbia dhe Mali i Zi, më 1877-ën, më 1912-ën, më 1919-ën, më 1941-shin dhe më vonë.

Kur mitet ringjallen

Kishte mjaftuar një ndërprerje e masakrave gjatë dyzet vjetëve që Perëndimit, i cili rron me ngjarjet që ndodhin sot e harrohen nesër, t’i kishin dalë nga mendja – që megjithatë as që i kishte ngulitur në mendje ndonjëherë. Në Beograd, i cili ende jetonte me mitet e tij të shekullit XIX, nuk ishte harruar asgjë. Sundimtarët e tij më tepër u habitën që bota, e cila deri atëherë gjithmonë i kishte maskuar me një heshtje dashamirëse, kësaj here po i vinte re krimet e tyre.
Duke lënë mënjanë Maqedoninë, e populluar nga një shumicë sllavësh, por tepër të ndryshëm midis tyre, nga e cila nacionalistët serbë u detyruan të hiqnin dorë shpejt, Kosova ishte provinca e fundit, e madhe, në kufijtë e së cilës ballafaqoheshin ky pinjoll i Perandorisë ruse, siç ishte Serbia dhe pjesët e mbetura nga Perandoria otomane. Në qoftë se aty gjërat shkuan deri në skajshmëri, kjo ndodhi për dy arsye. Së pari, Kosova ishte vendi i të gjitha fantazmave identitare të mitologjisë nacionaliste serbe. Veç kësaj, meqenëse kundërshtari nuk ishte jashtë Serbisë, si në rastin e Bosnjë – Hercegovinës, por brenda kufijve të saj, Serbia, e mbrojtur nga imuniteti dhe nga pamundësia për t’u ndëshkuar, që ajo mendonte se ia siguronte sovraniteti i saj, besoi se mund të përleshej sipas qejfit, duke e vënë veten mbi ligjet elementare të njerëzimit.


Marrë nga libri i Pierre Béhar, “Vestiges d’empires”, Paris, 1999
Përktheu: Anton Papleka




17/10/2005

"Shekulli"


*********

Ua keshilloj qe ta lexoni, pasi eshte shkrim teper interesant.

[Dilaver]

I shkeputa keta rreshta per ata te cilët nuk kan durim të lexojnë tere tekstin.

-Beteja në Fushën e Mëllenjave qe më tepër një luftë midis princash se sa midis qytetërimesh.

-Por, pasi mori Kosovën, veziri i madh e vazhdoi kundërmësymjen deri në Serbi, deri në Veri të kësaj të fundit: ai e mori përsëri Beogradin më 8 tetor 1690. I gjendur përballë këtij përparimi të ushtrisë, Arsenije-ja kishte ikur më parë nga kryeqyteti serb për të shkuar edhe më në veri, në tokat e mbretërisë së Hungarisë, pa dyshim kësaj radhe i shoqëruar nga 30 000 të ikur me origjinë nga Serbia dhe jo nga Kosova. I tillë është realiteti që fshihet prapa legjendës së “Shpërnguljes së Madhe”, “Velika Seoba” e historianëve serbë të shekullit XIX, të cilët e paraqesin patriarkun duke u larguar nga Kosova, - nga Kosova, jo nga Serbia, - në krye të së paku 500 000 frymëve.

-Të vetmet grindje të vërteta kanë qenë të natyrës politike: shkaku i grindjes midis princave ishte zotërimi i territorit.

-Këto hamendësime të frikshme u konkretizuan përtej asaj që mund të imagjinohej gjatë luftës së vitit 1912 kur Serbia dhe Mali i Zi, të inkurajuara nga Rusia, - e cila siç e kemi parë shkoi deri atje sa të mobilizonte ushtrinë për ta bindur Austro-Hungarinë që të mos ndërhynte, - pushtuan Sanxhakun e Novi-Pazarit, Kosovën dhe Maqedoninë. Me ndërhyrjen e Perandorisë ruse, tashmë konflikti potencialisht ishte ndërkombëtarizuar: francezët armatosnin serbët, sepse serbët ishin aleatë të Rusisë, e cila mbështeste Francën në acarimet e saj me Gjermaninë…

-I dërguar në vendin e ngjarjeve, korrespondenti i gazetës ukrainase Kievskaïa Mysl në Vjenë, njëfarë Lev Bronstein-i që do të hynte në histori me emrin Trocki, shkruante pa i zbukuruar gjërat: “Në Serbinë e Vjetër (emri që serbët i kanë vënë Kosovës), serbët në tentativën e tyre kombëtare për të korrigjuar të dhënat e statistikave etnografike që nuk janë aspak në favor të tyre, janë angazhuar thjesht në një shfarosje sistematike të popullsisë myslimane”.

-Sa u përket plaçkitjeve, rrëmbimeve dhe përdhunimeve, vetëkuptohet se gjëra të tilla ndodhin: tani e tutje, urdhri i ditës është “Lejohet të bëni gjithçka kundër shqiptarëve”, - jo vetëm lejohet, por dëshirohet dhe urdhërohet.

-Në momentin kur i shkruan këto radhë, arqipeshkvi është i mendimit se numri i shqiptarëve të vrarë në këtë mënyrë në Kosovë shkon deri në 25 000. dëshmia e tij përputhet me një kujtim të Edith Durham-it. Në Mal të Zi, në tetor të vitit 1912, kjo e fundit shprehu dëshirën për të vajtur në Prizren bashkë me atasheun ushtarak britanik. Nuk i dhanë leje. Më vonë, ajo tregoi: “I pyeta disa të plagosur malazezë përse nuk më kishin dhënë leje për të shkuar atje; ata qeshën e thanë: “Atje nuk kemi lënë asnjë hundë të vetme në fytyrat e shqiptarëve!

-Pas këtij aneksimi të viteve 1912-1913 erdhi menjëherë lufta e 1914-ës. Në mbarim të kësaj të fundit, “Komiteti për mbrojtjen kombëtare të Kosovës” e ngriti zërin pranë qeverisë amerikane dhe i dërgoi një letër Konferencës së Paqes në Paris, me qëllim që të tërhiqte vëmendjen për masakrat që kishin rifilluar në Kosovë – 6 040 veta të vrarë dhe 3 873 shtëpi të shkatërruara nga trupat serbe në janar dhe në shkurt të vitit 1919. Por në Paris, ashtu si në Londër apo Uashington çështja ishte marrë parasysh: serbët kishin qenë aleatët kurajozë të fitimtarëve

-Qysh nga kjo kohë, Kosova iu nënshtrua politikës së kolonizimit serb – kolonizimit kulturor, sidomos përmes luftës kundër gjuhës së shqiptarëve, shndërrimit të xhamive të tyre në stalla, në depo municionesh, përdhosjes së varrezave të tyre, por edhe politikës së kolonizimit fizik

-Që në vitin 1926, Jugosllavia i kërkoi zyrtarisht Turqisë, - e cila në atë kohë mendonte se kishte një popullsi të vogël, - të merrte 300 deri në 400 000 kosovarë.

-Serbia, e mbrojtur nga imuniteti dhe nga pamundësia për t’u ndëshkuar, që ajo mendonte se ia siguronte sovraniteti i saj, besoi se mund të përleshej sipas qejfit, duke e vënë veten mbi ligjet elementare të njerëzimit.