Identiteti Europian i Shqiptarëve

[Arb]

Ese

Identiteti Evropian i Shqiptarëve

30 mars 2006 /TN

Ismail KADARE

http://www.trepca.net/foto/kadare_ismail.jpg


Sprovë

1
Në shkurt të vitit 2006, kryekomisioneri i Këshillit të Evropës, Baroso, fluturoi me avion për në Tiranë, për nënshkrimin e Marrëveshjes së Shqipërisë së vogël me kontinentin e madh evropian.

Disa vite më parë fjala “marrëveshje” e përdorur për Evropën, do të ishte fatale në Shqipëri, madje aq fort, saqë do të çonte në burg ose në pushkatim cilindo. Për Evropën ishte e përshtatshme vetëm një fjalë, ajo e kundërta me marrëveshjen, pra “mosmarrëveshja”. Mosmarrëveshje e plotë, e palodhshme, e përjetshme.

Ky ishte urdhri numër një i kohës. Programi i pandryshueshëm komunist. Thënë ndryshe: verdikti kundër Shqipërisë.

Në dhjetor të vitit 1990, ky verdikt u shkel me këmbë e u thye. Fjalët “e duam Shqipërinë si Evropa”, ishin të parat që gjëmuan në trajtën e një himni, e një programi të ri. E bashkë me to, disa javë më pas, shtatorja e njeriut më antievropian që kishte njohur ky vend, u thye e u zvarrit gjithashtu.

Që nga ajo kohë Evropa, më saktë Evropa atlantike nuk pushoi së qeni xanxa kryesore për shqiptarët.

Më 1997, kur për turpin tonë, shteti shqiptar ra, ishte Evropa që na u gjend në fatkeqësi. S’na erdhi ashtu siç e kishim pritur: me viza, para dhe, Zoti e di çfarë, por me armë dhe topa, për të na pajtuar me njëri-tjetrin. Përpara se Evropa me NATO-n të merrnin këtë vendim të madh, disa herë u ngrit dyshimi se mos shqiptarët e ndërkryer, ashtu të armatosur siç ishin, të qëllonin trupat ndërhyrëse.

Për fat të mirë, kjo nuk ndodhi. Midis marrëzisë, populli shqiptar e bëri së paku një gjë të mençur. Në vendin ku mosprekja e kufirit prej çizmes së ushtarit të huaj, ishte kthyer në mit, asnjë armë, qoftë edhe për zakon, nuk u shkreh kundër ushtrisë euroatlantike.

Ishte hera e parë që në historinë shqiptare ndodhte një gjë e tillë. Ajo ishte një dëshmi e madhe: dëshmi prekëse, se atë ushtri që po zbarkonte nga deti dhe nga ajri, shqiptarët e quajtën si të tyren.

Vetvetishëm midis kaosit, pa retorikë integruese, pa u shtyrë prej askujt, shqiptarët treguan qartë se ndiheshin evropianë. Ata nënshkruan kështu një akt monumental: rigjetjen e Evropës së humbur.

Dy vite më pas, si një përgjigje e mirëkuptimit, ndodhi e pabesueshmja. E njëjta ushtri euroatlantike, me avionë, raketa e bombardime, ndërhyri për çlirimin e Shqipërisë së jashtme, Kosovës.

U duk sikur kontinenti mëmë, i penduar për harresën e gjatë, po kujtohej më në fund për popullin e braktisur.


2
Nëse marrëdhëniet e Evropës me më trillanin e tre gadishujve të saj jugorë, Ballkanin, mund të thuhej se ishin kundërthënëse, ato me shtetin e vogël shqiptar, e kapërcenin çdo përfytyrim.

Përpara se të kujtojmë tepër shkurt kronikën historike, le të sjellim ndër mend vitet e tranzicionit, ato që i mbajnë mend të gjithë.

Fill pas dehjes së parë për Evropën, madje mu midis dalldisjes për të, nuk u bë e qartë asnjëherë se çfarë e shtyu qeverinë e parë demokratike të bënte një lëvizje kundërthënëse. Krejt si një shpend i verbër, një dërgatë shqiptare fluturoi me avion për në Xhedal, fluturim pas të cilit Shqipëria u gdhi në Ligën Islamike.

Opozita e majtë bëri njëfarë zhurme, kundërshtuese, që u quajt me të drejtë e pasinqertë, ngaqë kur ajo vetë erdhi në pushtet, nuk bëri asgjë për ta rishqyrtuar anëtarësimin ende të paratifikuar në Parlament. Kjo u shpjegua dymënyrash. E para, se opozitës, së akuzuar, për shkak të liderëve të saj, si grekofile, i interesonte një ngjyrim i tejshquar islamik për t’u mjegulluar filogreqizmi i saj. E dyta, hotelet e shtrenjta të Dubait, të shoqëruar, ndoshta, nga dhurata të shtrenjta, ishin mjaft joshëse gjithashtu për të majtën.

Kur u duk se, pas kësaj turbullire, njëfarë konsensusi u arrit midis dy krahëve kryesorë politikë, të djathtës dhe të majtës, lidhur me Evropën, kur u duk se u kapërcye disi edhe xhelozia e secilës palë, që futjen në Evropë ta kryente ajo e kurrsesi pala tjetër; shkurt, kur u duk më në fund se dritëza e shumëpritur në anën tjetër të tunelit po shfaqej, në vend të kthjellimit të strategjisë politike shqiptare, ca re të zeza e mbuluan horizontin.

Ishin ca hamendje përherë e më shqetësuese, ca si mëdyshje kinse filozofike, kinse hamletiane: jemi apo s’jemi evropianë. Të jemi a të mos jemi të tillë.

Është Shqipëria Evropë, a s’është Evropë. Është Lindje a Perëndim. Është më shumë Perëndim se Lindje. Është më shumë myslimane se e krishtere. Është edhe ashtu edhe kështu. S’është as ashtu, as kështu etj., etj.

U dukën si përçartje komike në fillim. Ndërkaq, hamendjet e hamletizmat sa vente shtoheshin. Le ta themi më mirë haptas atë që kemi fshehur. Përse të hiqemi ata që s’jemi? Përse, hiqemi si evropianë, kur dihet që s’jemi të tillë? Shkurt, përse të na vijë turp nga identiteti ynë joevropian?

Sa më shumë që nënshkrimi i marrëveshjes së Shqipërisë shtetërore me Evropën afrohej, aq më fort ndiheshin murmurimat. Sa më shumë që afrohej caktimi i statusit të Kosovës, me fjalë të tjera, besimi i Evropës e i Amerikës se Kosova mund të hynte si shtet i pavarur në familjen kontinentale, aq më këmbëngulëse bëhej krrokama se shqiptarët ishin si mish i huaj, pra i padashur, për Evropën.

S’ishte mbushur as java e fillimit të bisedimeve të Vjenës për statusin e Kosovës, e s’kishin kaluar veç disa orë që avioni i kryekomisionerit evropian Baroso, ishte ulur në aeroportin e Tiranës, kur murmurimat disi kaotike u shtuan. Ato u shfaqën madje edhe atje ku priteshin më pak, si për shembull, në ndonjë deklarim të akademikut nga Kosova, Rexhep Qosja.

Thelbi i shkrimit të tij “Identiteti kombëtar dhe vetëdija fetare”, është përpjekje për të treguar se shqiptarët vetëm përgjysmë i përkasin qytetërimit evropian. Sipas Qosjes shqiptarët s’kanë pse të shtiren si evropianë, ngaqë ata “i takojnë qytetërimit islamik hiç më pak se qytetërimit të krishterë”.

I turbullt, i cekët dhe i pasaktë, akademiku bie në kundërshtim me veten dhe shkrimet e tij të mëparshme ku ai me të drejtë, ka qenë ithtar i vendosur i tezës se atdheu është një, e fetë janë tri, pra, nuk janë fetë ato që kushtëzojnë identitetin por tjetër gjë. E megjithatë, kur vjen puna për të vërtetuar evropianizmin e munguar shqiptar, Qosja përdor pikërisht fjalët “islamik” dhe “i krishterë” thua se një shqiptar i krishterë mund të jetë evropian, por një shqiptar mysliman, kurrsesi!

Por keqkuptimet në shkrimin e Qosjes nuk janë vetëm këto. Përveç nervozizmit të papërligjur ndaj asaj tradite kulturore që ka qenë lidhur me katolicizmin e hershëm shqiptar, nervozizëm që nuk lë pa prekur mbajtjen e portretit të Nënë Terezës në institucionet e Kosovës, në këto shkrime spikat diçka e errët dhe e rrezikshme: ndarja e identitetit shqiptar.

Muzika ngjan si e njohur.

Askush nuk mund të jetë aq naiv sa të mos e kuptojë se një identitet i ndarë është një komb i ndarë. Askush s’mund të jetë aq i ngathët nga mendja që të mos e kuptojë se përjashtimi i gjysmës ose shumicës së kombit shqiptar nga identiteti evropian, do të thotë përjashtim nga Evropa. Dhe përjashtimi nga Evropa nuk është larg dëbimit nga Evropa.

Ky nuk është as përfundim teorik e as filozofik. Kombi shqiptar, përpara se ta lexojë në libra e ka ndier në mishin e tij këtë lemeri. Shpërnguljet me dhunë kanë hyrë në vetëdijen e traumatizuar të disa brezave shqiptarë.

Këto shpërngulje nuk ranë si rrufe në qiell të pastër.

Ato ishin përgatitur për një kohë të gjatë nga zyra kriminelësh, nga ushtarakë sadistë, nga akademikë të zinj si Vasa Çubrulloviçi, nga mendësia e një popullsie të tërë të dehur prej etheve shoviniste.

Në këtë përgatitje, po ta hulumtosh tani do të gjesh paradigmat e vjetra: Njëra prej tyre është identiteti joevropian i shqiptarëve. Shqiptarët, turq të ardhur nga Anadolli. Shqiptarët, myslimanë, mish i huaj për Evropën e krishtere. Shqiptarët, rrezik për qytetërimin evropian. Shqiptarët duhen mbajtur të tkurrur, të thyer në mes. Na lini ne ta bëjmë këtë punë.

Gjithë strategjia e Millosheviçit për të marrë dritën jeshile nga Evropa për zhbërjen e së paku gjysmës së kombit shqiptar, atij “që s’kishte identitet evropian”, domethënë të shqiptarëve më besim mysliman, bazohej në besimin e tij të verbër se Evropa do të binte në këtë kurth gjenocidar.

Ne e dimë ç’ndodhi. Evropa dhe SHBA-ja nuk ranë në kurth dhe kjo është një nga aktet më të ndritshme të qytetërimit perëndimor.

[Arb]

3
Përpara se t’i kthehemi tezave për identitetin e përgjysmuar shqiptar, le të hamendësojmë një çast se ndoshta mbrojtësit e tyre kanë të drejtë. Me fjalë të tjera të shtrojmë pyetjen se mos vallë gjithë këto vite, madje disa shekuj me radhë nuk e paskëshim ditur ç’kemi qenë? Ose e kemi ditur gabim? Mos na kanë gënjyer poetët, nga De Rada te Naim Frashëri, që të kujtojmë se jemi ata që s’jemi? Dhe prapë mund të vazhdonim. Mos vallë më 1990, kemi lëshuar britmën e gabuar “E duam Shqipërinë si Evropa?” Mos vallë ajo duhej të ishte: “E duam si Evropa, por e duam edhe si Azia”, ose “Hiç më pak se Azia?” Shkurt mos jemi ata që s’jemi?

E gjithë kjo nuk është aspak për të qeshur. Përçartje të tilla, në prag të afrimit të portave të Evropës, përpara se të ishin komike, janë thellësisht tragjike.

Si të tilla, ato kërkojnë një përgjigje të qartë, serioze dhe pse jo, të prerë. Në raste të tilla parimi kryesor është se një popull është ai që është dhe s’ka nevojë as për pudër zbukurimi e as për blozë përçmuese.

Letrat e Shqipërisë janë të qarta.

Populli shqiptar nuk ka identitet gjysmak, të shtirë apo të fshehur pas lajlelulesh mashtruese. Identiteti i tij është gjithashtu i qartë, pavarësisht se dikush nuk dëshiron ta shohë, e dikujt nuk i intereson ta shohë.

Gjeografia, gjëja më kokëfortë në botë, dëshmon e para evropianitetin shqiptar. Zelli i atyre që me çdo kusht duan ta zbehin disi edhe këtë fakt kokëfortë, arrin disa herë të krijojë përshtypjen se Shqipëria është në skaj të Evropës dhe fill pas saj nis Turqia, ose Azia.

Ndërkaq, kur hedh sytë në hartë vëren se gjer në atë kufi shtrihen së paku tri shtete të tjera: Maqedonia, Greqia dhe Bullgaria. Për të mos përmendur atë që quhet “Turqia evropiane”.

Popullsia shqiptare, ashtu si e gjithë kontinentit evropian, është e bardhë. Ashtu si gjuha, ajo quhet, në rastin më të favorshëm, pasardhëse e ilirëve, në më të pafavorshmet, e trako-ilirëve. Historia e Shqipërisë, ashtu si e gjithë gadishullit, gjer në pushtimin otoman, është pjesë e kronikës mesdhetare evropiane. Së paku tri qytete kryesore të saj, me jetë të pandërprerë, Durrësi, Shkodra dhe Berati, kanë afërsisht një moshë me Romën.

Lidhjet ekonomike e ushtarake, ligjet rregulluese (statutet) e qyteteve, të rrugëve e porteve detarë janë të një natyre me ato të kontinentit. Gjurmët arkeologjike greko-iliro-romake, teatro e amfiteatro gjenden gjithashtu kudo. Historia e mesjetës shqiptare sipas veprës monumentale të Milan Shuflait, jepet në një tablo të plotë me principatat, kryezotët, aleancat, krushqitë e natyrisht grindjet e pashembullta, tradita e të cilave ka mbërritur e pazbehur aspak gjer në ditët tona.

Gjergj Kastrioti Skënderbeu, heroi kombëtar shqiptar, përmendja e të cilit ishte e ndaluar në Shqipëri për pesë shekuj, për shkak të sundimit otoman, u bë së pari një mit evropian, (mbi një mijë vepra historike e artistike, të shkruara për të), përpara se Evropa t’ia rikthente Shqipërisë në shekullin XX.

Letërsia e hershme shqipe, letërsi dygjuhëshe, shqip e latinisht, si në shumicën e vendeve evropiane, u zhvillua në të njëjtin nivel për gati tre shekuj. Emra të mëdhenj të saj si Pjetër Budi, Frang Bardhi, Pjetër Bogdani i botonin veprat e tyre dygjuhëshe në kryeqendrat kulturore evropiane, për t’i sjellë fshehtazi në Shqipëri, ku shkrimi dhe shtypshkrimi shqip ishin të ndaluara.

Në kushtet dramatike të ndalimit, më 1908, një komision i kryesuar nga Gjergj Fishta dhe Mithat Frashëri, me shpalljen e alfabetit latin si alfabet zyrtar të shqiptarëve, dhanë një kumt të qartë të evropianizmit shqiptar. Kjo ndodhte në prag të agut, pas një nate të gjatë pesëshekullore, kur mendjet ishin ende të turbullta, dhe alfabeti latin në Ballkan ishte tepër i rrallë.

Me këtë mall tragjik për Evropën e humbur, Shqipëria mbërriti në vitin 1912, vit i lirisë së saj. Më 28 nëntor u shpall pavarësia, dhe nga zgafellat e kombit u nxor flamuri i moçëm mbretëror me shkabë dykrenore, një nga emblemat e mëdha, e cila, prej botës romako-bizantine i kishte kaluar Evropës e kishte zënë vend në qendër të heraldikës së saj. Kontinenti nënë, në një vrull fisnikërie ua njohu atë shenjë shqiptarëve. Por gjestet e Evropës do të ishin më pas tepër të kursyera për ta.

[Arb]

4
Ishte e natyrshme që krahas kësaj historie filoevropiane, e kundërta e saj do të rrugëtonte paralelisht me të: kundërevropianizmi. Ai ishte i pashmangshëm sidomos gjatë pushtimit pesëshekullor osman. Programi kryesor i perandorisë, misioni i saj i shpallur ishte pushtimi dhe shkatërrimi i Evropës mbarë. Merrej me mend se sa e egër do të ishte kjo perandori me trojet e porsapushtuara të kontinentit armik.
Dhe egërsia nuk vonoi. Pas nënshtrimit fizik nisi ai shpirtëror. U lanë në këmbë kishat, por u ndaluan shkollat dhe gjuha e shkruar. Me sa duket qysh atëherë u kuptua se kishat, duke qenë dyllojëshe, katolike dhe ortodokse, ishin më pak të rrezikshme se gjuha, e cila ishte një. Shumë shpejt një besim i ri, do t’u shtohej të parëve, feja myslimane me xhamitë e saj. Por gjuha do të ishte prapë një, ashtu siç ishte identiteti i popullit.

Ky i fundit, qysh atëherë, natyrshëm e zuri vendin e vet mbi tre besimet kryesore të shqiptarëve. Qëllonte që brenda një familjeje të gjëllinin përbri besimi katolik dhe mysliman, të ndarë midis vëllezërve. Nisur nga kjo, s’duhej ndonjë filozofi për të kuptuar se fetë mund të ishin të ndryshme, por identiteti, ashtu si lidhja gjinore, mbetej gjithmonë një. Kishim pasur një atdhe për të tre besimet dhe kjo s’do të ndryshonte, dhe kjo s’mund të ndryshonte kurrë.

Nostalgjikët e sotëm të perandorisë otomane duket se e kanë harruar ç’ka ndodhur në atë kohë. Edhe sikur shtypje e plojë të tmerrshme të mos kishte pasur, do të mjaftonte tragjedia e ndalimit të shkollave për disa shekuj rresht, për të kapur përmasat e së keqes.

Shqipëria, ashtu si gjithë vendet e gadishullit, u dëmtua rëndë. U dëmtua e u tret trupi i saj, por po aq i lemerishëm ishte gjymtimi i trurit nga terri i gjatë i padijes. E veç kësaj ndërprerjeje ogurzezë do të mjaftonte të kujtonim nxënësit dhe mësuesit e masakruar, kur kapeshin duke mësuar shkrim e këndim, në bodrumet e fshehta, për të kuptuar se përse gjuha shqipe u ngrit më pas në statusin e martirit dhe përse zuri vendin e një tempulli.

Lufta për zbehjen e identitetit shqiptar dhe zëvendësimi me atë otoman, ishte e lodhshme dhe e përditshme. Perandoria, ashtu si kudo në Ballkan, u përpoq të krijonte të tjera zakone, stil, vese, arkitekturë, veshje, muzikë dhe letërsi. Diku ia dilte e diku kurrsesi. Letërsia e bejtexhinjve, për shembull, njëfarë brumi i përzier shqiptaro-turk, u thye përfundimisht, si një sajesë prej qerpiçi prej murit hijerëndë e monumental, ndonëse të ftohtë, të traditës së letërsisë dygjuhëshe shqiptaro-latine.
Gjatë kohës së komunizmit u bënë shumë përpjekje për ta rehabilituar këtë letërsi, me qëllimin meskin për t’ia kundërvënë letërsisë tradicionale mesjetare, sidomos asaj katolike, që regjimit nuk i pëlqente kurrsesi. Mirëpo kur studiuesit e morën nëpër duar, e panë se përveç që ishte qesharake për nga niveli, ajo ishte thellësisht e pamoralshme.

E paraqitur kinse si letërsi me probleme shoqërore-klasore e erotike (me gjasme tepër e guximshme për kohën), u pa se si ana shoqërore, si ajo erotike, ishin tepër të dyshimta. Kjo e fundit, për shembull, s’ishte aspak erotizëm normal, por i mbushur me motive ashikësh e dylberësh. Gjer këtu edhe mund të pranohej, madje mund të quhej tepër e përparuar, për të mos thënë që Shqipëria mund ta paraqiste sot si dëshmi të habitshme të vizionit të saj të emancipuar për homoseksualizmin, dy shekuj përpara Evropës së sotme!

Por kjo punë ishte më e ndërlikuar. E ashtuquajtura letërsi erotike, në një pjesë të madhe të saj s’ishte gjë tjetër veçse bejte dhe lavde për pedofilinë. Ne i dëgjojmë këto këngë ende sot, por shtiremi sikur nuk i marrim vesh ç’thonë. Ato gjëmojnë disa herë nëpër lokalet e natës, madje, në programet televizive, e ne prapë shtiremi se nuk i kuptojmë.

Mjafton njëfarë përqendrimi në këto tekste e këto melodi, mjaftojnë dëshmitë e shkruara të kohës, për të kuptuar se cili është thelbi i kësaj nënkulture, të futur kontrabandë, nën pasaportën e artit popullor.
“Çunat e vegjël”, adoleshentët, dylberë me shallvare mëndafshi e vetulla të hequra, nga njëra anë dhe ashikët e moshuar, “lalët” me mustaqe, që psherëtinin të dergjur për ta, nga ana tjetër, ishin personazhet kryesore të këtyre idileve të neveritshme.

Ende nuk dihet nga kishte buisur kjo kundërkulturë, që jo vetëm me shqiptarët, por me asnjë popull ballkanas s’kishte lidhje. Në thelb ajo bartte brenda saj një program të fshehur zhburrërimi e zvetënimi moral të pashembullt. Nuk duheshin veç disa breza “çunash” e “lalësh” të tillë që jo liria, por vetë ideja e lirisë të perëndonte përgjithmonë.

Kundër kësaj lyre që s’dije ç’emër t’i vije, u ngrit Rilindja Kombëtare Shqiptare. Me programin e saj të qartë evropianist, me kthjelltësinë e mendimit, strategjinë burrërore dhe idetë iluministe, ajo e mënjanoi si një rreckë atë kinse kulturë që po rrihte t’i zinte frymën Shqipërisë.

Pas tërheqjes së shtetit osman nga gadishulli, lufta midis identitetit të lodhur shqiptar dhe këtij kinse identiteti lëngaraq, u duk se do të përfundonte shpejt. Ky i fundit s’e kishte më përkrahjen e shtetit pushtues, kurse identiteti shqiptar, si një luan i zgjidhur nga zinxhiri, dukej se mund të fshinte çdo pengesë që do t’i dilte përpara.

Por nuk ndodhi ashtu.

Fill pas ardhjes së mbretit gjerman Vilhelm Vidit, i dërguari protestant i Evropës, në vendin me tri fe, rebelimi i Haxhi Qamilit ishte një ogur i keq. I nisur si mllef kundërevropian ai përfundoi në tërbim antishqiptar. Nën daullet dhe klithmat “Dum Babën!”, që do të thoshte, as më pak as më shumë: “Duam robërinë!” hordhitë e haxhiqamilistëve digjnin flamurin shqiptar, mbyllnin shkollat shqipe, masakronin nxënës e mësues, si dikur.

Ky rebelim egërshan u shfaq kështu befas si krah i armatosur i asaj dergjjeje të përgjumur shallvaresh e psherëtimash, që shqiptarët nuk e kishin marrë seriozisht.

[Arb]

5
Nga burrat e shtetit, mbreti Zog ishte një ndër ata që më së shumti u shqetësua nga një përsëritje e mundshme e haxhiqamilizimit. Përpjekjet e tij, shpeshherë të dëshpëruara, për një shtet shqiptar evropian, binin ndesh me fytyrën reale të Shqipërisë. Shqipëria ishte e vonuar. E përveç vonesës, ajo kishte një pengesë tjetër. Ndërsa në vendet e tjera feja zotëruese e krishtere ndihmonte për ndarjen nga tradita otomane, në Shqipëri, ajo traditë mund të strehohej pikërisht pas fesë zotëruese, myslimanizmit. (Parazitë të shumtë do t’i ngjiteshin kësaj feje, sidomos në shekullin e njëzetë, duke përfshirë edhe të fundit, atë më të rrezikshmin, terrorizmin.) Por jemi ende në fillim të shekullit.

Faik Konica, qysh pa u përmbysur perandoria, u drejtoi një thirrje “muhamedanëve shqiptarë”. Thirrja ishte profetike: otomanët po rrëzoheshin, ç’do të bënin myslimanët shqiptarë?

Konica dhe gjithë mendjet e ndritura të kohës e kuptonin se çështja e myslimanizmit shqiptar, ishte në të vërtetë çështja e ekzistencës së Shqipërisë. Vetëm me të krishterët Shqipëria nuk mund të bëhej. Ndaj programi i një Shqipërie evropiane, ishte i pandarë nga ai i një myslimanizmi kombëtar e njëherësh evropian.

Shqiptarët ishin familjarizuar ndërkaq me idenë se identiteti shqiptar, duke qenë një, qëndronte vetvetiu mbi të tre besimet e tyre. Të tre ata ishin njëlloj të ligjshëm dhe çdo fryrje e njërit në dëmtim të tjetrit, do ta prishte drejtpeshimin historik. Pra do të kishte tre përbërës të një identiteti dhe jo një identitet i ndarë më tresh.

Natyrisht që kjo çështje e zgjidhur parimisht e filozofikisht, gjatë kohës kur ende Shqipëria nuk ekzistonte si shtet më vete, paraqitej më e ndërlikuar në kushtet e pavarësisë. Mbreti Zog, i cili u ndesh me të, do ta kuptonte se një shtet shqiptar në Evropë nuk mund të mbahej në këmbë jashtë zakoneve të kontinentit: aleancave, traktateve e gjeostrategjisë, me fjalë të tjera, jashtë kushtëzimit evropian. Për ta përshtatur vendin me këto zakone të reja, ai e quajti të ngutshme nxjerrjen e ligjeve dhe dekreteve që rregullonin marrëdhëniet e të tre besimeve me shtetin.

Merrej me mend që një vend të rëndësishëm do të zinin çështjet e besimit mysliman. Ndër to, kryesorja ishte ndarja e tij me çmërsin e shtetit të perënduar osman.

Kështu ai nxori dekrete që disa herë u dukën tejet të guximshme e të parakohshme, si ai për ndalimin e qylafit turk për burrat, ose të ferexhesë për gratë.

Dekreti i tij më befasues ishte ai i ndryshimit të lutjes në gjunjë. Duke u nisur nga një nyje e Kanunit të moçëm, që ndalonte rreptësisht rënien në gjunjë të burrave, e që një burrë të gjunjëzuar e quante të vdekur moralisht, mbreti, nëpërmjet Bashkësisë Islame, urdhëroi myslimanët shqiptarë të faleshin këndej e tutje pa e ulur dinjitetin shqiptar, domethënë në këmbë!

Dhe ashtu u bë. Mund të dukej se mbreti Zog, në përpjekje për krijimin e “myslimanit evropian”, po kryente ca bëma që mund të dukeshin donkishoteske. Por s’ishte fare ashtu. Në të njëjtën kohë afërsisht, sado e habitshme të dukej, në Turqi, në bërthamën e ish-perandorisë së rroposur, po përparonte ideja e një “Turqie evropiane”.

Po vërtetohej ideja e rilindësve se myslimanizmi shqiptar nuk do të ishte pengesë për rrugëtimin e Shqipërisë drejt Evropës.

Ndërkaq, në hapësirën shqiptare, që kishte mbetur jashtë kufijve shtetërorë, po ndodhte një zhdrivillim i kundërt. Rrethet shoviniste në vendet fqinje, kryesisht në Jugosllavi, e kuptuan shumë shpejt se mund ta shfrytëzonin myslimanizmin kundër identitetit shqiptar. Si vende të krishtera që ishin, do të ngjante e logjikshme që ato të përpiqeshin të dobësonin myslimanizmin te shqiptarët. Por, për një paradoks të madh, ato bënë të kundërtën. Dukej qartë se ajo që i shqetësonte ata nuk ishte myslimanizmi, por identiteti shqiptar. Ndaj në mënyrë të ethshme shpresonin që me anë të fesë t’i merrnin frymën identitetit.

Strategjia e tyre ishte afatgjatë. Sa më shumë që shqiptarët të ngjanin jo si shqiptarë me besime të ndryshme, por thjesht si myslimanë pa komb, aq më të huaj do të dukeshin në sytë e Evropës. Dhe kështu, Evropa, e mësuar me zakonin e mbrapshtë që popujt myslimanë t’i përftonte më lehtë si koloni, se sa si popuj sovranë, të tillë do t’i përftonte dhe shqiptarët, gjersa t’i harronte.

Shqipëria zyrtare ndërkaq ishte pengesë për këtë harrim. Mbreti Zog sikur ta ndiente të keqen, vazhdonte me dëshpërim evropianizmin e ngutshëm të vendit. Por një ngjarje e beftë do të ndërlikonte
gjithçka: pushtimi italian.

Nga dëshpërimi dhe zia si një ngushëllim i papritur do të ishte bashkimi i Kosovës me Shqipërinë. Por hareja për këtë s’do të vazhdonte gjatë. Pushtimin fashist do ta zëvendësonte diktatura komuniste, më saktë një diktaturë dyfishe; shqiptare dhe serbe, e para mbi vendin amë, e dyta mbi Kosovën.

Procesi i evropianizimit jo vetëm u ndërpre, por urrejtja kundër Evropës, u bë baza e strategjisë komuniste. Kjo urrejtje ishte dhurata më e çmuar që komunizmi shqiptar u bëri jugosllavëve. Shqipëria u nda përsëri nga Evropa, këtë herë edhe më tragjikisht.

Më 1947-ën, Enver Hoxha, të vetmen “sprovë historike” që shkroi ia kushtoi himnizimit të Haxhi Qamilit.

Urrejtja kundërevropiane u shkri me atë kundërshqiptare si trupi me hijen e vet.

Ëndrra jugosllave po njëmendësohej nëpërmjet Enver Hoxhës. Dhe ndodhi ajo që pritej, Evropa e harroi Shqipërinë.

Me duar të lira tashmë, jugosllavët iu turrën identitetit shqiptar.

[Arb]

6
Rretheve shoviniste në Jugosllavi dukej se iu erdhi dita. Armiqësimi i Shqipërisë komuniste me Evropën ishte argumenti më i mirë për ta, për t’i paraqitur edhe shqiptarët e Jugosllavisë si kundërevropianë.

Thelbi i strategjisë jugosllave mbetej i pandryshuar:

të tkurrej, të shkonte drejt tretjes shtati i këtij populli, që edhe pa këtë, ishte mpakur pa pushim. Ai nuk po e kapërcente dot shifrën fatale, një milion, në kohën që popujt e tjerë ishin katërfishuar e disa herë tetëfishuar.

Pra, thelbi mbetej statusi i gjymtuar i Shqipërisë.

Njëfarë gjenocidi i ftohtë, i vazhdueshëm. Pyetja, a ka shqiptarë normalë, thënë ndryshe shqiptarë që ishin vërtet shqiptarë, kishte përgjigje mohuese. Nga jugu, nga rrethet shoviniste greke vinte ideja e mbrapshtë se ortodoksët në Ballkan, përveç sllavëve, ishin të gjithë grekë, pra rrjedhimisht nuk kishte, madje nuk mund të kishte shqiptarë ortodoksë. Ata që hiqeshin të tillë, nuk ishin veç grekë, që rastësisht kishin mbetur brenda kufijve të Shqipërisë dhe që flisnin gjuhën shqipe, natyrisht përkohësisht!

Të dehur nga kjo ide, jugosllavët po josheshin nga një neps edhe më i madh: t’i shkëputnin kombit të vjetër, një copë më të madhe: myslimanët. Ndryshe nga mënyra greke, që kujtonin se marrëzinë e tyre mund ta arrinin me ca shpallje e ca mallkime shkronjash, si dikur, sllavët e kuptonin se procesi do të ishte i gjatë dhe i mundimshëm.

Meqenëse s’dukej asnjë shpresë se shqiptarët do ta zëvendësonin identitetin e tyre me atë sllav, e vetmja mënyrë mbetej ajo e tërthorta, përdorimi i një identiteti të tretë.

Pas heqjes së ortodoksëve dhe myslimanëve, trupit skeletik të kombit, nuk do t’i mbetej veçse pakica katolike, e vetmja për të cilën ndonjë fqinj tjetër, ta zëmë Italia, nuk po tregonte ndonjë padurim gllabërimi. Por pakicës, sado rrënjëse të ishte do t’i gjendej zgjidhja. E bashkë me të do të përfundonte kështu problemi shqiptar.

Për të njëmendësuar ëndrrën e tyre makabre, jugosllavët kishin nevojë për përvojën otomane. Kështu qysh në vitet ’50, ata filluan programin e shpërnguljes me dhunë të shqiptarëve drejt Turqisë. E bënë këtë si një test në sytë e Evropës dhe të kampit socialist, pa u shqetësuar prej askujt, madje as prej atij që hiqej si miku i shqiptarëve e që në të vërtetë ishte armiku i tyre më i madh, Stalinit.

Zëvendësimi i gjuhës shqipe prej turqishtes po nxitej edhe më fort, e bashkë me të, pakësimi i shkollave për shqiptarët. Politika e vjetër osmane: mjaft i keni xhamitë, s’ju duhen shkollat, po përparonte si në ethe. Krahas gjuhës, i gjithë ngjyrimi kombëtar po zbehej me shpejtësi. Muzika po orientalizohej më fort se më parë, veshjet e famshme tradicionale, ato që edhe gjatë periudhës së gjatë otomane ishin ruajtur, po zëvendësoheshin, jo prej veshjeve të kohës si kudo, por me petka arabe që nuk ishin njohur kurrë në këtë vend.

Jugosllavia, kjo primadonë e “botës së tretë”, po i ofronte kësaj bote popullsinë më të padëshiruar të saj, shqiptarët. Ajo përpiqej që këta të ngjanin sa më pak evropianë e aq më shumë afrikano-veriorë e aziatikë. Kështu, kur të vinte çasti fatal, që ajo e përgatiti me aq kujdes, t’i thoshte Evropës, se ajo nuk po zhbënte një popull normal të këtij kontinenti, por një nënpopull.

E gjithë kjo ethe shkombëtarizimi shoqërohej nga propaganda për rrezikun e krijimit të një pyke të myslimanizmit në brinjët e Evropës. Parashikoheshin skenarë ogurzinj me trekëndësha islamikë, me qendra terroriste, fundamentaliste, me xhihad version ballkanik etj., etj.
E gjithë kjo në pritje të çastit fatal, kur rebelimi shqiptar do të shpërthente. Ai rebelim do të paraqitej si luftë për islamin, e jo si luftë për liri. Si luftë kundër krishterimit serb e jo kundër krimit serb.

Shkurt, si luftë kundër qytetërimit evropian, në emër të një tjetër qytetërimi.

Nuk ishte e lehtë për shqiptarët e Kosovës t’u shmangeshin këtyre kurtheve. Por ata ia dolën dhe kjo ishte një meritë e tyre e jashtëzakonshme. Ata i treguan gjithë botës se luftonin në radhë të parë për liri. Dhe prapë për liri. Ata i treguan Evropës se s’kishin asgjë kundër krishterimit serb, e aq më pak atij evropian, ngaqë krishterimi ishte gjithashtu besim i tyre, vëllam i vjetër i myslimanizmit, madje krishterimi shqiptar ishte më i moçëm se ai sllav.

Në çaste të vështira, popujve u ndriçohet mendja në mënyrë të ethshme. Një shekull më parë, në ag të shkëputjes nga osmanët, Rilindja Shqiptare e flakëroi mendimin shqiptar, duke hedhur idenë e harmonisë fetare në interes të lirisë e të kombit. Një shekull më pas, kundër propagandës serbe që këmbëngulte t’i jepte shqiptarët si turq apo aziatikë të ardhur vonë në Ballkan, dhjetëra-mijëra të rinj myslimanë shqiptarë më 1981-shin e 1991-shin, kërkuan rrënjët e krishterimit të hershëm shqiptar, aspak për arsye fetare, por thjesht për të treguar se populli i tyre kishte qenë ngulitur në Kosovë shumë shekuj përpara sllavëve.

Gjëmimi i bombave sipër Jugosllavisë ishte njëkohësisht një lajm i madh. Një lajm nga ata që i vinin Shqipërisë një herë në një mijë vite, e Evropës vetë, një herë në shekull. Ishte lufta e parë e Aleancës Atlantike, e njëkohësisht e para luftë për shkaqe morale, në kontinent. Dhe s’ishte vetëm kaq.

Ishte hera e parë që koalicioni i madh euroatlantik, që identifikohej së shumti si krahu i armatosur i qytetërimit të krishterë perëndimor, kishte hyrë në luftë për mbrojtjen e një populli me shumicë myslimane, kundër një tjetri që kërkonte të përligjte krimin pas kryqit. Evropa dhe SHBA-ja nuk i kërkuan popullit shqiptar as ndërrim feje dhe asgjë tjetër të kësaj natyre. E mbrojtën ashtu siç ishte, shqiptar në radhë të parë, trefetarësh pastaj. Me këtë luftë, që ndiqej ditë pas dite e orë pas ore nga mbarë planeti tokësor, Evropa atlantike po emanciponte, veç të tjerash, vetveten.

Të gjendur befas në qendër të historisë evropiane, a mund të thuhet se shqiptarët i kapën përmasat e asaj që po ndodhte?

Vështirë të thuash “jo”, por po aq vështirë të thuash “po”.

[Arb]

7
Në kohën e tanishme, viti 2006, çështja e raporteve të shqiptarëve me kontinentin nënë, është ende në zhvillim e sipër. Të ndërgjegjshëm për një pjesë të gjërave, shqiptarët paraqiten po aq të pandërgjegjshëm për të tjerat.

S’është fjala vetëm për mosmirënjohjen që shfaqet aty-këtu. Për qirinjtë e shuar fill pas kapërcimit të tmerrit dhe për nervozizmin kundër katedrales, që askush nuk ua kërkoi si shpërblim për asgjë. E bashkë me katedralen, murmurima e panjerëzishme kundër Rugovës të porsaikur, që me funeralin e tij i bëri një shërbim të fundit Kosovës. (Ka gjasë që prania e fuqishme evropiane në këtë mort të ketë rizgjuar ca demonë të vjetër.) Është folur shpesh për atë pjesë të Shqipërisë që, ndonëse s’guxon të dalë haptas, është kundër Evropës.

Është folur për mafien dhe krimin e organizuar, që duke mos njohur komb e atdhe, s’kanë si të çajnë kryet për to. Është folur për politikanë të korruptuar, që ashtu si mafia tmerrohen nga ligjet e demokracisë e nga standardet e Ballkanit evropian. Është folur për fjalimet antiamerikane në parlamentin shqiptar më 1997-ën, që kanë shkaktuar, me siguri, lot nostalgjikë, në sytë e stalinistëve shqiptarë. Janë të njohura udhëtimet gjysmë të fshehta të politikanëve shqiptarë të të dy krahëve, në vende, disa herë të cilësuara si terroriste, me qeveri të dyshimta, që s’i duan as popujt e vet, e me të cilat s’na lidh asgjë.

Të gjitha këto dihen. E keqja është se kujtesa e politikës shqiptare është e shkurtër dhe, veç kësaj, disa nga politikanët tanë, dinakërinë e tyre e kujtojnë për zgjuarsi.

Është e kuptueshme që dhe haxhiqamilizmi dhe komunizmi shqiptar do të linin pas vetes një frymë të sëmurë kundërevropiane. Është e kuptueshme që shumë njerëz do të ndihen keq në familjen e sotme të popujve.

Problemi i mirëkuptimit ose moskuptimit shqiptar me kontinentin, është në thelb mirëkuptimi ose moskuptimi me vetveten.

Raportet me Evropën s’mund të jenë veçse të qarta e pa dyfytyrësi. Mesazhi i Evropës më 1997-ën dhe 1999-ën, ishte i qartë. Ajo na quante të vetët ashtu siç ishim, me atë identitet që kishim. E vetmja kërkesë e saj ishte ajo që iu bë gjithë popujve të tjerë të ish-Lindjes komuniste: emancipimi, demokracia.

Trillet, nazet dhe dyshimet nuk janë pa një burim. Një pjesë vijnë nga keqkuptimet tona të vjetra, një pjesë nga dredhitë e sotme. Ende disa vite më parë ishin të kuptueshme. Por në pranverë të këtij viti, ato janë të tepërta.

Pengesat që s’na lënë, ose na duket se s’na lënë, t’i afrohemi Evropës, përpara se t’i kërkojmë jashtë, duhet t’i kërkojmë brenda nesh. Nuk është pengesë asnjëra nga fetë, e sidomos nuk është myslimanizmi ndaj të cilit dyshimi ngjan më i lehtë.

Është thënë me të drejtë se të tri besimet janë të barasligjshëm në Shqipëri. Duke mos qenë pengesë asnjëri, po aq mund të thuhet se asnjëri s’është lokomotivë që na tërheq drejt Evropës. Në pengojnë, ata pengojnë të tre bashkë, e, në tërheqin, këtë e bëjnë të tre njëlloj.

Një shqiptar mysliman, është po aq i natyrshëm si shqiptar dhe si evropian, sa një katolik, e po aq sa një ortodoks.

Në acarimet e shpesh në përpjekjet me turqit osmanë, shqiptarët myslimanë ishin në vijën e parë. Feja e njëjtë me pushtuesin, nuk ua mjegulloi idenë e lirisë.

Bilbilenjtë, ata që në mënyrë aq të padenjë u përgojuan në Kuvendin shqiptar më 2006-ën, ishin një nga familjet martire, 13 djem oficerë të së cilës u varën brenda ditës nga pushtuesi me të njëjtën fé.
E njëjta gjë ka ndodhur me shqiptarët ortodoksë.

Martirët e vijës së parë kundër trysnisë mizore të shovinizmit fqinj, ishin pikërisht ata. Papa Kristo Negovani, At Stath Melani, Petro Nini Luarasi, janë vetëm disa nga emrat e mëdhenj që feja e njëjtë me kundërshtarin nuk ua zbehu për asnjë çast idenë e lirisë.

Rexhep Qosja ka të drejtë kur thotë se nëse shqiptarët do të kishin ruajtur besimin fillestar, rikthimi i tyre në Evropë do të kishte qenë më i lehtë. Por kjo keqardhje e tij, nëse mund ta quanim kështu, bie ndesh me këmbënguljen se gjysma jonë i përket ndërkaq qytetërimit lindor. Me këtë pranohet ngadhënjimi i vonuar i shtetit osman. Me këtë pranohet se në gjithë gadishullin ballkanik i vetmi popull që u thye, qoftë edhe përgjysmë, ishim ne.

Në qoftë se kjo do të ishte e vërtetë, ne do të ishim të detyruar ta pranonim. Por kjo, për fat, nuk është kurrsesi ashtu.

Siç u tha më lart, kombet nuk ndryshohen as nga pushtimet e as nga konvertimet.

[Arb]

Nostalgjia e tërthortë që po shfaqet sot tek ne për otomanizmin nuk është vetëm e habitshme. Ajo është në radhë të parë poshtëruese. E po ashtu fantazma e Haxhi Qamilit, që përherë e më shpesh shfaqet në trojet shqiptare. Shtatorja që iu ngrit në qendër të Tiranës, më 2001, një shefi otoman, i shpallur si kinse themeluesi i qytetit, ka qenë fyerja më e madhe për kryeqytetin e shtetit, për historinë dhe ndërgjegjen shqiptare. Vetëm një popull që nuk e meriton lirinë mund t’i ngrejë shtatore pushtuesit të vet.

Bashkia e Tiranës, e drejtuar në atë kohë “nga haxhi qamilët”, siç i cilësoi me të drejtë arkitekti Maks Velo, e ngriti atë shtatore natën dhe pa lajmëruar askënd, si keqbërësit. Banorët e pallateve rreth sheshit ku ajo ende ngrihet sot, e mbajnë mend njeriun që printe vallen rrotull shtatores atë natë. Ky njeri mban një nga postet më të rëndësishme në qeverinë e sotme.

Kjo shtatore është mishërimi i korrupsionit politik dhe moral të shkallës më të errët. Historianët e kanë shpallur të rremë këtë kinse themelues. Emri i Tiranës si vend vendbanimi, është shumë më i vjetër se koha e këtij pashai.

Klisheja krejtësisht e gabuar e përftimit të Shqipërisë si vend ndërmjetës, një sanduiç midis Lindjes dhe Perëndimit, një qytetërim as ashtu, as kështu, thënë ndryshe një “vend i as-as-it”, s’na bën kurrfarë nderi. Së pari, sepse nuk është e vërtetë, së dyti, sepse të lakmosh një cilësim të tillë, është njëlloj si të vetëshpallesh “gjysmak”, që në shqip midis të tjerash do të thotë “tarrallak”.

Ideja e përhapur andej-këndej, dhe fatkeqësisht e përkrahur nga Qosja, se “fati ynë historik është i paracaktuar për të sendërtuar zbutjen e kundërshtimeve midis Lindjes dhe Perëndimit”, të kujton një nga njollat historisë shqiptare, kapardisjen e Shqipërisë komuniste për kinse misionin e saj planetar për mbrojtjen e marksizëm-leninizmit.

Ide të tilla delirante, ato me të cilat, Shqipëria, për një kohë të gjatë, u bë gazi i botës, u kanë ardhur në majë të hundës shqiptarëve. Por jo politikanëve tanë. Me sa duket, reflekset e vjetra të zyrave të Enver dhe Nexhmije Hoxhës, iu vijnë në mendjet e tyre prej mitomanësh.

Janë këto, me sa duket, që shkaktojnë çoroditjen kryesore në politikën shqiptare. Një pjesë e madhe e politikanëve flasin gjithë ditën për Evropën dhe Perëndimin, por mendjen, me sa duket, e kanë nga Lindja. Nga Lindja në të gjithë gamën që ajo ngërthen:

Lindja e Mesme, ish-lindja sovjetike, e po të mos mjaftojë kjo, edhe ajo kineze maoiste. Janë këto reflekse, që i shtyjnë këta politikanë, që, në vend që të përqendrohen në çështjet e ngutshme madhore përpara të cilave ndodhet kombi shqiptar: mirëqenia, hyrja në Evropë dhe statusi i Kosovës, fillojnë e joshen nga fantazira pa kuptim, për të cilat nuk kanë as mundësi, as shtat e as tagër moral nga populli i vet. Të brengosesh se si do të pajtohet Perëndimi me Lindjen, të kinse ndërhysh, për shembull, në kinse rolin e ndërmjetësit, në mosmarrëveshjet SHBA - Iran, për energjinë bërthamore, kjo, në rastin më të thjeshtë quhet ëndërr në diell, kurse në rastin më të keq, e ka emrin korrupsion politik.

Misioni i shqiptarëve në këtë planet, fati apo e thënia e tyre, është një dhe i pandryshueshëm:

mbrojtja e interesave të vendit të tyre, që quhet Shqipëri dhe i popullit të tyre që mban emrin shqiptar.
Programi i çdo populli të qytetëruar është ky dhe vetëm ky. Miqësitë, aleancat, strategjitë, kanë lidhje me të dhe vetëm me të. Ky nuk është etnoegoizëm. Kur çdo popull në mënyrë të natyrshme, njerëzore e demokratike e kryen këtë mision ndaj vetes, ai e ka kryer atë ndaj gjithë njerëzimit.

Ky është thelbi i idesë evropiane, fundaja mbi të cilën ngrihet Bashkimi Evropian, ai që ndryshe quhet Evropa e Kombeve.

Ne nuk e kemi shpikur Shqipërinë, ashtu siç kanë dashur të na mbushin mendjen disa. Ne nuk e kemi shpikur as ngulitjen e saj në Evropë, siç kanë dashur të na mbushin mendjen ca të tjerë. Humbja dhe rigjetja e kontinentit nënë, nuk të bën më pak evropian se të tjerët. Përkundrazi, ajo të bën më shumë.
Në mbyllje të kësaj sprove, le të përpiqemi ta shohim atë që ka ndodhur, nga një kamera e largët, nga ato që të japin mundësi t’i skajosh gjërat në një tablo sa më të përgjithshme.

Është një kontinent që shekuj më parë është quajtur Evropë. Është një gadishull jugor i saj, ai më i ndritshmi dikur, dhe më i errëti pastaj, me emrin Ballkan. Ishte një perandori që u shfaq përbri, perandoria osmane, me një program e një ëndërr të mbrapshtë: të zhdukë nga faqja e dheut Evropën. Ndodh kacafytja e madhe midis të dyve. Gjatë saj, perandoria e re i shkul së vjetrës gadishullin ballkanik, djepin e qytetërimit të saj. Pesë shekuj më pas, gadishulli në fjalë, në mes të të cilit ndodhet Shqipëria, shpëton nga kthetrat e osmanëve. Perandoria e tyre bie. Kthimi i Ballkanit te kontinenti nënë është i gjatë, i mundimshëm.
Dhe ja epilogu: popujt e Ballkanit, janë vënë në radhë përpara Portave të Evropës. Përbri, është Turqia, bërthama e dikurshme e perandorisë së tmerrshme. Për pesë shekuj ka kujtuar se popujt ballkanas, pasi ia ka zhvatur Evropës, po i çon si trofe, drejt kontinentit të vet. Por ç’po na shohin sytë? Një gjë tejet të pabesueshme. Ka vërtet një trofe, por jo ashtu siç është kujtuar. S’janë popujt ballkanas që Turqia po i çon si robër drejt Azisë, por përkundrazi, janë ata, që po sjellin si trofe një hanëme të vjetër: Turqinë.

Natyrisht që Turqia nuk është robinë, në kuptimin e mirëfilltë. Natyrisht që ajo po e kërkon vetë, madje me këmbëngulje të pranohet në Evropë. Natyrisht që ajo, ndërsa lëshonte kërcënime e mallkime kundër Evropës, fshehtazi joshej prej saj. Dhe ky ka qenë ngadhënjimi i madh i Evropës.

Ana e fshehtë e historisë, shfaqet këtu në formën më tronditëse. Pyetja: kush u thye prej kujt, ngrihet me gjithë peshën e saj.

Dy rrjedha të historisë kanë ecur paralelisht. Në atë të jashtmen, perandoria osmane, godiste, fitonte, robëronte. Por në një rrjedhë të brendshme, të fshehtë, ajo goditej, humbte, robërohej.

Popujt e Ballkanit bashkërisht ishin aktorët e kësaj lufte. Ishin ata që, vit pas viti e shekull pas shekulli, bashkë me energjinë e tyre, bashkë me zyrtarët e lartë, gjeneralët, guvernatorët dhe aventurierët, që ia dhanë pa kursim, i ngjitën perandorisë joshjen evropiane. Historia e pushtuesit të pushtuar, si në rastin e Romës me Greqinë, në njëfarë mënyre u përsërit.

Rrjedhimisht, asnjë nga popujt e Ballkanit nuk u thye.

E aq më pak shqiptarët. Nëse ka pasur për ta një fat historik të paracaktuar, ai është i ndryshëm nga ai i ndërmjetësit.

Popujve ballkanas, e midis tyre shqiptarëve, pa e ditur as ata vetë, madje pa e ditur as Evropa, fati u caktoi të jenë komando të Evropës, mu në qendër të botës osmane. Si të tillë ata kanë qenë përherë, ndonëse me dhembje, në rrënjët e Evropës. E qenia me dhembje nuk është kurrë një mungesë, përkundrazi.

[GURI SYLAJ]

Arb
Prej shume puneve te mira qe keni bere per kete forum , padyshim , eshte edhe sjellja e keti shkrimi ne faqet e Dardanise.
Ju falemnderit

[munti]

http://www.ereniku.net/mehdiu.jpg

Flerti i Kadares për “indetitetin evropian të shqiptarëve” (!)

BAROMETRI DIPLOMATIK
PROF.DR.MEHDI HYSENI

· Nuk është në krizë “identiteti fetar”, as “identiteti evropian”, por identiteti kombëtar, shtetëror dhe territorial i shqiptarëve në Ballkan.

· Meqë, Ismail Kadare e ka mirë me Evropën, ai duhet të ndikojë pozitivisht që atë ta bindë, se ka ardhur koha që shqiptarët (me identitet evropian) të çlirohen nga sundimi 100-vjeçar kolonial serbo-sllav, e të pavarësohen dhe të ribashkohen në kuadrin e kufijve natyrorë indigjenë të Shqipërisë Etnike, ashtu sikurse u ribashkua Gjermania më 1989, pas rrëzimit të Murit të Berlinit, si rrjedhim i kapitullimit të sundimit neokolonial evro-ndërkombëtar komunist të ish-Bashkimit Sovjetik.



Kjo “temë” e vjetër sa vetë shqiptarët dhe Evropa, nuk është e diskutueshme, as aktuale, sepse Evropa qysh nga koha Perandorisë Romake, është në dijeni për identitetin evropian të shqiptarëve. Gjithashtu, edhe shqiptarët e kanë të qartë se i përkasin idenitetit të Evropës. Në këtë kuptim, nuk ekzison asnjë mosmarrëveshje përbrenda shqiptare, as me Evropën e vjetër, as me Evropën e re. Prandaj, as Ismail Kadare nuk ka pse të ndalet në këtë “temë” për t’i rikujtuar shqiptarët se janë me prejardhje të identitetit evropian. Ia veln të theksojmë se, edhe para se të lindet Ismail Kadare, e dijnë shqiptarët se janë stërnipër të ilirëve të lashtë. Kështu që, sot, fare nuk është aktuale, as në “rend dite” të shkencës, të politikës, as të diplomacisë shqiptare e as të asaj evro-ndërkombëtare “identiteti evropian i shqiptarëve” sipas agjendës së Ismail Kadares, sepse sforcimi i “identiteti evropian të shqiptarëve” nga ana e tij, ka vetëm karakter politik dhe propagandistik, që është në funksion të përfitimit personal, e jo në dobi të interesit të përgjithshëm shqiptar, në asnjë mënyrë.

Historikisht, shqiptarët nuk kanë pasur ndonjë problem me Evropën lidhur me çështjen e “identitetit evropian” të tyre, por kanë pasur dhe, ende, edhe sot, kanë mosmarrëveshje serioze në sfondin politik dhe juridik ndërkombëtar me Evropën. Edhe pse i përkasin identitetit evropian, Evropa e dikushme dhe e sotshme shqiptarët i ka trajtuar dhe, i trajton (sipas standardeve të dyfishta) ndryshe nga popujt e tjerë në Ballkan. Evropa, vetëm shqiptarëve nuk ua ka njohur, as nuk ua njeh as sot, në fillimshekullin XXI, të drejtën historike dhe të vetëvendosjes mbi territorin e Shqipërisë Etnike, por që nga Kongresi i Berlinit (1878) dhe Konferenca e Amabasadorëve të Londrës (1913), i ka copëtuar në dysh (50%), duke ia aneksuar Serbisë, Malit të Zi dhe Greqisë. Prandaj, kjo është mosmarrëveshja e dikurshme dhe ekzistuese e shqiptarëve me Evropën, e jo urrejtja dhe antidashuria e Shqipërisë Socialiste të Enver Hoxhës (1945-1990) ndaj Evropës, siç flerton Ismail Kadare nga ekuidistanca e sotme historiko-politike, duke i bërë elozhe të panevojshme dhe të tepruara Evropës së sotme integruese në favor të “identitetit evropian të shqiptarëve”. Pra, shqiptarët janë me identitet evropian që nga Iliria dhe ilirët e moçëm, por qe më se 100 vjet janë të sakrifikuar nga Evropa dikurshme imeprialiste dhe, Evropa e sotshme demokratike. Kjo është tema boshtore me të cilën duhet të merret edhe Ismail Kadare, edhe e gjithë shkenca, e gjithë politika dhe e gjithë diplomacia shqiptare, e jo të bëjmë gara të pafund, duke dalë në terren të gabueshëm, se kush prej nesh është më “papë se papa”, e kush më “sulltan se sulltani”. Temat e këtilla jo vetëm se janë të tejkaluara për shqiptarët, por madje, edhe për popujt e tjerë të Afrikës, të Azisë etj,, sepse tanimë nuk merren me çështje të “identitetit evropian” të Ismail Kadares, por me ndërtimin e identitetit të tyre ekonomik, kulturor, politik, kombëtar dhe shtetëror, si popuj dhe si shtete të pavarura nga identiteti kolonial dhe neokolonial i Evropës së dikurshme.

Natyrisht, as shkenca, as politika e as diplomacia e mirëfillt shqiptare në Ballkan, nuk kanë arsye që të harxhojnë kohën e çmuar, duke polemizuar dhe pohuar në mënyrë retorike dhe flertuese (sabah e aksham) se identiteti ynë është me përmbajtje evropiane. Fenomenologjia e identitetit evropian të shqiptarëve në Ballkan, është e kontestueshme vetëm nga amalgama serbo-malazeze,maqedone, bullgare dhe greke sllave, si dhe nga aleatët e tyre tradicionalë, siç është Rusia, e jo nga shqiptarët, as nga Shqipëria .

Duhet të përkujtojmë miqtë dhe armiqtë e dikurshëm dhe të sotshëm të shqiptarëve dhe të Shqipërisë Etnike se, asnjëra Shqipëri, e personifikuar me rendet shoqërore të derisotme (mbretërore, socialiste) në asnjë mënyrë nuk e ka mohuar, as nuk e ka heshtur gjenealogjinë e identitetit evropian të shqiptarëve. Përkundrazi, shkenca shqiptare, posaçërisht gjatë periudhës 50-vjeçare të shtetit socialist (1945-1990) ka dhënë frytet më të suksesshme në ndriçimin e identit kombëtar shqiptar me bazament të identitetit evropian, duke filluar nga gjuha (e cila rastësisht nuk quhet gjuhë indo-evropiane), kultura, historia, qytetërimi etj. Pra, çështja e identitetit evropian të shqiptarëve nuk ka qenë e kontestuar, as mohuar as nga politika e Ahmet Zogut, e as nga politika e Enver Hoxhës, të cilin Ismail Kadare, duke ndërruar tezat “sipas motit” të leverdishëm tregtar-ekonomik si “substitut” i lirisë, i demokracisë dhe i integrimeve evropiane, e fajëson pa të drejtë Enver Hoxhën, se ai paskësha mohuar identitetin evropian të shqiptarëve ngase në vend të “marrëveshjes”, ai ka zbatuar “mosmarrëveshjen” me Evropën...përdorimi i fjalës marrëveshje me Evropën çonte në burg ose në pushkatim cilindo. Për Evropën ishte e përshtatshme vetëm një fjalë, ajo e kundërta me marrëveshjen, pra mosmarrëveshja. Mosmarrëveshje e plotë, e palodhshme, e përjetshme.”(Ismail Kadare, Identiteti evropian i shqiptarëve, artikull, i publikuar në “Liria Kombëtare”, 27.03.2006).

-vazhdon-

[munti]

Ky konkluzion i shprehur në formë flerti politiko-propagandistik për t’i “bindur” evropianët, se shqiptarët janë më “evropianë” se evropianët, nuk ka të bëjë fare me subjektin e temës për çfarë debaton I. Kadare ngase politika e brendshme , as e jashtme e Shqipërisë së Enver Hoxhës as mbi bazën doktrinare, as mbi atë praktike, asnjëherë nuk e ka vënë në shënjestër të mohimit ose të kontestimit prejardhjen e identitetit evropian të shqiptarëve, duke krijuar “mosmarrëveshje” në vend të “marrëveshjes” me Evropën, ashtu siç është shprehur gabimisht I.Kadare. Natyrisht, gjatë periudhës së viteve 1945-1990, Shqipëria ka pasur “mosmarrjveshje” ideologjiko-politike me Evropën, e jo “mosmarrëveshje të përjetshme” të identitetit evropian të shqiptarëve, ashtu siç i ka ngatërruar naivisht dhe me qëllim këto dy koncepte diametralisht të ndryshme për nga përmbajtja e tyre. Mirëpo, për “mosmarrëveshjen” politiko-ideologjike me Evropën gjatë periudhës së theksuar, nuk ka qenë fajtore gjysmë Shqipëria (50%) e pavarur, por vetë Evropa dhe aleatët e saj sllavë, të cilët e kanë copëtuar Shqipërinë dhe shqiptarët në dysh në favor të interesave të tyre gjeopolitike dhe gjeostrategjike. Këtë e ka provuar edhe Konferenca e Jaltës (1945), e cila për fat të keq të shqiptarëve, fatin e Shqipërisë, e vulosi nën sferën ndikuese lindore të Rusisë, përkatësisht të Bashkimit Sovjetik. Pas këtij verdikti të kobshëm historik në disfavor të shqiptarëve, Shqipëria e re socialiste ka qenë e izoluar jo me dëshirën, as me vullnetin e saj, por me imponimin dhe me diktatin e detyrueshëm të fuqive të mëdha evropiane dhe botërore. Këtë e di shumë mirë edhe flertuesi Ismail Kadare, por këtë të vërtetë historike e heshtë jo pa qëllim në favorin e armiqve tradicionalë të identitetit kombëtar dhe shtetëror të shqiptarëve dhe të Shqipërisë. Një veprim dhe qëndrim i këtillë nuk është i moralshëm, as i drejtë nga ana I. Kadares, sepse nuk përputhet me historinë e realitetit të dikurshëm dhe të sotshëm të Shqipërisë Etnike. Mirëpo, çfarë të bëjmë kur ai në plan të parë e ka vënë “altarin evropian”, kurse identitetin kombëtar dhe shtetëror të shqiptarëve dhe të Shqipërisë Etnike, në plan terciar. E drejtë personale e tij kjo, por e gabueshme në kuptimin e interesit të përgjithshëm kombëtar shqiptar.

Duhet ta përkujtojmë I. Kadaren se krejtësisht ka dalë prej temës, që e trajton ai, me qëllim që ta shpërfytyrojë të vërtetën mbi Shqipërinë socialiste, sepse kuptohet (edhe pas 17 vjetësh të ndryshimit të sistemit politiko-shoqëror në Shqipëri, në vend të reformave demokratike, sundon anarkia dhe mjerimi i pafund i popullit mbi 50% të papunë, të varfër buzë greminës, mbi 1 milion të shpërngulur për të gjetur bukë dhe strehë nëpër vende të ndryshme të Evropës dhe të botës), koha po kërkon viktima të reja për “altarin e Evropës” të Ismail Kadares, jo për zgjidhjen e problemit kolonial të shqiptarëve dhe të rikthimit të identitetit të tyre kombëtar dhe shtetëror në kuadrin e Shqipërisë së ribashkuar etnike. Ja, kjo është “marrëveshja historike” e regjimeve demokratike-socialiste të Shqipërisë (1990-2006) me Evropën. Ja, ky është “identiteti evropian” i sotshëm i shqiptarëve, i cili nuk ka asnjë lidhje të gjenezës historike të shqiptarëve, por ka karakter politik, ekonomik dhe strategjik, të shfrytëzimit të shqiptarëve, pavarësisht se në esencë janë me prejardhje të identitetit evropian.

Sa më shumë të shtohen zhurmat e propagandas ditore për identitetin evorpian të shqiptarëve aq më shumë do të shtohet dyshimi tek evropianët dhe tek Evropa se shqiptarët janë vetëm një recidiv me bazë të identitetit evropian, që i përket së kaluarës historike të Evropës. Prandaj, nuk kemi nevojë të shterohemi në këtë temë, duke u orvatur që në forma të ndryshme politiko-propagandistike revanshiste përbrendashqiptare, ta bindim vetëveten dhe, ta rikujtojmë Evropën se cili është identeti ynë, sepse ajo e di më së miri gjenealogjinë e shqiptarëve, të cilët i përkasën bazës së saj të lashtë të identitetit evroperëndimor. Pra, në këtë vështrim, nuk ekzison asnjë arsye, që zhvillojmë “gjimnastika” politiko-propagandistike në sfondin kombëtar dhe fetar se cili shqiptar është “ më papë se papa”, e cili “ më sulltan se sulltani” (!?) – Kjo “devizë” është sa komike, aq edhe absurde si për Evropën, ashtu edhe për të tërë botën e civilizuar mbase indentiteti kombëtar dhe shtetëror i shqiptarëve nuk ka filluar me shembjen e komunizmit të Evropës Lindore (1989), as me përmbysjen e sistemit të Shqipërisë Socialiste më 1990, por disa shekuj më parë qysh nga periudha historike e ilirisë.

S’ka dyshim se historia e shekujve të kaluar ka provuar origjinën e shqiptarëve dhe të Shqipërisë Etnike. Prandaj, shqiptarët dhe Shqipëria Etnike janë të vjetër sa edhe Evropa e lashtë dhe e sotme. Në këtë kontekst, Evropa, as shqiptarët nuk kanë asnjë mosmarrëveshje, sepse vetë historiografia, shkenca dhe shkencëtarët (historianë, antropologë, gjeografë, gjeologë, gjuhëtarë, etnologë, paleoantropologet..., etj.) e Evropës (bile, më shumë, edhe se sa vetë shkenca e derisotme shqiptare) kanë dëshmuar me shekuj se shqiptarët i përkasin identitetit evropian me bazë ilire, jo kursesi me “bazë helene” siç ka dëshmuar alabanologu Milan Shufflai në studimin e tij “ Serbët dhe shqiptarët”, Tiranë, 2002. Vepra e M. Shufflait për origjinën e shqiptarëve kursesi nuk mund të quhet “vepër monumentale”, ashtu siç e quan Ismail Kadare, sepse pikërisht në këtë vepër, M. Shufflai shqiptarët i pasqyron hiq më pak se “një simbiozë helenike-serbe”. Kjo është e meta kryesore e “veprës monumentale” të M.Shuflait, të cilën, mjerisht shkrimtari ynë i shquar Ismail Kadare ende nuk e paska ndeshur në brendinë e saj (!)

Për ta bindur I. Kadaren dhe bashkëmendimtarët e tij se vepra e M. Shufflait nuk është monumentale në kuptimin e prerë dhe objektiv të ndriçimit të historisë së prejardhjes së identitetit të shqiptarërve dhe të Shqipërisë në Gadishullin Ballkanik, po japim këto argumente: “ në kohën e Perandorisë Romake vjen deri te pakësimi i ngadalshëm, por i vijueshëm i popullsisë ilirie, gati donte të gatuante tokën e vërshimit sllav; na paraqet popullsinë shqiptare shumë të përzierë me elemente të huaj, si në Shqipërinë Veriore si në atë Jugore. {Ndër shekjuut XIV-XV} gjithkund popullsia ishte e përzier me qytetarë të vjetër romakë e me qytetarë të rinj sllavë e shqiptarët. Sipas Shufflait fiset shqiptare të sotshme nuk rrjedhin nga ilirët, pse thotë se pushtimi romak shkatërroi fiset e para ilire... e në kohët e turbullta e të errta të dyndjes së popujve u bënë ndërmjet Matit e Vjosës formimet e reja e të fuqishme të fiseve, të cilat duke marrë parasysh formimet e para ilire, qenë formime të dyta. Fillimi i shumë fiseve të sotme shqiptare daton qysh prej shekujve XIV dhe XV, prandaj fiset e tashme janë formime e shtresa të treta!!!”(Citat i cituar në “Të Drejtat e Shqipërisë Etnike”, Tiranë, 2001, f.71).

Dua të ritheksoj se, (pavarësisht nga qëllimet dhe tendencat e politikës ditore të Ismail Kadares dhe bashkëmendimtarëve e bashkëmbështetësve të tij në planin kombëtar dhe ndërkombëtar) nuk është në rrezik, as i nëpërkëmbur në asnjë mënyrë “identiteti fetar”, as “identiteti evropian i shqiptarëve”, por identiteti kombëtar shqiptar dhe i Shqipërisë Etnike, i cili, me gjithë prejardhjen e tij evropiane, edhe sot në fillimshekullin XXI(viti 2006) po rrezikohet nga vetë Evropa e Bashkuar, e cila me draftet e saj proserbe, përkatësisht prosllave, po iu kanoset shqiptarëve se nuk mund të ketë rikthim, as ribashkim të tyre brenda kufijve historikë dhe gjeopolitikë të Shqipërisë Etnike(!)

Pra, logjikisht, realisht dhe moralisht kjo është tema parësore me të cilën duhet të preokupohet përjetësisht Ismail Kadare dhe të gjithë shqiptarët akademikët e tjerë shqiptarë, të cilët ia duan të mirën kombit dhe atdheut të vet shqiptar. Si Kadarea, ashtu edhe evropianët e tjerë shqiptarë, duhet ta kenë të qartë (pavarësisht nga gjeneza evropiane) se interesi dhe dashuria e shqiptarëve për Evropën, do ta arrijnë shkallën e duhur kulminante, vetëm atëherë, pasi Evropa, t’ua ketë njohur të drejtat e tyre legjitime historike si një komb dhe shtet i vetëm në Ballkan, ashtu siç i ka njohur kombet dhe shtetet e tjera në Ballkan (Serbia, Mali i Zi, Greqia, Maqedonia, Kroacia, Sllovenia, Bullgaria etj.). Ndryshe, po qe se shqiptarët dhe gjysmë Shqipëria etnike mbetet koloni serbosllave (prapë me bekimin e Bashkimit Evropian, duke mos lejuar ndryshimin e kufijve kolonialë në Ballkan) edhe në shekullin XXI, atëherë, “identiteti evropian i shqiptarëve”, i trajtuar sipas autorit Ismail Kadare, nuk ka kurrfarë rëndësie, as peshe aktuale për qenien kombëtare dhe shtetërore të shqiptarëve në Ballkan./ 03 04 2006/F.F.

[munti]

Zgjohu bre, Kadare


(Reagim rreth sprovës, shkrimit-vështrimit: “Identiteti evropian i shqiptarëve” të Ismail Kadares, botuar në “Koha Ditore” me 28-30 mars 2006)


MEXHID YVEJSI, GJAKOVË



“Respektoj vetëm ata që më rezistojnë mua, por nuk mund t’i toleroj ata.”


- Sharl de Gol


Ende pa përfunduar fushata e sëmurë për ”identitentin e ri të kosovarëve”, çohet Ismail Kadare e rifillon fushatën për identitetin evropian të shqiptarëve!
Çka dëshmojnë këto fushata për identitet? Këto fushata dëshmojnë se kemi të meta, sepse ende nuk po e kuptojmë se kush jemi, se cila është e vërteta!
E Vërteta, ashtu si Dielli, mund të mjegullohet, të errësohet, mund të pengohet, por jo të agjësohet…
Që në kohët e lashta njerëzit e ditur këshillonin si terapi shëruese: Njohjen e vetvetes.
Njohja e vetvetes është çelësi për ta njohur Krijuesin, Zotin.
Zoti, sipas B. Pascal-it, është i qartë vetëm në paqartësinë e botës. Ai është një sferë e pafund, qendra e të Cilit është gjithkund dhe perimetri asgjëkundi…
I pranishëm gjithkund je, por asgjëkundi nuk je, z.I. Kadare! Ju bre, Kadare, që nuk e dini ende se kush jemi ne! Ne jemi ata që jemi! Ju që shkruani për identitet, dëshmon se keni një siklet! Kjo po dëshmon se identiteti iu mungon! Ju mungon e ju mundon! Kjo vërehet kur fyen, kur akuzon pse shumica e shqiptarëve janë myslimanë…!
Kombi shqiptar, edhe pse vonë i zgjuar, është komb i formuar…!
Shqiptarët kur me shumicë u islamizuan- atëherë shpëtuan. Shpëtuan sepse nuk u asimiluan…
Nuk u asimiluan, sepse, në fjalën e Tij, Zoti e ka dhënë dijen e nevojshme
për shpëtim…
Zgjohuni të përgjumur! Zgjohu bre, Kadare, kudo që je!
Duke shkruar për identitet, ju po dëshmoni se prej dhunës ideologjike aq banale, keni kaluar te injoranca profesionale…!
Zoti i ka dhënë dijetarëve, atdhetarëve, mjaft dritë që të mund t’i zbulojnë kurthet kundër shqiptarëve. Dituria dhe burrnija e akademik Rexhep Qoses, rreth identitetit, ia çeli sytë krejt botës…!
Kur e pyetën Fishtën diplomatët evropianë rreth fesë, ai tha: “Jemi popull me dy fe, por s’jemi popull me Shën Bartolome”
Shqiptarët, pra, nuk janë popull, komb, me Shën Bartolome falë tolerancës së Fesë Islame, që i përkasin shumica e shqiptarëve. Të mos e njohësh këtë tolerancë, të mos e njohësh Fenë Islame, kur nuk ke patur mundësi, nuk është turp. Por, turp është të ngulësh këmbë me kryeneqësi në injorancën tënde, edhe pasi e ke patur mundësinë të mësosh.
E keni patur mundësinë të mësoni se Konica tha: “Të mos ishte Feja Islame, populli shqiptar do të ishte shumë më tepër në numër, por jo shqiptar.”
Kur e pyetën diplomatët e huaj në Washington Faik Konicën, që ishte ambasador
i Mbretërisë Shqiptare (1926-1939) se cila është feja e shqiptarëve, ai tha: “Dielën shkojnë në kishë, të premtën në xhami…”
E keni patur mundësinë të mësoni se Stavro Skendi në “Historinë e Rilindjes
Kombëtare” shkruan:”Shqiptarët myslimanë e përbënin shumicën dhe pa ata nuk
mund të kishte Shqipëri.”
E keni pasur mundësinë të mësoni se: Koncili i Dytë i Vatikanit, me 25 tetor 1965, ka përcaktuar qëndrimin e Kishës Katolike ndaj Myslimanëve, ku thuhet: ”Myslimanët adhurojnë, si ne, një Zot të vetëm, të Mëshirshëm, që do të gjykojë njerëzimin në ditën e fundit.”
E keni patur mundësinë të mësoni se në librin “Të kapërcehet pragu i shpresës”, Papa Gjon Pali i Dytë thotë: “ Fetaria e myslimanëve meriton nderim.”
Meritojnë nderim fetaria e myslimanëve shqiptarë si Myderriz Ymer Prizreni, Myderriz Haxhi Zeka, që ishin fetarë dhe atdhetarë të devotshëm dhe udhëheqës të Lidhjes së Prizrenit (1878-1881) dhe Lidhjes së Pejës “Besa–Besën” (1899), Myderriz Vehbi Dibra, nënkryetar i Qeverisë së Vlorës, (1912), Hoxha Kadri Prishtina, i Kongresit të Lushnjës, (1920) ku iu vuan themelet Shqipërisë, si edhe qindra e mijëra fetarë dhe atdhetarë të tjerë, deri te Shaban Jashari me familjën e tij, që u flijuan për Kosovë, për Shqipni…
Shqiptarët e pranuan dhe e trashëguan Krishterimin, sikur që e pranuan dhe e trashëguan Islamin, që të dyja janë nga Lindja…Por, nuk mjafton që të trashëgosh Krishterimin apo Islamin, por është e domosdoshme që me meritë të fitosh. Duhet të meritosh trashëgimin tënde, thoshte Gëte, që të posedosh.
Shumica e shqiptarëve myslimanë e meritojnë këtë dhe janë të kënaqur me
besimin që trashigojnë, që posedojnë. Po ju çka trashëgoni, çka posedoni z.Kadare?
Trashëgoni atë që e mohoni …! Veprat që i posedoni pse po i ritushoni? Ndoshta ato iu mallkojnë, iu akuzojnë, sikur në poemën “Përse mendohen këto male” kur akuzoni dhe dënoni Kryqin e Krishtin, gjysmëhënën e Islamit, turqishten e Kur’anit, fyeni, dënoni e poshtëroni logjiken latine e arabe, mallkoni priftërinjt e hoxhallarët, minaretë e kambanaretë …Në poezinë me titull “Në Kishë” shkruar me 1958, shkruani:”Vërtet s’jam i krishter… dhe tallesh me Ungjillin, Librin Hyjnor…
Në poezitë “Perëndimi” dhe “Interpejshazhi” tallesh, fyen, e akuzon Perëndimin, Evropën, që sot e lavdon,:”Romat, Samarkandët, Vashingtonët, Moskët, fituan shpesh toka, flamurë, vota. Por, shekujt kurrë s’i fituan ata.”
Evropën e mallkon, kurse sot e dashuron, dje u talle me kulturën, zhvillimin e saj, i përqeshe qytetet me kulla, me kambanare, me kryqa, me kapitalistë plot dhjamë dhe mbi ”Shën Mërinë e Parisit” u krenove që vure qeleshe, edhe këtu gjete vend dhe u përqeshe…!
A keni harruar çka keni shkruar? Keni shkruar, që jeni krenuar, se në gjoks mban ”Në metal të distinktivit, fytyrën e dashur të Leninit”!
“Qindra vite kaluan duke i ndjekur krimet e vegjël, por bota nuk e zbuloi dot krimin e madh, po në botë ja u ngrit, me mjekër të gjatë gjer në retë. Parathënësi më i madh me emrin Marks”, nga poezia “Te Kështjella e Hamletit në Danimarkë”
A jeni penduar për gjithë ato çka keni shkruar? A jeni penduar që keni fyer, akuzuar, poshtëruar, dënuar librat hyjnorë-Ungjill e Kur’an, keni sharë priftërinj e hoxhallarë, minare e kambanare, keni dashuruar komunizmin, keni urrejtur kapitalizmin, Evropën, Perëndimin, Romën e Bonin, Parisin e Washingtonin… A jeni penduar që keni dashuruar dhe jeni krenuar me fytyrën e dashur të Leninit, me mjekrrën e Marksit, të cilin e queni “profeti më i madh i njerëzimit dhe zbulues i rrugës së krimit…”!
Nëse jeni penduar, për ato që keni shkruar, atëherë, unë s’kam pse me vazhduar. Prej sotit je dorë të Zotit…! Por, jetën politike, fetare dhe kombëtare nuk duhet shikuar përmes imagjinatës, iluzioneve dhe fantazisë. Vështrimin tonë duhet ta kthejm kah vetja jonë, drejt jetës, drejt së vërtetës.
E vërteta është se sistemi i vlerave që e ka ndërtuar strukturën tradicionale të Perëndimit buron nga filozofia antike greke, kultura romake, trashëgimia pagane e popujve barbarë, feja e krishterë, të cilën Evropa e ka interpretuar në një mënyrë specifike të veten, e ndikuar pjesërisht nga Hebraizmi dhe Islamizmi…Por, Evropa e sotme vjen nga Iluminizmi…
Iluminizmi në vend se të ndriçojë ndodhi shpesh që ai errësoi…!
Sot, tipari më i veçant i qytetërimit perëndimor është sekularizmi. Kuptimi i termit sekularizëm në rrafshin praktik është nxerrja e fesë jashtë jetës.
Kristianizmi, sot, në Evropë, nuk ka funkcion politik, ekonomik, kulturor, shoqëror…Ka mbetur një lidhshmëri sipërfaqësore emocionale dhe një dekor me ngjyrë sociale….
Në projekt-kushtetuten e Bashkësisë Evropiane nuk hyri trashëgimia kristiane. U mundua Papa, u mundua Vatikani, por nuk iu shkonte zani…! Në këtë projekt-kushtetutë, edhe sot, mungon fjala Zot…!
Identiteti evropian i shqiptarëve është një përshtatje e re. Çdo pështatje e re, thoshte, Erih Hofer-i, është krizë e vetëvlerësimit.
Ne kemi kriza të tjera, si të mirëbesimit, mirëkuptimit…, por jo të
vetëvlerësimit…!
Zgjohu bre, Kadare, kudo që je…!

(Autori është studiues i religjioneve.
Në dhjetë vitet e fundit ka botuar dhjetë libra)














.

[munti]

REALITETI I SHPERFILLUR


-Sprova e Ismail Kadaresë, Identiteti evropian i shqiptareve, është
mbështetur ne premisa te gabuara
-Ismail Kadare pandeh se i ka ardhur çasti i dëshiruar qe te
dëgjohet për disa oktava me larte zëri i tij, me pare i peshperitur,
kundër identitetit mysliman
-Është shume e nevojshme qe këto ide dhe këto përfytyrime te Ismail
Kadaresë te hidhen poshtë me kohe dhe hamendjesime
-Kritiken e pikëpamjeve te mia mbi ndikimin e mundshëm çintegrues te
vetëdijes se tejshquar fetare ne shoqërinë e sotme shqiptare prandaj
edhe ne identitetin kombëtar,Ismail Kadare e fillon ashtu siç
filloheshin shkrimet politike dhe ideologjike ne kohen e komunizmit.

Shkruan: Rexhep Qosja


Premisa te gabuara

Siç e kam parapare ne parafjalën e saj, trajtesa mbi idetë
çintegruese ne shoqërinë e sotme shqiptare e botuar ne vazhdime ne
gazetën e Prishtinës "Epoka e re" dhe ne gazetën e
Tiranës "Korrieri" e pastaj e botuar edhe si libër me titullin
ideologjia e shpërbërjes nga Shtëpia botuese TOENA , ka shkaktuar
një sere reagimesh si ne Shqipërinë shtetërore ashtu edhe ne Kosove.
Nuk e di a është me i madh numri i reagimeve pajtuese a numri i
reagimeve mospajtuese. Si te paret ashtu edhe te dytat dëshmojnë,
ndërkaq se ceshtjet e ngritura ne atë trajtese ishte e nevojshme te
ngriheshin. Shkrimtari i madh argjentinas., Horhe Luis Borhes, thotë
se "Libri qe nuk e përmban kunderlibrin mund te konsiderohet i
panevojshëm". Çdo libër, pavarësisht a është letrar a shkencor, e
përmbarojnë lexuesit,miq kundërshtar te autorit, qofte duke e
pohuar, qofte duke e mohuar.

Për t'iu përgjigjur te gjitha reagimeve do te duhej te shkruaja një
libër me te madh se Ideologjia e shpërbërjes, i cili sigurisht do te
shkaktonte reagime te reja te përshkuara edhe prej me shume
ndjenjash se reagimet e deritashme.

Ne vend se te gjithave, do t'i përgjigjem vetëm reagimit te Ismail
Kadaresë, Identiteti evropian i shqiptareve. Kjo domethënë se mbesin
pa përgjigje te gjithë reaguesit e tjerë ndaj trajtesës Ideologjia e
shpërbërjes:

1.predikuesit e identitetit kombëtar kosovar, si identitet kombëtar
i ri ne Ballkan:

2. predikuesit e gjuhës se dyte standarde për folësit me identitet
kombëtar kosovar:

3. thirrësit për kthimin e shqiptareve mysliman ne "fenë e te
pareve", si gjoja kusht për pranimin me te shpejtuar te Shqipërisë
shtetërore dhe te Kosovës ne Bashkimin Evropian!

Ne reagimin e Ismail Kadaresë Identiteti evropian i shqiptareve do
përgjigjem për këto arsye kryesore: e para , pse e ka shkruar një
shkrimtar dhe publicist i njohur me popullorësi te veçante; e dyta
pse ne ketë reagim është i përmbajtur një shpërdorim i disa
pikëpamjeve te mia, sidomos te pikëpamjeve mbi ndikimin e mundshëm
çintegrues te vetëdijeve te tejshquara fetare ne shoqërinë e sotme
shqiptare; e treta, pse ky reagim ka shkaktuar jehone nder lexuesit
shqiptare si ne Shqipërinë shtetërore ashtu edhe ne Kosove dhe , e
katërta, dhe , me vendimtarja, pse ne ketë reagim janë shprehur ide
dhe janë krijuar përfytyrime , qe nuk e nderojnë kulturën shqiptare.

Sprova e Ismail Kadaresë, Identiteti evropian i shqiptareve, është e
mbështetur ne premisa te gabuara: ne përpjekje për te dëshmuar, ne
njërën ane kundërshtitë kulturore mes Evropës dhe Lindjes myslimane,
kurse ne anën tjetër sipërinë e identitetit evropian ndaj
identiteteve tjera, para se gjithash ndaj identitetit mysliman! Dhe,
kjo sipëri është –te përdorë një togfjalësh te Zhan-Pol Sartrit-
sipëri raciste.

Gjykimet e këtilla te Ismail Kadaresë, gjithsesi shume befasuese,
nuk mund te mos shikohen si rrjedhoje e disa dukurive dhe disa
disponimeve te përshtatshme politike dhe fetare ne bote. Nuk mund te
mos mendohet se tani kur , si pasoje e fundamentalizmit islamik, te
tejshkallezuar mbas pushtimit amerikan te Irakut, është rritur
disponimi kundermysliman ne disa vende perëndimore; kur kryetari
Xhorxh Bush bën mobilizimin politik te krishterimit; kur emri i
profetit Muhamed dhe fjalët islam,mysliman, xhami, shkaktojnë
sëndisje ne mjedise te ndryshme perëndimore; kur si thonë studiues,
po kthehet epoka e konflikteve mes krishterimit e islamit dhe e
kryqëzatave; kur disa politikane shqiptare ne Kosove e quajnë
politike te leverdishme për karrierën e vet te ndërrojnë fenë; kur,
si pasoje e sjelljeve shpërfillëse te disa politikaneve shqiptare
mysliman ne Kosove e ne Shqipëri ndihen te diskriminuar, ja , tani,
Ismail Kadare pandeh se i ka ardhur çasti i dëshiruar qe te dëgjohet
për disa oktava me larte zëri i tij, me pare i pëshpëritur, kundër
identitetit mysliman,ne te vërtet kundër perbereseve mysliman ne
identitetin e përbashkët, te përgjithshëm, historik, te shqiptareve!
Për këtë arsye është shume e nevojshme qe këto ide dhe këto
përfytyrime te Ismail Kadaresë te hidhen poshtë me koheshe pa
hamendjesime.

Do ta bej këtë vendosmërisht, edhe pse me shume keqardhje për shume
arsye ne këtë përgjigje detyrimisht te gjate.
Nuk e bej këtë pse e kam emrin mysliman Rexhep. Jo.
Nuk e bej këtë pse shkoj ne Xhami a pse i fali pese vaktet e ditës!
Jo. As nuk shkoj ne xhami për t'u lutur as nuk falem ne asnjë vakt
te ditës. Jo

E bej këtë për hir te perëndive te mi : te Vërtetës dhe te Drejtës.
E bej këtë për te njëjtën arsye për te cilën kam shkruar mijëra faqe
gjate shume viteve te kaluara : për te mbrojtur bashkëkombësit,
bashkëqytetaret, prej padrejtësive te pushtetit, prej dhunës se
shtetit serb dje, dhe prej diskriminimit pavarësisht kush e bën këtë
diskriminim sot.
E bej këtë për te njëjtën arsye për te cilën ne vitin 1994 kam
mbrojtur krishterimin shqiptar prej disa shpjegimesh te disa
bashkëqytetareve tepër te përkushtuar si mysliman, për c'gje kam
shkruar ne librin Tronditja e shekullit.
E bej këtë për te qene shpirtërisht i lire pavarësisht prej çmimit
qe paguaj për këtë liri. E unë jam i lire sepse kam zgjedhur te
Vërteten dhe te Drejtën.

Sprova e Ismail Kadaresë, Identiteti evropian i shqiptareve, nuk
është reagimi i tij i pare mospajtues ndaj pikëpamjeve te mia
letrare dhe kulturore. Ne shkrimin Rreth ndikimeve te huaja dhe
karakterit kombëtar te letërsisë, te botuar ne gazetën Zëri i
popullit me 8.4.1973, me te cilën i përgjigjke shkrimit tim Letërsia
kombëtare dhe letërsia botërore ose afrimi përmes ndryshimeve, te
botuar ne përmbledhjen Panteoni i rralluar ne vitin 1972, ai me
akuzonte si "tellall i kozmopolitizmit", qe , me gjuhen e atëhershme
politike do te thoshte se po predikoja evropianizimin dhe
amerikanizmin e letërsisë shqipe. Tani, 34 vjet me vone, ai me
akuzon se kinse po e mohoj atë qe atëherë e predikoja!
Unë, natyrisht, nuk po e akuzoj Ismail Kadarenë tani se, para 34
vitesh, duke predikuar veçimin e Shqipërisë dhe identitetin
Stalinist, ne te vërtet predikonte kunderevropianizimin! Unë vetëm
po ve ne dukje se perëndia i shndërrimeve Protej, i cili e ka
dhuruar Ismail Kadarenë edhe me dhuntinë e nxitimshndrrimeve për te
qene politikisht sa me i koniunkturshem, ia ka parathënë edhe këtë
nxitimshndrrim, fryt i te cilit është sprova Identiteti evropian i
shqiptareve.

Po, t'i leme njëherë për njëherë këto dy shkrime te një kohe te
kaluar dhe te merremi me reagimin e tanishëm te Ismail Kadaresë
Identiteti evropian i shqiptareve ndaj trajtesës sime Ideologjia e
shpërbërjes, ne te vërtet ndaj kreut te kësaj trajtese Identiteti
kombëtar dhe vetëdija fetare, qe sigurisht nuk do te jete
nxitimshnderrimi i tij i fundit. Dhe te shohim sa te vërteten dhe te
drejtën do t'ia filloj qëllimit te tij: shpërfilljes se identitetit
mysliman si njeri nga perversit fetare te IDENTITET KOMBETAR
SHQIPTAR.

[munti]

-vazhdim-


Shprehitë e vjetra

Kritiken e pikëpamjeve te mia mbi ndikimin e mundshëm çintegrues te
vetëdijes se tejshquar fetare ne shoqërinë e sotme shqiptare,
prandaj edhe ne identitetin kombëtar, Ismail Kadare e fillon ashtu
siç filloheshin shkrimet politike dhe ideologjike ne kohen e
komunizmit: duke zbatuar metodologji ideologjike- duke ia vene
gishtin tregues komplotit te armiqve te brendshëm dhe te jashtëm
politike e klasore dhe duke kërkuar likuidimin e tyre moral! Dy
ngjarje politike i shërbejnë Ismail Kadaresë për te bere politikisht
dhe ideologjikisht te dyshimta, ne te vërtetë kombetarisht te
dënueshme, pikëpamjet e mia mbi ceshtjen e trajtuar: e para, ardhja
e kryekomisionarit te Bashkimit Evropian, Baroso, ne Tirane ne
lidhje me nënshkrimin e afërm te marrëveshjes se Shqipërisë me
Evropën dhe, e dyta fillimi i bisedimeve për statusin e ardhshëm te
Kosovës, qe sapo kishin filluar ne Vjene. Unë isha ai qe , ja me
veprimtari mendore dhe politike po sabotoja fitoret qe sapo dukeshin
ne horizontin shqiptar!
Po,t'ia japim fjalën vete Ismail Kadaresë:
" Sa me shume qe nënshkrimi i marrëveshjes se Shqipërisë shtetërore
me Evropën afrohej, aq me fort ndiheshin murmurimat. Sa me shume qe
afrohej caktimi i staturist te Kosovës,me fjalët tjera, besimi i
Evropës e i Amerikës se Kosova mund te hynte si shtet i pavarur ne
familjen kontinentale, aq me shume kembengulese behej krrokama se
shqiptaret ishin si mish i huaj, pra i padashur, për Evropën".
"S ishte mbushur as java e fillimit te bisedimeve te Vjenës për
statusin e Kosovës, e s'kishin kaluar veç disa ore qe avioni i
kryekomisionarit evropian Baroso, ishte ulur ne aeroportin e
Tiranës, kur murmurimat disi kaotike u shtuan. Ato u shfaqen madje
edhe atje ku priteshin me pak, si për shembull, ne ndonjë deklarim
te akademikut nga Kosova, Rexhep Qosja".

Meqenëse presjet i ve edhe ku s'duhet, nuk është e çuditshme pse
Ismail Kadare nuk e ve pikëçuditjen ku duhet: ne fund te kësaj
fjalie.

Po te leme rregullat e pikësimit e te gramatikës e te shohim
logjiken.

Për te pare sa larghedhëse është kjo logjike politike po i kthejmë
dy pasuset e cituara ne trajtën e bashkëbisedimit sepse, kështu, do
te mësojmë me mire çka ne thelb mendon autori dhe si mund t'i
përgjigjet ndonjë lexues.

Çka po ngjante nder shqiptaret ne çastet kur po afrohej nënshkrimi i
marrëveshjes se Shqipërisë shtetërore me Bashkimin Evropian?

Po ndiheshin murmurimat.
( Mungon pikëçuditja).

Çka po ngjante ne çastet kur po afrohej caktimi i statusit te
Kosovës, me fjale te tjera besimi i Evropës e i Amerikës se Kosova
mund te hynte si shtet i pavarur ne familjen kontinentale?

Aq me kembengulese behej krrokama se shqiptaret ishin si mishi i
huaj, pra i padashur, për Evropën!

Cilit ishin këta krrokates?
S'ka përgjigje!
Çka ngjau pak para se te mbushej java e fillimit te bisedimeve te
Vjenës për statusin e Kosovës, e s'kishin kaluar veç disa ore qe
avioni i kryekomisionarit evropian, Baroso, ishte ulur ne aeroportin
e Tiranës?

Murmurimat kaotike u shtuan edhe me shume.
Prej nga erdhën ato murmurima kaotike?
Prej nga priteshin me pak.
Prej nga priteshin me pak?
Nga ndonjë deklarim i akademikut nga Kosova, Rexhep Qosja.
Akademiku nga Kosova? Pse e quan akademiku nga Kosova? A vetëm nga
Kosova? Ai ne zemër s'e ndan Shqipërinë nga Kosova. Për ta larguar
prej Shqipërisë shtetërore apo për te treguar se nuk njihet ne
Shqipërinë shtetërore?
S'ka përgjigje!
Mos kur thua se priteshin me pak do te thuash se , megjithatë, nuk
është qe nuk priteshin fare murmurima kaotike prej gojës se tij?
Si mund te priteshin murmurima te tilla qe t'i pandeh kaotike prej
tij kur ai ka shkruar mbi 3500 faqe për ceshtjen e Kosovës dhe
ceshtjen shqiptare ne përgjithësi dhe te gjitha këto faqe janë
dëshmi e përpjekjeve te tij për t'u çelur dyert e shtëpisë se madhe
evropiane edhe për shqiptaret? Si mund te priteshin murmurima te
tilla kaotike prej tij, qe ti i pandeh kunderevropiane kur aq
përpjekje mendore dhe politike ka bere dhe bën ai për te sjelle
vlerat dhe standardet evropiane ne jetën e popullit te vet?
S'ka përgjigje.

[napoleoni]

(Pasi që tema në fjalë ka zgjuar interes dhe polemika të ndryshme, po postoj edhe vazhdimet e shkrimit të Rexhep Qosjes, të filluar nga Munti )

Premisa të gabuara

Shkruan: Rexhep Qosja

Dhe, ja se si e dëshmon Ismail Kadare pohimin e tij se edhe prej meje priteshin murmurima kaotike kundër ardhjes së kryekomisionarit evropian, Baroso, në Tiranë në lidhje me nënshkrimin e marrëveshjes me Shqipërinë dhe kundër bisedimeve të Vjenës për caktimin e statusit përfundimtar të Kosovës, domethënë për kthimin e Shqipërisë shtetërore dhe të Kosovës në familjen mëmë.
“Përveç nervozizmit të papërligjur ndaj asaj tradite kulturore që ka qenë lidhur me katolicizmin e hershëm shqiptar, nervozizëm që nuk lë pa prekur mbajtjen e portretit të Nënë Terezës në institucionet e Kosovës, në këto shkrime (pra në shkrimet e Rexhep Qosjes-R.Q) spikat diçka e errët dhe e rrezikshme: ndarja e identitetit shqiptar”.
Nuk ka dyshim se Ismail Kadare nuk është “i ngathët nga mendja” që të mos e kuptojë të vërtetën dhe të drejtën, por Ismail Kadare sado përpiqet të lahet e të shpërlahet nga e kaluara politike dhe ideologjike, nuk arrin të lirohet prej shprehive mendore të krijuara në atë të kaluar. Ato shprehi bëjnë që në shkrimin tim të mos shohë çka në thelb ka dhe që në shkrimin tim të fusë çka nuk ka! Në trajtesën për idetë çintegruese në shoqërinë e sotme shqiptare, askund, me asnjë fjali, nuk jam marrë me “traditën kulturore që ka qenë e lidhur me katolicizmin e hershëm shqiptar”. Në qoftë se në këtë shkrim me asnjë fjali nuk jam marrë me atë traditë kulturore, shtrohet pyetja: ku e gjen Ismail Kadare atë “nervozizëm të papërligjur” të Rexhep Qosjes ndaj “traditës kulturore që ka qenë e lidhur me katolicizmin e hershëm shqiptar”?
Në veprat e mia? Jo.
Në shkrimin për Gjon Buzukun, Një vazhdim a një fillim i madh, të paraqitur në sesionin shkencor në Ulqin në vitin 1995, me rastin e 440-vjetorit të Mesharit? Jo.
Në Antologjinë historike të letërsisë shqipe, të botuar nga Enti i Teksteve dhe i Mjeteve Mësimore të Kosovës në Prishtinë në vitin 1985, në të cilën janë përfshirë edhe Formula e pagëzimit dhe përkthime e shkrime të Buzukut, Lekë Matrangës, Frang Bardhit, Pjetër Budit, Pjetër Bogdanit, Gjon Nikollë Kazazit, Ndue Bytyçit, Filip Shirokës, Ndre Mjedjes, Zef Skiroit, Luigj Gurakut, Hilë Mosit? Jo.
Në Historinë e letërsisë shqipe, Romantizmi I-II-III, të botuar për herë të parë në vitin 1984-1985, në të cilën, përpos autorëve të besimit ortodoks dhe myslimanë, natyrisht, janë paraqitur edhe autorët katolikë, mes të cilëve edhe Zef Skiroi, të cilit Ismail Kadare atëherë mund t’ia përmendte emrin vetëm dënueshëm? Jo.
Në studimet, trajtesat, sprovat e mia të botuara në revista në Prishtinë për Ndre Mjedjen, Filip Shirokën, Luigj Gurakuqin, Gjergj Fishtën? Jo.
Në studimin mbi periodizimin e letërsisë shqipe prej Rilindjes e deri sot, të botuar për herë të parë në vitin 1973 dhe të mbajtur, mandej, si ligjëratë edhe në Akademinë e Shkencave të Shqipërisë, në të cilën është folur edhe për Gjergj Fishtën dhe është folur në një kohë kur Ismail Kadare për të shqiptonte akuza tepër të rënda me të cilat e zhvlerësonte krijimtarinë e Fishtës dhe, në përgjithësi, letërsinë e klerikëve katolikë? Jo.
Në librin Tri mënyra të shkrimit shqip, në të cilën flitet edhe për Gjon Buzukun, Pjetër Budin, Frang Bardhin, Pjetër Bogdanin, Ndre Mjedjen, Gjergj Fishtën? Jo.
Askund në veprat e mia – në monografitë, studimet historike, trajtesat, sprovat, antologjitë e mia, askund nuk mund të gjendet farë “nervozizmi i papërligjur ndaj asaj tradite kulturore që ka qenë e lidhur me katolicizmin e hershëm shqiptar”. Përkundrazi: për secilin që gjykon ndershëm, mund të gjendet një përkushtim, vërtet, i madh, si edhe ndaj gjithë letërsisë shqipe. Ku e gjen atëherë Ismail Kadare atë “nervozizëm të papërligjur” të Rexhep Qosjes “ndaj traditës letrare që ka qenë e lidhur me katolicizmin e hershëm shqiptar”? Ku, vërtet?
Mos në nxitimet e tij të tanishme për të qenë politikisht i koniunkturshëm duke u paraqitur si mbrojtës kinse i asaj tradite që dikur e zhvlerësonte, madje e mallkonte politikisht, ideologjikisht dhe artistikisht? Mos për t’i krijuar vetes edhe mundësinë “e përligjur” që të bëhet politikisht dhe letrarisht i koniunkturshëm duke mbrojtur gjoja edhe një figurë politikisht fort të koniunkturshme sot: duke mbrojtur Nënën Tereze prej meje thuajse ajo “tradita kulturore që ka qenë e lidhur me katolicizmin e hershëm shqiptar” dhe Nëna Tereze pashmangshëm janë në lidhje historiko-letrare?
E bën këtë lidhje të paligjshme Ismail Kadare për të pasur mundësinë “e ligjshme” që të shprehë habinë e tij- të mbrojtësit tmerrshëm të vonuar të “asaj tradite kulturore që ka qenë e lidhur me katolicizmin e hershëm shqiptar”- se si mendja ime – e mbrojtësit të asaj tradite kur ai e mohonte dhe fyente – nuk e arsyeton” mbajtjen e portretit të Nënës Tereze në institucionet e Kosovës”. Dhe, këtu, pikërisht në mospajtimin tim me mbajtjen e portretit të Nënës Tereze e të Papës në institucione partiake e administrative të Kosovës, Ismail Kadare pandeh se paska zbuluar Djallin e Tasmanisë, për çka do t’i shprehet mirënjohje nga shqiptarët në Kosovë e në Shqipërinë shtetërore, ndoshta në Evropë apo, pse jo, edhe në Nju-Jork! Zbulimi i këtij Djalli që u ngritka edhe kundër vënies së portretit të Nënës Tereze në institucionet në Kosovë e bën shumë të koniunkturshëm katekizmin politik dhe ideologjik të Ismail Kadaresë.

Përdorimi politik i emrit të Nënës Tereze

Po cila është e vërteta për qëndrimin tim ndaj mbajtjes së portretit të Nënës Tereze në institucionet e Kosovës, në të vërtetë në një institucion partiak dhe në një institucion administrativ të Kosovës? Nuk është e vërtetë se jam ngritur me “nervozizëm” kundër mbajtjes së portretit të shenjtores, Nëna Tereze, në institucionet e Kosovës; e vërtetë është vetëm se jam ngritur dhe ngrihem pa nervozizëm kundër përdorimit politik të emrit, të portretit dhe të veprimtarisë së misionares dhe humanistes, Nëna Tereze, prej disa fundamentalistëve fetarë dhe disa koniunkturistëve politikë gjithnjë për interesat e tyre fetare - në rastin e parë dhe pushtetore – në rastin e dytë. Të them se menjëherë pas vdekjes së saj, për Nënën Tereze kam botuar një sprovë dhe kam dhënë dy deklarata: njërën të kërkuar prej BBC-së e tjetrën prej medieve të Prishtinës. Qëndrimi im ndaj emrit dhe portretit të Nënës Tereze sot nuk mund të mos jetë i kushtëzuar nga përdorimi fundamentalist fetar dhe politik i atij emri dhe atij portreti. Mbas gjithë asaj që është bërë dhe po bëhet rreth Nënës Tereze, domethënë mbas gjithë këtij përdorimi e shpërdorimi politik të emrit, të portretit dhe të veprimtarisë së saj si misionare dhe humaniste, nuk e quaj kombëtarisht të mençur mbajtjen e portreteve të saj qoftë në institucionet politike e shtetërore të Kosovës, qoftë në institucione politike e shtetërore të Shqipërisë shtetërore. Jo. Është tejtheksuar se veprimtaria prej humanisteje e Nënës Tereze është e pandarë, madje e kushtëzuar nga veprimtaria e saj prej misionareje katolike. Papa Gjon Pali i Dytë ka shpallur disa qindra të shenjtë, gjithsesi, thonë njohës të tij, më shumë se të gjithë papët para tij. Ndër shenjtorët dhe shenjtoret që ka shpallur Ai dhe që kanë shpallur papët para tij natyrisht se nuk ka ortodoks, hebre, hindus, mysliman. Të gjithë janë shpallur shenjtorë dhe shenjtore sepse ishin të jashtëzakonshëm si katolikë. Është e kuptueshme se prej të gjithë atyre që e shikojnë portretin e Nënës Tereze, kudo qoftë i vënë ai, që e shikojnë shtatoren e saj kudo qoftë e ngritur ajo, që e lexojnë emrin e saj kudo qoftë i shkruar ai, Nëna Tereze perceptohet si shenjtore katolike. Kot përpiqen të na e mbushin mendjen përdoruesit fetarë dhe politikë të emrit, të portretit dhe të veprimtarisë së saj humaniste, se Nëna Tereze meriton të jetë portreti, shtatorja, mbishkrimi mbizotërues në institucionet politike e shtetërore, në institucionet kulturore të qyteteve shqiptare, sepse është fituesja e vetme shqiptare e Çmimit Nobel. Çmimi Nobel i është dhënë edhe shkencëtarit dhe humanistit shqiptar, Ferid Murati, zbulimi shkencor i të cilit është i rëndësishëm për të gjithë njerëzit në të gjitha kontinentet dhe jo vetëm për të sëmurët, të varfrit e të braktisurit e botës, para së gjithash, të Indisë. Por, Ferid Muratit nuk i ngrihet kund një shtatore, nuk stoliset me emrin e tij ndonjë institucion kulturor, nuk vihet portreti i tij në ndonjë institucion politik e shtetëror. Pse? Sepse Ferid Murati nuk është i krishterë prandaj emri dhe portreti i tij nuk mund të shpërdoren për nevojat e mobilizimit politik të krishterimit dhe për nevojat karrieriste të koniunkturistëve tanë politikë dhe kulturorë.
(vazhdon)

[napoleoni]

(vijimi)
Në fund të shtjellimit të sipërthënë është e kuptueshme të shtrohet pyetja: ku i çon shqiptarët përdorimi i tillë i tejshtrirë e i tejmadhëruar fetarisht i emrit, i portretit dhe i veprimtarisë së Nënës Tereze? Çka u sjell shqiptarëve, të cilët u takojnë jo vetëm dy a tri, po pesë feve (katolike, ortodokse, myslimane, protestante dhe ateiste) përdorimi aq irracional i emrit, i figurës dhe i veprimtarisë së një shenjtoreje sa edhe emri i aeroportit të Tiranës pagëzohet me emrin e saj: NËNA TEREZE, edhe pse çdokush mund ta dijë se prej atij aeroporti, ashtu si edhe prej çdo aeroporti në këtë botë, mund të ngrihen nesër edhe aeroplanë luftarakë, që do të bombardojnë fshatra e qytete e të vrasin burra, gra, fëmijë, të varfër e të sëmurë, të cilëve ajo ua kishte kushtuar jetën? Çka do të thotë ky mitologjizim në thelb fetar, për arsye fundamentaliste fetare dhe të koniunkturshme politike, i një shenjtoreje në një vend shumëfetar? Logjika e jep këtë përgjigje: do të thotë nxitje e pjesëtarëve të feve të tjera, para së gjithash, të fesë myslimane, që e njëjta gjë të bëhet me emrat dhe me portretet e figurave të shquara fetare të fesë së tyre. Për këtë arsye emri, portreti dhe shtatorja e Nënës Tereze duhet vënë në mjedise fetare, humanitare dhe shëndetësore e jo edhe në aeroportin e Tiranës, e jo edhe në institucione politike e shtetërore, e jo edhe në sheshe të qyteteve. Bashkëjetesa e harmonishme mes feve të cilave u takojnë shqiptarët, baraspesha historike midis këtyre feve, interesat historike të popullit shqiptar e kërkojnë sot si dje, nesër si sot, që emrat, portretet dhe shtatoret e figurave të njohura, të shquara e të mëdha kombëtare, historike dhe kulturore, siç janë Gjergj Kastrioti-Skënderbeu, Gjon Buzuku, Marin Barleti, Pjetër Budi, Frang Bardhi, Konstandin Kristoforidhi, Vaso Pasha, Abdyl, Sami dhe Naim Frashëri, Çajupi, Fan Noli, Faik Konica, Ismail Qemali, Hasan Prishtina, Gjergj Fishta, Ndre Mjedja, Eqrem Çabej Aleksandër Moisiu dhe të sa e sa piktorëve, skulptorëve, kompozitorëve, shkencëtarëve, krijuesve e artistëve të tjerë të mos zëvendësohen nga emra, portrete, shtatore klerikësh, shenjtoresh, që perceptohen para së gjithash si vetje fetare – katolike, myslimane, ortodokse. Të sipërpërmendurit janë emra vetjesh që mbahen mend për veprat kulturore që kanë lënë a për bëmat historike që kanë bërë, që kanë pasur, kanë dhe do të kenë funksion integrues në jetën e popullit shqiptar sepse vepra e tyre, krijimtaria e tyre, veprimtaria e tyre kulturore, shoqërore, politike i shërbente Shqipërisë, u shërbente të gjithë shqiptarëve. Pavarësisht së cilës fe i takojnë, ata perceptohen ndryshe se ç’perceptohet Nëna Tereze: perceptohen kryekëput si krijues e veprimtarë atdhetarë e jo si fetarë.
(VIJON)

[napoleoni]

Identiteti dhe identitetet


Shkruan: Rexhep Qosja

Përveç, si e pamë, për nervozizmin që “nuk lë pa prekur mbajtjen e portretit të Nënës Tereze në institucionet e Kosovës”, Ismail Kadare më fajëson edhe se po e ndaj “identitetin evropian” të shqiptarëve në “identitet mysliman” dhe në “identitet të krishterë”. Dhe, kjo ndarje që bëkam unë i ngjan atij si një muzikë e njohur, që e ka dëgjuar shumë herë. I shqetësuar prej tingujve të kësaj muzike të dëgjuar shumë herë, është e kuptueshme pse ai ua përkujton lexuesve shumë i sëndisur pasojat e një ndarjeje të tillë, domethënë të një muzike të tillë! Në vend të gjithë fjalive, në të cilat numërohen ato pasoja, po e citoj vetëm fjalinë përmbyllëse: “Përçartje të tilla, në prag të afrimit të portave të Evropës, përpara se të ishin komike, janë thellësisht tragjike. Si të tilla, ato kërkojnë një përgjigje të qartë, serioze dhe pse jo, të prerë. Në raste të tilla parimi kryesor është se një popull është ai që është dhe s’ka nevojë as për pudër zbukurimi e as për blozë përçmuese”.
Bukur apo jo!
Një popull është ai që është.
S’ka dyshim.
Dhe, s’ka nevojë për pudër zbukurimi.
Pa dyshim.
As për blozë përçmuese.
Pa dyshim.
Kur e zbukurojmë një popull me pudër zbukurimi?
Kur e quajmë evropian dhe të krishterë, pa dyshim.
E kur e shëmtojmë me blozë përçmuese?
Kur e quajmë joevropian dhe mysliman, pa dyshim!
Domethënë: pudra zbukuruese mund të qitet vetëm në fytyrën evropiane dhe të krishterë, kurse bloza përçmuese vetëm në fytyrën joevropiane dhe myslimane!
Kjo është përgjigjja e qartë, serioze dhe, pse jo e prerë e Ismail Kadaresë!
Bukur apo jo! Muzika ngjan shumë e njohur apo jo!
Po, t’i kalojmë njëherë për njëherë gjykimet e këtilla “serioze”, serioze në mënyrë raciste, të Ismail Kadaresë dhe të merremi pak me katekizmin e tij të identitetit.
Prej sprovës së tij Identiteti evropian i shqiptarëve shihet se Ismail Kadare e trajton identitetin si diçka të dhënë njëherë e përgjithmonë, që e përcaktojnë gjeografia, lidhja gjinore, ngjyra e lëkurës dhe... hajde gjeje çka më! “S’duhej ndonjë filozofi për të kuptuar se fetë mund të ishin të ndryshme, por identiteti, ashtu si lidhja gjinore, mbetej gjithmonë një”! Kultura materiale dhe shpirtërore, feja, tradita, zakonet, historia – si të mos ishin fare: ato nuk lënë kurrfarë shenjash në identitetin e vetjeve, grupeve etnike dhe popujve! Ku është dëgjuar kjo? Maturanti që do të gjykonte ashtu për identitetin në Bashkimin Evropian dhe në SHBA-të do të përsëriste klasën. Ndikimin e fesë në përbërjen e identitetit Ismail Kadare jo vetëm se e mohon, por edhe e përbuz! Thuajse nuk ka parë dhe thuajse nuk ka dëgjuar se fetë janë përbërës shumë i rëndësishëm i identitetit, aq të rëndësishëm sa shumë herë dhe shumëkund janë bërë përcaktues të tij. Po të mos ishte kështu nuk do të flitej, për shembull, për qytetërimin e krishterë dhe për qytetërimin islamik. Dhe, po të mos ishte kështu nuk do të shkruante Semjuel Hantingtoni veprën e tij Konflikti i qytetërimeve, në të cilën bazë të qytetërimeve që ai, fatkeqësisht, i pandeh në konflikt, quan fenë myslimane, në njërën anë, dhe fenë e krishterë, në anën tjetër!
Në sprovën e tij Ismail Kadare gjykon dhe bën përgjithësime për identitetin duke mos pasur parasysh se kemi identitet të veçantë dhe identitet të përgjithshëm; identitet vetjak dhe identitet kolektiv; identitet konvencional dhe identitet të ri; identitet historik dhe identitet kulturor; identitet politik dhe identitet mendor; identitet fetar dhe identitet shtetëror. E të tjera. Të gjitha këto identitete, që janë identitete më pak a më shumë të veçanta, të një rrafshi më të ngushtë, bashkohen në një përgjithësi, në një të tërë, që do t’i themi identiteti kombëtar.
Dhe, më konkretisht: kemi shqiptarë me identitet kosovar, shqiptarë me identitet lab, shqiptarë me identitet gegë, shqiptarë me identitet toskë, shqiptarë me identitet mirditas, shqiptarë me identitet malësor, por të gjitha këto identitete të veçanta bashkohen në atë përgjithësinë, të përgjithshmen, të tërën, që i themi identiteti kombëtar shqiptar.
Dhe, më tej: kemi shqiptarë me identitet katolik, shqiptarë me identitet ortodoks, shqiptarë me identitet mysliman, shqiptarë me identitet protestant dhe shqiptarë me identitet ateist, por të gjitha këto identitete të veçanta, më të ngushta, më të vogla, në sajë të përbashkëtave të përmbajtura në secilin prej tyre bashkohen në atë përgjithësinë, në atë të përgjithshmen, në atë të tërën që i themi IDENTITETI KOMBËTAR SHQIPTAR.
Ai që i ka të qarta këto, ai që ka kuptim për marrëdhënien e të veçantave me të përgjithshmen, nuk do të akuzojë kë se po ndan shqiptarët në të krishterë dhe në myslimanë vetëm pse konstaton se kemi shqiptarë me identitet të krishterë dhe shqiptarë me identitet mysliman- se ata si të krishterë (katolikë, ortodoksë, protestantë) dhe myslimanë janë të gjithë shqiptarë: janë shqiptarë në sajë të përbashkëtave shqiptare të përmbajtura në secilën prej feve të tyre.
Pse, atëherë, Ismail Kadare çel derën e çelur prej meje para tij?!

Evropa shumëkulturore

Ashtu siç nuk do ta kuptojë drejt marrëdhënien e identiteteve fetare shqiptare me identitetin kombëtar shqiptar, po ashtu Ismail Kadare nuk do ta kuptojë drejt as marrëdhënien e identitetit kombëtar shqiptar me identitetin evropian! Nuk është e vështirë për të parë se togfjalëshin identitet evropian ai e njëjtëson me projektin politik evropian, domethënë me Bashkimin Evropian, si bashkësi e shteteve dhe popujve evropianë, në njërën anë dhe me krishterimin, në anën tjetër. Nuk ka dyshim se shtetet dhe popujt, që do të përbëjnë Evropën e Bashkuar, do të kenë një identitet politik – shtetëror, si një përgjithësi, si një e tërë, si një e përbashkët e të veçantave politike dhe shtetërore të shteteve që do ta përbëjnë. Evropës së Bashkuar të gjitha shtetet që do ta përbëjnë do t‘ia dhurojnë, të mos thuhet do t’ia flijojnë, të veçantat e tyre politiko-shtetërore, por nuk do të mund të thuhet se Evropës së Bashkuar do t’ia flijojnë, së paku tani për tani, identitetet e tyre kombëtare, në të cilat janë të përmbajtura veçantitë që nënkuptojnë historia, gjuha, feja, tradita, kultura, zakonet e të tjera. Nuk e di si do të jetë sot pesëdhjetë a sot njëqind vjet, por sot për sot shihet se të gjithë popujt evropianë, që përbëjnë Bashkimin Evropian, kujdesen të ruajnë përbërësit e identitetit të tyre kombëtar: historinë, gjuhën, fenë, kulturën, traditën e përbërësit e tjerë. Bashkimi Evropian bëhet Evropë e kombeve.
Përpos me projektin politik evropian, domethënë me Bashkimin Evropian, togfjalëshin identitet evropian Ismail Kadare e njëjtëson edhe me krishterimin. Ky njëjtësim, historikisht i shikuar, nuk është i saktë. Kontinenti evropian nuk ka prejardhje vetëm të krishterë. Është i madh numri i intelektualëve dhe i politikanëve evropianë të cilët vitin e kaluar e kanë kundërshtuar nismën për të futur në Kushtetutën e Bashkimit Evropian konceptin mbi prejardhjen e krishterë të kontinentit. Shkrimtari dhe teoriku i njohur italian, Umberto Eko, e kundërshton atë nismë për dy arsye:
e para, për arsye politike, dhe,
e dyta, për arsye historike.
Arsyeja politike: nuk duhet të futet në Kushtetutën e Bashkimit Evropian koncepti mbi prejardhjen e krishterë të kontinentit, sepse Evropa e ardhshme duhet të jetë, thotë ai, projekt politik dhe vizion antropologjik e kjo, projekt politik dhe vizion antropologjik, për të e nënkupton Evropën shumëkulturore, shumëfetare dhe, gjithnjë e më dukshëm, shumëracore, shumëngjyrëshe – jo vetëm të bardhë.
Arsyeja historike: nuk duhet të futet në Kushtetutën e Bashkimit Evropian koncepti mbi prejardhjen e krishterë të kontinentit sepse e kaluara e kontinentit, thotë ai, nuk është plotësisht e krishterë. Kulturën evropiane e kanë pasuruar: matematika e Indisë, mjekësia arabe, filozofia dhe shkenca greke, kur e kur e zbuluar në Evropë përmes arabëve, filozofia dhe shkenca romake, gjuha latine si gjuhë e ritualeve të shenjta, mitet dhe adetet pagane me trajtat e politeizmit, monoteizmi i hebrenjve. E të tjera.
(VIJON)

[napoleoni]

Shkrimtari mësues i gjeografisë!



Shkruan: Rexhep Qosja

Nuk mund të them a është a s’është Ismail Kadare i një mendjeje me intelektualët dhe politikanët evropianë, që janë ngritur kundër futjes në kushtetutën e Bashkimit Evropian të konceptit mbi prejardhjen e krishterë të kontinentit, por mund të them se disa ide dhe disa mendime të tij të përmbajtura në Identitetin evropian të shqiptarëve, do të priteshin mirë prej publicistes së njohur italiane, Oriana Falaçi,dhe prej kult-shkrimtarit francez, Mishel Uelbek, që në vendet e tyre janë akuzuar për ide raciste!
Pse do të mund të priteshin mirë prej asaj publicisteje dhe prej atij shkrimtari disa ide dhe mendime të shkrimtarit tonë?
Sepse janë ide raciste.
“Letrat e Shqipërisë – shkruan Ismail Kadare në Identitetin evropian të shqiptarëve – janë të qarta.
Populli shqiptar nuk ka identitet gjysmak, të shtirë apo të fshehur pas lajlelulesh mashtruese. Identiteti i tij është gjithashtu i qartë, pavarësisht se dikush nuk dëshiron ta shohë, e dikujt nuk i intereson ta shohë”.
Kush janë ata që nuk dëshirojnë ta shohin këtë identitet të qartë të shqiptarëve?
S’ka përgjigje!
Kush janë ata të cilëve nuk u intereson ta shohin identitetin shqiptar, që nuk është i “fshehur pas lajlelulesh mashtruese”?
S’ka përgjigje!
A ka identitete të fshehura pas” lajlelulesh mashtruese”?
S’ka përgjigje!
Pse s’thuhet se edhe letrat e Kosovës janë të qarta?
S’ka përgjigje!
Çka thuhet më tutje?
Thuhet:
“Gjeografia, gjëja më kokëfortë në botë, dëshmon e para evropianitetin shqiptar. Zelli i atyre që me çdo kusht duan ta zbehin disi edhe këtë fakt kokëfortë, arrin disa herë të krijojë përshtypjen se Shqipëria është në skaj të Evropës dhe fill pas saj nis Turqia, ose Azia. Ndërkaq, kur hedh sytë në hartë vëren se gjer në atë kufi shtrihen së paku tri shtete të tjera: Maqedonia,Greqia dhe Bullgaria. Për të mos përmendur atë që quhet “Turqia evropiane”. Popullsia shqiptare, ashtu si e gjithë kontinentit evropian, është e bardhë. Ashtu si gjuha, ajo quhet, në rastin më të favorshëm, pasardhëse e ilirëve, në më të pafavorshmet, e trako-ilirëve”.
A është e mundshme?
Shkrimtari është bërë mësues i gjeografisë: po na tregon se Shqipëria është në Evropë. Nxënësit që do të përgjigjeshin saktë do të merrnin notë dhjetë!
A është e mundshme!
Muzika, vërtet, ngjan si e njohur! Tragjikisht e njohur.
Shqipëria dhe Kosova, kur është fjala për identitetin, i paskan letrat e ndara! E mësuam prej gojës së Ismail Kadaresë se letrat e Shqipërisë janë të qarta, por çfarë janë letrat e Kosovës. Çfarë janë letrat e shqiptarëve në Maqedoni? Çfarë janë letrat e shqiptarëve në Mal të Zi? Çfarë janë letrat e shqiptarëve në Luginën e Preshevës?
Të paqarta!
Pse nuk qenkan të qarta letrat e Kosovës? Pse nuk qenkan të qarta letrat e gjithë shqiptarëve të tjerë kudo qofshin ata? Përgjigjen na e jep, natyrisht, vetë Ismail Kadare: duke i ndarë letrat e Kosovës prej letrave të Shqipërisë shtetërore!
Dhe, kjo përgjigje nuk është e bindshme për arsye se gjeografia, “gjëja më kokëfortë në botë”, atë që e dëshmon për Shqipërinë shtetërore do të duhej ta dëshmonte edhe për Kosovën dhe shqiptarët e tjerë, së paku në Ballkan.
Gjeografia është një “gjë” shumë e dashur nga shkrimtari ynë. Pse? Sigurisht për dy arsye: e para, për arsye se e dëshmon evropianitetin e shqiptarëve të Shqipërisë shtetërore dhe, e dyta, pse Evropën e ndan, në sajë të Gjirit të Bosforit, të Mesdheut, dhe të Gjirit të Gjibraltarit, prej Azisë dhe prej Afrikës! Ismail Kadare është i gëzuar pse Shqipëria shtetërore është më larg prej Azisë se disa shtete të tjera evropiane me identitet evropian. Ai është i gëzuar pse midis Shqipërisë shtetërore dhe Azisë shtrihen tri shtete: Maqedonia, Greqia dhe Bullgaria. “Për të mos përmendur atë që quhet “Turqia evropiane”! Dhe, këtë çerekshtetin tjetër, Turqinë evropiane, ai e fut në thonjëza!
Pas këtyre margaritarëve gjeografikë, me të cilët e stolis qafën e Shqipërisë, shkrimtari ynë na e dhuron kryemargaritarin gjeografik me çmimin e të cilit shpreson të na bëjë të lumtur të gjithëve: “Popullsia shqiptare, ashtu si e gjithë kontinentit evropian, është e bardhë”. Në qoftë se gjeografia u ka caktuar shqiptarëve dhe evropianëve të tjerë fatin që të jenë të bardhë, mos gjeografia ua ka caktuar fatkeqësinë aziatikëve dhe afrikanëve që të jenë të verdhë, të vrugët, të zinj? Mos ngjyra është arsyeja pse Ismail Kadare dëshiron të na mbajë sa më larg prej tyre?
Nuk është gjeografia e vetmja frymëzuese e idesë raciste të Ismail Kadaresë: frymëzim të njëjtë mund t’i sjellin atij edhe historia e arkeologjia. Dëgjojeni:” “Ashtu si gjuha, ajo quhet (popullsia shqiptare – R.Q) në rastin më të favorshëm, pasardhëse e ilirëve, në më të pafavorshmet, e trako-ilirëve"! Meqenëse, si e thonë studiuesit e tij, racizmi është “botëkuptim që s’pranon t’i çmojë dinjitetet të barabarta”, atëherë na del se rumunët e shkretë, si pasardhës të dakëve, fis trakas, nuk mund të kenë dinjitet të barabartë me pasardhësit e ilirëve, madje, as të iliro-trakasve.
Po, t’i lëmë për pakëz idetë raciste dhe të merremi me frymëzuesen e tyre kryesore: me gjeografinë.

Gjeografia lëvizëse

Është e çuditshme pse Ismail Kadare, megjithëse do të ketë qenë në kontinente të ndryshme, sigurisht, në Amerikë, në Azi dhe në Afrikë, nuk do të shohë se deri ku arrin roli i gjeografisë në përcaktimin e identitetit të popujve dhe të grupeve të ndryshme etnike. Nuk është shumë e vështirë, edhe në qoftë se nuk kemi pasur fatin që, përpos Evropës, të shohim edhe kontinente të tjera, të pranojmë se gjeografia, vërtet, flet shumë për identitetin e popujve e të grupeve etnike por, megjithatë, nuk i thotë të gjitha për të. Përpos gjeografisë, edhe një sërë faktorësh të tjerë marrin pjesë, cili më pak e cili më shumë, në përcaktimin e identitetit të tyre.Mund të thuhet se dikur, para, fjala vjen, katër-pesë shekujsh, gjeografia, vërtet, e përcaktonte plotësisht ose përafërsisht plotësisht, identitetin e popujve dhe të grupeve të ndryshme, por më vonë ky ndikim i saj do të vijë duke u pakësuar gjithnjë e më dukshëm. Zbuluesit e kontinenteve e të vendeve të reja, Kristofor Kolombo, Ferdinand Magelani, Amerigo Vespuçi dhe hulumtuesit e kontinenteve të zbuluara, mandej, posaçërisht të Afrikës, Azisë dhe Amerikës Jugore do të jenë të merituar – do të thoshin kozmopolitët apo do të jenë fajtorë – do të thoshin kundërshtarët e tyre – pse lartmadhëria e saj gjeografia pothuaj ka rënë prej fronit të lartë të identitetit.
Pse mund të thuhet kështu?
(vijon)

[napoleoni]

Mund të thuhet kështu sepse janë të shumtë shembujt që e dëshmojnë shfronësimin e gjeografisë në mbretërinë e identitetit.
Nuk ka dyshim se dikur, para zbulimit të kontinenteve të reja, gjeografia e kontinentit të Australisë e përcaktonte identitetin (fizik, shoqëror dhe kulturor) e aborixhanëve; gjeografia e Amerikës e përcaktonte identitetin e majëve, inkëve, shoshonëve, çejenëve, apaçëve, komançëve e të fiseve të tjera indiane; gjeografia e kontinentit të Afrikës e përcaktonte identitetin e zezakëve, të arabëve dhe të popujve a grupeve të tjera që në atë kontinent jetonin; gjeografia e kontinentit të Azisë e përcaktonte identitetin e persianëve, tani të quajtur iranas, të afganëve, të kinezëve, të japonezëve, të vietnamezëve, të hindusve, të tajlandezëve e të tjerëve. Ajo kohë, ndërkaq, ka kaluar përgjithmonë dhe nuk do të kthehet më. Kontinentet e reja, Amerika dhe Australia, janë banuar me popullsi të kontinenteve të vjetra, para së gjithash, me popullsi të Evropës, të Afrikës dhe të Azisë. Prej gjysmës së dytë të shekullit njëzet lëvizjet e njerëzve prej shteti në shtet, prej kontinenti në kontinent janë bërë më të shpeshta. Tani njerëzit sikur e marrin gjeografinë me vete: në shpinë dhe në shpirt.
Çka po shohim tani?
Tani po shohim, natyrisht ata që duan të shohin, se anglezët, skocezët dhe irlandezët, fjala vjen, të cilëve dikur ua përcaktonin identitetin ishujt britanikë, e kanë ruajtur identitetin e tyre historikë edhe në Amerikë, në Kanada, në Australi dhe në Republikën Jugafrikane, natyrisht, të pasuruar me përbërës apo me ngjyresa përbërësish, që ka sjellë koha dhe që ka sjellë bashkëjetesa me popuj të tjerë në ato kontinente. Apo jo? Arabët jetojnë në dy kontinente, në kontinentin e Azisë dhe në kontinentin e Afrikës, prej të cilëve Ismail Kadare, pikërisht pse arabët jetojnë atje, përpiqet aq shumë ta largojë Evropën, sidomos, Shqipërinë, por arabët e kontinentit aziatik pothuajse nuk ndryshojnë prej arabëve të kontinentit afrikan: kanë të njëjtin identitet – arab, me prejardhje, me gjuhë, me fe, me kulturë, me qytetërim pothuaj të njëjtë.
T’i afrohemi edhe më tepër Evropës.
Turqit jetojnë në kontinentin e Azisë dhe në kontinentin e Evropës, që janë të ndarë nga Bosfori, por turqit e Turqisë Evropiane nuk ndryshojnë me asnjë përbërës të identitetit prej turqve të Azisë.
Rusët jetojnë edhe në Evropë edhe në Azi, por rusët e kontinentit evropian kanë të njëjtin identitet që kanë rusët aziatikë.
Shqiptarët jetojnë në Ballkan, në këtë pjesë të skajshme të Evropës, e jetojnë edhe në SHBA-të, në Kanada dhe në Australi, por shqiptarët ballkanikë, që kanë pasur rastin të vizitojnë bashkëkombësit e tyre në ato kontinente, nuk thonë se e kanë ndryshuar identitetin, së paku jo ata që kanë lindur në Ballkan. Përkundrazi. Thonë se shqiptarët që jetojnë në kontinente të tjera nuk janë më pak shqiptarë se ne në Ballkan: e kanë tejçuar atje identitetin kombëtar dhe e ruajnë traditën kulturore me shumë dashuri.
(VIJON)

[napoleoni]

Identiteti dhe kultura


Rexhep Qosja


Se sa është bërë i paqëndrueshëm roli i gjeografisë në përcaktimin e identitetit të popujve e të grupeve të ndryshme etnike në këtë planet më së miri, ndoshta, e tregojnë hebrenjtë. Fati tragjik historik i ka shpërndarë në disa kontinente, në vende të ndryshme të kontinentit evropian, të kontinentit aziatik dhe të kontinentit amerikan, por, prapë, edhe nëse përpiqen shumë që t’u përshtaten kushteve politike, shoqërore, kulturore në vendet ku jetojnë, prapë e ruajnë identitetin historik të hebrenjve.
Por, sa i paqëndrueshëm është bërë ndikimi i gjeografisë në identitetin e popujve e të grupeve të ndryshme na e thotë edhe deklarata e shkrimtares së njohur amerikane, Emili Dikinson. I takonte brezit të ashtuquajtur brezi i humbur i shkrimtarëve amerikanë; kishte vendosur të jetonte një kohë larg Atdheut të vet – në Evropë, në Paris. Kur, më një rast, miqtë evropianë e pyesin: a frikësohet se duke jetuar aq gjatë larg atdheut, larg SHBA-ve, do të mbetet pa rrënjë, ajo do të përgjigjet: “Çka më duhen rrënjët në qoftë se nuk janë rrënjë që mund t’i marr me vete”. Kjo shkrimtare, me popullorësi, kryesisht, të paktë, por, megjithatë, shkrimtare gjeniale, para Luftës së Dytë Botërore e kishte vërejtur atë që ne as shtatëdhjetë vjet pas saj nuk po e vërejmë: se gjeografia nuk është më çka ishte. Kush ju beson të dhënave sendore mund të bindet se të njëjtën fjali të shkrimtares amerikane do të mund ta shqiptonin edhe Fani Noli, Faik Konica, Arshi Pipa, që kanë jetuar dhe kanë vdekur në SHBA-të, Naim Frashëri e Sami Frashëri, që kanë jetuar dhe kanë vdekur në Azi, në Stamboll; Vaso Pasha që ka vdekur në Azi, në Liban; Andon Zako Çajupi që ka vdekur në Afrikë, në Egjipt; Filip Shiroka që ka jetuar dhe ka vdekur në Azi, në Liban, dhe , sot, Naum Prifti dhe Naim Balidemaj, që jetojnë e krijojnë në Nju-Jork.
Ç’duan të thonë të gjitha këto të dhëna?
Duan të thonë, ndoshta, se gjeografinë mund ta shpallin edhe më tej faktor vendimtar në përcaktimin e identitetit të popujve e të grupeve të ndryshme etnike vetëm ata politikanë e intelektualë, të cilët, kur flasin për gjeografinë dhe identitetin, në thelb mendojnë për gjeografinë e kohës së Kristofor Kolombos. Harrojnë se, përpos lëvizjeve të njerëzve prej kontinenti në kontinent, edhe teknika e teknologjia, mediet elektronike, interneti dhe globalizimi i egër, ndikojnë në identitetin e popujve më shumë se gjeografia e shfronësuar.
Ç’duan të thonë të gjitha këto?
Duan të thonë, ndoshta, se që nga zbulimet e Kristofor Kolombos e këndej e, sidomos, që nga Revolucioni i Madh Francez, më 1789 e këndej, shumëfish më tepër se gjeografia është gjeopolitika, pra, politika e të fuqishmëve dhe e të pasurve, ajo që luan rol të “perëndishëm” në identitetin e vartësve të të gjitha llojeve.

Qërim hesapesh me përbërësit myslimanë të identitetit të shqiptarëve

Përpos gjeografisë, Ismail Kadare do ta vërë edhe kulturën në shërbimin e përpjekjeve të tij për të qëruar hesape njëherë e përgjithmonë me përbërësit myslimanë të identitetit të shqiptarëve. Është bindur, më në fund, se vetëm me gjeografinë nuk e ka kryer punën. Përpos nocioneve, më së shpeshti të pasqaruara a të keqkuptuara, do të përdorë ai edhe krahasime, metafora e simbole për t’i mohuar e, kur nuk arrin t’i mohojë, për t’i zhvlerësuar ata përbërës. Si shkrimtar do ta quajë të arsyeshme apo, ndoshta, edhe të obligueshme që më së pari të qërojë hesape me letërsinë e bejtexhinjve e cila, sipas tij, është fryt i luftës që bënte Perandoria otomane, “për zbehjen e identitetit shqiptar dhe zëvendësimin me atë otoman” edhe pse kjo letërsi nuk ka luajtur ndonjë rol të veçantë në krijimin a mbajtjen e identitetit të shqiptarëve myslimanë. Në këtë betejë fitoren e pandeh të paracaktuar, për ç’arsye edhe mund të shkruajë:” “Letërsia e bejtexhinjve, për shembull, njëfarë brumi i përzier shqiptaro – turk, u thye përfundimisht, si një sajesë prej qerpiçi prej murit hijerëndë e monumental, ndonëse të ftohtë, të traditës së letërsisë dygjuhëshe shqiptaro-latine”.
Sa më kujtohet, as Osman Myderrizi, as studiuesit e tjerë të paktë para tij apo pas tij të letërsisë së bejtexhinjve, nuk kanë shkruar se autorët e saj ishin të detyruar prej pushtetit turk që të shkruanin ashtu siç shkruanin, domethënë se ajo letërsi ishte e tillë çfarë ishte sepse në Perandorinë Otomane kishte një doktrinë teorike-letrare dogmatike, së cilës, deshën s’deshën, ishin të detyruar t’i përmbaheshin shkrimtarët, në radhë të parë shkrimtarët shqiptarë. Sa dihet, në Perandorinë Otomane nuk kishte një formacion letrar, që do të quhej “realizmi otoman” apo, “realizmi despotik”. Perandoria Otomane, si e thonë historianë të saj evropianë, që kanë jetuar në Stamboll si përfaqësues diplomatikë të vendeve të tyre evropiane, ishte një shtet kur më pak e kur më shumë despotik, si mbretëritë e asaj kohe në Evropë. Ka madje historianë evropianë që thonë se Perandoria Otomane, së paku deri në shekullin XIX, ishte shtet që e karakterizonte toleranca etnike. Mos të ishte kështu, thonë ata, nuk do të mbahej aq gjatë. Në këtë mbretëri ngjante, sigurisht, shpesh, që fatkëqijtë e shpallur fajtorë të nguleshin në hunj, por edhe në mbretëritë evropiane ngjante që fatkëqijtë e shpallur fajtorë të digjeshin në turrë të drurëve! Mund të besohet se ndonjëri nga të dënuarit më parë do të zgjidhte djegien në zjarr se nguljen në hu, por mund të kishte edhe të tillë që më parë do të zgjidhte nguljen në hu se djegien në zjarr! Barbaria politike ishte ligji i kohës edhe në Azi edhe në Evropë. Bejtexhinjtë shqiptarë shkruanin ashtu siç shkruanin jo pse ishin të detyruar t’i nënshtroheshin luftës së Perandorisë Otomane “për zbehjen e identitetit shqiptar” dhe për “gjymtimin e trurit të tyre”, por pse vetë, vullnetarisht, kishin vendosur të shkruanin ashtu: përzieshëm! Letërsia e bejtexhinjve shkruhej prej vetjeve, që kishin kryer farë shkolle fetare në gjuhën turke, arabe a persiane, ashtu siç shkruhej letërsia e krishterë prej vetjeve që kishin kryer farë shkolle a fakulteti në gjuhën latine. Ajo shkruhej prej vetjeve të cilët, si shumëherë dhe shumëkund gjatë historisë, e kishin pranuar pushtetin, gjuhën, kulturën, politikën, ideologjinë, zakonësinë, rendin shoqëror të pushtuesit: të pushtuesit despotik i cili, megjithatë, vëllezërit e tyre të besimit katolik dhe ortodoks i lejonte të shkruanin qoftë shqip, qoftë latinisht, qoftë greqisht apo italisht. E tillë çfarë ishte ajo përfaqësonte për ta dhe lexuesit e tyre shijen e kohës, besimin dhe iluzionin e kohës. Letërsia e bejtexhinjve ishte, pra, shprehje e vullnetshme e autorëve të saj, ashtu siç ishte letërsia katolike apo ortodokse shprehje e vullnetshme e autorëve të tyre, ashtu siç ishte letërsia e realizmit socialist shprehje e vullnetshme, edhe teorikisht e mbështetur, e Ismail Kadaresë në kohën e komunizmit. Letërsia e bejtexhinjve shkruhej mbi temat fetare, si edhe letërsia e krishterë. Letërsia e bejtexhinjve, ndërkaq, më shpesh se letërsia e krishterë, shkruhej edhe mbi tema laike dhe kjo do të thotë se tematikisht ishte më e pasur se ajo. Po t’i vlerësojmë artistikisht, pa paragjykime fetare, letërsinë e bejtexhinjve dhe letërsinë e krishterë do të mund të themi se nuk dallojnë shumë njëra prej tjetrës, me përjashtim të sibilave të Pjetër Bogdanit që shquhen me vlerë estetike: janë letërsi me vlera kryesisht modeste artistike. Por, aq sa e ul vlerën e letërsisë së bejtexhinjve leksiku i huaj-turk, arab dhe persian, po aq e shton vlerën historike gjuhësore të letërsisë së krishterë, në mënyrë të veçantë të letërsisë katolike, pikërisht gjuha shqipe e përdorur në të sado me shumë shtresa të huaja.
Ismail Kadare na bën me dije, i gëzueshëm, se letërsia e bejtexhinjve na qenka thyer përfundimisht “si një sajesë prej qerpiçi” prej “murit hijerëndë e monumental, ndonëse të ftohtë, të traditës së letërsisë dygjuhëshe shqiptaro-latine”. As historia e letërsisë shqipe, as historia politike e popullit shqiptar nuk e dëshmojnë këtë pohim poetik. Letërsia dygjuhëshe shqiptaro-latine asnjëherë, gjatë asnjë shekulli, nuk ia ka vënë përpara letërsisë së bejtexhinjve murin e saj “hijerëndë e monumental”, prandaj edhe nuk e ka thyer, siç thuhet, “si një sajesë prej qerpiçi”. Letërsitë nuk qërojnë hesape mes vetes as me mure, as me qerpiçë! Letërsitë dygjuhëshe shqiptaro-latine, shqiptaro-greke dhe shqiptaro-turke, shqiptaro-arabe kanë bashkëjetuar, duke mos u takuar apo duke u takuar rrallë e tek, deri në gjysmën e dytë të shekullit nëntëmbëdhjetë. Jo ato njëra tjetrën, po vetëm letërsia e Rilindjes Kombëtare, që në jetën e popullit shqiptar sjell idenë laike as katolike, as ortodokse, as myslimane, që kryetemë të saj bën Kombin në vend të Fesë, do t’i tregojë historikisht jo përkatëse, historikisht të tejkaluara ato letërsi. Shkrimtarët e Rilindjes do t’i pranojnë ato si traditë të veten pavarësisht prej ideologjive fetare në të cilat mbështeteshin jo për arsye artistike sa për arsye se, duke i pranuar që të tria, mund të ndërtohej ideologjia kombëtare shqiptare mbi sloganin: fe e shqiptarëve është shqiptaria. Ata i trajtonin ato letërsi të barasvlershme qoftë edhe pse ishin të vetëdijshëm se nuk kishte arsye as etnike, as shoqërore, as ideologjike që autorët e njërës prej tyre të shpalleshin më të aftë, më të talentuar se autorët e të tjerave.

[napoleoni]

(vijimi)

Thirrje për kthim në fenë e të parëve


Shkruan: Rexhep Qosja


Mendja e shëndoshë nuk do t’i quante më të pa dhunti krijuese bejtexhinjtë se krijuesit e letërsisë së krishterë vetëm pse ishin myslimanë.
Sado letërsia e Rilindjes kombëtare e bënte historikisht të tejkaluar, letërsia e bejtexhinjve, si edhe letërsia e krishterë, do të vazhdojë të shkruhet edhe më vonë, në Kosovë, madje, deri te Lufta e Dytë Botërore.
Qëndrimi tepër subjektiv, nga pikëpamje historiko-letrare i paarsyeshëm, i Ismail Kadaresë ndaj letërsisë së bejtexhinjve nuk merr fund me kaq. Ai shkruan se “gjatë kohës së komunizmit u bënë shumë përpjekje për ta rehabilituar këtë letërsi, me qëllimin meskin për t’ia kundërvënë letërsisë tradicionale mesjetare, sidomos asaj katolike, që regjimit nuk i pëlqente kurrsesi”. Dhe, këto përpjekje për “rehabilitimin” e saj bëheshin pavarësisht pse studiuesit që “e morën nëpër duar, e panë se përveç që ishte qesharake për nga niveli, ajo ishte thellësisht e pamoralshme”.
E pse ishte qesharake, për nga niveli kjo letërsi?
Ishte qesharake për nga niveli pse nuk përshkohej prej besimit të krishterë si letërsia e krishterë, sidomos ajo katolike, po prej besimit mysliman!
E pse ishte thellësisht e pamoralshme kjo letërsi?
Ishte thellësisht e pamoralshme jo aq për shkak se pjesa e saj erotike ishte e “mbushur me motive ashikësh e dylberësh”, që Shqipëria mund t’ia paraqiste Evropës sot” si dëshmi të habitshme të vizionit të saj të emancipuar për homoseksualizmin, dy shekuj përpara Evropës së sotme”, por pse “e ashtuquajtura letërsi erotike, në një pjesë të madhe të saj s’ishte gjë tjetër veçse bejte dhe lavde për pedofilinë. Ne - vazhdon Ismail Kadare – i dëgjojmë këto këngë edhe sot, por shtiremi sikur nuk i marrim vesh ç’thonë. Ato gjëmojnë disa herë nëpër lokalet e natës, madje, në programet televizive, e ne prapë shtiremi se nuk i kuptojmë”.
Kjo që thotë shkrimtari ynë është e vërtetë: në pjesën erotike të kësaj letërsie kishte, si të themi, pornografi, kishte homoseksualizëm, kishte ashikë e dylberë, kishte, ndoshta, edhe “bejte dhe lavde për pedofilinë”! Kishte shumë çka nga ato që mund të shihen e mund të dëgjohen edhe në një pjesë të nënkulturës së sotme masive. Por, lexuesit e sprovës së Ismail Kadaresë Identiteti evropian i shqiptarëve, që mund të kenë dëgjuar dhe lexuar se kush ishte kush në kohën e komunizmit, mund ta pyesin Ismail Kadarenë: ti që ishe gjatë deputet i Kuvendit të Republikës Popullore të Shqipërisë, që ishe, njëkohësisht, nënkryetar i Frontit Popullor të Shqipërisë, që edhe deputet, edhe nënkryetar i Frontit Popullor ishe përzgjedhur si përfaqësuesi më i shquar i letërsisë, një, si mund të thuhet, ideolog i krijimtarisë artistike komuniste, pse nuk e ngrije zërin kundër rehabilitimit të letërsisë së bejtexhinjve dhe kundër diskriminimit të letërsisë së krishterë, sidomos asaj katolike? Do të kishe argumente të fuqishme: ruajtjen e masave popullore prej atyre që këndoheshin në atë letërsi: prej homoseksualizmit, që aq fort e dënonte komunizmi dhe prej pedofilisë, që aq fort e dënonte edhe komunizmi dhe e gjithë bota? Pse i lejoje vetes të shkruaje në sprovën Mbi ndikimet e huaja dhe karakterin kombëtar të letërsisë, me të cilën i jepje përgjigje sprovës së Rexhep Qosjes Letërsia kombëtare dhe letërsia botërore ose afrimi përmes ndryshimeve: “Nuk ishte pak për letërsinë tonë (të realizmit socialist – R.Q) që në këta tridhjetë vjet të jetës së saj të ngrihet si një protestë kundër botës së vjetër, të ndante llogaritë një herë e përgjithmonë prej letërsisë reaksionare zyrtare, dekadente dhe klerikale të së kaluarës...”?
Po mirë, të mos kërkojmë shumë prej Ismail Kadaresë në atë kohë kur nuk ishte e lehtë të thoshe lirisht çka mendoje, sidomos çka mendoje në kundërshtim me mendimet zyrtare, sado në Shqipëri edhe në atë kohë kishte intelektualë dhe qytetarë të zakonshëm që e thoshin mendimin mospajtues pavarësisht prej pasojave. Por, hajde, ta kërkojmë të drejtën dhe të vërtetën prej Ismail Kadaresë sot! Në qoftë se me të drejtë ngre zërin kundër pornografisë tradicionale në letërsinë e bejtexhinjve e në këngët popullore, pse nuk ngre zërin edhe kundër pornografisë në nënkulturën tonë të sotme? Mos pse ajo e para shprehet në gjirin e ideologjisë fetare myslimane, kurse kjo e dyta nuk është në lidhje me këtë ideologji fetare? Në qoftë se Ismail Kadarenë e shqetësojnë lokalet dhe televizionet në të cilat, ja, këndohen këngë për ashikët, dylberët, pedofilët, pse nuk e shqetësojnë po aq edhe filmat pornografikë, në të cilët vajza të reja përjetojnë përuljen më të shtazërishme që mund të imagjinohet e që jepen rregullisht në shumë televizione në botë, që i shohin të rinjtë dhe qytetarët tanë, që duan t’i shohin? Në qoftë se sinqerisht e shqetësojnë këngët për dylberat, ashikët dhe pedofilët, pse nuk e shqetësojnë edhe këngët e shfrenimet pornografike në klubet e natës, në të cilat për joshje ashikërie përdoren edhe lloje të ndryshme të drogës? Pse nuk e ngre zërin edhe kundër këtij zhgruanimi, “zhburrërimi e zvetënimi moral të pashembullt”?
Mos pse ajo e para na qenka Lindje, kurse kjo e dyta Perëndim?
Mos pse kjo e dyta është dëshmi e identitetit modern evropian, kurse ajo e para ishte dëshmi e identitetit “lëngaraq”, si e quan Ismail Kadare identitetin mysliman, të cilin identiteti shqiptar, “si një luan i zgjidhur nga zinxhiri”, bënte përpjekje ta hidhte “si leckë”! Bukur! Identiteti, si luan me zinxhirë në qafë! Ku është parë luan i tillë? Me zinxhirë në qafë!
Betejës së pabarabartë mes identitetit mysliman dhe identitetit shqiptar pas çlirimit nga Perandoria Otomane i jep fund vetë Ismail Kadare kur thotë: “Kombet nuk ndryshohen as nga pushtimet e as nga konvertimet”. Për të dëshmuar sa serioz, sa shkencor, sa i qëndrueshëm është ky pohim i Kadaresë po e japim një të dhënë. Në Enciklopedinë linguistike të Kembrixhit, të autorit Dejvid Kristal, shkruan se deri sot, në botë, janë shuar rreth njëzetmijë gjuhë, që ishin gjuhë të grupeve të vogla etnike, të fiseve dhe të popujve. Me to mund të besohet se janë shuar a janë përvetuar nga popuj të tjerë edhe folësit e tyre. Dhe, mund të besohet se numri më i madh i këtyre grupeve, fiseve dhe popujve janë shuar a janë përvetuar nga popuj të tjerë si pasojë e pushtimeve dhe e kolonializmit. Edhe historia shqiptare e përgënjeshtron përgjithësimin “teorik” të Ismail Kadaresë: pushtimi turk ka sjellë konvertimin e mbi dy të tretave të popullit shqiptar, kurse ky konvertim ka sjellë një identitet fetar, identitetin fetar mysliman, si përbërës i identitetit të përgjithshëm, historik shqiptar: i identitetit kombëtar shqiptar. Domethënë: kombet mund të ndryshohen shumë edhe nga pushtimet, edhe, sidomos, nga konvertimet.

Thirrje për kthim në fenë e të parëve

Përpos në Shqipërinë shtetërore, ku, thotë Ismail Kadare, përkraheshin prej komunizmit, bejteve, muzikës, këngëve, veshjeve, në përgjithësi, traditës myslimane, shqiptarët do t’ia shohin sherrin edhe në ish-Jugosllavinë. Dhe, do t’ia shohin sherrin jo vetëm në Jugosllavinë mbretërore, por edhe në Jugosllavinë komuniste.
Duke filluar prej viteve të 50-ta të shekullit njëzet, shkruan ai, shqiptarët po treteshin: “i gjithë ngjyrimi kombëtar po zbehej me shpejtësi. Muzika po orientalizohej më fort se më parë, veshjet e famshme tradicionale, ato që edhe gjatë periudhës së gjatë otomane ishin ruajtur, po zëvendësoheshin, jo prej veshjeje të kohës si kudo, por me petka arabe që nuk ishin njohur kurrë në këtë vend. Jugosllavia, kjo primadonë e “botës së tretë”, po i ofronte kësaj bote popullsinë më të padëshiruar të saj, shqiptarët. Ajo përpiqej që këta të ngjanin sa më pak evropianë e aq më shumë afrikano-veriorë e aziatikë”. Megjithëse në fund të kësaj fjalie do të duhej të vihej, së paku një pikëçuditje, Ismail Kadare e vë një pikë të zakonshme! Jugosllavia, “primadona” e botës së tretë, po i afronte asaj bote popullsinë më të padëshiruar: shqiptarët në ndryshorin (variantin) afrikano-verior dhe aziatik! Domethënë: popullsia më e padëshiruar e kësaj bote nuk ishin shqiptarët, po vetëm shqiptarët që ngjanin “më pak evropianë e aq më shumë afrikano-veriorë e aziatikë”! Përfundimi i gjykimit të këtillë të Ismail Kadaresë është ky: afrikano-veriori dhe aziatiku, për shkak se dallojnë prej evropianit, nuk kanë dinjitet të barasvlershëm me të. Ja edhe një shpërthim racist i shkrimtarit tonë – edhe një qërim hesapesh me turqit dhe me arabët!
(VIJON)

[napoleoni]

Nuk ka dyshim se si në Jugosllavinë mbretërore ashtu edhe në Jugosllavinë komuniste janë bërë përpjekje të ndryshme për shkombëzimin e shqiptarëve. Përpjekje për shkombëzimin e tyre, gjithsesi shumë djallëzore, ishte regjistrimi pa i pyetur, i një numri shqiptarësh si myslimanë apo si turq! Por, as në Jugosllavinë mbretërore, as në Jugosllavinë komuniste shqiptarët as nuk janë kandisur as nuk janë detyruar që të orientalizojnë muzikën e tyre, veshjen e tyre, pamjen e tyre vetëm e vetëm që të ngjajnë sa më pak evropianë e sa më shumë aziatikë, domethënë turq dhe afrikano-veriorë, domethënë arabë. Jo. Përkundrazi: ka ngjarë që detyrueshëm të “çaziatizohen” dhe të “çafrikanizohen”! Kështu, për shembull; grave ,në shumë raste, me dhunë u është hequr ferexheja. Aziatizim dhe afrikanizim folklorik i shqiptarëve në Kosovë, “duke filluar prej viteve të 50-ta të shekullit njëzet”, nuk ka ngjarë. As në Jugosllavinë mbretërore, as në Jugosllavinë komuniste, turqit nuk janë përbuzur, përkundrazi: janë çmuar. Kudo ishin në Jugosllavi – në Kosovë, në Maqedoni, ata ishin një si shtresë e lartë; në Kosovë ata ishin qytetarët e qytetëruar të Kosovës, fisnikët e Kosovës. Ata trajtoheshin kështu qoftë edhe për shkak se si Jugosllavia mbretërore ashtu edhe Jugosllavia komuniste kishte marrëdhënie politike dhe shtetërore me Turqinë të mira, në situata të veçanta, jashtëzakonisht të mira, kurse babai i Turqisë moderne, Ataturku, kishte qenë mik i mbretit Aleksandër, ashtu siç kishte qenë kryetari i mëvonshëm, gjeneral Evreni, mik i Josip Broz Titos. Në Serbi dhe, në përgjithësi, në Jugosllavi nuk përbuzeshin siç i përbuz Ismail Kadare as veshja, as muzika turke apo arabe. Si muzika e veshja ashtu edhe veçori të tjera orientale të kulturës serbe shiheshin si një mbetje historike, që do të duhej të ruhej në muze, në teatër apo në festivale të këngës popullore. Të rinjtë shqiptarë që kanë studiuar në universitetin e Beogradit, mbajnë mend se në dekanatin dhe sallat e Fakultetit të Gjuhës dhe të Letërsisë Serbe mbahej portreti i madh me fes në kokë i themeluesit të gjuhës letrare serbe, Vuk Stefanoviq Karaxhiqit, i cili njihet edhe si autor i sloganit ku jeton qoftë edhe një serb është tokë serbe, që do të bëhet slogani i nacionalizmit pushtues serb, duke filluar prej gjysmës së parë të shekullit nëntëmbëdhjetë. Në teatrot serbe, qoftë edhe në Beograd, më shpesh se asnjë shfaqje tjetër do të shihej shfaqja e punuar sipas dramës së shkrimtarit serb, Borisllav Stankoviq, Koshtana, në të cilën të gjithë personazhet janë të veshur siç ishin veshur në kohën e Perandorisë Otomane – allaturka dhe argëtoheshin siç ishin argëtuar atëherë – allaturka! (VIJON)

[napoleoni]

Ide delirante


Shkruan: Rexhep Qosja

Ata që urreheshin në Jugosllavi, ata që përbuzeshin në Jugosllavi, në Jugosllavinë mbretërore dhe në Jugosllavinë komuniste, mund të ishin vetëm shqiptarët. Ata ishin të paracaktuar për të bërë punët më të rënda dhe më të pista në Beograd e në qytete të tjera si më të mëdha në të dy Jugosllavitë: për të bartur qymyrin dhe për të fshirë rrugët.
Dhe ata që ishin të paracaktuar për dajakun e policisë dhe për plumbat e ushtrisë serbe kudo e, sidomos, në kufirin me nënën Shqipëri, ishin kësulëbardhët – shqiptarët, që mbanin në kokë qylafin, që i binin fyellit dhe çiftelisë! Vetëm ata, thuhej në Klubin kulturor serb, ku përpunohej strategjia e zgjidhjes përfundimtare të çështjes shqiptare e ku ishte paraqitur edhe projekti i Vasa Çubrilloviqit Shpërngulja e arnautëve -para Luftës së Dytë Botërore dhe në UDB-në e Rankoviqit - pas Luftës së Dytë Botërore, e mbajnë kombin sepse vetëm ata nuk e ndërrojnë qykën lehtë! Në kohën kur Sllobodan Millosheviqi e kishte filluar të ashtuquajturin jogurt – revolucionin, me qëllim që të përmbyste autonominë e Kosovës të njohur në vitin 1974 dhe, ashtu, mandej, t’i ndryshonte marrëdhëniet kushtetutore mes republikave të ish-Jugosllavisë, serbëve që prej Kosovës shkonin nëpër Serbi për ta shprehur zëshëm mosdurimin e tyre ndaj shqiptarëve, në Novi Sad të Vojvodinës, u thuhej: kthehuni atje prej nga keni ardhur dhe qërojini hesapet me ato kokat e gjipsuara! Vetëm ata ju vijnë haqesh ju! Jo shqiptarët që Ismail Kadare i pandeh të veshur në rroba turke (aziatike – thotë ai) dhe arabe (afrikano-veriore – thotë ai) po shqiptarët, me kokë “të gjipsuar”, ishin ata që duhej të dëboheshin prej Kosovës, sepse prej tyre, prej vitalitetit të tyre, prej qykës së tyre, frikësoheshin serbomëdhenjtë. Do ta provojmë këtë në vitin 1998 dhe në gjysmën e parë të vitit 1999: fshati shqiptar ishte ai mbi të cilin u derdh gjithë tërbimi i shtazërishëm i paramilitarëve, i policive në uniforma të ndryshme dhe i ushtrisë serbe dhe i cili u “pastrua etnikisht”, për fat, vetëm përkohësisht. E, këta, “primadona e botës së tretë”, Jugosllavia, nuk do të denjonte t’i vishte në veshjet e miqve të atëhershëm politikë: të turqve dhe arabëve.
Qëllimin e këtyre bredhjeve të tij fetare, politiko historike, nëpër Jugosllavinë mbretërore dhe Jugosllavinë komuniste, Ismail Kadare do ta shpjegojë vetë kur shkruan: “Një shekull më pas – thotë ai, duke e zgjatur harkun kohor në një shekull edhe pse rrëfimin për orientalizimin e shqiptarëve në Jugosllavi e kishte filluar nga vitet e 50-ta të shekullit njëzet – kundër propagandës serbe që këmbëngulte t’i jepte shqiptarët si turq apo aziatikë të ardhur vonë në Ballkan, dhjetëra mijëra të rinj myslimanë shqiptarë më 1981-shin e 1991-shin, kërkuan rrënjët e krishterimit të hershëm shqiptar, aspak për arsye fetare, por thjesht për të treguar se populli i tyre kishte qenë ngulitur në Kosovë shumë shekuj përpara sllavëve”.
Sa shumë do të befasohen “të rinjtë myslimanë shqiptarë” kur ta lexojnë këtë pohim propagandistik të koniunkturshëm të Ismail Kadaresë. Rinia studentore dhe shkollore e Kosovës, as në vitin 1981, as në vitin 1989-1990, nuk është ngritur në demonstrata “për të kërkuar rrënjët e krishterimit të hershëm shqiptar”. Demonstratat e vitit 1981 dhe të vitit 1989-1990 nuk janë bërë as për të kërkuar rrënjët e paganizmit ilir, as të krishterimit të hershëm, as të krishterimit të vonshëm, as të myslimanizmit të hershëm a të vonshëm. Jo dhe jo. Kërkimi i rrënjëve të krishterimit të hershëm do të bëhet zbulim i komunistëve të kthyer shpejt e shpejt në gjoja demokratë pas viteve të 90-ta, të cilët do ta kuptojnë se duke i kërkuar ato rrënjë do të mundë të përfitojnë politikisht për karrierat e tyre! Dhe, disa prej tyre edhe do të përfitojnë: do të dëgjohet për ta dhe do të jenë të ndihmuar në përparimin e tyre. Të rinjtë e ngritur në demonstratat e vitit 1981 dhe 1989-1990 nuk do të kërkojnë rrënjë, sepse ata rrënjët i kishin me vete si në shtëpi, në shkolla e në fakultete ashtu edhe në demonstrata. Në qoftë se, megjithatë, do të pranojmë se do farë rrënjësh i kërkonin, atëherë duhet të thuhet e vërteta: të vetmet rrënjë që disa prej tyre kërkonin më 1981, fatkeqësisht, ishin rrënjët marksiste-leniniste!
Ata nuk ishin ngritur në demonstrata as “për të treguar se populli i tyre kishte qenë ngulitur në Kosovë shumë shekuj përpara sllavëve”. Ata brohorisnin: jemi shqiptarë jo sllavë jo për të thënë se shqiptarët janë rrënjës, banorë më të hershëm të Kosovës se serbët, po për të thënë se Kosova as etnikisht, as historikisht s’i takon Jugosllavisë. Ata nuk ishin ngritur në demonstrata as për arsye fetare, as për arsye arkeologjike, historike a linguistike. Për këtë as nuk kishin nevojë, as nuk kishin kohë. Ngulitjen e popullit të tyre në Kosovë përpara sllavëve e kishin dëshmuar arkeologët, historianët dhe gjuhëtarët e shquar shqiptarë: Hasan Ceka, Skënder Anamali, Muzafer Korkuti, Vangjel Toçi, Neritan Ceka, Aleks Buda, Arben Puto, Kristo Frashëri, Stefanaq Pollo, Kristaq Prifti, Ali Hadri, Gazmend Shpuza, Eqrem Çabej, një varg shkencëtarësh të huaj – gjermanë, francezë, italianë, bullgarë, kroatë, boshnjakë, madje, edhe ndonjë serb. Ata nuk e lodhnin mendjen atëherë të shqiptojnë në demonstrata parullat fetare që Ismail Kadaresë do t’i duhen dhjetë a njëzet e pesë vjet më vonë për koniunkturën e tij politike dhe letrare. Ata ishin ngritur në demonstrata për ta bërë botore një kërkesë shumë më të rëndësishme: kërkesën për Kosovën republikë e cila, mbasi të bëhej republikë, do të mundë të bashkohej me, si thuhej atëherë, shtetin amë – Shqipërinë.
(vijon)

[napoleoni]

Cili s’është misioni i Shqipërisë

Nxitimi për të qenë politikisht i koniunkturshëm atje ku ai shumë dëshiron të jetë i koniunkturshëm, do të bëjë që Ismail Kadare të predikojë një ide politike oh sa të palejueshme për Shqipërinë dhe një ide politike, oh sa të palejueshme për të si krijues! Ta dëgjojmë me ç’vetëbesim e predikon këtë ide ai.
“Klisheja krejtësisht e gabuar e përftimit të Shqipërisë si vend ndërmjetës, një sanduiç midis Lindjes dhe Perëndimit, një qytetërim as ashtu, as kështu, thënë ndryshe një “vend i as-as-it”, s’na bën kurrfarë nderi. Së pari, sepse nuk është e vërtetë, së dyti, sepse të lakmosh një cilësim të tillë, është njëlloj si të vetëshpallesh “gjysmak”, që në shqip midis të tjerash do të thotë “tarrallak”. Ideja e përhapur andej-këndej, dhe fatkeqësisht e përkrahur nga Qosja, se “fati ynë historik është i paracaktuar për të sendërtuar zbutjen e kundërshtimeve midis Lindjes dhe Perëndimit”, të kujton një nga njollat (e) historisë shqiptare, kapardisjen e Shqipërisë komuniste për kinse misionin e saj planetar për mbrojtjen e marksizëm-leninizmit.
Ide të tilla delirante, ato me të cilat, Shqipëria, për një kohë të gjatë, u bë gazi i botës, u kanë ardhur në majë të hundës shqiptarëve”.
Çfarë margaritari politik!
Çfarë margaritari diplomatik!
Çfarë margaritari historik!
Çfarë margaritari gjuhësor-stilistik!
Për ta kuptuar plotësisht, me të gjitha ngjyresat politiko-diplomatike, dhe tragjiko-komike këtë katekizëm politik të Ismail Kadaresë është e nevojshme ta kthejmë në trajtë të bashkëbisedimit.
Çka është pohimi i Rexhep Qosjes se fati historik i popullit shqiptar është i paracaktuar për të sendërtuar zbutjen e kundërshtimeve midis Lindjes e Perëndimit?
Është një klishe krejtësisht e gabuar e përftimit të Shqipërisë si vend ndërmjetës, një sanduiç midis Lindjes e Perëndimit.
Thënë ndryshe?
Thënë ndryshe do të thotë një vend i as-as- it.
Çka s’na bën ky pohim i Rexhep Qosjes?
S’na bën kurrfarë nderi.
Pse s’na bën kurrfarë nderi pohimi për Shqipërinë si vend ndërmjetës, që mund të zbusë kundërshtitë midis Lindjes dhe Perëndimit?
Sepse, kjo së pari nuk është e vërtetë.
E së dyti?
Së dyti, sepse të lakmosh një cilësim të tillë, të lakmosh të bëhesh ndërmjetës është njëlloj si të vetëshpallesh gjysmak.
Çka do të thotë gjysmak në shqip?
Gjysmak në shqip, midis të tjerash, do të thotë “tarrallak”.
A është kjo ide që i pari e paraqet publikisht Rexhep Qosja?
Kjo është ide e përhapur andej – këndej?
Nuk më kujtohet që për këtë ide të kem lexuar në gazetat tona a të kem dëgjuar në mediet tona elektronike.
S’ka përgjigje!
Idetë e përhapura andej këndej kanë një shqiptues të parë.
S’ka përgjigje!
Duket, megjithatë, se shqiptues i parë publik i kësaj ideje djallëzore, kësaj klisheje, të jetë Rexhep Qosja.
S’ka përgjigje!
Çka të kujton kjo ide e Rexhep Qosjes e përftimit të Shqipërisë si vend ndërmjetës, një sanduiç midis Lindjes dhe Perëndimit, një qytetërim as ashtu, as kështu?
Më kujton një nga njollat e historisë shqiptare, kapardisjen e Shqipërisë komuniste për kinse misionin e saj planetar për mbrojtjen e marksizëm-leninizmit?
Ëhë! Po cili është kontributi yt në kapardisjen e Shqipërisë komuniste për kinse misionin e saj planetar për mbrojtjen e marksizëm-leninizmit?
S’ka përgjigje!
Sa kap numri i vjershave, tregimeve, romaneve, sprovave, artikujve, referateve, intervistave me të cilat ti i ke shërbyer posaçërisht shumë asaj kapardisjeje të Shqipërisë në kohën e komunizmit për kinse misionin e saj planetar për mbrojtjen e marksisëm-leninizmit?
S’ka përgjigje!
A dëshiron t’i përkujtojmë titujt e tyre dhe të shënojmë ndonjë citat si më të gjatë?
S’ka përgjigje!
Si mund të cilësohet ideja e Rexhep Qosjes për përftimin e Shqipërisë si vend ndërmjetës, një sanduiç midis Lindjes dhe Perëndimit, një qytetërim as ashtu, as kështu?
Mund të cilësohet si ide delirante?
Deri ku ju kanë ardhur idetë e tilla delirante shqiptarëve?
Idetë e tilla delirante, me të cilat për një kohë Shqipëria u bë gazi i botës, u kanë ardhur në majë të hundës shqiptarëve.
E pse idetë e tilla delirante ju kanë ardhur në majë të hundës shqiptarëve? A vetëm pse i shqipton Rexhep Qosja?
Sepse idetë e tilla po “shkaktojnë çoroditjen kryesore në politikën shqiptare. Një pjesë e madhe e politikanëve flasin gjithë ditën për Evropën dhe Perëndimin, por mendjen, me sa duket, e kanë nga Lindja. Nga Lindja në të gjithë gamën që ajo ngërthen: Lindja e Mesme, ish-lindja sovjetike, e po të mos mjaftojë kjo, edhe ajo kineze maoiste”.
E pabesueshme! Vërtet delirante! Lindjefobi! Myslimanofobi! Myslimanofobia e Ismail Kadaresë, vërtet, është delirante! Dhe, është e leverdishme!
(vijon)

[napoleoni]

Politika e kështjellëzimit



Shkruan: Rexhep Qosja

Shkrimtari Ismail Kadare jo vetëm se kundërshton, dënon, zhvlerëson, duke e quajtur, madje, njollë në historinë e Shqipërisë, pohimin tim se “fati ynë historik është i paracaktuar për të sendërtuar zbutjen e kundërshtimeve mes Lindjes e Perëndimit”, por njëkohësisht merr në thumb të gacatores së tij edhe atë pjesë të politikanëve shqiptarë, që bëjnë politikën e bashkëpunimit politik, diplomatik, ekonomik dhe, pse jo, kulturor të Shqipërisë me të gjitha vendet pa dallim race, kombësie, feje, ideologjie. Shihet qartë: Ismail Kadare e ngre zërin, zëshëm, vendosmërisht, kundër çdo kontakti të Shqipërisë me vendet e Lindjes së Afërme e të Lindjes së Mesme, domethënë me vendet islamike, duke përfshirë këtu, madje, edhe ish-republikat aziatike sovjetike, si vende me popullsi kryesisht myslimane. A është e mundshme? Dhe, përpos vendeve myslimane, Ismail Kadare e ngre zërin edhe kundër çdo bashkëpunimi të Shqipërisë me Kinën e cila për të vazhdon të jetë maoiste, si në kohën kur e ka shkruar romanin Dasma – jehonën e revolucionit kulturor kinez në letërsinë shqipe! Siç e këshillonte dikur Shqipërinë komuniste që të mbahej larg, sa më larg, prej imperializmit perëndimor dhe sa më larg prej revizionizmit sovjetik, Ismail Kadare e këshillon tani Shqipërinë demokratike që të mbahet larg, sa më larg, prej vendeve islamike! A ka nevojë fare të shpjegohen burimet dhe frymëzimet e kësaj myslimanofobie në të vërtetë të këtij kështjellëzimi të ri në mënyrë të koniunkturshme të Ismail Kadaresë? Jo.
Por ka nevojë të thuhen edhe disa fjalë për zhvlerësimin politik dhe historik që i bën ai mendimit tim mbi fatin e paracaktuar historik të Shqipërisë për zbutjen e kundërshtimeve midis Lindjes dhe Perëndimit.
Për fatin e popujve të tyre, dhe për fatin e kulturave e të qytetërimeve të tyre është i madh numri i intelektualëve në Perëndim dhe në Lindje të cilët as në kohën e Luftës së Ftohtë nuk janë pajtuar me kështjellëzimin e popujve e të shteteve të tyre, të cilët kanë predikuar dhe të cilët predikojnë lidhjet, bashkëpunimet, bashkëmarrëveshjet midis Perëndimit dhe Lindjes, midis qytetërimit të krishterë dhe qytetërimit mysliman. Dhe, fatmirësisht, numri i tyre tani është në rritje si pas Luftës së Dytë Botërore. Janë këta intelektualë të cilët jo vetëm se nuk e kundërshtonin dhe nuk e kundërshtojnë, dhe jo vetëm se e predikonin dhe e predikojnë, por e quanin dhe e quajnë të fisëm misionin historik të vendit të tyre për zbutjen e kundërshtimeve midis Lindjes dhe Perëndimit. Dhe, për më tepër, këtë fat të rëndë, të vendit të tyre e quanin dhe e quajnë të shenjtë.
Po e citoj njërin prej tyre: po e citoj shkrimtarin grek, Nikos Kazanxhakis, i cili në romanin e tij të lavdishëm, një kryevepër e letërsisë botërore, Letër El Grekos, përkthyer shqip nga Miço Gubera e të botuar nga Shtëpia botuese Eugen, në vitin 2001,përpos të tjerash, shkruan:
“Pozicioni i Greqisë është me të vërtetë tragjik; përgjegjësia e Greqisë së sotme është dërrmuese; ajo ngarkon mbi supet tona një detyrë të rrezikshme, të vështirë për t’u plotësuar.Forca të reja ngrihen nga Lindja, po ashtu forca të reja ngrihen nga Perëndimi dhe Greqia qëndron gjithmonë midis këtyre dy shtysave që përplasen e bëhet edhe më shumë vendi i vorbullave. Perëndimi ndjek traditën e logjikës e të kërkimit, turret për të pushtuar botën; Lindja, shtyrë nga forca të tmerrshme të subkoshiencës, përpiqet edhe ajo të pushtojë botë. Greqia, ndërmjet tyre, kryqëzimi gjeografik e shpirtëror i botës, ka detyrë sërishmi t’i pajtojë këta dy sulmues të mëdhenj, duke arritur sintezën e tyre. A do të mundet?
Fat i shenjtë, tmerrësisht i hidhur.”
Bëni krahasim!
Sa i thjeshtë është mendimi im për fatin e paracaktuar historik të Shqipërisë për të zbutur kundërshtitë midis Lindjes dhe Perëndimit në krahasim me mendimin e autorit grek, i cili nuk ishte njeri pa paragjykime politike dhe ideologjike, por, megjithatë, ishte humanist i vetëdijshëm për misionin që historia ia kishte caktuar vendit të tij: jo vetëm për të zbutur, si them unë për Shqipërinë, kundërshtimet mes Lindjes e Perëndimit, po për të bërë sintezën e tyre.
Bëni krahasim! Sa kundërhistorik e sa shkurtpamës është mendimi i Ismail Kadaresë, gabimisht i pandehur si i koniunkturshëm sot, me të cilin ia mohon Shqipërisë, me mbi dy të tretat e popullsisë-myslimane, misionin që ia kanë paracaktuar historia dhe gjeografia, për të luajtur rol, vërtet, ndërmjetësues, për të qenë jo “sanduiç”, po subjekt historik, qytetërues, moral në zbutjen e kundërshtimeve mes Lindjes e Perëndimit sot! Sa përjashtues dhe moralisht i mjerë është mendimi i Ismail Kadaresë në krahasim me mendimin e gjeniut grek, Nikos Kazanxhakis, i cili Greqinë, me fare, fare pak popullsi myslimane dhe jo greke, e sheh si ndërmjetësuese, madje si vend pajtimi, ku do të arrijnë sintezën e tyre Lindja e Perëndimi, i cili Greqinë e sheh çka ajo ishte e do të jetë: kryqëzimi gjeografik e shpirtëror i dy botëve.
E kush e sheh njëmendësinë shqiptare të tillë çfarë është, kush e sheh njëmendësinë shqiptare pa paragjykime fetare e politike, kush e sheh njëmendësinë shqiptare pa e shpërnjohur për shkak të leverdive të veta të çastshme, do të thotë: më parë se Greqia – me fare pak popullsi myslimane dhe jogreke, është Shqipëria (me Kosovën dhe Maqedoninë Perëndimore) – me mbi dy të tretat popullsi të besimit mysliman, është, pra, Shqipëria ai kryqëzimi gjeografik dhe shpirtëror i dy botëve, i Lindjes dhe i Perëndimit, që ka misionin historikisht të paracaktuar për zbutjen e kundërshtive të tyre.
E kuptueshme.
Tokat shqiptare janë ato në të cilat, më dukshëm e më krijueshëm se kudo në Ballkan apo në botë, ka ngjarë takimi i Lindjes dhe i Perëndimit, është arritur bashkimi midis qytetërimit të krishterë dhe qytetërimit mysliman. Kultura dhe qytetërimi shqiptar, ashtu si i ka trashëguar brezi ynë – brezi që i afrohet fundit të jetës, është dëshmia e kësaj. Dhe, bashkëjetesa shumëshekullore e harmonishme fetare në tokat shqiptare është dëshmia e mrekullueshme e kësaj.
Dhe, ky mision i paracaktuar i Shqipërisë nuk e nxjerr Shqipërinë sot as gjeografikisht, as shpirtërisht, as politikisht prej Evropës. Përkundrazi, pikërisht për shkak të këtij misioni, do të duhej ta bënte më të dëshiruar për Bashkimin Evropian.
Mos mendojmë ne se Evropa dhe Amerika do të na çmojnë, vërtet, pse prodhojmë këso mendimesh përjashtuese, si të Ismail Kadaresë, që na kthejnë në kohën e Luftës së Ftohtë? Mos mendojmë ne se Amerika dhe Evropa do të na çmojnë, vërtet, më shumë pse ministrin spanjoll të Punëve të Jashtme e presim gojëkyçur vetëm pse kishte ardhur në Tiranë për të frymëzuar pikërisht rolin zbutës të Shqipërisë, me një pjesë të madhe të popullsisë së besimit mysliman, në marrëdhëniet e sotme midis Lindjes myslimane dhe Perëndimit të krishterë? Mos mendojmë ne se Amerika dhe Evropa duan të na konvertojnë në të krishterë për të na përdorur në “luftën” fetare midis qytetërimit të krishterë dhe qytetërimit islamik? Jo. Kjo nuk është ardhmëria jonë. Dhe, kjo nuk është ardhmëria e qytetërimeve. Dhe, kjo nuk është politika e Perëndimit. Kjo nuk duhet të jetë dhe historikisht nuk do të mund të jetë politika e Shqipërisë. Kjo mund të jetë vetëm rrëshqitje politike dhe intelektuale e Ismail Kadaresë.

( vijon)

[napoleoni]

Identiteti i nënçmuar

Prej hidhërimit mospajtues me të cilin reagon ndaj pohimit tim se në identitetin shqiptar janë të përmbajtur përbërës të krishterë dhe përbërës myslimanë, se identiteti kombëtar shqiptar në të vërtetë është një përgjithësi, një e përbashkët, një e tërë e gjerë, e identitetit fetar të krishterë dhe e identitetit fetar mysliman, në të cilët janë bashkuar edhe përbërës historikë, kulturorë, zakonorë, moralë e të tjerë edhe më të përparshëm; prej përzgjedhjes së njëanshme të disa të dhënave apo trillimit të disa të tjerave; prej analizës dhe shpjegimit të njëanshëm të tyre, kur e kur të cekët e të njëanshëm deri në naivitet dhe, më në fund, prej disa përgjithësimeve që bën, del qartë se Ismail Kadare mohon të vërtetën dhe të drejtën për identitetin shqiptar i tillë çfarë është dhe madhëron një identitet evropian shqiptar sot të mbajtur prej tij në shemërim të supozuar me identitetin mysliman të Lindjes. Qëndrimi shpërfillës ndaj identitetit mysliman në identitetin e gjithësishëm shqiptar nuk ka se si të përjetohet ndryshe përpos si fyerje prej shqiptarëve myslimanë që si përbërës të identitetit të vet kombëtar e çmojnë edhe fenë myslimane me të gjitha të veçantat e saj shpirtërore, morale dhe qytetëruese. Mund të thuhet kështu sepse në gjykimet e tij janë shpërfillur: adetet që shoqërojnë ceremonitë e lindjes, të martesës dhe të varrimit; mënyra të jetës në shtëpi dhe në shoqëri; ceremonitë fetare në ndërtesat dhe në vendet e kultit; veshjet me të cilat shumë gra myslimane vishen në shtëpitë e tyre apo edhe dalin në qytete; muzika popullore me veçori të muzikës orientale; vallet popullore me veçori të valleve orientale; kuzhina popullore me veçori të kuzhinës orientale; arti popullor në të cilin janë të përmbajtura motive dhe veçori të tjera të artit popullor turk dhe arab; krijimtaria letrare, fetare, iluministe, pedagogjike, morale, dokumentare e shkruar me alfabetin arab; monumentet fetare kulturore siç janë xhamitë, teqetë dhe tyrbet, numri i të cilave, posaçërisht i xhamive, është i madh në Shqipëri, në Kosovë dhe në të gjitha trevat ku jetojnë shqiptarë në Ballkan; urat dhe kështjellat e ngritura në kohën e Perandorisë Otomane vlera kulturore historike e të cilave është e madhe; objektet e arkitekturës bashkëkohore, në të cilat shihen përbërës të arkitekturës tradicionale orientale; qytetet e njohura shqiptare si Shkodra, Berati, Vlora, Prizreni, Gjakova, Peja, Gjirokastra e të tjera, në të cilat arkitektura evropiane paraqitet vonë, kryesisht, gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe në kohën e komunizmit.
(vijon)

[napoleoni]

Rruga e gabuar e Ismail Kadaresë

Shkruan: Rexhep Qosja

Në turrin e tij shpërfillës të përbërësve myslimanë në të vërtetë të identitetit mysliman në identitetin e gjithësishëm shqiptar, Ismail Kadare ka shkuar aq larg sa ka shpërfillur edhe emrat e mbiemrat e disa milionë shqiptarëve e kjo do të thotë se ka shpërfillur qytetërimin që i ka krijuar ata!
Dhe, jo vetëm kaq.
Në këtë turr shpërfillës Ismail Kadare ka shkuar edhe më larg: ka shpërfillur edhe emrin e vet, Ismail, sigurisht duke mos dashur ta pranojë se edhe emri i tij e nënkupton një qytetërim – se është shprehja e tij dhe një identitet – se është dëshmia e tij.
Domethënë: në këtë turr të myslimanofobisë së tij, të supozuar të leverdishme sot, ai ka shpërfillur një qytetërim - një sistem vlerash materiale e shpirtërore, zakonesh, rregullash, shprehish, virtytesh e vesesh, që karakterizojnë identitetin mysliman të shqiptarëve myslimanë e që, bashkë me identitetin e krishterë të shqiptarëve të krishterë, është i përmbajtur në identitetin e përbashkët: në identitetin kombëtar shqiptar.
A është e mundshme?
Mos ka dashur Ismail Kadare t’i bëjë të verbër dhe t’i bëjë të shurdhër evropianët që kanë qenë ndonjëherë në Shqipërinë shtetërore, në Kosovë dhe në Maqedoni? Dhe, mos ka dashur Ismail Kadare të na bëjë edhe ne të verbër dhe të shurdhër: të mos shohim çka shohim dhe të mos dëgjojmë çka dëgjojmë! Dhe, të mos jemi edhe çka jemi!
Po, kjo është e drejta e tij: njeriu mund të bëjë me veten çka të dojë. Nuk mund të bëjë çka të dojë, ndërkaq, me të tjerët: me identitetin e tyre. Mbas përmbysjes së komunizmit kjo quhet shkelje e të drejtave dhe lirive themelore të njeriut.

Si ta sjellim Evropën në jetën tonë

Nuk ka dyshim se rruga që ka ndjekur Ismail Kadare për ta treguar evropian identitetin tonë, është e gabuar dhe është e gabuar për dy arsye: e para, pse prej identitetit tonë është përpjekur të heqë ato që nuk mund të hiqen, dhe e dyta, pse në jetën tonë nuk po i sheh ato që do të duhej të hiqeshin.
Duke vrapuar nëpër histori ai nuk u është afruar pothuaj fare çështjeve kryesore në jetën e sotme shqiptare.
Pse Evropa po i afron shqiptarët më ngadalë se popujt e tjerë të Ballkanit? Sigurisht jo për shkak se në identitetin e tyre, në atë përgjithësinë, në atë të tërën, që i themi identitet kombëtar i shqiptarëve, është i përmbajtur edhe identiteti mysliman i numrit më të madh të tyre. Siç shkruan Rexhep Meidani në artikullin Eurobarometri dhe barometri shqiptar, të botuar në gazetën Panorama, më 11 janar 2005, Agjencia e Komisionit Evropian për Hulumtimin e Opinionit dëshmon se vetëm 33 për qind e qytetarëve evropianë e përkrahin pranimin e Shqipërisë në Bashkimin Evropian, kurse Bosnjën e Hercegovinën 40 për qind. Kjo e dhënë dëshmon mjaftueshëm se nuk është feja myslimane e shumicës së shqiptarëve arsyeja pse ata dëshirohen më pak se të tjerët në Bashkimin Evropian se, po të ishte feja arsyeja, atëherë më pak se shqiptarët do të ishin të dëshiruar boshnjakët. Arsyeja e vërtetë pse shqiptarët dëshirohen më pak se të tjerët në Bashkimin Evropian në të vërtetë është joevropa e sotme në jetën e tyre të sotme politike dhe shtetërore, janë mentalitetet, shprehitë, sjelljet, veprimet, të bërat e palejueshme, jodemokratike, primitive në politikën e tyre të sotme, që po ua vrasin sytë evropianëve që na vizitojnë, a që janë në Kosovë, që u kanë ardhur në majë të hundës edhe shqiptarëve e për të cilat Ismail Kadare nuk e quan të nevojshme të bëjë fjalë në sprovën e tij Identiteti evropian i shqiptarëve.
Dhe, këto mentalitete, shprehi, sjellje, veprime, të bëra të palejueshme, jodemokratike, në thelb cenuese për identitetin tonë në sytë e të tjerëve aq sa janë orientale janë edhe oksidentale, aq sa janë burimore janë edhe të mësuara prej botës së huaj të djeshme dhe të sotme.
Në qoftë se kjo është e vërtetë, atëherë për një intelektual shqiptar, që do të merrej me çështjen e përbërë të identitetit, shumë më e arsyeshme se të shemërojë identitetin kombëtar shqiptar dhe identitetin mysliman, që të shemërojë Lindjen dhe Perëndimin në kulturën dhe në qytetërimin tonë, është të bëjë betejën mendore pikërisht kundër kësaj joevrope të sotme në politikën dhe në jetën tonë të sotme. Është e rëndësishme për të sotmen dhe për të nesërmen tonë evropiane që të ngremë zërin e të mos lejojmë që në heshtje të bëhen përbërës i identitetit tonë: kultura e kuptuar vetëm si e drejtë e jo, para së gjithash, si obligim; shteti i privatizuar që po ngjan në Shqipëri e në Kosovë; shteti i kuptuar kryekëput si pushtet mbi popullin e jo si servis i tij; politika e kuptuar si sundim urdhërdhëniesh e jo si qeverisje demokratike; tribalizmi dhe krahinorizmi të dëshmuar jo vetëm në zgjedhje, në organizimin partiak e në administratë, po edhe në gjykimet politike të njerëzve të politikës; konflikti i ideve moderne dhe i shoqërisë së mbyllur folklorike; trajtimi i pabarabartë i dinjitetit të feve, që mund të cenojë baraspeshën e tyre historike dhe të ndikojë në çintegrimin e shoqërisë; politika e njerëzve të papërgjegjshëm që ia mësojnë popullit papërgjegjësinë, shfrenimin, shumëfytyrësinë, paqëndrueshmërinë morale, shndërrimet servile; lidhja pushtet-medie që sjell uzurpimin dhe shpërdorimin e sovranitetit të popullit dhe shpërfilljen e të drejtave dhe të lirive të qytetarëve; vetitë e pushteteve despotike siç janë vrazhdësia, arroganca, hipokrizia, nënshtrimi para të fuqishmëve dhe përçmimi i të vegjëlve; tirania e vazhdueshme e gënjeshtrave; demokracia frikësuese-predikimi i demokracisë me britmë, me kërcënime, me gënjeshtra dhe me urrejtje; trajtimi i partive si firma tregtare më parë se si organizata që reformojnë shoqërinë; korrupsioni tmerrësisht i përshtrirë si në Shqipërinë shtetërore ashtu edhe në Kosovë, në të cilin janë zhytur prijës politikë, familjarë, miq dhe të afërm të tyre të tjerë; plaçkitja marramendëse e pronës dikur të quajtur shoqërore në Kosovë nga ana e pushtetarëve dhe të afërmve të tyre; luksi tragjiko-komik i njerëzve të politikës në Kosovë ndërsa 67 për qind të kosovarëve janë të papunë, 38 për qind jetojnë në varfëri, kurse 17 për qind jetojnë në varfëri të skajshme; despotët qesharakë, të cilët krye më vete, pa pyetur Kuvend, Qeveri a popull shpallin: ndërtimin e Shtëpisë së bardhë, afër Prishtinës,si ajo në Uashington dhe Ditën e presidentit, domethënë të vetvetes, si Dita e stafetës së rinisë e Marshall Titos; despotët qesharakë të cilët, pa pyetur Kuvendi,Qeveri a popull caktojnë flamur dhe himn të vendit ende të pabërë shtet, caktojnë urdhra, medalje e dekorata të folklorizuara me të cilat i bëjnë “figura kombëtare” miqtë, shokët dhe bashkëpunëtorët e vet; politikanët të cilët pjesë të teknikës nga kabinetet e veta çojnë në vilat vetjake, kurse pastruesit e zyrave në institucione i përdorin për pastrime në shtëpitë e tyre; administrata më e shtrenjtë partiake, politike dhe shtetërore në skajet më të varfra të Evropës; gropat e rrugëve në kryeqytetet shqiptare; telat e korrentit të rënë nëpër arat dhe livadhet e Shqipërisë shtetërore dhe të Kosovës; qërimhesapet foljore dhe trupore, tashmë të shpeshta, në Kuvendin e Shqipërisë; kthimi i Kuvendit të Kosovës në kuvend të familjarëve, miqve, shokëve, kushërinjve të kryetarëve, nënkryetarëve, sekretarëve të partive të përfaqësuara në Kuvend. E të tjera e të tjera.
Të gjithë shembujt e sipërthënë të joevropës së sotme në politikën dhe në jetën tonë të sotme flasin mjaft për mbetjet e shumta:
1.të despotizmit oriental,
2.të tribalizmit primitiv, dhe
3.të totalitarizmit komunist në identitetin tonë të sotëm.
(vijon)

[napoleoni]

Do të duhej të shqetësoheshim: mos shembujt e sipërthënë dhe shumë të tjerë si ata, mund t’i nxisin institucionet evropiane të mendojnë se klasës politike, që prodhon aq të këqija në jetën e popullit të vet, i mungon përgjegjësia për jetë të përbashkët institucionale në një bashkësi demokratike, moderne, siç është Bashkimi Evropian!
Për këtë arsye është e nevojshme që parullat e Ismail Kadaresë për identitetin tonë evropian t’i zëvendësojmë me përpjekje të sinqerta, këmbëngulëse, të vazhdueshme që të sjellim Evropën në jetën tonë: shtetin e së drejtës, demokracinë e vërtetë, kulturën politike, gjedhen kulturore kritike, standardet dhe vlerat evropiane. Vetëm kështu do ta shpejtojmë integrimin në Evropë.
Një nga personazhet në romanin Mbreti i xhindeve të shkrimtarit bashkëkohor francez, Mishel Turnie, thotë se çdo popull i shquan si virtyte të vetat pikërisht ato që më së shumti i mungojnë. Ismail Kadare në sprovën e tij Identiteti evropian i shqiptarëve është përpjekur që t’i japë sa më shumë të drejtë këtij personazhi dhe ta bëjë përbërës të identitetit tonë pikërisht atë që më së shumti na mungon: identitetin evropian! Jo rastësisht këtë identitet edhe e ka rrëgjuar në gjeografinë.
E kuptueshme!
Popullorësia e Ismail Kadaresë, përpos në atë pjesë të çmuar të krijimtarisë së tij, që i ka shpëtuar realizmit socialist, në masë të madhe u detyrohet edhe iluzioneve, gjysmë të vërtetave dhe të pavërtetave historike dhe bashkëkohore me të cilat i ka ushqyer ai gjatë shumë viteve përkushtimet politike, ideologjike, kurse tani edhe anshëm fetare të lexuesve e me të cilat është bërë edhe frymëzuesi më përshtypjelënës i atdhetarizmit të rendit të tretë në jetën tonë kombëtare. Për këtë arsye, është shumë e nevojshme, është në interesin e shkencës letrare shqipe dhe të kulturës shqiptare në përgjithësi, që krijimtaria e tij, aq shumë politike dhe e politizuar, të shpjegohet dhe të paraqitet kritikisht, objektivisht, ndershëm. Kjo do të jetë e dobishme edhe për vetë Ismail Kadarenë sepse leximi, shpjegimi, vlerësimi glorifikues i krijimtarisë së tij e ka bërë të vetëkënaqur: i ka krijuar iluzionin se të gjithë lexuesit, paraqitësit dhe kritikët pajtohen edhe me koniunkturizmin e tij politik. Ky koniunkturizëm është edhe arsyeja kryesore pse Ismail Kadare, sado krijues me vepër letrare të rëndësishme, nuk është bërë pikë referimi në kulturën shqiptare. Dhe s’mund të bëhet. Mjerisht.
Prirja e Ismail Kadaresë për të qenë me çdo kusht i koniunkturshëm politikisht, nuk është më vetëm çështje e tij: kjo është, tani, mëzirë e letërsisë dhe e kulturës sonë, sepse letërsia dhe kultura jonë prirjen e tillë po e shpërblejnë! Dhe, kjo ka një çmim moral që letërsia dhe kultura jonë e paguajnë në dëmin e vet!
E, kulturës dhe jetës sonë publike, për shkak të shtrirjes së jashtëzakonshme të korrupsionit mendor, moral dhe material në jetën kombëtare, sot më tepër se kurrë i nevojiten:
-ndershmëria intelektuale;
-intelektualë të qëndrueshëm, me karakter të fuqishëm, që nuk shikojnë si t’iu përshtaten pushteteve dhe opinionit mbizotërues, që të vërtetën dhe të drejtën nuk pranojnë t’ua flijonë leverdive vetjake:
-intelektualë që në çdo kohë nuk ngurrojnë që –si thuhet për ta në botë- të tregojnë terrin që mund të pllakosë shoqërinë dhe, njëkohësisht, të ndezin qiriun që të shohim në atë terr.

(FUND)

Prishtinë
19.4.2006

[Dilaver]

Çfarë shkruan Kadare lidhur me muslimanizmin dhe profetin Muhamet në sprovën e tij "Dantja i pashmangshëm".
Kadare: Pabesia e një polemisti
Vazhdon polemika e ashpër mes Qoses dhe Kadaresë. Shkrimtari i famshëm e quan polemist të pabesë, duke e akuzuar se shkrimi i tij, tepër i gjatë dhe i mërzitshëm, është edhe i pamoralshëm, sepse mbështetet mbi sajesa dhe jo të vërteta


Shekulli

"Me botën muslimane, ai, (Dante Aligieri) ka vetëm një përkitje, për fat të keq, të gabuar. Eshtë, me sa duket, i vetmi gabim i tij në atë pirg madhështor. Në rrethin e tetë të Ferrit, të dy së bashku, Dantja me Virgjilin, takojnë profetin e muslimanëve, Muhametin... Dantja nuk thotë asnjë fjalë të keqe për Muhametin, por vetë vendosja e profetit në rrethin e tetë është e pakuptueshme".

"Dantja i pashmangshëm" , faqe 17-18. Botim i "Onufrit"


Shkrimtari: Mosmirënjohja kur kapërcen çdo kufi dhe kthehet në atë që quhet "mosmirënjohje e zezë

“Duke përmendur fushatën fyese të bërë kohët e fundit kundër profetit Muhamed, Qosja, në mënyrë djallëzore e trajton sprovën time si pjesë e kësaj fushate e të inkurajuar prej saj. Do t'i thoshja atij dhe të gjithë haxhiqamilëve të tjerë, se në jetën time nuk kam fyer kurrë asnjë profet. Në qindra faqet që kam shkruar për universin e perandorisë otomane, nuk kam përmendur kurrë për keq emrin e profetit të muslimanëve”


Shkrimtari i njohur, Ismail Kadare, i përgjigjet polemikës së Qoses në lidhje me identitetin evropian të shqiptarëve në një intervistë për gazetën “Shekulli”.
Duke e akuzuar Rexhep Qosen se e ka përkthyer me pabesi gjithçka që Kadare ka thënë për identitetin evropian të shqiptarëve si kundërmuslimanizëm, Kadare shton se në librin "Identiteti evropian i shqiptarëve" nuk ka as kundërmuslimanizëm e as racizëm evropianist kundër "identitetit të Lindjes muslimane", siç thotë Qosja. Kadare shprehet se teza e Qoses për identitetin e ndarë shqiptar i është dukur gjithmonë me zanafillë të vjetër antishqiptare, kryesisht serbe.

Është pritur një reagim prej jush lidhur me polemikën e Qoses. Në Shqipëri është bërë zakon që polemistët nuk presin gjatë për t'u përgjigjur. Ju keni treguar mosgatishmëri për përgjigje…

Është e vërtetë. Madje edhe nëse iu përgjigja kërkesës suaj, e bëra për respekt te lexuesit shqiptar dhe të askujt tjetër. Është një gjë e bezdisshme të marrësh pjesë në një polemikë të pabesë. E tillë quhet polemika kur njëri nga polemistët, ose të dy, e mbështesin zjarrminë e tyre mbi diçka të pavërtetë, diçka të sajuar prej atyre vetë. Kjo është një dredhi e vjetër, kur polemisti sajues shpreson që sajesa e tij, duke u përsëritur, të merret si e mirëqenë.
Pikërisht kjo është bërë prej Qoses, në shkrimin e tij tepër të gjatë, të mërzitshëm dhe po aq të pamoralshëm.
Në këtë shkrim polemizues lidhur me identitetin evropian të shqiptarëve, për të falsifikuar thelbin e çështjes: integrimin e shqiptarëve në Evropë, Qosja përdor pikërisht dredhinë e vjetër, që u përmend më lart. Në sprovën time jam përpjekur të vërtetoj se synimi shqiptar drejt Evropës është jo vetëm i logjikshëm, i natyrshëm e i kahershëm, por është i vetmi shans i ynë.
Çdo polemist ka të drejtë ta kundërshtojë këtë ide, për të parashtruar një tjetër. Por asnjë polemist nuk ka të drejtë që, për të rrëzuar idenë e kundërshtarit, ta ndryshojë e ta kthejë kokëposhtë atë. Qosja ka bërë pikërisht këtë gjë. Gjithçka që kam thënë për identitetin evropian të shqiptarëve, është quajtur prej tij si kundërmuslimanizëm.

[Dilaver]

A mund ta shtjelloni pak më gjerë, në mënyrë që për lexuesin të jetë më e qartë ku qëndron thelbi i çështjes?

Thelbi është i thjeshtë. Qosja, për shkaqe që i di ai, është në kërkim të një flamuri. Meqenëse flamuri i shëmtuar i "revolucionit të vonuar demokratik më 1997" i ra e, meqenëse në zgjedhjet e fundit në Kosovë i ra edhe flamuri politik, ka menduar se spekulimet fetare janë të përshtatshme për t'u bërë protagonist. Ai ka nisur të valëvitë flamurin e kinse mbrojtësit së muslimanizmit shqiptar. Në kësi rastesh, flamurtundësi, për t'u bërë i besueshëm, shpik një kundërshtar që, sipas tij, valëvit flamurin e kundërt.
Në çdo vend ky do të quhej një mashtrim i rëndë. Në Shqipëri, në kushtet e sotme të problemeve të brishta fetare, mashtrimi merr ngjyrat e një provokimi tepër të rrezikshëm.
Të provokosh e të nxitësh përçarje fetare sot në Shqipëri është krim. Duke e ndier këtë, disa analistë shqiptarë kërkuan, me të drejtë, që kjo kinse polemikë të mos vazhdonte. Për fat të keq, ndodhi e kundërta.
Në sprovën time "Identiteti evropian i shqiptarëve" nuk ka as kundërmuslimanizëm e as racizëm evropianist kundër "identitetit të Lindjes muslimane", siç thotë Qosja. Madje shprehje të tillë si kjo e fundit as që gjenden në këtë shkrim.
Në këtë sprovë, në disa paragrafe është kundërshtuar teza e Qoses se identiteti shqiptar është i ndarë, pra gjysmak. Kjo tezë më është dukur gjithmonë, dhe jo vetëm mua, me zanafillë të vjetër antishqiptare, kryesisht serbe.
Qosja kishte të drejtë të mbrohej e të shtjellonte të kundërtën. Mirëpo ai zgjodhi një rrugë tjetër: përgjigjen e shproporcionuar e të pamoralshme.
Qosja shkon edhe me larg. Duke përmendur fushatën fyese të bërë kohët e fundit kundër profetit Muhamed, në mënyrë djallëzore e trajton sprovën time si pjesë e kësaj fushate e të inkurajuar prej saj. Do t'i thoshja atij dhe gjithë haxhiqamilëve të tjerë se, në jetën time nuk kam fyer kurrë asnjë profet. Në qindra faqet që kam shkruar për universin e perandorisë otomane, nuk kam përmendur kurrë për keq emrin e profetit të muslimanëve. Dhe jo vetëm kaq. Jo vetëm nuk e kam shpërfillur, por, kur ka qenë rasti, kam bërë të kundërtën. Në trajtesën time të fundit "Dantja i pashmangshëm", e cila u shkrua e u botua pikërisht në kohën e fushatës kundër profetit, kam shkruar se i vetmi gabim i poetit tim më të adhuruar, Dante Aligierit, ka qenë pikërisht shpërfillja ndaj Muhamedit. Do t'ju lutesha që përbri kësaj interviste të botoni në gazetën tuaj, qoftë edhe një paragraf të kësaj trajtese, në mënyrë që lexuesi shqiptar të kuptojë se sa larg mund të shkojë monstruoziteti i një shpifjeje.
Në sprovën "Identiteti europian i shqiptarëve" jo vetëm nuk ka kurrfarë kundërmuslimanizmi, por i është bërë mbrojtja më e plotë muslimanizmit shqiptar. Tezat zotëruese, të përsëritura disa herë në këtë sprovë janë tri: E para, muslimanizmi shqiptar nuk përbën kurrfarë pengese për integrimin e kombit tonë në Europë. E dyta, një musliman shqiptar është po aq europian sa një katolik apo një ortodoks shqiptar. E treta, ne do të hyjmë në Evropë jo me një ose me dy, por me të tre besimet tona.

Si e shpjegoni interesimin e lexuesit për tema të tilla?
Më duket e natyrshme. Biseda për Europën është ndër themeloret sot në Shqipëri, në Kosovë dhe kudo në diasporë. Në konceptin "Europë" përfshihet Perëndimi, Aleanca atlantike dhe Shtetet e Bashkuara.
Ndërkaq, duhet thënë se pavarësisht se problemi ngjan tepër bashkëkohor, ai është i vjetër, mbi njëshekullor. Rilindja shqiptare e ka ngritur çështjen e rikthimit në Europë shumë kohë përpara çlirimit të Shqipërisë prej robërisë otomane. Gjatë gjithë shekullit XX, çështja shqiptare ishte e pandarë nga raportet me kontinentin. Fill pas pavarësisë së Shqipërisë në fillim të shekullit, problemi numër një u bë kthimi në Europë. Ne i dimë tani dy pengesat tragjike për këtë: regjimi komunist në Shqipëri dhe regjimi komunist jugosllav.
Gjatë gjithë shekullit strategjia antishqiptare në Ballkan bazohej mbi një mit të rrejshëm: shqiptarët janë mish i huaj në Europë. Si të tillë ata s'kanë vend këtu. Si të tillë ata edhe mund të dëbohen, të copëtohen e të shpërngulen. Millosheviçi besoi se Europa do t'i jepte dritën e gjelbërt, që ai, si kalorës i krishterimit serb, të shkulte nga rrënjët kombin "joeuropian musliman" të shqiptarëve.
Strategjia shqiptare është bazuar në të kundërtën: shqiptarët, popull trifetarsh, janë popull themeltar në Ballkan e në Europë, ngulitur në tokën e tyre qysh në lashtësi. Në këtë vizion, çështja e tri besimeve lidhet natyrshëm me të drejtën për të ekzistuar. Në sprovën time ka një nderim të barabartë për të tri besimet fetare të Shqipërisë. Eshtë theksuar legjitimiteti i tyre dhe uniteti i të tri besimeve kur ka qenë fjala për çështjen e lirisë. Eshtë theksuar, për shembull, se si muslimanët shqiptarë janë ndodhur shpesh në vijën e parë të luftës për çlirimin nga otomanët, ndonëse kishin të njejtin besim me ta. E po ashtu, ortodoksët shqiptarë kanë qenë në vijën e parë të luftës kundër sulmit antishqiptar të fqinjëve me të njëjtën fe. Katolicizmin shqiptar, ndonëse nuk i përkas si besim, unë e nderoj për dy arsye: e para, siç nderoj çdo besim njerëzor, e dyta, dhe më e rëndësishmja, si dëshmi e rrënjëve, që duan t'ia mohojnë këtij populli. Të nervozohesh sot kundër tij, siç bën Qosja, është, për të thënë fjalën më të lehtë, e pashpjegueshme.

[Dilaver]

Nga shkrimi i Qoses kundër jush kuptohet se ka patur një zemërim të grumbulluar për një kohë shumë të gjatë. E keni ditur ju këtë gjë? Me sa kemi informacion, ju keni ndihmuar për botimin e dy librave të tij kryesorë në Paris, bile të prezantuara me parathënie prej jush. A nuk ka një kontradiktë në këtë histori?

Nga shkrimi i tij i gjatë ashtu del: një mllef i vjetër, gati i përhershëm. Kam qenë i pavemendshëm për ta pikasur një gjë të tillë. Nuk e them këtë me ndonjë mburrje, si ata që duan të thonë: s'merrem me kësi meskinitetesh! Fakti që, siç e përmendni ju, kam ndërhyrë për botimin e dy librave të tij në Paris, madje njërin të shoqëruar me parathënie të gjerë, tregon se edhe nëse diçka kam ditur, nuk i kam dhënë rëndësi.
Mendoj se, nëse ka kundërthënie në këtë histori, ajo nuk është në anën time, por në anën e tjetrit. Ajo e ka emrin mosmirënjohje. Dhe mosmirënjohja kur kapërcen çdo kufi dhe kthehet në atë që quhet "mosmirënjohje e zezë" , atëherë kjo është pabesi.Dhe, siç mund ta dini, një burrë i pabesë është krijesa më e pështirë në botë.

Ju keni ndërhyrë gjithashtu për botimin në Francë tê librit të Rugovës "Çështja e Kosovës", me një parathënien tuaj. Si kanë qenë marrëdhëniet midis jush?

Jemi njohur herët, si dy kolegë të letrave. Jemi takuar shumë herë, në fillim në Tiranë, më pas në Prishtinë, e sidomos në Paris, në kohën që ai kryesonte LDK-në dhe u bë president i Kosovës. Botimi i librit të tij "Çështja e Kosovës" luajti një rol të madh në atë kohë për njohjen e dramës shqiptare atje. Kemi takuar së bashku disa personalitete, si p.sh. Michel Rocard-in, kryeministër i Francës në atë kohë, e të tjerë.
Më pas ka qëlluar që e kam kritikuar, kur kam menduar se ka bërë gabime, por ato kritika nuk e kanë prishur miqësinë e hershme. Jemi takuar përsëri pas çlirimit të Kosovës njëlloj si më parê.
Kur dy njerëz e kapêrcejnë pezmin, gjë që, për fat të keq, nuk është e shpeshtë tek shqiptarët, merita quhet zakonisht e të dyve. Do të thoshja se, në rastin që përmenda, merita ka qenë, në radhë të parë e tij. Këtë e them jo vetëm për respektin ndaj njeriut që nuk është më, por sepse e vërteta kështu ka qenë: isha unë që e kisha kritikuar dhe ishte ai që nuk ka mbajtur mëri.


Qosja, por edhe ndonjë tjetër ju akuzojnë se ju po nënvizoni si tepër karakterin europian të letërsisë shqipe. Gjithashtu e identifikoni Europën me qytetërimin e krishterë.

Po e nis përgjigjen nga kjo e fundit. Asnjëherë nuk jam pêrzier në një diskutim të tillë. Fakti që kam theksuar me forcë hyrjen e popullit shqiptar, ashtu siç është, me tri fé, në familjen europiane, tregon se ç'vizion kam patur dhe kam për këtë çështje.
Sa pêr theksimin e karakterit europian të letêrsisë shqipe, dua t'iu them gjithë halldupëve shqiptarë se letërsia shqipe nuk ka nevojë të bëhet europiane ngaqë ajo është e tillë. Ajo ka lindur si e tillë, ka patur disa shekuj vijimësi tipike europiane, është pêrtêritur europianizimi i saj prej Rilindjes shqiptare dhe sot, pas incidentit historik të komunizmit, vazhdon rrugëtimin e natyrshëm të saj.
Vizioni im i kushtëzuar në radhë të parë prej letërsisë, ka qenë gjithmonë i tillë. Kështu ka qenë kur jam marrë me letërsinë antike greke, që s'ka qenë as e krishterë, as muslimane, as aziatike e as europiane, në kuptimin e sotëm. E kështu ndodh nëse shkruaj për Danten katolik, Shekspirin protestant, Kafkën hebré, Khajamin persian, Akutagavën japonez, budist a shinduist qoftë.
Mirëpo halldupët tanë nuk i kuptojnë gjëra të tilla, ndaj diskutimi me ta është një mjerim i madh.
Thelbi i problemit qëndron gjetkë. Në Shqipëri e në hapësirën shqiptare ka sot një kundëreuropianizëm të fshehtë. Ai i ka rrënjët në stalinizmin e shekullit të kaluar, në nostalgjinë jugosllaviste dhe në otomanizmin e hershëm (atij otomanizmi që vetë Turqia e sotme e ka braktisur). Kundëreuropianistët nuk e duan hyrjen e Shqipërisë në familjen europiane. Mirëpo ata nuk guxojnë të dalin hapur kundër BE-së e kundër Shteteve të Bashkuara, ndaj janë të detyruar të bëjnë dredhi të shumta, për ta ftohur popullin shqiptar me botën perendimore. Teza themelore në këtë rast është: Europa dhe SHBA janë ndërtuar mbi një bazë që është e huaj për ne. Ata nuk mund të na duan, prandaj as ne s'kemi pse t'i duam. Siç e shihni, jemi në thelbin e programit të dikurshëm stalinist shqiptar.
Sprova ime për identitetin europian të shqiptarëve rreh të vërtetojë të kundërtën: ne jemi pjesë e natyrshme e kontinentit, themelet i kemi të njëjta. Europa dhe SHBA na kanë pranuar si të tillë kur na kanë ndihmuar moralisht dhe ushtarakisht më 1997 dhe më 1999, të shpëtojmë nga katastrofa dhe nga robëria. Ata na kanë pranuar si aleatë të afërt në luftën kundër terrorizmit. Ata na qëndrojnë pranë sot.
Të gjitha këto janë shjelluar në sprovên "Identiteti europian i shqiptarëve", që ka zgjuar te Qosja gjithë këtë mllef grafomanik.

[Dilaver]

Edhe një pyetje të fundit lidhur me polemikën për të cilën po flasim. A nuk është koha për polemika që të përjashtojnë provokimet, sidomos fetare? E meqë folëm pêr Rugovën, si mund të shpjegohet humbja e thellë në zgjedhje e Qoses kundrejt tij?

Natyrisht që koha nuk është kurrë për polemika të tilla. Madje do të thoshja se në kushtet tona provokimet fetare të konsiderohen ligjërisht të dëmshme, ashtu si në vendet demokratike quhen thirrjet raciste ose terroriste. Kështu shpjegohet dëshira ime për të mos u përgjigjur. Ndaj dhe u mora me diçka që iu takon të gjithëve, pikërisht tani, në prag tê integrimit europian. Siç e patë, nuk u mora me atë se si, sipas Qoses, unë e paskam dëmtuar letërsinë shqipe, e natyrisht, si e paskam dëmtuar Shqipërinë dhe pastaj Kosovën, etj.,etj. Dhe si ai tjetri, domethënë Qosja, i paska bërë aq mirë të gjitha ato gjëra që unë i paskam bërë aq keq. Dhe se si unë paskam qenë dikur prolindor, por pastaj më ikën mendte dhe u bëra properendimor, dhe se ai paskësh qenë, për çudi, properendimor dhe, pastaj, i erdhëm mendtë dhe u bë prolindor! E kështu me radhë.
Lidhur me votimet në Kosovë, atëhere kur këtij njeriu i kthyen shpinën qytetarët e Kosovës, ka gjasë që këtu të gjindet një thelb shpjegues.
Në Ballkan nuk ka ndodhur, ose ka ndodhur tepër rrallë që njeriu i cilësuar "i dijshëm" të jetë shpërfillur kështu në një konkurim zgjedhjesh.
Shkakun e shpërfilljes ndaj Qoses mund ta shpjegojnë vetëm qytetarët e Kosovës. Ne s'mund të japim veçse hamendësime. Ka gjasë që pranvera e vitit 1997, ai mars i zi , kur kombi shqiptar përjetoi tragjedinë e renies së "shtetit amë" të jetë bërë shkas. Në atë kohë, shqiptarët, kudo që gjendeshin ranë në zi e në depresion. E midis zizë u ngrit veç një zë i ngazëllyer që e përshëndeste atë gjëmë , duke e pagëzuar si "revolucion i vonuar demokratik". Dy vite më pas i erdhi radha Kosovës të digjej e tê masakrohej. Midis këtyre dy zjarreve, që ende nuk janë hulumtuar mirë, u ndriçuan shumë skuta të ndërgjegjes së shqiptarëve.
Me verdiktin e tyre, qytetarët e Kosovës na dhanë një mesazh të gjithëve: koha nuk ka nevojë për njerëz të fryrë, nga ata që kanë qejf të quhen "babai i kombit", "bacë i dijes" e të tjera si këto.
Ndërkaq për njerëz të tillë kanë ardhur kohë të vêshtira. Në kohën që qindra djem e vajza shqiptare po kulturohen me shpejtësi, për të marrë në duar punët e kombit e për ta shpëtuar Shqipërinë nga ky ndryshk e nga ky pluhur që s'po i shqitet, gërxhot kanë mbetur tek nostalgjitë e vjetra, tek serbishtja, si e vetmja gjuhë e huaj që dinë dhe te citimet bajate të Çernishevskit. Atëherë tërë mllefin e tyre e drejtojnë kundër botës perendimore, asaj që ua prishi rehatinë. Ajo botë iu duket armiqësore, ashtu si në kohën e stalinizmit. Kërkojnë vjega dhe aleatë kundër saj dhe, ç'është më e keqja, kërkojnë t'i mbushin mendjen popullit shqiptar, që, ashtu si ata, të mos e dojë atë botë e të shpallet kundër saj. Me fjalë tê tjera, tê shpallet kundër vetvetes.
Një shekull e ca mê parê, Anton Çehovi ka portretizuar shkëlqyeshëm personazhin e një "profesori", që jetonte me poza e me legjenda, e që në të vërtetë nuk ishte veçse një krijesë e rëndomtë, me aftësi tê rëndomta. Për t'u kthyer te votimet në Kosovê, kumti i qytetarëve të Kosovës do të përmblidhej në këto pesë fjalë: Mos i jepni rëndësi njerëzve të parëndësishëm.
17/05/2006

[Arb]

O Kadare!

Te lumte, qe edhe ju, sikur vete Shqiptaret e Kosoves, i treguat Cetnike Qosicit, per gjakun e tij te Shkaut.

Qosici eshte nje qelbesine qe mendon Shkinisht, e shkruan Shqip! O Qosic, o Zogu i Shkaut! Kur do te perfundosh me ulerimat e tua kunder Kombit Shqiptar!

[i_retardumi]

O Kadare!

Te lumte, qe edhe ju, sikur vete Shqiptaret e Kosoves, i treguat Cetnike Qosicit, per gjakun e tij te Shkaut.

Qosici eshte nje qelbesine qe mendon Shkinisht, e shkruan Shqip! O Qosic, o Zogu i Shkaut! Kur do te perfundosh me ulerimat e tua kunder Kombit Shqiptar!

myt e ka krejt edhe Nexhmedin Spahiu, Qosiqin n'debat për Kombin.

[Arb]

DISA PYETJE PËR REXHEP QOSEN


Sadik Bejko

Ditët e fundit Qosja, në një gazetë të Tiranës, duket se i vuri edhe një herë "pikën" polemikës së tij. Së pari, aty Qosja vetëshpallet fitimtar i kësaj polemike dhe kulmi i kulmeve, në këtë vënie të pikës mbi i prej Qoses, ishte që të shlyhet Ismail Kadareja nga letërsia shqipe, nga mendimi shqiptar. Për të mos e zgjatur, siç bën Qosja në shkrimet e tij, mund t'i bëjmë atij disa pyetje. Qosja nxiton të vetëshpallet fitimtar, por a nuk e ka vënë re se atij i është kundërvënë pjesa më e madhe e inteligjencies shqiptare?
Vetëm mbrojtja që i bën Qosja haxhiqamilizmit është diçka që nuk shlyhet lehtë. Që të renditesh si shqiptari i dytë mbas Enver Hoxhës në mbrojtje të Haxhi Qamilit përsëri nuk është e lehtë. Të vetëshpallesh kundërevropian dhe kundër katolicizmit shqiptar, ndër fetë më të persekutuara prej komunizmit, është gjithashtu diçka që nuk harrohet. Të shkulësh një shkrimtar si Ismail Kadareja nga letërsia shqipe, kur në këtë letërsi ka shumë shkrimtarë të tjerë që e kanë komunizmin me pash, pse ata të mos shkulen, por vetëm Kadareja? Dhe po të shkulet ai dhe të tjerët, vallë vetëm Qosja duhet të mbetet?
Rexhep Qosja merr pozën e prokurorit për t'u kujtuar të tjerëve jetën dhe veprën e tyre në komunizëm. Të tjerët, që kundërshtuan mendimet e tij, u treguan të qytetëruar dhe nuk iu përgjigjen me të njëjtën monedhë. Këtë përmbajtje dhe këtë qytetërim ai, siç duket, e ka lexuar gabim. Në vend që të nxirrte mësime nga kjo, u bë më agresiv. Ahere ne jemi të detyruar t'ia themi ca gjëra me troç. T'i kujtojmë ato fotografitë e tij me fytyrë të mallëngjyer që ka dalë përbri presidentit Tito. T'i kujtojmë edhe presidiumet e delegacionet, ku nuk mungonte kurrë përbri kolegëve jugosllavë. Me këto fanfarada Jugosllavia paraqitej përpara botës si shtet liberal e demokratik. Rexhep Qosja ka qenë në një post tepër të lartë, në krye të Institutit Albanologjik. Poste të tilla me rëndësi strategjike për një shtet multietnik si Jugosllavia, për një shtet antishqiptar si ajo, nuk jepeshin lehtë. Duke përdorur stilin e tij, ne mund ta quanim Rexhep Qosen si një mandarin të jugosllavizmit. Ne mund të bënim po ato pyetje që ai ka aq shumë qejf t'ua bëjë të tjerëve. Rexhep Qosja ka qenë anëtar i partisë komuniste jugosllave. Ai u kërkon llogari shqiptarëve që kanë qenë anëtarë partie në vendin e vet. Po ç'shpjegime do të jepte ai për anëtarësimin e tij në partinë komuniste serbe, që, përveç që ishte komuniste, ishte edhe partia e pushtuesit? Për gjithë të zezat e komunizmit në Shqipëri, Rexhep Qosja akuzon Ismail Kadarenë. Po sikur ne, sipas logjikës së tij, t'i kthehemi e t'ia vëmë mbi shpinë gjithë të zezat që i ka bërë "partia e tij komuniste serbe" popullit te Kosovës, terrorin, masakrat, shpërnguljet? Hapja e arkivave të fshehta të Shqipërisë e ka bërë nervoz Rexhep Qosen. Tani së fundi është i detyruar ta pranojë hapjen, por më parë ka pasur shumë rezerva për këtë. Bile një acarim i mëparshëm me Kadarenë ndodhi pikërisht kur Kadareja propozoi hapjen e tyre. Nervozizëm nga arkivat ndiejnë ata që i frikësohen së vërtetës. Shtypi shqiptar, me rastin e kësaj polemike, ka bërë aluzione për këtë frikë të akademikut. Janë përmendur lidhjet e Qoses me Tiranën komuniste. është përmendur me emër romani "Pallati i ëndrrave", të cilin akademiku nuk e përmend kurrë dhe për të cilin janë bërë ekspertiza të fshehta në Tiranë e jashtë Shqipërisë. Hapja e arkivave të fshehta në Tiranë do të zbulojë shumë gjëra. Prej tyre do të sqarohen edhe shumë të vërteta mbi ata që i kanë dhënë informacione Tiranës se cilët shkrimtarë të Kosovës duhet të përkrahen e cilët jo, cilët e duhet të udhëtojnë në delegacione në Shqipëri e cilëve duhet t'u mbyllej rruga. Qosja propozon haptas shkuljen e Kadaresë nga letërsia shqiptare dhe nga mendimi shqiptar. Këtë ai nuk e ka bërë për asnjë shkrimtar tjetër dhe për asnjërin prej tyre nuk ka shprehur një urrejtje të tillë. Ai kërkon defaktorizimin e Kadaresë, e njërit prej zërave tanë më autoritarë në arenën ndërkombëtare, në këto kohë kur Shqipërisë dhe Kosovës më shumë se kurrë u duhen zërat autoritarë kudo që të jenë në mbrojtje të çështjes shqiptare. Po çka bërë Kadareja për të merituar një gjë të tillë? Çka bërë sidomos për Kosovën qysh nga viti 1981, koha e masakrës së madhe të studentëve?
Kadareja ishte shkrimtari i parë nga Shqipëria që shkroi dhe botoi qysh në atë vit prozën e gjatë letrare për atë tragjedi, "Krushqit janë të ngrirë". Kjo prozë që u botua në Evropë, në SHBA e në botë, qysh në atë kohë informoi gjithë opinionin botëror se rrugët e Prishtinës u lanë me gjak dhe zinxhirët e tankeve serbe kaluan mbi trupa studentësh shqiptarë. Do të mjaftonte vetëm mirënjohja për këtë vepër që akademiku të tregohej më i përmbajtur kundër Kadaresë. Por ai bën të kundërtën. Për çudi, kjo vepër hyn në ato që ai nuk i përmend kurrë! Me se merret Kadareja pas vitit 1990 dhe me se merret Qosja? Kadareja jep alarmin se një masakër e re po përgatitet në Kosovë. Ai u shkruan presidentëve që drejtojnë botën, mbush gazetat më të mëdha evropiane e botërore me intervistat dhe shkrimet e tij. Ne do të pyesim akademikun: përse asnjëherë s'iu kemi parë të bëni një gjë të tillë? Përse nuk i drejtoheni niveleve të tilla të larta? Ndiheni i vogël? Po të jetë kështu, mbani vendin e të voglit. Ju janë drejtuar ndonjë herë të burgosurit politikë të Kosovës për t'iu kërkuar ndihmë pas vitit 2000? Ju është drejtuar më parë Ukshin Hoti i prangosur? Ai e gjeti Kadarenë gjer në Paris, kurse ju dy hapa larg në Prishtinë nuk ju gjeti. Ukshin Hoti hyn ndër ata të cilët ju gjithashtu nuk e përmendni asnjëherë! A nuk ju shqetëson kjo gjë? A nuk ju shqetëson fakti që haptas jeni akuzuar në shtypin shqiptar se keni përvetësuar veprën e Ukshin Hotit, ndërsa ai dergjej në burg? Ka mbi 15 vite që Kadareja mallkohet nga shtypi serb, është quajtur disa herë armik i Jugosllavisë, është akuzuar si një ndër ata që nxitën me shkrimet e tyre bombardimin e Jugosllavisë, gjë që është e vërtetë. Është përmendur bile edhe gjyqi i Hagës, ku Kadareja, sipas tyre, duhej të thirrej. Por asnjë nga këto shkrime nuk ka guxuar të jetë kaq radikal dhe mohues ndaj tij sa Qosja. Kjo që ndodhi, do të mbahet mend për një kohë të gjatë. Populli i mban mend gjërat thjesht. Ai mban mend thelbin e tyre dhe jo spekulimet dhe llogoret pa kuptim. Thelbi i çështjes ka qenë se, në prag të dy ngjarjeve të mëdha, afrimit të Shqipërisë me BE-në dhe pavarësisë së Kosovës, të dyja këto të lidhura me Evropën dhe SHBA-në, sepse s'mund të ndodhin pa faktorin Evropë dhe SHBA, Kadareja ngriti problemin e identitetit evropian të shqiptarëve. E ngriti në formë pohuese këtë, sepse kohët e fundit po spekulohet me këtë identitet. është arma e fundit që u ka mbetur rretheve antishqiptare, atyre serbe, në radhë të parë, për t'u mohuar shqiptarëve identitetin evropian dhe hyrjen në Evropë. Qosja ngrihet kundër Kadaresë, duke u propozuar shqiptarëve të pranojnë se janë gjysmë evropianë e gjysmë myslimanë!!!Se ku do të vemi me këtë identitet të përgjysmuar vetëm Qosja e di. Kadareja e thotë prerë se të krishterë, myslimanë e ateistë shqiptarë janë njëlloj evropianë dhe bashkarish do të shkojmë në Evropë. Shumica e pjesëmarrësve në këtë debat kanë qenë me këtë mendim të Kadaresë. Një pjesë e vogël kanë qenë kundra e një pjesë kanë bërë sikur s'e kanë kuptuar përse bëhet fjalë. është lehtë të thuash për çdo gjë: kemi halle të tjera, ç'na duhen këto. Problemi i hyrjes në Evropë, qoftë i Shqipërisë, qoftë i Kosovës së pavarur, nuk janë halle anësore, por themeli i themeleve. Shqiptarët e dinë mirë se ç'fatkeqësi u solli largimi nga Evropa, e dinë mirë sot se ç'rrugë do të ndjekin dhe kë do të dëgjojnë.

[Arb]

Se Qosja eshte nje ze shkau e nje mbrojtes i madh i qendrimeve te Shkijeve rreth Shqiptareve, e ka thene me ne fund edhe Kadareja. I lumte!

Qoses dhe gjithe atyre qe Qosiqeve te tjere duhet bere me dije se Shqiptaret nuk jane ata qe ata mendojne ti bejne, por jane ata qe jane.

Te mbi-cmohet ndikimi i fese gabele-islame mbi Shqiptaret do te thote te dish te dergosh brezat familjar me se largu deri ne shekullin 15.

E Shqiptaret nuk linden si komb ne ate shekull. Ne nuk jemi as rrezulltat i gjithe asaj qe rrodhi nga ai shekull deri ne ditet e sotshme.

Te pershkruhet identiteti shqiptar si i afert me faren gabele-turke te Lindjes, do te thote te mbeshtesim tezat fallco te Shkijeve se historia e Shqiptareve fillon nga shekulli 17.

Qosja duhet djeg mbi germadhat e shume gabel-xhamiave qe kane zane frymen ne pothuajse cdo vendbanim Shqiptar.

[Gentiani]

Kam pasur rastin të lexojë rreth polemikave të Qosjes dhe Kadaresë lidhur me identitetin Europian të Shqipëtarëve:

Pa u lëshuar të paragjykoj personalitetet e polemizuesve, më duhet të shkruaj që për Qosjen që nga pikëpamje e tij për "Revolucioni i vonuar demokratik", nuk kam pasur dhe nuk kam arsyetim që e vërteton pikëpamjen e tij, sepse ka qenë dhe është e gabuar, ndërsa për të dytin Kadarenë, mendoj që ka kohë të gjatë, që ka humbur në njohjen e realitetit dhe hapësirës shqiptare dhe se ushqen vehten me imagjinatë dhe iluzione parafytyruara të realitetit shqiptarë nga Parisi.

Dhe mes këtyre dy pikëpamjeve të paraqitura mes Qosjes dhe Kadaresë, i jap shumë të drejtë dhe e shoh më të argumentuara shkencërisht pikëpamjet që ka paraqitur Qosja, se imagjinatën e Kadaresë!

Të bëhesh viktimë dhe rob i paragjykimeve, ke humbur rrugën e realitetit dhe ke rrëshqitur prej saj, duke ecur në rrugën tjetër fikitive (të imagjinuar).

Arb, identiteti nuk është modë që ndërrohet sipas shijeve dhe rrethanave, ashtu sikur që identiteti nuk mundet të ndërrohet duke kaluar kufinjë shtetesh e ndërrim vendbanimesh.

Me vonesë e kyça në temë, sepse para dy ditësh më ra më gjerësisht të lexoja për polemikat e të parit dhe të dytit. Ndërsa tema ja vlen gjithsesi të diskutohet, sepse identiteti shqiptarë nuk është gjini letrare ku munden të mirren vetëm shkrimtarët me te, por është diçka që i takon një kombi i cili atë identitet nuk e bartë nga dje dhe se nuk mundet të ndërrohet të nesërmen si garderobë personale.

[Arb]

Alfons Gurashi
Gazetar, analist

1. Kam mendimin tim se kjo polemikë ka ngjallur një interes të jashtëzakonshëm në opinionin mbarëshqiptar, pasi ajo nuk ka të bëjë thjesht me një përplasje mendimesh mes dy figurave të shquara bashkëkohore të kombit tonë apo "gërrmërreve" mes njëri-tjetrit. Unë e shoh këtë polemikë në një dimension më të gjerë dhe të ngritur në një moment të duhur dhe shumë të rëndësishëm. Kam përshtypjen se kjo polemikë apo kundërshti mes profesorit të nderuar Rexhep Qosja dhe shkrimtarit tonë të madh Ismail Kadare, i jep më shumë nur faqeve të shtypit tonë të përditshëm se çdo polemikë tjetër që shpeshherë është bajate, fyese apo edhe denigruese dhe që merret me probleme të përditshme qofshin këto politike apo ekonomike, por gjithmonë kalimtare. Nuk besoj se ka problem më madhor se identiteti kombëtar për një popull, që për fatin tonë të keq ende nuk po e përcaktojmë apo përkufizojmë dot edhe pse dikush për këtë po jep definicione të sakta dhe vështirë të kundërshtueshme.

2. Emrin tim, Alfons, mua ma ka vënë Padër Benardin Palaj, mik i ngushtë i babait tim dhe i familjes sime. Por jam i sigurt se edhe po të quhesha Islam, Mehmet, Sadik apo Petrit, nuk do të pajtohesha me mendimin e prof. Qosjes se "Shqipëria është udhëkryqi i dy kulturave, asaj të krishterë dhe asaj islamike". Them se profesori i nderuar, ndoshta ngaqë quhet Rexhep (nuk besoj se mund të jetë vetëm kjo), i kundërvihet edhe kokëfortësisë së gjeografisë së Ismail Kadaresë për evropianitetin shqiptar, duke na kujtuar se "janë të shumtë shembujt që e dëshmojnë shfronësimin e gjeografisë në mbretërinë e identitetit". Pse duhet t'i komplikojmë gjërat e ta quajmë identitetin mbretëri? Identiteti është nocion, ndërsa në rastin e identitetit të një kombi, pa mëdyshje ai është i lidhur në radhë të parë me vendin, me pozicionin apo thënë si Kadareja, me gjeografinë. Duam apo s'duam, ne jemi shqiptarë që jetojmë në një vend që quhet Shqipëri dhe për fatin tonë të mirë apo për fatin e keq të dikujt, Shqipëria është në Evropë.

3. Përkundrazi, jo vetëm që nuk e dëmton imazhin e shkrimtarit tonë të madh Ismail Kadare, por i ngre atij edhe më shumë vlerat si një mbrojtës i flaktë i identitetit kombëtar (evropian) shqiptar dhe si një përkufizues i saktë i këtij nocioni; vlera këto që veçanërisht këto kohët e fundit atij nuk i kanë munguar.


Virgjil Muçi
Publicist
1. Pikësëpari, kam përshtypjen se hasim në një lajthitje e kryejmë një lapsus kur shprehemi "dy gjigantët e letrave shqipe", duke qenë se kemi të bëjmë me dy dimensione të ndryshme të dukurisë që paraqesin, veç e veç, shkrimtarët e sipërpërmendur. Pra, kemi një shkrimtar të përmasave ndërkombëtare, siç është rasti i Kadaresë dhe, një shkrimtar, të themi normal, i përmasave lokale, siç është rasti i Qoses. Pas këtij përsaktësimi jo thjesht letrar, mund të hyjmë në zemër të çështjes për të cilën jemi ftuar të diskutojmë. Ma do mendja që rrënjët e polemikës zënë fill para botimit nga ana e Kadaresë të "Identitetit evropian...", thënë më shkoqur me librushkën "Ideologjia e shpërbërjes" të Qoses, i cili, pasi ka flakur krejt papritur petkun e rilindësit, na shfaqet me qyrkun e nacionalistit fondamentalist dhe vjen e na zbulon identitetin e dyfishtë të shqiptarëve, pra, hëm Lindor, hem Perëndimor. Unë për vete dhe, ma do zemra se edhe shumë të tjerë si unë, shprehim një identitet evropian, madje pa kurrfarë mëdyshjeje, dhe këtu nuk ka vend, ndaj dhe nuk e shoh të udhës të hyj në diskutime shterpe rreth përkatësive fetare. Me sa më kujtohet, në ato ditë të nxehta dhjetori të viteve '90, slogani i të gjithë atyre që u ngritën kundër autokracisë së fundit në kontinent, ishte "E duam Shqipërinë si gjithë Evropa" dhe jo si Azia, apo ku ta di se çfarë tjetër, paçka se ndokush nga mesi i viteve nëntëdhjetë rrugës për në Bruksel u qorrolleps dhe shkoi e ndaloi një copë herë në Xhedah.

2. Vlerësoj konsekuencën dhe orientimin e saktë të Kadaresë rreth kësaj çështjeje, e cila, përkundër spekulimeve të Qosjes, sidomos te "Realiteti i shpërfillur" e ka zanafillën qysh në kohë të hershme e të errëta për Shqipërinë dhe shqiptarët, dhe jo në ndonjë modë të çastit apo për hir shërbimesh kundrejt personash të tretë, siç mund të jetë rasti i ndokujt që ndez e ushqen në mënyrë artificiale debate rreth identiteteve, sot e gjithë ditën. Shqiptarët, pavarësisht nga përkatësia aktuale religjioze, kanë një dhe vetëm një identitet historik, politik, kulturor dhe qytetar, atë evropian. Kush mendon ndryshe dhe vrerin e vet rreket ta shpërndajë sa majtas-djathtas, sa andej-këndej kufirit, pastë veten më qafë.

3. Jo, nuk mendoj se kjo polemikë, ashtu si edhe shumë polemika të tjera, mund të cënojnë e plasaritin imazhin e Kadaresë. Pështyma e hedhur lart, vjen e i bie në surrat atij që e hedh. Jetojmë në kohë ngjarjesh të mëdha në botë dhe debatet mes intelektualëve janë diçka e natyrshme. Por në rastin konkret ka diçka anakronike, ngaqë të rrish e të diskutosh ditën me diell rreth "seksit të engjëjve", siç do ta konsideroja unë, veçse na shpalos e na bën të ngjajmë anakronikë në sytë e botës. Them se do të kish qenë më e udhës të përvishnim mëngët e të shtronim udhë që na afrojnë me Evropën, si institucion, ngaqë si konstitucion shpirtëror jemi prej kohësh pjesë e saj, sesa të rrahim ujë në havan. Ata që kanë mëdyshje të kësisojshme le të marrin udhët e të kryejnë ndonjë pelegrinazh për t'i zgjidhur brengat e veta.


Robert Rakipllari
Kryeredaktor i gazetës "Shekulli"

1. Fillimisht do të bëja disa saktësime për pyetjen tuaj, e cila më duket se nuk është ngritur drejt. E para, nuk kemi të bëjmë me dy "gjigantë" siç thoni ju, por me një të tillë nëse do të bënim të tilla vlerësime, dhe ky është Ismail Kadare, një prej shkrimtarëve të gjallë më të mëdhenj në botë. Qosja, nga ana e tij njihet si studiues, por që fama nuk i ka kaluar kufijtë etnikë të Shqipërisë. Di që është angazhuar edhe me një forcë politike në Kosovë, por partia që ai ka udhëhequr ka marrë më pak se 1 për qind të votave. I dyti saktësim që do të doja të bëja, është ajo që ju thoni se Kadare e ka cilësuar si të krishterë identitetin e shqiptarëve në sprovën e tij të botuar në gazetën "Shekulli" që unë kam fatin të drejtoj. Ashtu si edhe në përgjigjen që Kadare i ka kthyer Qoses në numrin e djeshëm të "Shekullit", ai nuk ka thënë se identiteti i shqiptarëve është i krishterë dhe vetëm kështu, por ka thënë se edhe një mysliman apo ortodoks shqiptar është po aq evropian sa edhe një katolik. Dhe fakti që ka dhe katolikë shqiptarë, kjo do të thotë që rrënjët e evropianizmit në Shqipëri janë të thella. Lidhur me polemikën. Nuk jam specialist i fushës për të cilën është debatuar, por shoh një sulm dhe një mllef të pastër nga z.Qosja në adresë të Ismail Kadaresë, i cili është padyshim personazhi më i rëndësishëm kulturor që shqiptarët kanë prodhuar ndonjëherë në historinë e tyre. Në polemikën e Qosjes, përveç mllefit të grumbulluar prej kohësh ka edhe tendenca të rrezikshme për ta linçuar Kadarenë si antimysliman, madje bëhen aludime se sprova e tij është botuar në të njëjtën kohë me botimin e karikaturave të profetit Muhamed në disa vende të Evropës. Kjo është së paku e pamoralshme për të mos thënë më shumë.

2. Nuk jam specialist i kësaj fushe dhe me modesti do të thosha se kjo është një temë që nuk më takon mua ta gjykoj. Duke vlerësuar polemikën, mund të dalloj logjikën, argumentin dhe stilin e mrekullueshëm të të shkruarit tek Kadare, në sprovën e tij "Identiteti evropian i shqiptarëve" dhe nga ana tjetër dalloj mllefin dhe konfuzionin tek shkrimi i gjatë dhe i mërzitshëm i Qoses.

3. Përkundrazi, Kadare ka kohë që sulmohet nga gjithfarë njerëzish, kryesisht shqiptarë, pasi në botë është i adhuruar dhe i vlerësuar. Evropianizmi tek Kadareja ka qenë një tipar i dalluar qartë edhe në veprën që ai ka botuar gjatë kohës së regjimit komunist, kështu që kjo është një linjë e qartë për të. Ndërsa gjatë këtyre 15 viteve të fundit, mjaft shkrimtarë të dështuar, studiues apo analistë janë marrë me Kadarenë me shpresën se duke e sulmuar do të bëhen të famshëm, por nuk ia kanë arritur dot. Diçka e ngjashme më duket edhe polemika e Qoses, autoriteti i të cilit, të paktën në Kosovë, pothuajse nuk njihet.

[Arb]

Intervistë me publicistin Ardian Klosi

Klosi: Polemika e Qoses ndaj Kadaresë, një logoré pa fund


Shekulli

“Identitete gënjeshtare“ i quan tek e fundit publiciti Ardian Klosi gjithë hamendjet, përqasjet, rrekjet për t’i dhënë një shpjegim të saktë indetitetit evropian të shqiptarëve duke marrë për bazë indetitetin fetar.

Publicisti, që ndryshe nga shumica e atyre që kanë marrë pjesë në pasdebatin ndërmjet shkrimtarit Ismail Kadare dhe studiuesit Rexhep Qosja, apo ndërmjet sprovës “Identiteti evropian i shqiptarëve“ e të parit dhe “Realitet i shpërfillur“ e të dytit, është njohës i të dy veprave dhe gjykon duke iu referuar drejtpërdrejt atyre. Veç të tjerash, Klosi shton interpretimin e tij për rolin e identitetit fetar në letërsinë tonë të mëhershme dhe në jetën e përditshme sot, duke mos besuar fort tek përcaktimi si i brishtë i ekuilibreve fetare në Shqipëri, servirur kohë pas kohe nga ca koka të nxehta.

Pas botimit të një sprove nga Ismail Kadare me titull “Identiteti evropian i shqiptarëve“, pati një polemikë të gjatë nga Rexhep Qosja, sipas të cilit Kadare është antimusliman dhe se Shqipëria është në udhëkryq mes kulturës së krishterë dhe asaj islamike. Si e vlerësoni këtë polemikë?

Si formë është tepër e rreptë, pasionante dhe e nxehtë. Kjo mund të nënkuptonte se lexohet po aq me ëndje dhe pasion. Nuk do ta pohoja: libri i Rexhep Qoses është shumë i lodhshëm, një tiradë fjalësh kundër fjalëve, një zbërthim fjalish, përmbysje, copëtim, çapërlim i frazave të Kadaresë. Këtë lloj literature parimisht nuk e lexoj.
Por para se të jap një gjykim mbi dy pozicionet që identifikohen si pro-i krishterë dhe pro-musliman, po them se ç’kuptoj unë me identitet, sepse këtu ndodh edhe demagogjia më e madhe e polemikës.

Identiteti i njeriut është bota e tij e brendshme dhe përbërësit e kësaj bote të brendshme janë aq të shumta – nga “es“-i i Freudit, pra nënvetëdija, tek uni i çdonjërit, ku identiteti i trashëguar nga familja është tepër i rëndësishëm, tek komponentja historike, pra ato shtresime të vetëdijshme e të pavetëdijshme që na vinë nga historia e paraardhësve tanë, tek gjuha, tek feja ndoshta etj.

Siç e vëreni, fjalën komb nuk e përdora. Njeriu ndien brenda vetes babanë dhe nënën, gjuhën dhe botën e fëminisë së tij, dijet që ka marrë dhe botën e ëndrrave – nuk ndjen ndonjë “komb“. Kombi, siç e dimë, është një shpikje e shekujve 18-19, është pra një njësi që na është mëkuar së jashtmi nga ideologë, mësues dhe dijetarë, nuk është e natyrshme së brendshmi.

Ndryshe etnia, që mund të quhet deri-diku e natyrshme dhe e trashëguar (por edhe kjo shumë e pasigurt: e dimë që shqiptarët e brezit të dytë në SHBA përgjithësisht e humbasin etninë e dikurshme).

Identifikimi i menjëhershëm i njeriut sot me kombin e tij, për mua është një fatkeqësi bashkëkohore. Kudo që shkojmë etiketohemi në radhë të parë si shqiptarë, megjithëse në radhë të parë jemi Ardian, Robert etj., në çdo aeroport që zbresim pasaportat na i kontrollojnë sikur të përmbajnë pluhur kokaine.

Siç e vëreni gjithashtu, komponentin fe e përdora me “mbase“. Në veten time nuk ndiej asnjë fe të përcaktuar, edhe pse fetë i dua, sidomos atë të krishterën, meqë lidhet fort me botën që më tërheq: atë të gjuhës, kulturës, historisë shqiptare. Nuk praktikoj, ashtu si shumica e shqiptarëve, asnjë fe në ndonjë objekt kulti. Para se të hamë bukë në shtëpi, nuk themi asnjë lutje. Fëmijët nuk i kemi pagëzuar, sepse nga origjina e babait duhej të kërkoja ritin bektashi, nga ajo e nënës ritin ortodoks, nga simpatitë ritin katolik, kurse nga nëna e fëmijëve ritin protestant.

E pra del qartë absurditeti i kërkimit të një komponenteje fetare që të shkojë deri në gjysmën e identitetit tonë si shqiptarë, sikurse thotë nënkuptuarshëm dhe hapur Qosja. Jemi ndoshta populli më mosbesimtar në kontinent, por po bëjmë zhurmë për fetë tona më shumë sesa të gjitha ato kombe së bashku.

Në tërësi ia ndaloj kujtdo shkruesi të më përfshijë në përgjithësimet e tij fantazmagorike dhe të orvatet të ndajë më dysh, tresh ose katërsh personalitetin tim dhe atë të njerëzve të mi të afërt. Me të njëjtën trashamani dikush pyeti vajzën time: ju jeni gjysma shqiptare, gjysma gjermane? Jo, iu përgjigj, kjo, por Shqipëria është atdheu, kurse Gjermania mëmëdheu im.

Në këtë pikë sprova e Kadaresë nuk më shqetëson, bile po t’i heq disa pasaktësi shkencore, e zëmë që shqipja është një nga 10-12 gjuhët bazë të kontinentit, them se lexohet pa të mërzitur. Vetëm me një kusht: identiteti europian që thekson ai duhet marrë si dëshirë e mëtim, duhet kuptuar si njësi e vetëdijshme në kokën e shqiptarëve të kultivuar, jo si ndonjë realitet konkret bie fjala i banorëve të Lazaratit, Bathores ose Gomsiqes.

Ne jemi europianë, sepse duam të ndërthuremi në Europë. Jemi europianë, sepse kemi një gjuhë të tillë, të latinizuar thellë në shekujt e jetesës në Romë (jo pa të drejtë Gustav Meyeri e quante shqipen gjuhë gjysmë latine), jemi europianë pse u shkëputëm nga historia e kontinentit, në radhë të parë nga juridikisioni fetar i Romës, në mënyrë brutale, të dhunshme, aq sa jetoi e tillë si traumë për shekujt të tërë në krijimtarinë e popullit (merrni vetëm këngët arbëreshe), pa le të thotë ç’të detë Qosja e të tjerët për bashkëjetesën me vëllezërit e rinj që na erdhën nga Anadolli. Mos kishin ardhur këta vëllezër të rinj, qysh në shekullin 16 do të fillonim të kishim universitetet tona.

Më bëri përshtypje në librin e Qoses se mungonte krejt komponentja historike: ai merret në të vetëm me temën e gjeografisë, të letërsisë e të fesë. Nuk i përgjigjet aspak Kadaresë aty ku ky flet për traumën kulturore që ndodhi në Shqipëri me vërshimin anadollak, me këputjen e atyre filizave të qytetërimit që gjëllonin qoftë edhe vetëm në qytetet veneciane të bregdetit dhe të ultësirës shqiptare.

Madje arrin (shih fq. 48-49) t’i ngrejë në një plan letërsinë me burim të krishterë me atë të bejtexhinjve, duke u vënë në gojë rilindasve pikëpamjen sikur i paskan “trajtuar si letërsi të barazvlershme“. Më lind pyetja, a i ka lexuar vërtet ky studiues i letërsisë psalmet e Buzukut me vargjet e tij origjinale (1555), sibilat e Bogdanit (1685), vajin e Shën Mërisë mbi Krisht të Varibobës (1762), sonetin e parë shqip të Nikollë Ketës (1777) e sa e sa perla të tjera të letërsisë sonë të vjetër me frymëzim të krishterë? Mund të krahasohen ato me bejtet?

Ajo që më mungon tek të dy autorët është dëftimi i identitetit ballkanik të shqiptarëve. Kadareja sikur shkon më shpejt në Europë sesa është realiteti ynë, Qosja rrëmben një flamur të ri, për hir të profilizimit, karshillëkut a nuk di ç’kotësie tjetër, për të rivendosur në heshtën e tij ballabanore gjysmën tonë të mohuar muslimane.

Tek asnjëri nuk gjej të pikasur, në elementë të tillë të kulturës si ritet, veshjet, muzikën, arkitekturën etj. frymën ballkanike – edhe orientale sigurisht në një pjesë të mirë - që na bashkon me grekët, bullgarët, maqedonët, serbët, malazezët – ndonjëherë aq shumë, sa po të mos ishte gjuha, do të na ngatërronin njërin për tjetrin.

Pse afrojnë aq shumë këngët e Shkodrës me ato të Malit të Zi, po të Korçës me këngë greke-sllave? Ballkanizmat janë të shumta edhe në vetë gjuhët e gadishullit, objekt studimesh të veçanta linguistike. Komunikoj shumë më lehtë e më mirë me një bullgar, serb, kroat a grek (hiq nacionalistët), sesa me një qytetar të Perëndimit, edhe pse gjuhët e këtij i njoh më mirë. Po suksesi i Bregoviçit në Tiranë si mund të shpjegohet ndryshe?

[Arb]

Përveç debatit për rrënjët e shqiptarëve, nga shkrimi i gjatë i Qoses duket një mllef i mbledhur në vite ndaj Ismail Kadaresë. Mendoni kështu?



Nuk di t’i provoj xhelozitë e mundshme ndër vite. Di që Kadareja ka qenë shumë herët shkrimtar i suksesshëm, ndërsa Qosja, edhe pse filloi si i tillë (“Vdekja më vjen prej syve të tillë“) nuk qosi më gjë si shkrimtar. Kur ishim në gjimnaz – edhe atëherë u ndez një polemikë e ashpër e Qoses ndaj Kadaresë – mbaj mend që qarkullonte një shprehje e këtij të fundit: “të shkruash letërsi është si të bësh dashuri, kurse të shkruash kritikë mbi letërsinë siç bën Rexhepi, është si të shohësh tjetrin kur bën dashuri“.



Por letrari mund të jetë i suksesshëm edhe si studiues. Nuk di sa u bë i tillë Qosja, sepse nuk më janë dashur deri tani në punën time studimet e tij për Naim Frashërin etj. Do të thoni se është i suksesshëm si polemist? Po a ekziston ky profesion? Polemika është gjini letrare e shumta si satirë, kur është e ëndshme në të lexuar, kur njeriu të paktën qesh e gëzohet, se një libër e marrim në dorë fundja për t’u gëzuar. Kurse polemika e fundit e Qoses është një logoré pa fund, tirr e shthur e nxirr duf.



Pra nuk e përjashtoj etjen për profilizim dhe zhurmë kombëtare, aq më tepër kur ka pasur kohëve të fundit dështime të thella në politikë.



Në përgjigjen që kthen, Kadare e quan Qosen polemist të pabesë dhe përçarës fetar. A mendoni se polemika edhe për çështje fetare në këtë nivel mund të krijojë probleme për harmoninë e brishtë fetare që ekziston në vend?



Sa për pabesinë në polemikë nuk di të them, sepse polemikën nuk di as ta gjykoj as ta çmoj, sikurse thashë më lart. Polemikë njeriu mund të bëjë gjithë ditën, vepra nuk bën dot kollaj. Dhe një libër jofiksional që nuk ka asnjë aparat minimal shkencor, për mua as vepër nuk është. Është ma the ta thashë, ma le ta lashë në 86 faqe. Si të hahesh me tjetrin në rrugë, ose sikurse e pamë së fundi në dramën absurde të Natalie Sarrote-it “Për një fjalë goje“.



Sa për ekuilibrin e brishtë fetar, le të themi më së fundi të vërtetën hapur: shqiptarët nuk përbëhen nga 70% muslimanë, 20% ortodoksë dhe 10% katolikë. Kjo shifër edhe në vitin 1938 ka qenë e pavërtetë pale sot. Për mendimin tim sot shqiptarët përbëhen nga 95% jo-praktikues dhe ndoshta 5% për qind praktikues fesh të ndryshme.



Nëse në këta 95% 30% quhen Mehmet, Ali e Milazim, 15% Vangjel e Koço, 10% Shtjefën e Pal dhe pjesa tjetër Gëzim, Burim e Klejdi kjo nuk luan asnjë rol. Një njeri që nuk ndjek meshën e së dielës dhe faljen e xhumasë, që nuk vete as në katekizëm e as në medrese, nuk mund të hyjë te besimtarët e sigurt. Ai është e shumta mish për top për polemistët. Kurse fetë që kanë pasur gjyshërit tanë sot nuk janë temë aktuale. Le të merren gjyshërit e letrave me ta.



Prandaj, në Shqipëri nuk është i brishtë ekuilibri i feve por janë të brishta ekuilibret e përkohshme që ruajnë kokat e nxehta shqiptare, të cilat dinë të ndërtojnë fjali ose të flasin para mikrofonit, deri në grindjen e ardhshme.



Në përgjithësi, vëmë re se po shtohen aktet e këtyre kokave që shpifin nga lart dasinë e mosqenë fetare të shqiptarëve. Në fillim myftinia e Shkodrës me Nënë Terezën, pastaj profesorë të Shkupit e Prishtinës me Bregoviçin, tani ky me gjysmën tonë muslimane... Uroj vetëm që shqiptarët t’i shoqërojnë me indiferencën e tyre karakteristike.



E pra del qartë absurditeti i kërkimit të një komponenteje fetare që të shkojë deri në gjysmën e identitetit tonë si shqiptarë, sikurse thotë nënkuptuarshëm dhe hapur Qosja. Jemi ndoshta populli më mosbesimtar në kontinent, por po bëjmë zhurmë për fetë tona më shumë sesa të gjitha ato kombe së bashku.



Kur ishim në gjimnaz – edhe atëherë u ndez një polemikë e ashpër e Qoses ndaj Kadaresë – mbaj mend që qarkullonte një shprehje e këtij të fundit: “të shkruash letërsi është si të bësh dashuri, kurse të shkruash kritikë mbi letërsinë siç bën Rexhepi, është si të shohësh tjetrin kur bën dashuri“.



20/05/2006

[Arb]

Filologu arbëresh Matteo Mandala iu përgjigjet pyetjeve në lidhje me debatin “Qose- Kadare”

Mandala: Analiza e Qoses është e cekët

Mark Marku

Në debatin “Qose – Kadare”, mbi identitetin shqiptar, duket se gjuhëtari arbëresh Matteo Mandala mban dukshëm anën e shkrimtarit Ismail Kadare. Për filologun dhe lingustin Matteo Mandalà, profesor i shqipes në Universitetin e Palermos, analiza që akademiku Rexhep Qosja çështjes së të ashtuquajturit konflikt të qytetërimeve është i cekët dhe jo në nivelin e duhur. Për të po kaq i cekët është edhe analiza që ai i bën problemit se cilit qytetërim i përkasin shqiptarët, atij lindor apo atij perëndimor. Sipas tij argumenti se shqiptarët janë mes Lindjes dhe Perëndimit, tashmë është i tejkaluar dhe se shqiptarët anojnë nga Perëndimi. Në një intervistë dhënë për “Shekullin”, Mandala ndalet edhe në pika të tjera të këtij debati të nxehtë. Matteo Mandala lindi në Piana degli Albanesi, në fshatin e quajtur “Hora e arbëreshëve”, në Siçili. Në vitet ’80 nisi të frekuentojë kurset e gjuhës shqipe në fakultetin “Lettere” në Universitetin e Palermos. Interesohet për çështje dialektologjike e gjuhësore, por pa mënjanuar edhe historinë e letërsisë dhe sidomos filologjinë. Aktualisht ai është një nga specialistët që merr pjesë në projektin BETA për studimet filologjike, botimet kritike të teksteve të vjetra arbëreshe. Qëllimi është të botohet një fjalor historik i të folmeve arbëreshe.

Ç’mendoni për debatin mbi identitetin që ka kundërvënë Qosen me Kadarenë?

Duke sqaruar që në krye se nuk bëhet fjalë për një qëndrim pro ose kundër tezave të njërit a të tjetrit, dëshiroj të saktësoj diçka. Ky debat është zhvilluar më shumë në aspektin politik sesa në atë historiko-kulturor. E kjo nuk ishte e pashmangshme, aq më tepër po të merren parasysh pasojat e tij të menjëhershme mbi zhvillimet e sotme.

Ajo që duhej e mund të ishte shmangur është ashpërsia e polemikës, e cila i ka kapërcyer caqet e një ballafaqimi idesh mes të urtësh, duke shkarë në një lumë akuzash personale, gjë që nga ana tjetër e vë në siklet cilindo që do të ndërhyjë. Përsa më takon mua, ky siklet rritet edhe më, për shkak të admirimit të sinqertë dhe stimës që ushqej për të dyja personalitetet në fjalë; një admirim që buron prej njohjes së veprave të tyre dhe një vlerësim që mbështetet te ndihmesat e vyera që të dy këta kanë dhënë e japin për kulturën shqiptare.

Saktësimi i dytë ka të bëjë me metodën. Unë mund të kem një mijë arsye për t’u radhitur nga ana e Kadaresë. Mes këtyre po kujtoj nënshtetësinë italiane, formimin kulturor perëndimor, besimin katolik dhe të fundit, por jo për nga rëndësia, origjinën arbëreshe.

Në të vërtetë, edhe unë, ashtu si Qosja, jam bukur larg përligjjes së pozicionimit tim me ndonjë lloj partizanllëku. E kjo jo vetëm sepse do të isha pak i besueshëm. Është në lojë diçka shumë e rëndësishme. Prandaj unë s’mund t’ia lejoj vetes luksin që të gjykoj për një çështje kaq të koklavitur duke përdorur një kriter deformues si përvoja vetjake, që do të ishte i tillë edhe më shumë në rastin tim, meqë unë, sidoqoftë, mbetem një i huaj.

Kështu që e quaj krejt të pavend të futem me paragjykime këso dore në mes të një debati që ka të bëjë me fatet e popullit që ruan në gjirin e vet edhe rrënjët e bashkësisë së cilës i përkas. Nga një pikëvështrim thjesht politik, ky është një debat i vlefshëm, sepse synon përkufizimin e një problemi me rëndësi kapitale për pozicionin e nesërm gjeopolitik të Shqipërisë.

Në këtë aspekt kam vënë re njëfarë konfuzioni në tezat e Qoses, të cilit megjithatë duhet t’i njihet merita se ngriti një problem kyç të aktualitetit politik – atë të rolit laik të shtetit dhe të raporteve të tij gjithashtu laike me përbërësit e ndryshëm fetarë, të rrënjosur historikisht në shoqërinë dhe kulturën shqiptare. Më është dukur i pavend përfundimi ku ka mbërritur akademiku kosovar, veçanërisht kur, duke e humbur sysh perspektivën e laicitetit të shtetit, nxiton të paraqesë një skenar të mundshëm “të konfliktit mes qytetërimeve” në Shqipëri, ku, sipas tij, njëri prej përbërësve fetarë privilegjohet në kurriz të të tjerëve.

[Arb]

A ekzistojnë vërtet të tilla privilegje? Qosja ka sjellë shembullin e dhënies së emrit “Nënë Tereza” aeroportit të Rinasit, për të nxjerrë në pah vëmendjen e ndryshme që u kushtohet tri besimeve të mëdha fetare nga ana e shtetit, me një parapëlqim të dukshëm ndaj komponentes katolike…

Në të vërtetë, shembulli i sjellë nga Qosja, përtej vlerës së tij reale, përbën një rast të veçantë: kundërshtohet emërtimi i aeroportit të Rinasit “Nënë Tereza” me një varg argumentesh të diskutueshme. I pari është edhe më “i forti”: meqë Nënë Tereza ishte katolike, Qosja arrin në përfundimin se bëhet fjalë për një anashkalim të besimeve të tjera, duke harruar që veprimtaria humanitare e Gonxhe Bojaxhiut u zhvillua në një vis ku shumica e popullsisë është jo e krishterë, gjë që nuk ka përbërë kurrë ndonjë problem as për atë vetë dhe as për urdhrin e saj, e që po ashtu nuk i pengoi miliona besimtarë myslimanë ta nderonin me gjithë zemër në ceremoninë mortore.

Është e qartë se nuk nderohej feja, por veprimtaria humanitare e Nënë Terezës në ndihmë të të varfërve dhe të sëmurëve që mblidhte nëpër rrugët e Kalkutës. Argumenti i dytë është kontradiktor për një vizion laik: për prof. Qosen laiciteti i shtetit lipset të shfaqet me një lloj baraspeshe që do ta quaja solomoniane – një ty, një mua, një tjetrit – në emërtimet e infrastrukturave publike, duke mbajtur parasysh edhe personalitetet e kulturës myslimane, si fjala vjen nobelistin Ferid Murati.

Nuk jam kundër, po pse atëherë u dashka të shfresh kundër emërtimit të aeroportit Nënë Tereza, kur mjaftoka t’i këshillosh autoritetet publike se është e volitshme, madje e domosdoshme që t’i kenë parasysh edhe besimet e tjera fetare?

Argumenti i tretë, ai që më ka çuditur më shumë, pikërisht ngaqë është formuluar prej një intelektuali me shtatin e Qoses: miradija që i është dhënë Nënë Terezës në përgjithësi i jepet atij që ka dhënë një ndihmesë të spikatur në ngritjen kulturore të kombit dhe jo atij që perceptohet vetëm për nga përkatësia fetare.

Unë kam mësuar në një shkollë të mesme të Palermos që mbante emrin e Albert Ajnshtajnit dhe nuk më ngjan që gjeniu i fizikës të ketë lindur në këtë qytet, e as që të ketë dhënë ndonjë ndihmesë në zhvillimin e tij kulturor e aq më pak që të ishte katolik.

E, megjithatë, ky vendim u mor prej nxënësve dhe mësuesve që zgjodhën mes opsioneve të ndryshme, disa prej të cilave lidheshin me emra të tillë si Cielo d’Alcamo, Benedetto Croce dhe Giovanni Gentile. Emri i Ajnshtajnit u zgjodh si nga më të famshmit në botë dhe si një nga më përfaqësuesit për fizionominë ndërkombëtare që kërkohej t’i jepej shkollës sonë, njëra nga më të njohurat e kryeqytetit sicilian.

E nëse ky është njëri prej funksioneve “sociale” të emërtimit të veprave publike, besoj se nuk ka zgjidhje mediatikisht më efikase sesa t’i vësh aeroportit të Rinasit emrin e Nënë Terezës, e cila, bashkë me Ismail Kadarenë, është nga të paktat personalitete shqiptare të njohura në botë.

Nga ana tjetër nuk besoj se është i parëndësishëm fakti që Gonxhe Bojaxhi e pati thënë më se një herë se ndihej krenare që i përkiste kulturës shqiptare, duke rivendikuar kësisoj për veten dhe të afërmit e saj origjinën ballkanike e shqiptare dhe jo përkatësinë fetare katolike.

Në artikullin e tij prof. Qosja bën fjalë edhe për ndërhyrje nga ana e “disa institucioneve fetare e shtetërore të huaja” katolike në vendimet e marra si në Kosovë, ashtu edhe në Shqipëri, madje thotë se ka “vepra letrare dhe publiçistike të përshkuara prej vetëdijes së tejshquar fetare, kurse ripunohen vepra të djeshme, kryesisht romane, duke iu shtuar pjesë ose kapituj me përmbajtje fetare”, pa harruar të kujtojë, paçka se pa dhënë emra, shkrimtarë dhe intelektualë shqiptarë që rreken të ndihmojnë përhapjen e katolicizmit, si dhe të insinuojnë që Ballkani është “paradhoma e Orientit barbar” dhe “kategoria më e ulët e qytetërimit”.

Do të kisha dashur që këto vepra dhe këta autorë të përmendeshin me tituj dhe emra, meqë me karakterin e tyre të përgjithshëm këto pohime nuk të ndihin të kuptosh se kujt dhe ç’gjëje i referohet prof. Qosja. Nëse ai u referohet veprave të autorëve katolikë për Nënë Terezën, nuk e kuptoj kundërvënien e studiuesit kosovar: është njësoj si ta shtrëngosh dikë që të mos trajtojë probleme fetare ose që të mos shkruajë tekste që ngrenë lart përkatësinë e tij fetare. Me fjalë të tjera, do të kishim një lloj censure që i bie ndesh një shpirti me të vërtetë laik. Me sa di unë, askush nuk ka fyer ose nëpërkëmbur fenë e dikujt tjetër.

Dhe kjo është një e dhënë mjaft e rëndësishme që flet në favor të asaj pasurie të përbashkët që i shquan shqiptarët, e që lidhet me bashkëjetesën harmonike dhe tolerante të tri feve të mëdha në një hapësirë të ngushtë.

Përsa i takon çështjes së të ashtuquajturit konflikt të qytetërimeve, analiza e Qoses më duket e cekët dhe jo në lartësinë e një situate ndërkombëtare komplekse e delikate që do të meritonte vëmendje më të madhe kritike.

E ashtuquajtura ndeshje mes qytetërimeve është një nocion që iu imponua vëmendjes së analistëve pas rënies së Murit të Berlinit që shënoi edhe fundin e luftës së ftohtë.

Në të vërtetë, më shumë se në një ndeshje kulturash ose, po të doni, konceptimesh fetare të ndryshme, ajo që ka ndodhur e ka bazën në problemin e pazgjidhur politik që u shfaq me krijimin e shtetit të Izraelit dhe me mohimin që iu bë së drejtës për të ekzistuar një shteti palestinez.

“Konflikti i qytetërimeve” është “cibo per gli ingenui”, njësoj me atë tjetrin, sipas të cilit me rënien e Murit të Berlinit do të dekretohej fundi i historisë së njerëzimit. Konflikti nuk ka të bëjë aspak me “qytetërimet”, por me kontrollin e hapësirave strategjike për prodhimin e naftës, ndërsa nevoja për t’i fshehur interesat e vërteta politike dhe ekonomike e ka ushqyer me kufoma njerëzish mitin e konfliktit të qytetërimeve. Në këtë logjikë inkuadrohet edhe pushtimi i Irakut, që sigurisht nuk ngjau ngaqë Sadam Husein zotëronte armë të shfarosjes në masë, gjë që nuk e ka ndihmuar aspak çeljen e dialogut mes të krishterëve dhe myslimanëve.

Pohimet për epërsinë e hamendësuar të njërit ose të tjetrit qytetërim, përveçse u përkasin vizioneve raciste, të cilat duhet t’i dënojmë gjithnjë me forcë, përfaqësojnë mjetin më të mirë për t’i kundërvënë popullsitë e krishtera dhe myslimane me njëra-tjetrën, me qëllimin e mbrapshtë për ta përjetësuar atë gjendje artificialisht konfliktuale dhe për t’i mbajtur në një situatë përleshjeje të përhershme dy qytetërimet më të mëdha të njerëzimit.

Më çudit fakti që prof. Qosja nuk e ka vënë në dukje këtë të dhënë, tekefundit duke marrë shkas prej thirrjeve të forta të papës më të madh të kohës sonë, i cili jo vetëm që i ka dënuar luftërat – të gjitha luftërat – jo vetëm që i ka pranuar gabimet historike të katolicizmit, jo vetëm që e ka luftuar komunizmin dhe ka kritikuar kapitalizmin e egër dhe çnjerëzor, por i ka çelur shtegun dialogut ndërfetar dhe ka nxitur forma të ndryshme të bashkëpunimit mes besimeve fetare, për t’i bërë vend krijimit të një lloj humanizmi që do të ishte në lartësinë e problemeve me të cilat ndeshet bota e sotme.

Njësoj i cekët dhe i nxituar është trajtimi që Qosja i bën problemit se cilit qytetërim i përkasin shqiptarët, atij lindor apo atij perëndimor. Edhe në këtë rast përcaktimi, sipas të cilit Ballkani në përgjithësi dhe Shqipëria në veçanti ndodhet mes Lindjes e Perëndimit më duket disi i kapërcyer.

Ky përcaktim, me sa di unë, u përpunua nga Eqrem Çabej me referimin e qartë te formimi i një qytetërimi letrar të përbërë që ngërthente në vetvete elemente kulturore prej dy sferave kryesore të ndikimit, asaj kristiane dhe asaj islamike. Eseja u shkrua më 1936 dhe u botua disa vjet më vonë duke u ndjekur prej një debati që u luhat mes vlerësimeve kulturoro-letrare dhe atyre politike, por, sidoqoftë duke u shpërdoruar e me një vendosje plotësisht anakronike që nuk i mban parasysh ndryshimet e thella të ndodhura në Perëndim e në mënyrë të veçantë në Evropën kontinentale.

Argumentet e Çabejt kanë vlerë historike, ngaqë i referohen shekullit XIX e mund të kenë edhe karakter aktual nëse vendosen në vitet kur u konceptua eseja. Por, sigurisht, nuk mund të kenë ndonjë vlerë të madhe për të sotmen, sepse Evropa dhe bota perëndimore kanë ndryshuar kryekëput. Kontinenti i vjetër ka në brendësinë e vet bashkësi gjuhësore, kulturore e fetare të ndryshme nga ato perëndimore.

Dhe nuk bëhet fjalë vetëm për visoren ballkanike. Mund të përmendja Francën, Gjermaninë, Anglinë, por më pëlqen të ndërmend rastin e Sicilisë Perëndimore, ku prej kohësh është vendosur një bashkësi e madhe afrikanoveriorësh, që ka shkollat e veta, xhamitë e veta e që bashkekziston, madje do të thosha bashkëjeton në paqe me popullsinë vendase.

Problemi për të cilin flet Qosja, duke iu referuar qytetërimit të cilit i përkasin shqiptarët, më duket gjithsesi anakronik po të krahasohet me realitetin e sotëm të Evropës, ndërsa po aq kontradiktor më ngjan ai edhe po të ballafaqohet me çështjen kyçe të pozicionit të nesërm gjeopolitik të Shqipërisë. Nga kjo pikë vështrimi analiza e Kadaresë, pa folur për ndonjë aspekt që meriton të thellohet edhe më, më duket jo vetëm më e mbështetur dhe më korrekte, por edhe më e dobishme.

[Arb]

Vijmë kështu te thelbi i problemit. Rrënjët e identitetit kombëtar shqiptar janë në Perëndim apo në Lindje?

Para se të thuhet diçka për “rrënjët” është mirë të mendojmë lidhur me kuptimin e “identitetit” dhe me arsyet që e prodhojnë atë. Identiteti është në të vërtetë një nocion mjaft i gjerë dhe meriton së paku dy saktësime paraprake. Në radhë të parë duhet të dallojmë identitetin individual prej atij kolektiv, meqenëse që të dyja janë të pranishme tek identiteti i njeriut. Për ta bërë këtë do t’i drejtohem një shembulli konkret.

Që të dyja këto identitete përmblidhen në atë që quhet “letërnjoftim” e që çdonjëri prej nesh e mban me vete: emri e mbiemri, seksi, kombësia, nënshtetësia, besimi fetar, profesioni, vendbanimi e së fundi, por jo të fundit shenjat e veçanta. Mungojnë sigurisht treguesit e natyrës psikike, sepse kur ato shfaqen janë simptoma patologjike që u interesojnë psikanalistëve ose psikologjisë sociale, por pak shërbejnë për të përcaktuar identitetin individual ose kolektiv.

Të citosh Frojdin në këtë rast, është më shumë se e çuditshme! Identiteti individual përcaktohet mbi bazën e të dhënave si ato që kanë të bëjnë me moshën (i vjetër vs. i ri), profesionin (mjek vs. infermier), me të ardhurat (i pasur vs. i pasur), origjinën gjeografike (verior vs. jugor), vendbanimin (qytet vs. fshat) e deri prej atyre që lidhen me shenjat e veçanta.

Identiteti kolektiv pasqyrohet në të dhënat që kanë të bëjnë me “kombësinë” ose “besimi fetar”, për arsyen e thjeshtë se ato mund të jenë të përbashkëta për një numër relativisht të madh qytetarësh. Interferenca mes këtyre dy lloj të dhënave është e natyrshme, por në disa raste mund të shkaktojë probleme të rënda që kërkojnë zgjidhje të posaçme, siç mund të jetë, fjala vjen, objeksioni i ndërgjegjes.

Procesi i kalimit të pandërprerë nga identiteti individual tek ai kolektiv dhe anasjelltas është dukuria me të cilën po i matin forcat studiuesit, e veçanërisht sociologët dhe antropologët e kulturës. Merret vesh se sa më e artikuluar të jetë përbërja e një shoqërie, aq më të ndërlikuara bëhen proceset e “kontaminimit”, e gjithaq më të vështira edhe mekanizmat që i bëjnë të pajtueshme identitetet e ndryshme në atë kuadër harmonik që sot e përkufizojmë si kombëtar.

Saktësimi i dytë ka të bëjë me proceset e krijimit të identitetit. Dhe këtu diskutimi prek një sferë publike, në kuptimin që identiteti kombëtar nuk mund të shqyrtohet vetëm mbi bazën e një analize sinkronike të të dhënave të sotme, aq më tepër duke veçuar një përbërës të vetëm – në rastin e Qoses, besimin fetar.

Analiza sinkronike, sado e thellë, do të rezultojë gjithmonë e pjesshme dhe e pamjaftueshme për të kuptuar shkaqet dhe qëllimet. Identiteti të cilit i referohemi është produkt i një procesi të gjatë e të ndërlikuar mendor thelbi i të cilit ka të bëjë me ndërtimin simbolik qoftë kolektiv, qoftë individual të përkatësisë së njeriut.

Si në mesin e antropologjisë kulturore dhe shoqërore, ashtu dhe në mesin e praktikës historiografike ky ndërtim ka nevojë për kujtesën, e kuptuar kjo si shprehje e mendimit shoqëror ose si aftësi përzgjedhëse. Të gjitha grupet përpunojnë një kujtesë shoqërore dhe kanë një fond kujtimesh me të cilat ushqehet identiteti i përbashkët.

Është e vështirë të gjejmë një shqiptar mysliman që nuk ka të njëjtën kujtesë ndan me një shqiptar të krishterë dhe që nuk zotëron, jashtë qerthullit të subjektivitetit religjioz, po atë sistem vlerash që i kërkon përfaqësimi objektiv i realitetit – qoftë ai i së shkuarës, i bazuar mbi kujtimin – qoftë ai i së tashmes, i mbështetur mbi respektin reciprok.

Në thelbin e vet identiteti mbështetet mbi një strukturë që nga njëra anë është e përbashkët, ndërsa nga ana tjetër është e kristalizuar dhe e pandryshueshme. Identiteti nga kjo pikë vështrimi do të ishte një imazh i palëvizshëm, i pasur me nuanca në brendësinë e vet, me ngjyra e dallime, por sidoqoftë diçka e ngrirë, si fotografia në një çast të dhënë.

Në të vërtetë, procesi i ndërtimit të identitetit nuk merr fund me arritjen e një rezultati që të shtyn ta përkufizosh identitetin si diçka të dhënë në mënyrë të natyrshme një herë e përgjithmonë. Identiteti, njësoj si shoqëritë ose grupet që e prodhojnë, u nënshtrohet ndryshimeve të vazhdueshme, nganjëherë rrënjësore, rinovimeve ose prapakthimeve.

Gjithçka varet nga ajo që grupet, bashkësitë ose shoqëritë synojnë të arrijnë në një moment të caktuar të historisë përmes proceseve të vazhdueshme të krijimit dhe rikrijmit të identiteteve të tyre. Në rastin e identitetit kombëtar shqiptar kemi në dispozicion disa fotografi çastesh të ndryshme, çdonjëra prej të cilave paraqet një stad të caktuar të udhës që ka përshkuar Shqipëria.

Po t’i këqyrim veçmazi, do të na përftohet një sekuencë imazhesh të palëvizshme, ndërsa po t’i projektojmë njërën pas tjetrës do të kemi evolucionin e atij identiteti, e pra historinë e tij. Sigurisht, çështja e identitetit kombëtar del në shesh kur në gjirin e shoqërive lind një krizë e thellë që prek vetë shkaqet e mbijetesës së tyre në terma bashkësish.

Vihen në pikëpyetje vlerat, simbolet dhe mitet që përbëjnë thesarin e përbashkët kulturor, për të zënë fill ai lloj rindërtimi i historisë që priret të nxjerrë në spikamë dasitë më shumë se ato gjëra që dëshmojnë të njëjtin fat e të njëjtin evolucion. Në përgjithësi momenti i krizës përkon me vështirësitë për të kryer tranzicionin mes një etape historike që duhet braktisur përfundimisht dhe një tjetre së cilës duam t’i qasemi, por që na tremb me të papriturat e të panjohurat e saj. Shi në këtë situatë pasigurie të së sotmes që priret kah e ardhmja, lind nevoja për t’iu kthyer së shkuarës, për t’i kërkuar atje elementet themelore të identitetit kolektiv.

Bëhet fjalë për një nevojë legjitimimi ose vetëlegjitimimi që mbështetet tek e drejta për të rigjetur fillin e rrugës së gjatë e të mundimshme që zuri fill në periudhën pararomantike që paraprin Rilindjen Kombëtare e që zgjatet deri në ditët tona. Dhe pikërisht kjo po ndodh në Shqipëri, jo rastësisht në dhjetëvjetëshin pas rënies së regjimit komunist.

[Arb]

Pra ju mendoni se identiteti kombëtar shqiptar ka lindur përpara Rilindjes?

Kjo është një nga pikat që është lëkundur më fort pas zbulimit tash së voni të mjaft veprave në dorëshkrim e të pabotuara të intelektualëve arbëreshë që kanë jetuar mes gjysmës së parë e të dytë të shekullit XVIII, si Guzzetta, Parrino e Chetta.

Veprat e tyre jo vetëm e plotësojnë mozaikun e historisë kulturore mbarëshqiptare, duke mbushur ato hapësira që patën mbetur çuditërisht bosh, por zbulojnë edhe një sinkroni të përsosur mes procesit të ndërtimit të identitetit që patën nisur arbëreshët dhe atyre që vërehen në pjesë të tjera të Evropës.

E kjo është e dhëna e parë që duhet nënvizuar: identiteti kombëtar shqiptar si rezultat i një përpunimi intelektual të vetëdijshëm, lind nën shembullin e kulturës evropiane, qoftë po t’u referohemi mekanizmave që e kanë prodhuar, qoftë po t’i referohemi nocionit “komb”, që afërmendsh nuk do kuptuar si “organizim juridik shtetëror” siç ndodhi gjatë shekullit të nacionalizmave që pasoi Revolucionin Francez, por si një bashkësi që mbetet e tillë ngaqë ka të përbashkëta elementet themeltare të kujtesës së saj historike dhe kulturore.

Në këtë drejtim duhet interpretuar, sipas meje, eseja e Ismail Kadaresë, duke mbajtur parasysh që ai, duke iu kthyer së shkuarës, ka përvijuar profilin e identitetit evropian të shqiptarëve, duke këmbëngulur që vendi i tyre i natyrshëm në kontekstin e sotëm gjeopolitik global është në Perëndim. Edhe pse nuk është e tepërt të them që jam i një mendjeje me të, më josh më shumë ideja për të vënë në dukje se ky lloj procedimi u përdor në shekullin XVIII nga intelektualët arbëreshë kur, për shkak të persekutimit fetar që shestuan kundër tyre peshkopët e ritit latin, iu kthyen së shkuarës me qëllimin e shpallur për të dalluar e bërë të njohura e madje, duke dhënë prova të një mendjemprehtësie të rrallë, edhe mitizuar historinë e tyre, gjuhën, doket e zakonet dhe ritin fetar.

Fjala është për mjaft studime të pabotuara që sot na lejojnë ta shtyjmë edhe ndonjë shekull më përpara në kohë fillimin e asaj stine kulturore që përgjithësisht e quajmë Rilindja e që gabimisht e identifikojmë me romantizmin.

Si produkt i një operacioni mendor, identiteti kombëtar i përgjigjet një përpunimi kulturor, madje do të thosha ideologjik, në të cilin montimi dhe çmontimi i ngjarjeve dhe i rrënjëve të përbashkëta synojnë të identifikojnë kombin dhe t’i japin atij një sistem institucionesh politike, kulturore e shoqërore. Terreni i parapëlqyer për të ngulur rrënjët e identitetit kombëtar mbetet ai historik, sepse në të shkuarën mund t’i gjesh simbolet, mitet dhe traditat e përbashkëta. E siç dihet, e shkuara studiohet në funksion të së tashmes.

Mënyra e të treguarit të historisë, pra historiografia njohu periudhën e madhe “të shpikjes së traditës” (Hobsbaën), atëherë kur u pranua përgjithësisht se identiteti i çdo populli duhet nxjerrë nga një e shkuar mitike. Kjo ngjau në shekullin XVIII dhe gjysmën e parë të shekullit XIX.

Po të rilexohen veprat e intelektualëve arbëreshë të shekullit XVIII duke i vendosur brenda këtij kuadri teorik, nuk është e vështirë të zbulohen premisat e asaj që unë e kam quajtur l’ideologia albanista (ideologjia e shqiptarësisë) dhe që do të trupëzohet vetëm gjatë shekullit XIX.

Miti pellazgjik, ai i Skënderbeut, i gjuhës, i ritit fetar, i Lekës së Madh dhe i maqedonasve, ngjizen në të vërtetë në atë periudhë dhe qysh atëherë do të nisin ravgimet e mëpasme mitike që do të kontribuojnë në trajtësimin e fazës së parë të ndërtimit të identitetit shqiptar.

Këto mite do të bëheshin simbolet e identitetit tonë dhe në të njëjtën kohë do të ushqenin një lëvizje letrare duke iu blatuar artit, mbi të gjitha poezisë epike, si një sistem ideologjik në të cilin idetë, vlerat dhe besimet përcaktonin atë përfaqësim që i bënte vetes grupi që i ruante, domethënë identitetin e tij kolektiv. Është qesharake të pohosh, siç kanë bërë disa “demitizues” të improvizuar, se De Rada ose Frashëri ose Fan Noli, dhe më përpara Marin Barleti, na kanë treguar përralla, vetëm sepse sot përfaqësimi i tyre i realitetit nuk pajtohet me interpretimin e tanishëm historiografik të së kaluarës.

Me këtë rast dua ta falënderoj publikisht Ismail Kadarenë, sepse ka qenë i vetmi intelektual shqiptar që me shkrimet e veta të guximshme e kundër rrymës e ka margjinalizuar valën e këtij agresioni të ulët ndaj historisë kulturore shqiptare e, në veçanti asaj arbëreshe.

Pra, identiteti kombëtar shqiptar është i llojit perëndimor?

Nisur nga ato që thashë, nuk më duket se ka vend për dyshime. E për ta dëshmuar mjafton vetëm një shembull, ai i Skënderbeut. Heroi ynë, që mbetet një figurë tragjike e historisë sonë të përbashkët – i pafan e kishte quajtur De Rada – është një mit i përbashkët për shqiptarët e krishterë dhe, gjë që duhet të na bëjë të mendojmë, për shqiptarët myslimanë, kundër “qytetërimit” fetar të të cilëve ai pati luftuar.

Për të kanë shkruar, veç të tjerëve, De Rada, Naim Frashëri dhe Fan Noli. Pse? Sepse Skënderbeu konsiderohej si pasuri e përbashkët e kulturës kombëtare, e asaj kulture kombëtare që po formohej sipas të njëjtave parime laike që formësuan identitetet e përhapura nëpër Evropë. Nga kjo pikëpamje, Naim bej Frashëri na shfaqet shumë më modern dhe paradoksalisht më properëndimor se shumë prej bashkëkohësve tanë.

Intervistoi: Mark Marku

[Arb]

Ismail Kadare: Qosja Provokon shqiptaret, i hedh kunder Evropes

–Nga Ismail Kadare


Doja te beja te ditura dy-tre gjera. Se pari, duhet ditur qe kjo shprehje identiteti shqiptar ose identiteti evropian shqiptar, eshte nje term pune. Eshte nje term shume relativ, sepse kam degjuar shpesh qe njerezit hapin fjaloret dhe duan t’i gjejne kuptimin e pare, te dyte e te trete.

Ne kete liber eshte marre dhe perdorur si nje term pune, nje term qe relativisht eshte i sakte. Se dyti, libri qe kam shkruar une eshte nje sprove. Sprove do te thote pjese e letersise, nuk eshte shkence, nuk eshte polemike politike, as filologjike, as politologjike, eshte sprove letrare. Nje sprove letrare ka ligjet e saj.

Kjo i shikon dukurite qe ndodhin nepermjet menyres dhe ligjeve te saj. Do te thosha qe jam ne nje mendje me ata njerez qe kane shfaqur ne shtyp mendimet qe ndoshta e kane vene ne dyshim domosdoshmerine e nje diskutimi te tille. Une kam qene nje nga ata qe me eshte dukur ky diskutim per identitetin shqiptar ose shqiptar evropian, nje gje e ditur, e mireqene dhe e panevojshme te shtjellohet, sic eshte e panevojshme te hapet nje dere e hapur.

Shtysa e pare kunder kesaj ideje te vjeter qe kam pasur une, sikurse e kane ende disa njerez, kane qene nga kontaktet e shumta qe kam pasur ne boten Perendimore. Aty ku nje nga bisedat e parapelqyera neper darka, pritje, konferenca apo forume eshte ceshtja e identitetit dhe me ka habitur kembengulja e shume njerezve te shtresave te ndryshme per te thene kete shprehje, qe me eshte dukur shume e trishtueshme per kombin shqiptar: “Ju shqiptaret tashme keni nje problem themelor te identitetit”. Gjithnje kam qeshur e kam kundershtuar, por me vone kam menduar qe nuk eshte kaq e thjesht.

Nuk eshte per te qeshur, por per te qare. Nje pjese e ketij paragjykimi vrases ka qene i shperndare nga propaganda shumevjecare jugosllave, te cilet kane kembengulur ne nje ide te tille, qe shqiptaret jane popull pa identitet. Ne nuk e kemi marre kurre kete gje seriozisht.

Nuk i jemi pergjigjur, ashtu sic nuk i jemi pergjigjur shume gjerave qe jane serioze dhe u jemi pergjigjur gjerave qe nuk jane serioze, gje qe merr pjese edhe ne fatin e nje kombi.

Polemika

Zanafilla e pare per te shkruar kete liber, ka qene ky kujtim i hidhur i kontakteve me njerez te Perendimit, nuk do te thosha njerez te thjeshte, por njerez pak a shume te nderlikuar, njerez me formim kulturor. Me e trishtueshme eshte perfitmi qe i behet kombit shqiptar ne shtresat me te gjera te popullsise ne Perendim. Do te thoni ju, nuk na interesojne shtresat e gjera.

Po, na interesojne shume, sepse nese vertet e kemi pjesemarrjen tone ne Evrope, jane edhe keto shtresa te gjera qe do te luajne rol, sepse do te votojne po ose jo kunder Shqiperise, sic po votojne dhe kane votuar ne standardet per Turqine. Ne keto shtresa perftimi i Shqiperise, imazhi i saj eshte nje popull jo vetem pa identitet, por ne shume raste popull qe nuk jane evropiane, jane turq shqiptaret, nje klishe jo vetem jugosllave, por e pjelle nga brenda hapesires shqiptare ne Ballkan.

Kam kujtuar edhe une sikur keto jane te gjitha klishe jugosllave, por disa here kane qene tonat. Keto tonat jane me demprurese se sa te huajat dhe plasi me ne fund. Na plasi mu ne duar, gje qe une s’e prisja, te dalin tani akademike dhe shkencetare te cilet nuk thone se ne jemi turq, por thone se pothuajse jemi gjysme turq, nuk thone jemi gjysme turq, por thone jemi gjysme evropian qe eshte e njejta gje.

Dikush thote turk, dikush kurd, nje injorant thote nga Tibeti, fakti eshte qe ti ke pranuar te heqesh gjysmen e identitetit tend. Neser pasneser do t’u kerkoje kosovareve dhe tashme eshte ngritur teza, qe nje pushtim i gjate te heq identitetin, duke e quajtur si nje gje normale. Kjo eshte nje nga shpifjet me te renda per nje popull.

Nje popull qe e beson kete eshte popull i degraduar. Ne shqiptaret duhet te zgjedhim, jo te themi me gjysme identiteti, por te themi a jemi vertet nje popull gjysmak pa vlere ose me gjysmen e vleres qe kane popujt e tjere te Ballkanit, te cilet i njejti pushtim otoman nuk ua hoqi dot identitetin.

Na i ka hequr ne apo jo? Paska edhe shqiptare me tituj qe dalin e thone qe ne na i kane hequr identitetin dhe ne duhet ta himnizojme kete dhunim qe i eshte bere qenies tone, kete gjymtim, masakrim. Ky eshte thelbi i ketij diskutimi. Sipas kesaj ideje, popullit shqiptar qe jeton ne Kosove, kane te drejte po keta shkencetare t’i thone neser se ne kemi qene gati nje shekull nen sundimin serb dhe natyrisht nje cerek e identitetit tone eshte serb.

Ata nuk e thone, por te jeni te sigurt se po te ishin te lire do ta thoshin pas disa vjetesh, sepse eshte e njejta menyre arsyetimi; nje pushtim i gjate te heq identitetin sipas periudhes qe zgjat. Ky ka qene befasimi im nga ky diskutim. Eshte nje diskutim delikat, nje polemike e cila eshte me e lehte se cdo gje ne bote te deformohet.

Myslimanizmi

Per cka krenohemi, se paku deri me sot duhet te krenohemi bashkarisht. Populli shqiptar, sic ka bere disa pune qe i kane vajtur mbrapsht, ka patur shansin te kete edhe disa pune qe i kane vajtur mbare.

Nje nga keto pune te medha e te rendesishme eshte qe Shqiperia ne fund te fundit, me gjithe kete histori te trazuar, eshte sot nje aleate e botes Perendimore dhe me nje vullnet jashtezakonisht te pergjithesuar te shqiptaret per te qene pjese e ketij qyteterimi, e kesaj bote qe natyrshem eshte bote e saj.

Kur themi kete, do te thote se merita ose mosdashja, ne rast se do te ishte e kunderta, per te mos marre pjese ne kete bote, i takon gjithe popullit shqiptar, por ne radhe te pare i takon myslimaneve shqiptare, meqenese perbejne me shume se gjysmen e ketij kombi.

Pra, ne qofte se ka nje vullnet shqiptar per te shkuar drejt Evropes, ne qofte se ka nje brenge shqiptare se kjo po vonon dhe mund te vonoje edhe me, eshte brenge e gjithe popullit shqiptar dhe ne radhe te pare, e kesaj shumice. Prandaj ne sproven time mund te gjendet cdo gje, por nuk mund te gjendet kundermyslimanizem.

Eshte absurde, pervec se nje mendim i tille eshte dashakeqes. Une nuk di t’i jete bere provokom me i rende popullit shqiptar se ky qe po i behet tani, duke i thene qe te pranoje se ka humbur gjysmen e identitetit, te pranoje dhe t’i kundervihet Evropes me shprehjen “identitet mysliman”.

T’i propozohet kombit shqiptar qe dalengadale, ne qofte se te tjeret po behen gati ta pranojne ne Evrope, pas disa vjetesh ai te filloje te shpalle kunderevropianizimin e tij, te beje nje fare opozite me kete mendim historik qe ka 600 vjet qe po vazhdon.

Thelbi i sproves time nuk ka asgje kunder myslimaneve shqiptare. Madje ka mbrojtjen me te madhe te myslimaneve shqiptare, duke thene qe ata jane po aq evropiane sa katoliket e sa ortodokset.

Ata kane marre pjese ne te gjithe aksionin e madh shqiptar per clirimin nga Turqia, kane qene ne vijen e pare, jane vrare e jane prere njelloj si te tjeret, ne mos me shume.

Sikurse ortodokset shqiptare kane qene ne vijen e pare kunder shovinizmit ortodoks dhe jane vrare e prere me shume se te tjeret. Ky eshte nje problem i zgjidhur, por per fat te keq behet edhe me i madh per te ngritur mashtrimet me te medha. Dihet se ne emer te lirise e te clirimit jane bere mashtrimet me te medha.

Shumica e tiraneve disa here jane tirane te zgjedhur, ata me te keqinjte qe vijne nepermjet njefare demokracie ose demokracie. Edhe ne problemin qe po shtrojme, ne emer te kesaj ideje te Evropes, ka filluar te behet ne Shqiperi ose behej dhe ishim te verber per ta pare, nje propagande kunderevropiane duke u gjetur si shkas myslimanizmi shqiptar, duke i vene myslimanet shqiptare ne poziten me te balancueshme dhe ne poziten qe nuk kane qene kurre te tille.

Ne kete sprove, kush e ka lexuar dhe kush do ta lexoje, do te shikoje se kam idene e perseritur qe jane myslimanet shqiptare ata qe bashke me fe te tjera, i japin ngjyren evropiane popullit shqiptar. Prandaj, kjo polemike e abuzuar dhe e shfytyruar, ndoshta ka anen pozitive qe nxori nje te keqe te fshehur prapa nje abuzimi te madh.

.....

[Arb]

Identiteti i shqiptareve ne nje tryeze

Identiteti i shqiptareve dhe integrimi evropian i tyre, eshte shtruar dje ne nje tryeze te rrumbullaket me teme “Identiteti yne evropian dhe inteligjenca e sotme”, organizuar nga Instituti i Kerkimeve Politike “Alcide de Gasperi”.

Nje teme e nxitur me se shumti nga libri i shkrimtarit Islail Kadare, “Identiteti evropian i shqiptareve” dhe polemikave qe kane lindur se fundi mbi kete ceshtje. Ne diskutim kane qene te pranishem Pjeter Arbnori, At Zef Pllumi, drejtori i Bibliotekes Kombetare, Aurel Plasari, ministri i Kultures, Bujar Leskaj si dhe nje sere studiuesish qe kane diskutuar mbi temen dhe vepren e Kadarese.

I pranishem ne takim ka qene edhe vet shkrimtari, i cili ka shpjeguar nxitjen drejt sproves letrare dhe polemikat e shumta qe jane ngritur mbi te. Ceshtja e identitetit evropian te shqiptareve perplasi keto kohe shkrimtarin Kadare me akademikun kosovar Rexhep Qosja.

Pati nga ata qe mbajten anen e njerit apo tjetrit dhe nga ata qe e quajten te panevojshme nje polemike te tille. Vet Kadare ne fjalen e tij ka theksuar se ai ka shkruar nje sprove letrare dhe jo shkencore apo politike, qe i trajton dukurite qe ndodhin nepermjet menyres dhe ligjeve te saj. “Shprehje identiteti shqiptar ose identiteti evropian shqiptar eshte nje term pune dhe shume relativ”, - ka theksuar Kadare.

Ndonese nuk ka permendur emra konkret, ai ka folur per abuzimet qe jane bere nga akademike me tituj per kete teme, duke iu referuar polemikes me Rexhep Qosen. Sipas tij, provokimi me i rende qe mund t’i behet nje populli dhe ne kete rast popullit shqiptar, eshte t’i ushqesh me idene e identitetit te gjysmuar. Kadare ka shkuar edhe me tej kur thekson se “une nuk di t’i jete bere provokim me i rende popullit shqiptar se ky qe po i behet tani duke i thene qe te pranoje se ka humbur gjysmen e identitetit, te pranoje dhe t’i kundervihet Evropes me shprehjen “identitet mysliman”.

T’i propozohet kombit shqiptar qe dalengadale, ne qofte se te tjeret po behen gati ta pranojne ne Evrope, pas disa vjetesh ai te filloje te shpalli kunderevropianizmin e tij”. Shkrimtari ka theksuar se shtysa e sproves se tij, “qe ne asnje menyre nuk eshte antimyslimane”, ka qene mendimi i botes Perendimore mbi identitetin e shqiptareve.

Imazhi qe shtresa e gjere ka per nje Shqiperi “me probleme identiteti”. Kadare ka theksuar se ana e mire e kesaj polemike, ishte se nxori ne pah nje mashtrim te madh!

[i_retardumi]

Shkrimet e Kadares janë 'prima facie' - kundërmyslimanizëm !

Ta reduktosh termin por edhe në fakt tërë nocionin 'identitet europian' vetëm në determinantën KATOLIKE, është qasje tejet (re)desktruktive dhe të lë të kuptosh se një njeri i tillë me këso idesh jeton ende në vitin 1492 ! Jeton në vitin kur mijëra myslimanë së bashku me mijëra Çifutë Sefardik ( pas mposhtjes së Granadas ) u dëbuan me dhunë nga Spanja nën urdhëresen e perandorëve Ferdinand dhe Isabela !

Flas në emër personal dhe potencoj se kjo që po bënë Kadare është një procefi, është jë propagand është një perfidizëm që njeriu sot vetëm tek e djadhta ekstreme europiane mund ta hasë. Për më tepër e tëra kjo është vetëm një 'këmngulësi' në traditën anti-semantike dhe anti-myslimane - është një intolerancë thjesht religjiofobizëm dhe ksenofobizëm. Një qasje e tillë jo vetëm që është KUNDERMYSLIMANIZEM, por mund të quhet edhe 'Kundëreligjionizëm" edhe i të gjitha besimeve dhe feve tjera. ( ordtodoksizmit !, protestanizmit, sionizmit etj ).Nuk është Europa e shek XXI, KATOLIKE JO ! Në po këtë tokë qe po e quajmë 'Europë' sot ke 25.000.000 ( milionë ) myslimanë ! Gjermanët janë të ndarë ca në katolikë e ca n'protestant ! I ke sllavët ! Ke çifutë !Ke që bësojnë në NATYRE !

Por ç'ti bëshë një njeriu si Kadareja që vuan nga 'morbus divinus', e që delë me ide të Rajhut të III !Që myslimanët i quan HAXHIQAMILE ! Që përkrah idenë shizofrenike të Zogut se shqiptarët myslimanë gjatë faljes nuk duhet përkulur ! Që në mënyrë tejet cinike përbuzë kulturën e orientit bejtexhi shqiptarë kundruall kulturës katolike shqiptare, e që për më tepër rithekson pohimet e Hitlerit se popujt dallohen nga ngjyra ! ( Hitleri e glorifikonte dhe superlativizonte racën gjermane - ariane karshi popujve të tjerë inferiorë, Kadareja thotë shqiptarët janë eksluzivisht vetëm të BARDHE !, çka në mënyrë implicite lë të nënkutosh se ata që nuk qenkan të bardhë nuk janë SHQIPTARE ! A nuk është ky fashizëm astronomik?! A nuk është e tërë kjo një ideologji infantile që as djalli nuk mund t'i gjejë kryet e as kembët ?!

Eeeee qëtë jetë injoria edhe më e madhe përkujdeset pinjolli i Kadares MAKSI I VELOVE ! Del e i quan Kosovaret Qarqman ! Të parapambetur ! Një IDIOT që nuk dathet para dere kur hynë në shtëpi. Një ortodoks që përkatësit e tij fetarë dogjën biblotekën më të madhe në Ballkan.Eeeee po shum e pritshme : ORTODOKS -MILLOSHI, ORTODOKS - VELO !

Kaq...

PS : M e këto që thash une nuk po i dal krah Rexhep Qosjes për të cilin kush i ka lexuar shkrimet e mija e di mirë se kam argumentuar edhe kundër diskursve, tezave dhe qasjesve anti-historike dhe anti-kombëtare edhe të tij. Për mu së fundi Qosja duke i'u kundërvëne Kadaresë vetëm sa po tenton ta përmirsoj paksa pozicionin e tij anti-kombëtar, ngase pikërisht as një muaj ditë para "Identitetit Europian" të Kadares, Qosja e zezoi edhe më shumë me shkrimin : "Zgjithje historike për Kosovën - Serbisë ti ipet 10 % e territorit të Kosovës"( ndoshta nuk e citova pikë për pike, por kështu ka qenë disi titulli ).Kjo flet më së miri se kush po merret sot me identitetin e Shqiptarëve !

Zot shpëtona...

[Gentiani]

Në vazhdim një shkrim tejet përmbajtësorë nga Hysamedin Feraj




Këtu do të jepen vetëm disa “boceta” d.m.th. përvijime shumë të shkurtura lidhur me vetëm disa ide politike të rrymës ismailiste në mendimin e sotëm politik shqiptar.
Zhvillimet më të zgjeruara do të lihen për ndonjëherë tjetër, kur të kem më shumë kohë. Me termin “ismailistët” do të kuptohet Ismail Kadare dhe mbështetësit e projektit të tij politik. Titulli është një perifrazim i titullit të një romani të tij “Dimri i vetmisë së madhe”. Problemet do të trajtohen vetëm në këndvështrim njohës-logjik, pa asnjë lidhje me personat.



Vetmija e madhe e Kadaresë
Në debatin e fundit Qosja-Kadare gjëja më interesante është se Ismail Kadare nuk pati gati asnjë përkrahës të vetëm. Ismailistët e kanë bërë zakon t’i fillojnë shkrimet e tyre me “konstatimin” se në debatin e fundit Qosja-Kadare, më shumë mbështetës pati Kadare. Por ky “konstatim” ka dy probleme të mëdha: së pari, sasia nuk do të thotë edhe (cilësi) drejtësi e mendimit dhe, së dyti, nuk është i vërtetë. Kadareja u la në një vetmi të madhe. Ideja qendrore e programit politik të Kadaresë është kthimi i gjithë shqiptarëve, kolektivisht në fenë e të parëve, në katolik. Asnjë nga ismailistët d.m.th. mbështetësit e tij nuk e përkrahu dhe argumentoj këtë ide. Madje shumica e ismailistëve ia mohuan këtë ide, ngulën këmbë se Kadare nuk e ka këtë ide, se Qosja ka shpifë sepse Kadare nuk thotë të kthehemi në katolik të gjithë, masivisht e kolektivisht etj. Kjo është cinike. Djali (I. Kdare) ka pesëmbëdhjetë vjet që ka bërë thirrje hapur për kthimin e të gjithë shqiptarëve “në fenë e të parëve”, në katolik dhe mbas kësaj ka shkruar vepër mbas vepre për ta realizuar e konkretizuar duke tejtheksuar vetëm traditën katolike shqiptare, duke përzgjedhë personazhet katolike etj. Ndërsa mbështetësit e tij e lavdërojnë, nuk e përmendin kurrë emrin Kadare pa shtuar edhe cilësorin “i madhi”, madje një prej tyre e quan hyjnor, po po, me mendime gati hynore, por idenë e Kadaresë për kthimin e të gjithë shqiptarëve në katolik që të integrohemi në BE nuk e mbështetë. Madje përsëritë papushim se Qosja ia ka shpifë këtë ide dhe ia ka mveshë Kadaresë (A. P. Nikolla, Shekulli, 22.5. 2006).
Më përpara Kadare ka pasë disa mbështetës pikërisht për këtë ide. Në Shqipëri më i zëshmi ka qenë Kastriot Myftaraj që ka shkruar disa libra ku bën thirrje për rikonkuistën shqiptare dhe klubi i rrethuar rrotull Zef Pëllumbit e Kadaresë. Në Kosovë këtë ide e kanë mbrojtë me vite prof. dr. Zef Mirdita (në Universtietin e Zagrebit), prof. dr. Engjëll Sedaj e shumë të tjerë. Po ashtu është kundërshtuar përgjatë viteve nga shumë të tjerë, në Shqipëri më zëshëm nga Abdi Baleta dhe në Kosovë nga prof. Rexhep Hoxha e shumë të tjerë. Tani gati të gjithë ismailistët dalin e thonë se Kadare nuk e ka këtë ide duke ia mohuar gjithë përplasjet në media, mundin, përpjekjet dhe ëndërrat e tij shumë vjeçare. Ismailistët janë sjellë ndaj Kadaresë siç këshillonte Platoni për Poetët: poetëve u duhet vu kurora e lavdisë në kokë dhe të përzihen nga Polisi (qyteti-shtet, nga politika). Ismailistët e lavdërojnë, e quajnë hyjnor Kadarenë por themelin e programit të tij politik ia hedhin poshtë, madje ia mohojnë. Zor të besohet se as nuk e dinë këtë ide dhe këto përpjekje të Kadaresë. Ndoshta ka qenë një mënyrë dashamirëse për t’i thënë se e ka gabim, se duhet të heqë dorë nga kjo ide ndoshta kur u thonë kundërshtarëve të tij se “Kadare nuk e ka këtë ide” janë duke i thënë Kadaresë se “ti nuk e ke këtë ide” d.m.th. “nuk duhet ta keshë”. Por kjo është cinike ndaj tij. Sidoqoftë Kadare u la vetëm në idenë e vet për kthimin kolektiv e masiv me qëllim fitimi në “fenë e të parëve”, u la pa asnjë mbështetës (me përjashtim të Edurad Zaloshnjës por edhe ai i pavendosur (Tirana Observer, 17.5.2006). Madje as Maks Velo nuk ia mbështetë kësaj radhe. As ismailisti më i verbër: Sadik Bejko).


U shkëputëm apo jo nga “Europa”
Gjithë arsyetimi i projektit politik ismailist për rikthimin kolektiv të shqiptarëve “në fenë e të parëve” është i ngritur mbi një kontradiktë logjike: Kadare ngulë këmbë, nga njëra anë, se identiteti shqiptar është tërësisht europian; nga ana tjetër, ngulë këmbë se Perandoria Osmane na ka shkëputë nga Europa. Tani, logjikisht, vetëm njëri prej këtyre dy pohimeve qëndron: ose identiteti i shqiptarëve është tërësisht europian dhe atëherë del se Perandoria Osmane mund të jetë përpjekë por nuk ka arritë të na ndajë nga Europa; ose Perandoria Osmane na ka ndarë nga Europa dhe atëherë del se identiteti i shqiptarëve nuk është tërësisht europian. P.sh. Qosja ka të drejtë ta mallkoj Perandorinë Osmane sepse na e ka heqë deri diku mundësinë që identiteti ynë të jetë tërësisht europian; ndërsa Kadare i ka heqë vetes mundësinë ta mallkoj Perandorinë Osmane sepse nuk na paska penguar që identiteti ynë të jetë tërësisht europian. Kadare dhe ismailistët duhet të zgjedhin njërin nga pohimet: ose se identiteti i shqiptarëve është tërësisht europian dhe atëherë del se pushtimi osman nuk e ka prishë këtë identitet; ose se pushtimi osman na ka shkëputë nga Europa dhe se identiteti i shqiptarëve nuk është tërësisht europian.

Kundërfaktikët ose Ardian Klosi “halla pa mustaqe”

I gjithë arsyetimi i ismailistëve mbështetet në një premisë, të marrë nga nacionalizmi romantik serbo-grek dhe të përfocuar nga historiografia enveriste, që thotë se “sikur të mos kishte ndodhë pushtimi osman shqiptarët do të ishin zhvilluar në ecurinë e qytetërimit Perëndimor dhe sot do të ishin të zhvilluar njëlloj si ai”. Ky lloj arsyetimi quhet kundërfaktik sepse ngrihet mbi supozime në
kundërshtim me ecurinë që ka ndodhë faktikisht. Përdorimi i kundërfaktikëve është një nga procedimet mendore (analitike, shpjeguese, kuptuese etj.) më të vështira, aq sa një kohë shkencëtarët, sidomos historianët e kanë refuzuar tërësisht. Për këtë lloj arsyetimin në popull thuhet “sikur të kishte pasë halla mustaqe do t’i thërrsinim xhaxha” (E. Tupja do të jepte më popullorçe këtë thënje). Një kurth dhe përdorim i gabuar i gjykimeve kundërfaktike është shpjegimi shkak-pasoj në një zinxhir lidhjesh që shtrihet në shumë shekuj, meqenëse lidhja shkak pasojë është e pafund. P.sh. një pohim i tillë i gabuar është ai që thotë se “sikur Kleopatra e Egjiptit të kishte pasë një hundë të shtrembër nuk do të kishte ndodhë Lufta e Dytë Botërore”. Një kurth dhe përdorim tjetër i gabuar i gjykimeve kundërfaktike është supozimi i faktorëve dhe kushteve që nuk kanë qenë të mundura në kohën e ngjarjes si p.sh. pohimi “sikur Napoleoni të kishte pasë aeroplan bombardues ‘Stealth’ nuk do ta kishte humbë betejën e Vaterlosë”. Përdorime të tilla, pa asnjë rregull, bëjnë të mundur çdo shpjegim, në varësi të forcës së imagjinatës, por bëjnë të pamundur çdo diskutim racional. Megjithë kurthet e vështirësitë dhe megjithë refuzimin nga historianët kundërfaktikët përdoren në shkencat sociale e politike por me dy kushte: si eksperiment mendor e jo si shpjegim dhe sipas rregullash të zhvilluara me kujdes. Nuk është arritë të formulohet ndonjë tog rregullash të testuara si të sakta, por sidoqoftë disa rregulla janë përpunuar. Një nga këto rregulla, zhvilluar nga Max Veber dhe deri sot tek Tetlock e Belkin (1996, “Counterfactual Thought Experiments in Ëorld Politics”) thotë se përdorimi i kundërfaktikëve është deri diku i lejueshëm vetëm kur kërkon një “rishkrim minimal të historisë”. Tani të shohim një shembull si e përdorin ismailistët. Në një shkrim polemik Ardian Klosi shprehet: sikur të “mos kishin ardhur këta vëllezër të rinjë [osmanët], qysh në shekullin 16 do të fillonim të kishim universitetet tona” (Shekulli, 20.5.2006). Këtu bëhen të gjitha ato gabime që u përmenden më lartë dhe të tjera që nuk do të zhvillohen tani. P.sh. vendoset një lidhje shkak-pasojë që kalon disa shekuj, supozon ekzistencën e faktorëve që duket se nuk kanë qenë mundësi reale të asaj kohe etj. Veçanërisht eksperimenti mendor i Klosit kërkon një rishkrim shumë të madh të historisë botërore dhe shqiptare: eskperimenti mendor për ta menduar se si do të ishte bota po të mos kishin depërtuar osmanët në Ballkan para shumë shekujsh kërkon një rishkrim të historisë që le të hapur çdo mundësi interpretimi dhe imagjinate deri tek këmbëngulja se shqiptarët do të ishin superfuqia botërore, se tani do të kishim koloni në planetin Mars, se Europa do të ishte duke na u lutur t’i japim ndonjë lëmoshë nga bollëku ynë, se
qytetërime jashtëtokësore do të kishin kërkuar kontrata të punësojnë njerëz në zonat tona të influencës kozmike etj., etj.

[Gentiani]

...
Një rishkrim minimal i historisë, siç kërkohet për ndonjë përdorim të mundshëm racional të kundërfaktikëve, nuk do ta mbështeste supozimin e Klosit. E para, osmanët nuk erdhën në Ballkan dhe në territoret shqiptare si vëllezër, por si pushtues mjaft të vrazhdë. Faktikisht duket se shtrirja e
tyre ka qenë e pamundur të ndalohet vetëm nga shqiptarët kur të tjerët bashkëpunonin me të, duke përfshi Venedikun dhe princat e mbretërit e ndryshëm europian. Supozimi i Klosit kërkon rishkrimin e gjithë historisë europiane dhe sjelljen e saj ndaj osmanëve. E dyta, edhe sikur të mos vinin osmanët në Ballkan dhe territoret shqiptare, shqiptarët kishte shumë shekuj që ishin shkëputë nga
“qytetërimi perëndimor” dhe ishin përfishrë në qytetërimin lindor bizantin. Po të perifrazojmë Skënderbeun, “osmanët nuk e sollën shkëputjen e shqiptarve nga ‘qytetërimi perëndimor’, atë e gjetën midis nesh”. Dhe e vazhduan. Për më tepër që disa nga Perandorët bizantin që e kanë ngritë
në majat më të larta epërsinë e qytetërimit lindor biznatin dhe “përbuzjen fisnike” për qytetërimin perëndimor kanë qenë me origjinë ilire-shqiptare. Edhe kjo gjendje faktike do të duhej rishkruar tërësisht. E treta, nuk del se po të kishim qenë në sferën e qytëtrimit perëndimor do të ishin hapë universitete që në shekullin 16. Në Perandorinë Biznatine kanë ekzistuar universitete disa shekuj para se të ekzitonin në Perëndim (në Biznat universitetet datojnë nga shekulli IX ndërsa në Perëndim nga shek. XI) mirëpo në Shqipëri nuk kishin hapë ndonjë të tillë. Venediku kishte shekuj që kishte nën sundim territore shqiptare, dhe i vazhdoj edhe disa shekuj mbas pushtimi osman (deri në shek. 19 dhe nuk hapi ndonjë universitet në terrioret shqiptare.

Prandaj edhe ky supozim kundërfaktik i Klosit kërkon një rishkrim tërësor të historisë faktike. Në fund, për të mos u zgjatë, nuk kanë qenë universitetet që kanë luajtur rol vendimtar në qytetërimin euorpian perëndimor. Roli i madh i universiteteve qëndron deri diku për rastin gjerman por jo
në tërësi. Mendimtarët që e kanë ndikuar vendosmërisht dhe i kanë dhënë vulën qytetërimit perëndimor kanë qenë jashtë universiteteve. Modernja europiane perëndimore deri sot
mbisundohet nga liberalizmi, në forma të ndryshme të tij por sidoqoftë ide liberale, aq sa mund të thuhet se është qytetërim liberal. Themeluesi i liberalizmit ekonomik, Adam Smith, nuk ka qenë profesor universitar. As themeluesi i liberalizmit politik, John Lock. Konservatorizmin europian
perëndimor nuk e kanë formuluar universitetet, por Edmund Burke etj., jashtë universiteteve. Një ide tjetër që i ka dhënë formën ligjërimit perëndimor ka qenë socializmi.

Ligjërimi socialist dhe komunist është formuluar jashtë universiteteve. As Karl Marx dhe as Fridrich Engels nuk ka qenë profesor universitar etj. Nuk kanë qenë as Volteri, Rusoi etj. Prandaj supozimi i Klosit kërkon një rishkrim mjaft të madh të historisë. Vendosja si premsië e mendimit të gjykimeve “sikur të kishte ndodhë ... atëherë” e bën Klosin (mendimin e tij) të ngjajë si “...halla pa mustaqe”, ose siç do ta thoshte Edmond Tupja “pa ko..(kë)” për të thënë ndonjë gjë bindëse.


Dumbabistë vs. Dumbabistë

Isamilistët në vend të argumentit dhe meqenëse u mungojnë edhe faktet edhe vullneti për të arsyetuar logjikisht koherent zakonisht fillojnë me etiketime ndaj kundërshtarëve. Etiketa që i vënë kundërshtarit zakonisht është “dumbabistë”, duke u kujtuar thirrjen e Haxhi Qamilit “dum Babën” d.m.th. sulltanin.
Përdorimi i këtij etiketimi është logjikisht problematik. Kush kërkon ruajtjen kolektive të besimit në islam, jo domosdo si veprim politik, nuk kërkon domosdo kthimin tek sulltani sepse sulltani nuk është “babai” fetar i myslimanëve. Thjeshtë s’ka Papë islam. Megjithkëtë, ta pranojmë se në njëfarë kuptimi metaforik ngjajnë me thirrjen e Haxhi Qamilit. Mirëpo edhe ismailistët që kërkojnë kthimin kolektiv në katolik del se janë “dumbabistë” sepse kërkojnë kthimin tek Papa (= Baba) që na
e paskan përzënë nga shtëpia osmanët. Kështu thirrjet e ismailistëve “Duam Papën” në shqip është “Duam Babën”. E kështu duket sikur gjithë konflikti është ndërmjet “dumbabistëve” dhe “dumbabistëve” e, si i tillë, edhe pa kuptim. Ka edhe një moment në këtë përdorimin e Haxhi Qamilit nga ismailistët: Sadik Bejko (Shekulli, 16.7.2006) nga fakti që Haxhi Qamilin e ka lavdëruar Enver Hoxha nxjerrë përfundimin se vetë Haxhi Qamili duhet të ketë qenë i keq. Meqenëse edhe Qosja mbronë Haxhi Qmilin atëherë edhe Qosja e ka gabim. Kjo është njëlloj si nga fakti se Enver Hoxha e
ka lavdëruar Kadarenë të nxjerrim përfundimin se Kadare është i keq, dhe meqenëse Bejko e mbronë Kadarenë atëherë edhe Bejko e ka gabim!


A ka ndjekë Kadare, jo a ka qenë i ndjekur ?
Por kështu, në stilin fjala nxjerrë fjalën, kemi ardhë tek një moment tjetër i problemit të ismailistëve, problemi i marrëdhënieve të Kadaresë me regjimin e E. Hoxhës. Një nga ismailistët më aktivë, Shaban Sinani, ka bërë shumë për ta paraqitë Kadarenë si disidentë ndaj regjimit komunist, si të ndjekur nga regjimi me qëllimin ta ndihmoj për të marrë çmimin Nobel për letërsi. Këtu nuk ka ndonjë problem
logjik, por ka problem të forcës argumentuese. Disidenca e Kadaresë, dhe e cilitdo, nuk provohet vetëm duke provuar se ka qenë i ndjekur, survejuar etj., nga regjimi komunist. Kjo është gjysma e punës. Kjo është gjysma e punës sepse tanimë është provuar se në atë regjim të ndjekur e të survejuar kanë qenë të gjithë, nga oficerët e Sigurimit të Shtetit deri tek anëtarët e Byrosë Politike.
Me këtë kriter të Sinanit do të dilnin disidentë ndaj regjimit komunist të gjithë, popullsia, oficerët e
Sigurimit, anëtarët e Byrosë Politike e deri tek vetë Enver Hoxha. Gjysma tjetër, dhe më e rëndësishme e disidentit është çështja e ndjekësit, a ka qenë “disidenti” ndjekës i të tjerëve.
Në rastin e Kadaresë çështja e rëndësishme nuk është nëse ka qenë i ndjekur nga regjimi komunist sepse të ndjekur kanë qenë të gjithë duke përfshi edhe anëtarët e Byrosë Politike, por a i ka ndjekur e persektuar Kadare të tjerët, kolegët e vetë shkrimtarë dhe\ose njerëzit e tjerë. Tani ekzistojnë shumë dëshmi dhe dokumentime se Ismail Kadare ka qenë bashkë me regjimin shkrimtari dhe qytetari që ka ndjekë shumë shkrimtarë, ka persektuar, ka mënjanuar etj., për vite të tëra, që nga Bilal Xhaferi e deri tek ata që e dononcojnë sot publikisht. Disa nga këto, si diskutimi lidhur me Bilal Xhaferin etj., janë të dokumentuara. Në rolin e studiuesit, Sinani, e ka detyrën morale (etika shkencore, objektiviteti) të botojë të dy llojet e dokumenteve (Kadare si ndjekës dhe i ndjekur) dhe vetëm mbas kësaj mund të krijohet një mendim i plotë e objektiv për Kadarenë, e ndoshta edhe e merr atë çmim Nobel. Kjo çështja e çmimit Nobel të Kadaresë është trajtuar në mënyra të ndryshme si nga mbështetësit edhe nga kundërshtarët. Ismailistët argumentuan se dhënia e çmimit Nobel shkrimtarit Kadare ka rëndësi kombëtare sepse mund të lavdërohemi si komb se kemi shkrimtarë nobelistë. Ky është një qëndrim disi cinik por i saktë. Kombet zakonisht i instrumentalizojnë dhe përdorin arritjet individuale të pjestarëve të vet për t’i shtrirë mbi gjithë kombin, për t’i paraqitë si

[Gentiani]

arritje kombëtare. Një palë tjetër luten që Kadaresë t’i jepet çmimi Nobel sepse atëherë do t’i lë të
qetë shqiptarët nga idetë e tij politike në dobi të rretheve reaksionare franceze. Shumë kanë hamendësuar se thirrjet e Kadaresë për kthimin në katolik, cilësimi i luftëtarëve shqiptarë kundër pushtuesve serbë si “klyshë të Eneverit” e “vegla të UDB-së” dhe një listë e gjatë ideshë të tjera antishqiptare i bën që t’u pëlqejë rretheve të reaksionit francez e të tjerë dhe t’ia japin çmimin Nobel.

Përmbysja e çdo teorie të letërsisë dhe artit Nga zelli për ta mbrojtë Kadarenë me çdo kusht dhe me çdo çmim ismailistët e kanë përmbysë çdo teori të derisotme të letërsisë dhe artit në tërësi. Që kur mbahet mend në historinë e shkruar të njerëzimit e deri sot është ngulë këmbë dhe është argumentu teorikisht se krijuesi artistik, artisti, shkrimtari udhëhiqet nga ndjenja, frymëzimi, muza, nimfat etj. Për këtë artistët në përgjithësi dhe shkrimtarët në veçanti janë quajtë ndjenja e njerëzimit,
ndërgjegja e kombit etj. Por tani kur kritikët, estetët dhe lexuesit i kujtojnë veprat plot frymëzim, ndjenjë e muzë poetike të shkruara nga Kadare për regjimin komunist, nga qeni i kufirit deri tek Enver Hoxha, ismailistët dalin e thonë se Kadare nuk e ka dashur kurrë regjimin komunist dhe
Enver Hoxhën, se madje ka qenë kundërshtar i tyre. Kjo do të thotë se ato vepra artistike të cilat e kanë bërë të famshëm, për të cilat ismailistët i shtojnë emrit të tij gjithnjë edhe “i madhi” (i madhi Kadare), ato maja estetike e artisitike Kadare i ka arritë pa asnjë ndjenjë dashurie për regjimin, pa asnjë frymëzim, pa muzën e poezisë e poemave, pa shpirtin poetik. Për ta mbrojtë Kadarenë e tyre “ta madh” ismailistët duhet të formulojnë një teori tërësisht të re të krijimit letrar artistik, një estetikë tërësisht të re e cila thotë se kulmet estetike dhe të krijimit artistik mund të arrihen
nga njerëzit (jo robotët) pa asnjë frymzim, ndjenjë, emocion dhe shpirt. Nga ana tjetër, duhet të rishikojnë gjithë teoritë e sotme dhe vlerësimet e shkrimtarëve botëror e shqiptar mbi bazën e teorisë së vjetër të ndjenjave të tyre (veprës së tyre). Ky do të ishte vërtetë (pa cinizëm) një kontribut në kulturën njerëzore e jo vetëm shqiptare.

Nuk jam antimysliman, thjeshtë dua t’i zhdukë

Përbën një kontradiktë logjike thirrja e Kadaresë që gjithë myslimanët shqiptar të kthehen në katolik dhe pohimit të tij se “nuk jam antimysliman”, se nuk kam ndjenja antimyslimane etj. Kërkesa e Kadaresë që gjithë shqiptarët mysliman të kthehen në katolik do të thotë pushim i ekzistencës së tyre si mysliman, jo fizikisht, por si besimtar të një feje, pra të zhduken si të tillë. Nga ana tjetër thotë se nuk i urren myslimanët. Është vështirë të pajtohen racionalisht dhe logjikisht pohimi “nuk të urrej”
me pohimin “por dua të të zhdukë”. Mund të jetë e vërtetë se Kadare nuk i urren myslimanët
shqiptar në kuptim të ndjenjave, po të jetë e vërtetë se kur ka shkruar vepra artistike pa ndjenja e frymëzim është e mundur që edhe kërkesën për shuarjen e myslimanëve shqiptar ta bëj pa ndjenjë. Por fakti se kërkon zhdukjen e myslimanëve shqiptar racionalisht, pa ndjenjë, nuk e ndryshon shumë çështjen dhe as rezultatin për ata që besojnë sinqerishtë. Për ta zgjidhë këtë kontradiktë Kadare duhet të shprehet publikisht nëse mendon se shqiptarët duhet të kthehen kolektivisht“në fenë e të parëve”, në katolicizëm. Gjithë akuzat ju bënë për këtë ide të tij dhe asnjëherë nuk ka thënë se nuk i përmbahet kësaj ideje. Është përgjigjë për hollsitë më të parëndësishme të kundërshtarëve të vet, por për qortimin kryesor, objektin kryesor të qortimit nuk e ka përgënjeshtruar asnjëherë. Madje nuk ka thënë asnjëherë, si përkrahsit e tij, se nuk e ka këtë ide por ia kanë shpifë e mveshë. Po ashtu duhet të tregoj mendimin e vet ndaj atyre që e kanë këtë ide dhe si kontribojnë në mirëqenien e
shqiptarëve.

Qenia dhe bërja

Nga pikënisja, si pohim fakti, se jemi tërësisht europian, që sot e mbronë Kadare, dhe nga pikënisja që nuk jemi tërësisht europian, që sot e mbrojnë Qosja dhe të tjerët, dalin programe të ndryshme veprimtarishë për të sotmen dhe të ardhmen: në qoftë se jemi tërësisht europian del se qenkemi mirë kështu si jemi, se europianja qenka kështu si ne shqiptarët sot dhe se nuk është i nevojshëm ndonjë program veprimtarishë për bërjen europian; në qoftë se nuk jemi tërësisht europian atëherë del se duhen konstatuar dimensionet që nuk janë europiane dhe duhen ndërmarrë programe bërjeje. Pra është njëfarë konflikti ndërmjet qenies dhe bërjes. Kadare dhe ismailistët, nga njëra anë, nisen nga premisa se shqiptarët i takojnë tërësisht kulturës europiane dhe, nga ana tjetër, kërkojnë të kthehemi “në fenë e të parëve”, në katolik që të bëhemi tërësisht europian. Kjo është një kontradiktë tjetër e Kadresë dhe ismailistëve. Në qoftë se jemi tërësisht europian kështu si jemi, atëherë nuk është e nevojshme të ndërrojmë fe që të bëhemi tërësisht europian; në qoftë se që të bëhemi tërësisht europian duhet ndërruar feja, atëherë del se nuk qenkemi tërësisht europian. Më
pikënisjen se kështu si jemi jemi tërësisht europian Kadare dhe ismailistët ia heqin vetes arsyen e kërkesës për të ndërruar fenë.

Programi që del nga pikënisja e Kadaresë është mosveprues. Në qoftë se synimi i shqiptarëve është europianizimi dhe eurpianizimi tanimë është arritë, atëherë del se nuk ka mbetë të bëhet ndonjë gjë. Programi mund të jetë edhe sugjestionues: me sugjestionimin se jemi europian ndoshta i shtynë njerëzit me qenë, edhe pse nuk janë. Por ky zugjestionim ka pak gjasa ta bëj programin veprues.
Programi anti-Kadarean është veprues sepse nuk niset nga ndonjë premisë vetsugjestionimi, as vetkënaqësie se jemi europian. Duke konstatuar se nuk jemi tërësisht europian fton për veprimtari të bërjes europian.
Praktika dhe teoria e këtyre viteve paskomuniste tregon se në themel të tyre ka qëndruar pikënisja e kundërt me Kadarenë, pikënisja se nuk jemi tërësisht europian. Mbi këtë pikënisje është ndërtuar gjithë jeta shoqërore shqiptare (politike, ekonomike, kulturore etj.) me gjithë veprimtaritë e veta për afrimin e shqiptarëve me Europën, ndërtimi i jetës politike, i ekonomisë deri tek kultura politike dhe filozofike shqiptare. Gjithë këto veprimtari për ta ndërtuar gjithçka sipas modelit europian do të
mbeteshin pa kuptim sikur tanimë të ishim tërësisht europian. Nga fakti se gjithë aktorët e jetës shqiptare, jetës politike e jopolitike, dhe gjithë aktorët ndërkombëtarë perëndimor që merren me shqiptarët janë përqëndruar në veprimtari për europianizimin dhe perëndimorizimin e shqiptarëve tregon se kanë pikënisje mendimin se nuk jemi tërësisht europian duke e lënë Kadarenë në vetminë e madhe kur pohon se jemi tërësisht europian.

“Mida Shqiptar”

Që nuk jemi tërësisht europian, siç thuhet në popull, “bën muu”. Kushdo që hedhë sytë në veten e rreth tij konstaton se sa largë jemi nga kultura europiane. Në mitologji tregohet për mbretin e pangopshëm për pasuri Mida. Për meritat e tij perënditë i plotësuan dëshirën që t’i shndërrohet në ar gjithçka që prekë. Mida gati vdiq nga uria sepse edhe ushqimi sa binte në kontakt me të kthehej
në ar. Deri tani kemi treguar se kemi një ngjashmëri me Midan, me ndryshimin e vetëm se gjithçka europiane që prekim e kthejmë në ... mut! (u kërkoj falje shqiptarëve dhe lexuesve, për të dyja, ashpërsinë e gjykimit dhe fjalorin): morëm pluralizmin partiak dhe e shndërruam në... m; morëm zgjedhjet dhe i bëmë ...m; morëm fjalorin për demokracinë dhe shndërrruam...; morëm të drejtat e njeriut dhe i këmi bërë ...; morëm ekonominë e tregut dhe ... Kam frikë se edhe “fenë e të parëve”, katolicizmin, po ta marrim për motivin që thotë Kadare, që të fitojmë pare nga mbështetja dhe pranimi në BE, do të shndërrojmë po ashtu.
Ky shndërim, ose kjo aftësi e jashtëzakonshme shndërruese, është dëshmia vendimtare dhe problemi më i madh i shqiptarëve. Gjithçka që marrim nga Europa dhe Perëndimi përgjithësisht mbetet formal, ashtu si veshja jonë e përditshme me Pierr Kardë, Versaçe, Dolçe Kabana, Tomi Hilfiger etj., mbulojnë ose mbajnë brenda një trup tonin “fshatari” ta zakonshëm. Ndërtimi institucional, fjalori demokratik, fjalët vlerore liberale etj., tek shqiptarët kanë mbetë një veshje e jashtme pa prekë brendësinë e tyre,
pa qenë të përbrendësuara (‘internalizuara’), pa qenë të kthyera në bindje të brendshme dhe motivuese të përditshmërisë dhe të të jashtëzakonshmes.
Është kjo mungesë e përbrendësismit të sistemit vleror europian që na jep aftësinë e madhe shndërruese për keq të gjithçkaje që e marrim formalisht prej tij. Përgjigja ime se pse gati asgjë europiane që e marrim prej saj tek ne nuk ecë dhe nuk funksionon thotë se është mungesa e kulturës
europiane, e sistemit vleror europian. Është kjo mungesë që na jepë një “forcë të jashtëzakonshme asimiluese” sa edhe vetë europianët mbasi jetojnë pak kohë ndër shqiptarët fillojnë e sillen si ne. Shkurt, është kultura jonë shqiptare në kuptimin e përgjithshëm shkaku i deformimit të
të gjitha elementeve formale që i marrim nga Perëndimi. Mbasi, sigurisht, është e lehtë të merren ligjet, ndërtimi institucional dhe fjalët por asnjë prej tyre nuk do të funksionojë si në vendin e origjinës në qoftë se nuk vendosen brenda një konteksti, shtrati (ene) kulturor përkatës. Dhe, deri tani, asgjë nuk ka ecur ashtu.

[Gentiani]

Feja kundër liberalizmit

Kadare dhe ismailistët janë ngatërruar edhe në kontradiktën logjike dhe reale ndërmjet fesë dhe liberalizmit. Europa moderne (nga shek. XVIII) dhe Europa e sotme ka në themel variantet e ndryshme të liberalizmit. Në qoftë se ka ndonjë kuptim me të cilin mund të barazohen më afërsisht termat “qytetërim europian” ose “qytetërim perëndimor” është termi “liberal”. Trashigimitë si judaizmi, antika greke dhe krishterimi janë përthithë, shndërru, riformësu etj., për të dhënë atë që është themeli i qytetërimit të sotëm europian perëndimor: liberalizmi (në formulimet e veta të ndryshme). Të gjitha trashigimitë dhe ristë e tjera vazhdojnë të gjallojnë e të konkurojnë me të, dhe këtë e përmban liberalizmi, por në shekujt e fundit dhe sot sundues është mendimi liberal. Mendimi liberal, d.m.th. modernja europiane është formulu dhe ka triumfu pikërisht në ndeshje me fenë, dhe pikërisht në ndeshje me Kishën Katolike e katolicizmin në radhë të parë. Këtu nuk është nevoja të përmenden Volteri, Rusoi, Loku etj. Ndeshja e fundit e liberalizmit me katolicizmin është refuzimi i BE për ta pranuar këmbënguljen e Vatikanit që në Kushtetutën e BE të vendoset se në themel të BE qëndrojnë vlerat kristiane. Kadare ka marrë anën e Kishës Katolike kundër liberalizmit europian perëndimor. Atë kusht që BE ia kundërshtoi Vatikanit, Kadare jua vendosë shqiptarëve: ndërroni fenë nëse do të bëhni anëtarë të BE! Këtë kusht BE ia refuzoi Vatikanit. Edhe Kadaresë. Kadare përpiqet ta paraqes konfliktin e vet si konflikt ndërmjet “filoeuropianëve” dhe “filoaziatikëve” (dhe shumë terma të tjera si “islamikë”, “nostaligjikë otomanë”, “haxhiqamilistë” etj., etj.). Në thelb konflikti ndërmjet ismailistëve dhe anti-ismailistëve është konflikti ndërmjet fanatikëve fetar katolikocentristë dhe liberalëve shqiptarë. Liberalët shqiptar janë të shqetësuar se në identitetin, kupto: kulturën shqiptare, nuk shohin të jenë përbrendësuar dhe bërë bjesë e individit dhe kolektivitetit shqiptar vlerat liberale si individi, liria, barazia, prona, të drejtat natyrore, të drejtat e njeriut, tregu i lirë, “shenjtëria” e kontratës, institucionet që ngrihen mbi sisteme të tilla vlerore si shteti i së drejtës dhe ligjor, demokracia liberale etj., deri tek manierat e sjelljes së përditshme si hedhja e një ambalazhi në rrugë apo afrimi i tepruar fizik me tjetrin në radhë, qytet apo shtëpi, ideja e hapësirës sociale, estetika dhe teksti i qytetit etj. Këto janë shqetësim për ata që ngulin këmbë se kultura jonë nuk është tërësisht europiane. Këto dallime nga qytetërimi europian i kanë njëlloj si katolikët, si myslimanët, si ortodoksët, si ateistët etj., etj., shqiptarë. Ndërsa Kadare e thjeshton problemin në fenë. Edhe më keq: kush konstaton se në identitetin dhe kulturën shqiptare vlerat liberale ende nuk janë bërë pjesë e përbrendësuar e individit dhe shoqërisë shqiptare, kush e pohon këtë largësi ndërmjet qytetërimit europian dhe shqiptar, si pikënisje e domosdoshme për ngushtimin e saj, Kadare e shpallë armik të Europës, “filoaziatik”, “otoman” etj. Ky është një presion i jashtëzakonshëm kundër liberalëve shqiptar, kundër atyre që përfaqësojnë qytetërimin e sotëm europian. Ky është një presion i Kishës, i katolicizmit të variantit më intolerant, të përfaqësuar këtu nga Kadare, kundër modernes së vonë e të sotme europiane, kundër qytetërimit europian, dhe që po përthyhet edhe në rastin shqiptar. Konflikti ndërmjet Kadaresë dhe kundërshtarëve të tij është konflikti i vjetër midis intolerancës së Kishës ndaj ideve e besimeve të tjera dhe tolerancës së liberalizmit edhe ndaj tjetrit që mendon e beson ndryshe, edhe ndaj vetë Kishës. Konflikti ndërmjet Kadaresë dhe kundërshtarëve të tij është konflikti i vjetër ndërmjet Kishës katolike dhe liberalizmit europian.


19. 7. 2006 Hysamedin Feraj

[Arb]

Haxhi Qamili që njohim ne!

Letër e hapur Profesor Rexhep Qoses!

I nderuar Profesor,

kam ndjekur me vëmendjen e një ish-studenti letërsie polemikën në shtyp mes Ismail Kadaresë dhe jush dhe nuk mund të them se nuk kam mbetur i befasuar. Kam mbetur i befasuar jo nga debati në thelb (edhe më parë kam qenë i qartë për këtë); as nga ideja e polemikës (në këto hapësira të zhuritura kulturore, e gjitha kjo ishte një mundësi më shumë për të gjithë ne), por kam mbetur i befasuar në radhë të parë nga një lloj mllefi dhe mërie të verbër që shoh të ngrejë krye aty – këtu dhe që e shoqëron atë. Mëri, e cila justifikon edhe qëndrime shpesh ekstreme, në kundërshtim me qëndrime që të dy ju keni mbajtur ndaj njëri – tjetrit në të shkuarën. Por, kjo ka pak rëndësi. Nuk kam pasur asnjë ide të përfshihem në këtë polemikë, që personalisht e quaj padyshim shumë të rëndësishme në këto 15 vjet, por me sinqeritet po ju them se pak ditë më parë, befasimi im i tejkaloi kufijtë e normalitetit të tij. Ndaj, vendosa t’ju dërgoj këtë letër të hapur, jo për të dhënë një gjykim mbi këtë polemikë, por mbi të gjitha, për të sqaruar me sa duket, o një keqkuptim tuajin, ose një moment mërie që ju ka bërë të merrni një pozicion shumë të çuditshëm ndaj një momenti të rëndësishëm historik. E kam fjalën për qëndrimin tuaj ndaj Haxhi Qamilit dhe lëvizjes së tij.

I nderuar Profesor,

Nuk do t’ju bëj asnjë koment mbi lëvizjen në fjalë, nuk do t’ju referohem as citimeve historike (besoj se sikurse e dini veç Enver Hoxhës askush tjetër në Shqipëri nuk ka guxuar deri më sot t’i dalë në krah Haxhi Qamilit), por do t’ju sjell një përzjerje të të gjithave. Duke nisur që nga kujtimet që ekzistojnë për të në Tiranë dhe që vijnë nga fëmijëria ime, koha kur Haxhi Qamili bashkë me Enver Hoxhën ishin të dy bashkë në fuqi. Njëri i vdekur e tjetri i gjallë!

Ju e quani Haxhi Qamilin, “Prijës i një Kryengritjeje kundër feudalëve dhe pushtimit të huaj”. Po ju tregoj atëherë profesor se cili është Haxhi Qamili në kujtesën e qytetit të Tiranës e madje, edhe të shumë historianëve që janë marrë me të.

I lindur në një familje fshatare të Sharrës, fare pranë Tiranës, Haxhi Qamili kishte vuajtur që në fëmijëri nga sëmundje mendore. Duke mos pasur mundësi financiare, i jati e kishte dërguar për ta mbajtur dhe për ta kuruar te bejlerët e Tiranës, madje, te një ndër më të njohurit prej tyre, Murat Toptani. Skulptor, piktor, poet, një ndër patriotët më të flaktë, i martuar me vajzën e Naim Frashërit, ky i fundit kishte pranuar ta mbante pranë familjes së tij dhe të të vëllait. Fatkeqësisht qëndrimi nuk qe i suksesshëm: Haxhi Qamili u largua nga familja bujare një vit më pas, e para, sepse sa herë gjente sapun e hante, duke i shkaktuar vetes probleme dhe e dyta, sepse një ditë i hëngri veshin një shërbëtori tjetër! Djali u rikthye te prindërit dhe filloi të merrej me kultivimin dhe shitjen në pazarin e Tiranës të prasëve dhe të lakrave. Kjo punë vazhdoi deri në vitin 1912, kur ai ju bashkua trupave besnike vullnetare të Esat Pashës, të quajtura batalioni “Erzeni” që shkuan për të ndihmuar Hasan Riza Pashën në mbrojtjen e Shkodrës. Pas dorëzimit të Shkodrës malazezëve nga Esta Pasha, Haxhi Qamili u kthye bashkë me të në Tiranë. Si çdo njeri jo normal ai kishte rënë në sy në luftë dhe kjo i krijoi një lloj vendi në atë shoqëri ku trimëria dhe guximi kishin jo pak vlerë. Ai ishte një “trim” i Esat Pashës dhe zbatonte me verbëri urdhërat e tij dhe të Xhaf Balit. Në fakt, pavarësisht kësaj, ai do të kishte vdekur një njeri i panjohur, ndoshta do të kishte arritur edhe ditët e komunizmit, nëse zhvillime të rëndësishme politike nuk do të zaptonin krahinën e tij. Esat Pasha kërkonte të zgjidhej Mbret i Shqipërisë dhe minimi që ai i bëri Princ Vidit ishte evident. Minimi filloi duke shfrytëzuar ndjenjat fetare dhe mbi të gjitha dashurinë për Turqinë që ekzistonte e fortë në disa zona të Shqipërisë së Mesme. Ideja që në vend të Princ Vidit të vinte në krye të fronit shqiptar një Princ Mysliman u bë dominante. Ideja e ideuar dhe e manipuluar nga Esat Pasha u bë problematike. Për t’i bindur fshatarët e varfër dhe fantikë të zonës, shumë prej të cilëve as e konceptonin Shqipërinë e pavarur, Esat Pasha veshi si djalin e Sulltan Hamitit një kushëririn e tij nga Elbasani, Dervish Biçakun dhe e shëtiti në gjithë fshatrat e zonës. Truku ishte i vlefshëm për t’ju treguar atyre që Turqia nuk i kishte harruar dhe se ata duhej të përpiqeshin për të. Në këtë valë fanatizmi e regresi, Haxhi Qamili ra në sy në betejën e Prezës. Ideja e tij se pushka e kaurrit nuk merr nishan mirë dhe plumbi shkon shtremët, bëri bujë në atë kohë. Me këtë teori dhe me një guxim që e ka çdo njeri që nuk mbush mirë nga trutë e kokës, Haxhi Qamili filloi të ngrejë mitin e tij.

I nderuar profesor,

Jam i sigurtë se jeni dakord me mua, se në situata si këto, gjithfarësoj aventurierësh, intrigantësh, gangsterësh e psikopatësh, shndërohen fare thjeshtë në heronj. Haxhi Qamili ishte njëri prej këtyre. Padyshim ndër më famëkëqinjtë në historinë e vendit tim. Ju kujtoj se thirrja bazë e tij ishte: Dum Babën (sulltanin); jo Papën! Se mëria më e madhe qe ndaj atdhetarëve dhe protagonistëve të pavarësisë dhe urrejtja më e madhe ndaj flamurit shqiptar që e thërriste: “flamuri me sorrën!”.

Ju thoni se ai ishte prijësi i një rebelimi ndaj feudalëve! Gaboni i dashur profesor. Po ju them se ai gjuante, arrestonte, poshtëronte e madje, ekzekutonte vetëm ata që donin Shqipërinë, që visheshin si evropianë, ose që kishin dalë nga rruga e Allahut, siç thoshte ai. Po, është e vërtetë se ai i dogji sarajet e Esat Pashës, por e bëri këtë vetëm atë moment që e mendoi veten më të fuqishëm se Pasha dhe kur sinqerisht ëndërroi se ishte prijës i zonës. Po ju them dhe kjo është krejtësisht e vërtetë, se ai nuk dogji asnjë shtëpi feudali të madh. Në Tiranë dogji shtëpitë e Murat, Refik dhe Abdi Toptanit, të tre protagonistë të pavarësisë dhe ithtarë të saj. Dy prej tyre janë nënshkrues të aktit të pavarësisë, ndërsa i treti, njeriu që ngriti flamurin e pavarësisë në Tiranë, më 26 nëntor. Rasti e solli që shtëpitë e të tre këtyre të ishin ngjitur me shtëpinë e çifligarit dhe pasanikut më të madh të fisit Toptani, Zija Beut, pasuria e të cilit nuk u prek, madje u ruajt, sepse Zija Beu ishte mysliman i mirë dhe nuk merrej me politikë! Në Elbasan, gjuetia e tij nuk ishte Shefqet Bej Vërlaci, pasaniku më i madh i Shqipërisë, me të cilin kishte marrëdhënie thuajse normale, por Aleksandër Xhuvani, gjuhëtari i njohur, Taqi Buda (i jati i Aleks Budës dhe luftëtar i pavarësisë) dhe protagonistë të tjerë të gjuhës shqipe dhe pavarësisë. Dhuna dhe poshtërimi që ata kanë provuar thjesht sepse donin një Shqipëri të pavarur, pa Turqinë, ka qenë i tmerrshëm i nderuar profesor. Brenda kësaj logjike, nuk do të harroj të të them, se gjuetia e tij më e dhunshme kanë qenë librat shqip. Mjaftonte një prej tyre që shtëpia të merrte zjarr në çast.

I nderuar profesor,

Ju thoni se: “nuk mund të besohet se prijësi i një kryengritjeje fshatare kundër feudalëve dhe kundër sundimit të të huajve, sidomos serbëve dhe grekëve në Shqipëri, nuk e dinte se në vitet 1914 – 1915 as mund ta bënte Turqinë më sovrane në Shqipëri, as mund ta çonte Shqipërinë përtej Adriatikut dhe Mesdheut dhe ta bashkonte me Perandorinë Otomane. Shqipëria ishte me kufij të caktuar ndërkombëtarisht, të njohur nga konferenca e Ambasadorëve në Londër…”. Në këtë rast, besoj se keni për Haxhi Qamilin një përfytyrim krejt të gabuar. Ky analfabet dhe injorant, që shfaqte herë herë elementë të Panço Vilës apo Pugaçovit, që ngjan si dy pika uji me Mulla Omarin e Afganistanit të 2001, as kishte idenë e shteteve, hartave dhe konferencave. Këtij besimi tuajit, po i përgjigjem me një frazë të Haxhi Qamilit që është ende e famshme në Shqipëri. Kur donte të sulmonte Durrësin dhe kur i thanë se Princ Vidi ka Austro – Hungarinë dhe flotën italiane, ai u përgjigj: “Unë kam Shijakun dhe Kavajën!”.

I nderuar Profesor,

Bota e këtij aventurieri injorant, analfabet dhe fanatik, nuk shkonte tej Shijakut dhe Kavajës; as kishte ideologji politike dhe as gjë tjetër. Veç dashurisë dhe përkushtimit për Dovletin, me të cilin motivonte edhe mbështetësit e ndjekësit e tij, ai nuk kishte motiv tjetër në jetë. Por, siç ndodh shpesh me popuj që bëhen gazi i vetvetes, ai u shfaq në portat e Shtetit të pavarur shqiptar, pikërisht atëherë kur Shqipëria kishte më shumë se kurrë nevojë për maturi, ngut për të ecur përpara dhe për të krijuar strukturën e një shteti të vërtetë. U shfaq si çdo fatkeqësi, por mbi të gjitha, si një fenomen, që mund të quhet Haxhiqamilizëm dhe që shfaqet, në përmasa më minore, aty këtu në shoqërinë shqiptare edhe 100 vjet më pas.

Besoj se ju e dini fundin aspak dinjitoz të këtij “trimi të çartur” dhe “antifeudali të madh”. Pasi Esta Pasha u kthye në Durrës me ndihmën e serbëve dhe pasi i mbetën fare pak mbështetës, Haxhi Qamili u paraqit vetë në dyert e shtëpisë së tij. Esat Pasha i kërkoi që ai të varte në litar 40 miqtë e vet të ngushtë, zullumqarë të përbashkët, nëse donte që t’i falte jetën. Haxhi Qamili e bëri këtë me shumë zell, me shumë pasion, pa kuptuar sesi një njeri që nuk e mbante fjalën kurrë dhe i pabesë, Esat Pasha, do ta varte edhe atë. Dhe kështu bëri realisht! Besoj se zoti i ka bashkuar këta dy zullumqarë të mëdhenj, të ndryshëm në llojin e tyre, në ferrin dantesk!

[Arb]

nderuar profesor,

Po e mbyll këtë shkrim që as vetë nuk di si ta etiketoj, me një ndjesi të mirë. Me ndjesinë se fati e ka sjellë që ju të jeni në kulturën dhe shoqërinë shqiptare thuajse 90 vjet pas zhdukjes së Haxhi Qamilit. Nëse do të kishte qenë ndryshe, fati do ishte shumë pak bujar me ju. Një ditë, në shtëpinë ku ju jetoni bashkë me 10 mijë librat tuaj do të shfaqej një personazh që s’mund të mos quhej komik: i shkurtër, me poturre të bardha, por të zgjyrosura, me pallto gjenerali që e kishte vjedhur në garderobën e Fadil Pashë Toptanit, me qeleshe të ulët tiranase, por me shirita ari në mëngë dhe me një shpatë jatagan që e kishte gjetur s’di ku! I shoqëruar nga një dyzinë bashibozukësh do të digjte fillimisht gjithë librat shqip, pastaj, fati juaj do të ishte peng i idesë që do t’i lindte në moment në kokën e tij gjysmake. Me shumë gjasa, një ide jo aq e mirë. Gëzohem pra që jetoni 90 vjet më pas, sepse shumë punëtorë të gjuhës dhe kulturës shqiptare të kohës, nuk do të donin ta sillnin në mend atë moment…

Me nderime

Blendi Fevziu

[King_Gentius]

... Isamilistët në vend të argumentit dhe meqenëse u mungojnë edhe faktet edhe vullneti për të arsyetuar logjikisht koherent zakonisht fillojnë me etiketime ndaj kundërshtarëve. Etiketa që i vënë kundërshtarit zakonisht është “dumbabistë”, duke u kujtuar thirrjen e Haxhi Qamilit “dum Babën” d.m.th. sulltanin.
Përdorimi i këtij etiketimi është logjikisht problematik. Kush kërkon ruajtjen kolektive të besimit në islam, jo domosdo si veprim politik, nuk kërkon domosdo kthimin tek sulltani sepse sulltani nuk është “babai” fetar i myslimanëve. Thjeshtë s’ka Papë islam.

Ca ja fut kot ky plakoja! Sulltani ne kohen e Haxhi Qamilit ishte kryetar i Kalifatit musliman.


Megjithkëtë, ta pranojmë se në njëfarë kuptimi metaforik ngjajnë me thirrjen e Haxhi Qamilit. Mirëpo edhe ismailistët që kërkojnë kthimin kolektiv në katolik del se janë “dumbabistë” sepse kërkojnë kthimin tek Papa (= Baba) që na e paskan përzënë nga shtëpia osmanët. Kështu thirrjet e ismailistëve “Duam Papën” në shqip është “Duam Babën”. E kështu duket sikur gjithë konflikti është ndërmjet “dumbabistëve” dhe “dumbabistëve” e, si i tillë, edhe pa kuptim.

Faktikisht kjo eshte analogji e gabuar. "Dum baben" kishte te beje me zhdukjen e Shqiperise si shtet i pavarur dhe kthimi ne province turke. "Dum Papen" nuk ka te beje me zhdukjen e Shqiperise si shtet i pavarur per hir te vllaznis katolike. Gjithashtu me sa lexova shkrimin e Kadares ne fillim te ketij topiku nuk pash gje thirrje per kthim ne Katolicizem, po edhe te kishte nuk besoj se kerkon Shqiperin te behet province e Vatikanit.

[Gentiani]

Lexo këtej King-Gentius, ta shkruan i vëllai ! :wink: :tongue:

Ky plaku e foli me gjithë mend dhe shkëlqyeshëm e ka shkruar, e ndër të tjera andej nga vij unë e përdorin edhe një tjetër fjalë "aty ku e prek plaku, del gjaku" :tongue:

Ndërsa në vazhdim nuk është edhe aq me rëndësi, nëse ata kërkonin "Duam Baben" ose "duam Nenen" sa fakti që ai plakushi gjirokastrit është në dilemën e identitetit të tij nga shkrimtari sovjetik, diktaturës e tani kur ka dalur në Evropë iu kujtua se çfarë identiteti do të duhej propozuar shqiptarëve. Me një fjalë, mundem ta marrë me mend sa vuan plakushi gjirokastrit, që bartë emrin Ismail dhe se ky e pengon në rrugëtimin e identitetit të tij, përndryshe çmimin "Nobel" do ta kishte sjellur qysh moti në Gjirokastër :tongue: .

Lidhur me Haxhi Qamilin "kryeveprën" e Kadaresë, ta ndjekim më gjerësisht kronikën në vazhdim...




...Lufta e Parë botërore e vinte edhe njëherë çështjen e Shqipërisë si një problem për t'u zgjidhur. Zgjidhja këtë radhë mund t'ishte copëtimi i saj ndërmjet Italisë dhe fqinjëvet ballkanike. E pamë më sipër sesi Konferenca e Londrës pat pranuar njohjen e një shteti shqiptar vetëm sa për të ndaluar përpjekjen me armë midis Austro-Hungarisë dhe Rusisë. Kufijtë e shtetit të ri nuk u bazuan n'asnjë kriter ethnik, historik ose gjeografiko-ekonomik, por u shënuan si një kompromis artificial ndërmjet këtyre dy fuqive. Tani që Austro-Hungaria ndodhej në luftë kundër Rusisë dhe Aliatëvet të Perëndimit, dhe që Italia, në Maj 1915, mori anën e Aliatëvet, u kuptua se, po t'a fitonin luftën këta të fundit, problemi i Shqipërisë mbetej për t'u rregulluar ndërmjet Italisë dhe fqinjëvet ballkanikë. Nga ana tjetër, e tërë bota ishte mërzitur me çështjen shqiptare dhe me zhvillimet fatkeqe që patën marrë punët e Shqipërisë përbrenda.
Menjëherë pas shpërthimit të Luftës botërore, krahinat e Shqipërisë, mbetur si një mall i shkretë, u bënë plaçkë pazarllëqesh ndërmjet fuqivet të mëdha, sepse secila prej tyre kërkonte të tërhiqte n'anë të saj shtetet rreth e rrotull duke iu premtuar shpërblime mbë tokat shqiptare. Porsa Venizelloja u tregua se do të merrte anën e Franko-Britanikëvet, këta ia njohën Greqisë të drejtën e pushtimit ushtarak mbi Epirin. Por në qendër të pazarllëqevet për tokat shqiptare qëndronte Italia. Duke mbetur disa muaj jashtë luftës si asnjanëse, kjo i vazhdoi pazarllëqet me të dy palët ndërluftonjëse, hem për të parë se ngaha mund të nxirte përfitim më shumë, hem për të pritur se nga do t'anonte balanca e forcavet. Austro-Hungaria ia njihte Italisë Vlorën me rrethet, por kërkesat e kësaj kundrejt aliates së vjetër u bënë gjithmonë më të mëdha: donte Trentinin, Istrien etj., dhe heqjen e ndikimit austriak prej Shqipërie. Kënaqja e këtyre kërkesave ishte e vështirë për perandorinë Austro-Hungareze, sidomos që Shqipëria kishte për të një rëndësi strategjike të radhës së parë në sigurimin e rrugëvet detare e tokësore drejt Mesdheut. Kurse Anglia e Franca nuk kishin interesa të drejtpërdrejta në Shqipëri dhe mund t'i kënaqnin dëshirat e Italisë, por iu duhej të mendonin edhe për Serbinë e Greqinë, ndoshta edhe për Bullgarinë e cila s'kishte marrë akoma qëndrim deri atëhere. Rusia, n'anë të saj, u përpoq të ringjallte aliancën e vjetër ballkanike për të hedhur kundër Austro-Hungarezëvet edhe Bullgarinë e Greqinë përkrah Serbisë. Në këtë rast, dy fqinjët duhej t'i lëshonin diçka Bullgarisë në Thrakë e Maqedoni, ndërsa ato vetë do të shpërblehëshin me Shqipërinë. Mbasi mbreti Kostandin i Greqisë anonte nga Perandoritë qendrore, Gjermania i premtonte atij Shqipërinë e jugës në rast se do t'iu shpallte luftë fuqivet t' Entente-ës. Si shihet, Shqipëria ishte bërë një plaçkë në duart e fuqivet të mëdha, për të shpërblyer me të aliatët e tyre më të vegjël. Kur Turqia iu shpalli luftë fuqivet t' Entente-ës, më 2 Nëntor 1914, Anglia e Franca i shtuan përpjekjet për të hedhur kundër saj Bullgarinë dhe Greqinë, duke menduar si shpërblim për këtë të fundit, përveç tokash n'anën turke, edhe Shqipërinë e jugës.
Ndërsa bëhëshin këto parashikime rreth copëtimit të Shqipërisë, Italia, duke manevruar mjeshtërisht me të dy palët ndërluftonjëse, si edhe me Greqinë, e zuri Sazanin që më 30 Tetor l9l4. Austro-Hungarisë dhe Gjermanisë ua kishte kërkuar më përpara pëlqimin, duke ua paraqitur këtë vepërim si një masë të nevojshme për mprojtjen e Vlorës kundrejt Grekëvet. Kurse me Grekët ishte në marrëveshje për këtë punë qëkur nisi t'iu lëshonte pe në Shqipërinë e jugës me Protokollin e Korfuzit. Nga mbarimi i Dhjetorit 1914, duke qënë gjithmonë asnjanëse, Italia pushtoi edhe Vlorën. Kështu që fuqitë e Entente-ës nuk mund të bënin tani plane për copëtimin e Shqipërisë pa marrë pjesë edhe Italia në bisedimet. Pas hyrjes së Turqisë në luftë dhe me zhvillimin e mëtejshëm të ngjarjevet, u bind edhe Rusia se tokat e Shqipërisë s'mund të ndahëshin ndërmjet Ballkanikëvet pa marrë edhe Italia pjesën e saj; sidomos kur pritej që kjo të rreshtohej n'anën e Aliatëvet, kundër Perandorivet qendrore. Vetë Cari i Rusisë, duke hapur një hartë gjeografike të Ballkanit, i tregoi Ambasadorit të Francës në Petrograd, më 21 Nëntor 1914, planin e tij mbi copëtimin e Shqipërisë ndërmjet Italisë dhe fqinjëvet ballkanike. Pas disa muajsh, më 29 Mars 1915, ministri i Punëve të Jashtëme t'Italisë, baroni Sonnino, i paraqiti kolegut të tij britanik, Edward Grey-t, një memorandum që përmbante edhe planin italian për copëtimin e Shqipërisë. Mbasi, në vija të përgjithshme, plani i Italisë afrohej me atë të Rusisë, Franca dhe Anglia nuk patën vështirësi për t'a pranuar. Bisedimet zgjatën disa javë, por më në fund marrëveshja u arrit, dhe traktati i fshehtë i Londrës, që përmbante copëtimin e Shqipërisë, u nënshkrua nga Italia dhe fuqitë e Entente-ës më 26 Prill 1915. Një muaj më vonë, Italia iu shpalli luftë Austro-Hungarisë dhe Gjermanisë.

[Gentiani]

Le të shohim tani shkurtazi se nëpër çfarë peripetish kaloi Shqipëria gjatë Luftës.
Dy ditë pas ikjes së Vidit, Rebelët hynë në Durrës, më 5 Shtator, ku vendosën "Këshillin e Përgjithshëm" të tyre ndën kryesinë e Mustafa Ndroqit. I pari vendim që muarën, ishte që të nisnin për në Stamboll një dërgatë, e cila do t'i kërkonte Sulltanit bashkimin e Shqipërisë me Turqinë ose dërgimin e një princi mysliman ndën mvarësinë e tij. N'atë kohë Turqia po i shtrëngonte lidhjet me Austro-Hungarinë, prandaj agjentët e saj iu këshillonin Rebelëvet që të merrnin anën e kësaj fuqie kundër Serbisë. Një komision i ri turk arriti prej Stambolli, për t'i drejtuar forcat e Rebelëvet në përputhje me politikën e Turqisë.
Gjendja në Shqipëri ishte e vajtuarshme. Në jugë, Grekët diqnin e piqnin. Malësitë e veriut kishin rënë n'anarkinë e përhershme, për të pritur riardhjen e Serbo-Malazezve. Një farë qetësie mbretëronte vetëm në Shkodër, ku vazhdonte akoma rregulli që pati vënë Komisioni Ndërkombëtar. Rebelët u përpoqën t'a shtrinin fuqinë gjer këtu, të ndihmuar nga disa turkomanë si Alush Lohja me shokë, por nuk mundën. Në qarkun e Shkodrës ishin edhe Katolikët që loznin rolin e tyre. Prandaj, kur mori fund kontrolli i Komisionit Ndërkombëtar, qytetarët formuan një këshill administrativ vendas duke mbajtur flamurin kuq-e-zi dhe gjuhën shqipe nëpër zyrat. Kështu Shkodra mbeti për ca kohë si e vetëmja strehë e lirë në tokën shqiptare, ku u mblodhën mjaft atdhetarë t'ikur prej visevet të tjera të Shqipërisë.
Porsa u hap Lufta botërore, Esad Toptani u vërsul përsëri, kaloi prej Italie n'Athinë dhe, prej këtej, në Nish ku ishte tërhequr n'atë kohë qeveria serbe. Me ndihmat financiare dhe armatimin që mori prej Pashiçit, ai mblodhi në Dibër një fuqi merçenarësh dhe zbriti në Durrës papritur, më 2 Tetor 1914. Pasi e detyroi "Këshillin e Përgjithshëm" të Rebelëvet që t'i nënshtrohej, Esadi e shpalli vehten kryetar i "qeverisë së përkohshme" dhe "kumandar i fuqivet t'armatosura" të Shqipërisë. Italia shpejtoi të dërgonte menjëherë në Durrës, si përfaqësonjës pranë Esad Pashës, baron Aliottin, ish-ministri i saj pranë Vidit.
Dhelparak si gjithnjë, Esadi i bëri të tijat parullat myslimane të Rebelëvet, mallëngjimin e tyre për Turqinë dhe dëshirën për një princ mysliman. Por kjo hipokrizi nuk mund të vazhdonte gjatë, sepse Esadi lidhej me fuqitë e Entente-ës, sidomos me Serbinë, kurse Rebelët, të këshilluar prej Turqvet, mbanin anën e Austro-Hungarisë. Punët erdhën në një pikë që duhëshin ndarë, kur Turqia, e lidhur me Perandoritë qendrore, iu shpalli luftë fuqivet t'Entente-ës, më 2 Nëntor 1914, dhe Sulltani iu bëri thirrje Myslimanëvet që të hidhëshin në luftë të shënjtë kundër armiqve t'Osmanllisë. Agjentët turq i shtynin Rebelët që t'iu binin Serbëvet, kurse Esad Toptani ishte në shërbim të Serbisë. Kjo gjendje nuk mund të vazhdonte. U kuptua se Pashaj Toptanas donte të bëhej vetë princi i Shqipërisë, i përkrahur prej fqinjëvet (Serbi, Greqi) dhe prej fuqivet t'Entente-ës, domethënë prej armiqve të Turqisë.
Kështu, nga mbarimi i Nëntorit, Rebelët u kthyen kundër Esad Toptanit dhe iu ranë fuqivet të tija. Haxhi Qamili i përzuri prej Tirane merçenarët e Esadit, që kumandohëshin nga Xhelal Zogu e Dine Hoxha, dhe iu vuri zjarrë shtëpivet të Pashajt Toptanas. Pas disa javësh, Rebelët ngrehën përsëri fuqinë e tyre në Shqipërinë e Mesme dhe i vazhduan luftimet kundër Esadit, i cili u mbyll në Durrës me larot e vet. Aty kishte ndihmën e luftanijevet italiane dhe vazhdoi lidhjet me fqinjët armike të Shqipërisë.
Më vonë, Rebelët bënë një mbledhje në Krujë, ku e gargaritën edhe një herë programin e bashkimit me Turqinë dhe iu dhanë një notë konsujvet të fuqivet të mëdha, në Shkodër, për t'iu treguar se ata mbanin anën e Turqisë dhe të Perandorivet qendrore. Rrëmuja e tyre vazhdoi gjer në verën e vitit 1915, si edhe luftimet herë pas here kundër Esad Toptanit. Po edhe grindjet që patën me njëri-tjetrin nuk qenë të pakta. Shpirti i keq i lëvizjes së këtyre të mallkuarve ishte myftiu i Tiranës, Musa Qazimi. Natyrisht, fuqia e tyre nuk do t'ishte mbajtur dot në këmbë gjatë një viti, sikur të mos drejtohej prej agjentëve turq me parulla fetare e me flamurin e Turqisë përpara, e vetëmja ndëgjesë që mund të kishte kjo turmë e verbër.
Në fillim të Qërshorit l915, trupat serbe, duke hyrë nga ana e Dibrës, zbritën në Shqipërinë e Mesme, pushtuan Elbasanin, Kavajën, Tiranën dhe iu afruan Durrësit. Në bashkëpunim me Esad Toptanin, ato e shtypën lëvizjen e Rebelëvet, të cilën e shikonin si një forcë në shërbim t'Austro-Hungarisë, dhe i kapën disa nga krerët e saj, ndër ta edhe Haxhi Qamilin. Esadi ngriti një gjykatore të kryesuar prej Xhelal Zogut për të dënuar me vdekje Haxhi Qamilin me shokë, të cilët edhe i vari. Serbët nuk hynë në Durrës, për të mos zëmëruar Italinë, dhe shpallën se qeverimin e vendit do t'ia linin mikut të tyre, Esad Toptanit. Porsa që Serbët shkelën Shqipërinë e Mesme, Grekët mbanin krahinat e jugës dhe Italianët Vlorën, Mali-i-Zi nuk mund të mbetej pas. U fut edhe ai nga ana e veriut, në javën e dytë të Qërshorit dhe, pas disa përpjekjesh të parëndësishme, pushtoi Shkodrën. Kështu u zhduk edhe ajo strehë e lirë që kishte mbetur n'atë çip të Shqipërisë. Ushtëria malazeze i kapi si dhentë në vathë disa nga atdhetarët e shquar që ishin mbledhur aty, Çerçis Topullin, Mustafa Qullin, Isa Buletinin, Dedë Gjo' Lulin, Mehmet Shpendin, e të tjerë, edhe i vrau. Gjaku i Shqiptarëvet po rridhte rrëke në çdo skaj të së mjerës Shqipëri.

Cili ishte këtu më afër Evropianes, Haxhi Qamili dhe rrebelët e tij, të këshilluar nga Turqia të mbanin anën e Austro-Hungarezve, apo tjerët në anën e Serbëve ?!!!

[King_Gentius]

As Haxhi Qamili as Esat Toptani nuk e kishin sakte Gentian, njeri syt nga Turqia tjetri nga Serbia. Me afer evropianes ishin ata qe ngriten flamurin ne Vlore. Pastaj mos harro se Turqia e humbi luften e pare boterore, pra po te ishim zyrtarisht ne anen e Turqis ashtu si na deshte Qamili, fitimtaret e luftes do na hiqnin fare prej harte.

[Gentiani]

As Haxhi Qamili as Esat Toptani nuk e kishin sakte Gentian, njeri syt nga Turqia tjetri nga Serbia. Me afer evropianes ishin ata qe ngriten flamurin ne Vlore. Pastaj mos harro se Turqia e humbi luften e pare boterore, pra po te ishim zyrtarisht ne anen e Turqis ashtu si na deshte Qamili, fitimtaret e luftes do na hiqnin fare prej harte.

Jo, jo asnjëri nuk e kishte mirë! "Mirë e patën" ata që dogjën e poqën në Jug të Shqipërisë, ata që Në fillim të Qërshorit l915, duke hyrë nga ana e Dibrës, zbritën në Shqipërinë e Mesme, pushtuan Elbasanin, Kavajën, Tiranën dhe iu afruan Durrësit dhe ata që zunë portin e Sazanit.

Së paku ai i pari- Haxhi Qamili u ktheu pushkën Serbëve në Dibër! LLogarite si të duash dhe mirre si të duash, por ai "gjeniu i letrave" shqipe, nuk u mor asnjëherë dhe nuk e shkruajti as një fjalë për krimet dhe masakrat që i shkaktuan Shqiptarëve, por me atë që Haxhi Qamili, paska "dashur Babën" ti kthehet dhe kërkesa për kthimin e Babës së Haxhi Qamilit qenka më tragjike se ato djegëje e pjekje të shqiptarëve !!!

Ja ky është vizioni Kadare në kërkim të identitetit të tij, që si duket nuk e ka pasur kurrë!

[4peace]

*

Buzëvjerrti, me buzë që i lëshojnë lëng (liga) për lakmi ndaj çdo gjëje, para së gjithash për dofarë çmimesh... na paska mbetur të na e tregojë (qebesa edhe të na e dëshmojë) prejardhjen dhe identitetin tonë.

Shqiptari ka identitet shqiptar, me gjith të mirat e të këqiat, sikurse gjermani që është gjerman, françezi francez, anglezi anglez...

Shqiptari është "albasoul" (shpirt shqiptari) dhe çdo njeri e komb (duhet të) identifikohet me shpirtin e tij e jo me rrethe gjeografike.

Kuptojeni këtë një herë e përgjithmonë e lërini buzëvjerrtët e lakmiqarët tjerë që e shesin edhe nënën për një grusht parash o "mirënjohjesh/çmimesh".

Hajde, mos u përlani ma!!!


Pikë (e madhe e shtypit)!


***

[Gentiani]

*




Pikë (e madhe e shtypit)!


***

edhe kryerreshtë në kapitullin tjetër... :tongue:

[Ereniku]

Kush kërkon ruajtjen kolektive të besimit në islam, jo domosdo si veprim politik, nuk kërkon domosdo kthimin tek sulltani sepse sulltani nuk është “babai” fetar i myslimanëve. Thjeshtë s’ka Papë islam.

Ky i funit ka xhamit ne emer te tij e ti lutesh aty ku jane shkri eshtrat e stergjysherve tu.

[King_Gentius]

Jo, jo asnjëri nuk e kishte mirë! "Mirë e patën" ata që dogjën e poqën në Jug të Shqipërisë, ata që Në fillim të Qërshorit l915, duke hyrë nga ana e Dibrës, zbritën në Shqipërinë e Mesme, pushtuan Elbasanin, Kavajën, Tiranën dhe iu afruan Durrësit dhe ata që zunë portin e Sazanit.

Së paku ai i pari- Haxhi Qamili u ktheu pushkën Serbëve në Dibër! LLogarite si të duash dhe mirre si të duash, por ai "gjeniu i letrave" shqipe, nuk u mor asnjëherë dhe nuk e shkruajti as një fjalë për krimet dhe masakrat që i shkaktuan Shqiptarëve, por me atë që Haxhi Qamili, paska "dashur Babën" ti kthehet dhe kërkesa për kthimin e Babës së Haxhi Qamilit qenka më tragjike se ato djegëje e pjekje të shqiptarëve !!!

Ja ky është vizioni Kadare në kërkim të identitetit të tij, që si duket nuk e ka pasur kurrë!

Tema e Kadares nuk eshte cka kan djeg armiqte e Shqiperise, po cka kan bere Shqiptaret. Te shkruante edhe per serbet e greket do dilte prej temes. Tash Qamili nuk eshte me i mir ne krahasim me luftetaret/shpallesit e pavaresise, sepse ai e urrente pavaresin tone. Sic thash ajo qe kerkonte Qamili ka shum mundesi qe do na kishte cuar ne mos ekzistencen e Shqiperis nga harta sepse sic e dim Turqia e humbi luften e pare boterore. Ne qofte se Qamili kerkonte pavaresi sigurisht do i jepej me shum merite per luften e tij anti-serbe. Personalisht nuk e quaj shpetim hedhjen me deshire kok e kembe ne gojen e nje bishe per te shpetuar prej nje bishe tjeter.

[Gentiani]

Tema e Kadares nuk eshte cka kan djeg armiqte e Shqiperise, po cka kan bere Shqiptaret. Te shkruante edhe per serbet e greket do dilte prej temes. Tash Qamili nuk eshte me i mir ne krahasim me luftetaret/shpallesit e pavaresise, sepse ai e urrente pavaresin tone. Sic thash ajo qe kerkonte Qamili ka shum mundesi qe do na kishte cuar ne mos ekzistencen e Shqiperis nga harta sepse sic e dim Turqia e humbi luften e pare boterore. Ne qofte se Qamili kerkonte pavaresi sigurisht do i jepej me shum merite per luften e tij anti-serbe. Personalisht nuk e quaj shpetim hedhjen me deshire kok e kembe ne gojen e nje bishe per te shpetuar prej nje bishe tjeter.

Po pra, do të dilte prej temës Kadare, sikur që nuk ka qenë asnjëherë në Temë.

Shpallësit e Pamvarësisë ku ishin ata pra ?! Pushtonte Greku, Serbia, Italia e edhe Mali i Zi.

Turqia e humbi luftën, por këtu qëndron ajo paranoja e Kadaresë pa temë dhe koncept teme në shkrimet e tija ala haxhi Qamilqe. Nuk duhet shumë për të qenë i mençur sa për të ditur, që edhe po të mos ishte bisha e Turqisë, rasti i bishave tjera tregon qartë që shqiptarët do ta përjetonin të njëjtin fat, e edhe shumë më të paparamenduar për ta. Shqiptarë të asimiluar dhe konvertuar me dhunë në Ortodoksinë e Serbëve, Shqiptarë të asimiluar dhe konvertuar me dhunë në Ortodoksinë Greke, Rastin e Malazezëve të konvertimit të dhunshëm të shqiptarëve ...raste të dëshmuara në zhvillimet historike të shqiptarëve.

Le të shkruaj Kadare për vehte dhe mos ti ndodhë ti çrregulloj temat duke i bërë mish-mash, përndryshe asnjëherë nuk ja ka qëlluar deri tani!

[King_Gentius]

Shpallësit e Pamvarësisë ku ishin ata pra ?! Pushtonte Greku, Serbia, Italia e edhe Mali i Zi.

Me sa di une ata qe mbeshteten pavaresin e plote ishin nje grusht intelektualesh e disa mijera te armatosur lehte, shum pak e te pa organizuar ne ushtri te mirfillte per te cliruar gjith Shqiperine. Shqiptaret nuk ishin rrit ne sistem shkollor qe te mesonte brezat me ndjenja kontemporare nacionaliste dhe solidariteti kombetar. Kishte me mijera pro-turq e mijera asnjanes. Per fat te mire, shpallsit e pavaresis ishin mjaft per te treguar fuqive te medha se duhet te krijojne nje shtet per shqiptaret. Sigurisht evropianet kishin dhe interesat e tyre po te pakten puna e diplomacis serbogreke u veshtiresua me levizjen nacionaliste shqiptare.

Turqia e humbi luftën

Pra mbeshtetja e Turqise do rezultonte ne humbjen tone dhe ne lehtesimin e diplomacise serbogreke per planet e tyre per tokat shqiptare.

Nuk duhet shumë për të qenë i mençur sa për të ditur, që edhe po të mos ishte bisha e Turqisë, rasti i bishave tjera tregon qartë që shqiptarët do ta përjetonin të njëjtin fat, e edhe shumë më të paparamenduar për ta. Shqiptarë të asimiluar dhe konvertuar me dhunë në Ortodoksinë e Serbëve, Shqiptarë të asimiluar dhe konvertuar me dhunë në Ortodoksinë Greke, Rastin e Malazezëve të konvertimit të dhunshëm të shqiptarëve ...raste të dëshmuara në zhvillimet historike të shqiptarëve.

Le të shkruaj Kadare për vehte dhe mos ti ndodhë ti çrregulloj temat duke i bërë mish-mash, përndryshe asnjëherë nuk ja ka qëlluar deri tani!


Kritikuesit e Kadare & Co. than se nuk duhen perdor kunder-faktik se cka do kishte ndodh po mos kishin ardh Turqit. Un jam dakort me kete argument, pra nuk e dim nese do kishim universitete ne shekullin e 16 po mos kishin ardh turqit sepse ka miliona faktore ndikues qe do e ndryshonin rrjedhen e historise neper drejtime te ndryshme. Por shoh qe ti ke adoptuar kete taktike te gabuar argumentimi, se nuk e dim cka do kishte ndodh po mos kishte shkel kembe turku.

[Gentiani]

Me sa di une ata qe mbeshteten pavaresin e plote ishin nje grusht intelektualesh e disa mijera te armatosur lehte, shum pak e te pa organizuar ne ushtri te mirfillte per te cliruar gjith Shqiperine. Shqiptaret nuk ishin rrit ne sistem shkollor qe te mesonte brezat me ndjenja kontemporare nacionaliste dhe solidariteti kombetar. Kishte me mijera pro-turq e mijera asnjanes. Per fat te mire, shpallsit e pavaresis ishin mjaft per te treguar fuqive te medha se duhet te krijojne nje shtet per shqiptaret. Sigurisht evropianet kishin dhe interesat e tyre po te pakten puna e diplomacis serbogreke u veshtiresua me levizjen nacionaliste shqiptare.



King_Gentius, për të mos e shëndërruar në njohje nga Dituri Natyre e Shoqërie, po e vazhdoj lidhur me taktikën e gabuar të argumentimit, dhe të shkruaj, që ti e fillove duke lëvizur dhe thirrur në ngjarje historike. Kur diskutojmë për "kryeveprën" Haxhi Qamilin të atij leckashkruesit gjirokastrit Kadare, pse e ndërlidhë lëvizjen e Pamvarësisë së Shqipërisë në teorinë e argumentimit tënd dhe kthehesh dy vite më parë?! Pse i prishë temën pra Kadaresë?



Pra mbeshtetja e Turqise do rezultonte ne humbjen tone dhe ne lehtesimin e diplomacise serbogreke per planet e tyre per tokat shqiptare.



Na e sqaro, ku ishin Turqit në periudhën e Haxhi Qamilit? Grekët piqnin e digjnin në Jug, Serbët e arritën Tiranën dhe ju ofruan Durrësit, Italianët morrën Sazanit, ndërsa Malazezët hynë në Veriun e Shqipërisë ? Në cilin territor të Shqipërisë gjindeshin turqit?

Shqiptarët edhe pa e mbështetur Turqinë iu ekspozuan terrorit dhe masakrave të fqinjëve të tyre dhe kjo është humbje dhe asgjë tjetër, pos humbje të popullatës shqiptare edhe atë në toka shqiptare.




Kritikuesit e Kadare & Co. than se nuk duhen perdor kunder-faktik se cka do kishte ndodh po mos kishin ardh Turqit. Un jam dakort me kete argument, pra nuk e dim nese do kishim universitete ne shekullin e 16 po mos kishin ardh turqit sepse ka miliona faktore ndikues qe do e ndryshonin rrjedhen e historise neper drejtime te ndryshme. Por shoh qe ti ke adoptuar kete taktike te gabuar argumentimi, se nuk e dim cka do kishte ndodh po mos kishte shkel kembe turku.



Jo fare e lehtë është kjo punë dhe nuk nevojitet teori argumentimi, i shikon njëherë fqinjët e Shqipërisë përskaj dhe mundesh ta paramendosh si do të ishte zhvilluar rrjedha e historisë. Gjatë sundimit të shtetit mesjetarë serbë, bile akoma pa shkelur Osmanët në gadishullin ballkanik, shqiptarët u janë nënshtruar terrorit të tyre. Vetëm duhet aktivizuar mbamendjen e zhvillimeve historike, pa pasur nevojë kalkulash dhe prognozash dhe pa aplikimin e teorisë së gjasës.

Po ja që tani nuk shkel këmbë turku, kush u ka faj shqiptarëve për zhvillimin e rrjedhave të tyre historike!

Më vjen keq, King_Gentius, por ke teori komplet steoretipike të gabuar mu sikur ai leckashkruesi Gjirokastrit. Haxhi Qamili ka kërkuar Babën - Turqit, edhe pse ata më nuk ishin aty, dhe kjo duhet të ishte më e dëmshme se terrorri dhe vrasja prezente e shqiptarëve nga Grekët, Serbët, Italianët dhe Malaziasit. Po, pra do të dilte nga Tema Kadareja, të mirrej me këto - ishte forma e argumentimit tënd. :wink: Ai ka dalur nga tema dhe koncepti dhe ja fut pikë së koti, komplet dhe në mënyrë bizare jashtë temave.

Mundemi ta vazhdojmë, por nuk ja vlenë dhe po e përsërisë që nuk ja vlenë, të mirret njeriu me temat e leckashkruesit gjirokastrit.

[King_Gentius]

King_Gentius, për të mos e shëndërruar në njohje nga Dituri Natyre e Shoqërie, po e vazhdoj lidhur me taktikën e gabuar të argumentimit, dhe të shkruaj, që ti e fillove duke lëvizur dhe thirrur në ngjarje historike. Kur diskutojmë për "kryeveprën" Haxhi Qamilin të atij leckashkruesit gjirokastrit Kadare, pse e ndërlidhë lëvizjen e Pamvarësisë së Shqipërisë në teorinë e argumentimit tënd dhe kthehesh dy vite më parë?! Pse i prishë temën pra Kadaresë?

Sic thash Kadareja po perqendrohet ne cka kan ber shqiptaret dhe jo te huajt, dhe besoj se kjo eshte nje menyre e mir per te nxjerre konkludime per identitetin e tyre. Keshtu duke permend cka ka ber nje grup shqiptaresh (shpallsit e pavaresis) nuk esht dalje nga tema. I permenda shpallsit e pavarsis se ti pyete cfar rruge duhet te kishin ndjek shqiptaret, Turqin (plani Haxhi Qamil) apo Serbin (plani Esat Pasha). Un thjesht te dhash opsionin e tret qe kishe harruar te permendesh.

Na e sqaro, ku ishin Turqit në periudhën e Haxhi Qamilit?

Sipas planit te Qamilit duhet te beheshim province turke, qe te merrnim flak bashk me turqin ne fund te luftes.

Shqiptarët edhe pa e mbështetur Turqinë iu ekspozuan terrorit dhe masakrave të fqinjëve të tyre dhe kjo është humbje dhe asgjë tjetër, pos humbje të popullatës shqiptare edhe atë në toka shqiptare.

Nuk besoj se humbja do ishte aq e madhe sa po te sillnim turqit mbrapa.

i shikon njëherë fqinjët e Shqipërisë përskaj dhe mundesh ta paramendosh si do të ishte zhvilluar rrjedha e historisë.

Mir o profet, ti i ditke me mire keto mesele.

Gjatë sundimit të shtetit mesjetarë serbë, bile akoma pa shkelur Osmanët në gadishullin ballkanik, shqiptarët u janë nënshtruar terrorit të tyre.

Me sa di un serbet kishin shkuar per dhjam qeni qe kur vdiq Dushani, dhe princat shqiptare filluan te merrnin me shum fuqi. Ne shekujt e fundit para osmanve te gjith ishin gati te hanin koken njeri tjetrit dhe jo ne baza strikte etnike, grek/serb/italian/shqiptare prandaj turqit e paten te lehte ti pushtojne te krishteret njeri pas tjetrin.

Po ja që tani nuk shkel këmbë turku, kush u ka faj shqiptarëve për zhvillimin e rrjedhave të tyre historike!

Shqiptaret

Më vjen keq, King_Gentius, por ke teori komplet steoretipike të gabuar mu sikur ai leckashkruesi Gjirokastrit. Haxhi Qamili ka kërkuar Babën - Turqit, edhe pse ata më nuk ishin aty, dhe kjo duhet të ishte më e dëmshme se terrorri dhe vrasja prezente e shqiptarëve nga Grekët, Serbët, Italianët dhe Malaziasit. Po, pra do të dilte nga Tema Kadareja, të mirrej me këto - ishte forma e argumentimit tënd. :wink: Ai ka dalur nga tema dhe koncepti dhe ja fut pikë së koti, komplet dhe në mënyrë bizare jashtë temave.

Me sa di tema nuk perqendrohej te kush na demtonte me teper, por identiteti i shqiptarve, po edhe po te ishte aty tema, mbeshtetja e Turqise do ishte humbje totale nga pikpamja shteterore.

Vertet serbogreket ben shum masakra mbi shqiptaret. Cfar tregon kjo per identitetin shqiptar, ishte perendimor apo lindor?

[Gentiani]

King_Gentius,

gjithnjë e më shumë je duke u shpërqëndruar nga tema, sa edhe atij leckashkruesit gati të ja kaloni.

Po pra, është dashur ta pranojnë identitetin e Venezillosit dhe të Janullatosit dhe tani qysh moti do të ishin në EU, NATO si dhe në të gjitha strukturat transantlantike si Vorioepir bashkë me Hellasin dhe Qipron! :wink:

Nëse i referohesh zhvillimeve historike, përcjell së paku periudhën kohore të zhvillimeve të atyre ngjarjeve.
Më mirë do të ishte opsioni i tretë shkruan ti, ai i pamvarësisë. Jo, jo opsioni i katërt do të ishte më i miri ai i Skëndërbeut, sepse nuk do të kishte më Turq në gadishullin ballkanik, dhe harron që 1914 solli tjera zhvillime në skenën botërore dhe nuk krahasohej më me 1912.

Po të ishte puna me thirrje dhe ftesa, Shqipëria qysh moti do të ishte anëtare në të gjitha strukturat e mundshme, të cilat i ka ftuar ajo ta pranojnë.

Po pra, tema ishte për identitetin, por për një "identitet" ndryshe që ju shqetëson nga ai për të cilin mundoheni ta godasni!

[Fshatari]

Ky asht identiteti i shprehun troç, pa gjuhë diplomatike, pa dorëzo, me pak fjalë, shkurt e kjart e shqip :

http://vids.myspace.com/index.cfm?fuseaction=vids.individual&videoID=1137283577
http://vids.myspace.com/index.cfm?fuseaction=vids.individual&videoID=1135345240
http://muzika.albasoul.com/artist.php?id=350
(S'jam fajtore pse jam shqiptare)

Ai, ajo që konteston këtë realitet asht vetë i "pa identitet". Shqiptarët janë çfarë janë; kanë identitet të afirmuem; janë popull i lasht indo-evropjan (evropjan të pastër): gjuha e tyre dëshmon për këtë.
E sa për fe : lë të dëgjojë "rapsodët"...!

[Arb]

Pas njohjes se Pavaresise se Kosoves nga bota perendimore, mund te konfirmojme identitetin tone Europian, gjate rruges se formimit te nje shteti te mirefillte Europian...