Çka thotë Kanuni i Lekë Dukagjinit për femrën? [Arkivi]

Arb

19-05-07, 19:21

Te mos i mohojme as keqinterpretojme vlerat tona kombetare Shqipetare!
(Ribotim)

KANUNI I LEKË DUKAGJINIT, VLERAT E TIJË DHE KEQPËRDORIMI I ATYRE VLERAVE SOT, NË SHQIPERI, NGA INDIVID TË VEÇANTË,
DHE NGA POLITIKA SHQIPËTARE, KEQPERDORIM I QELLIMSHEM!

Në periudhën më të vështirë për kombin dhe popullin Shqipëtarë, atëherë kur Shqipëria po pushtohej nga perandoria Osmane, ku po vihej në rrezik ekzistenca e kombit shqipëtare... Nën kujdesin e drejtpërdrejte të burrit të madh të kombit Shqipëtarë Lekë Dukagjinit, prijës i Dukagjinit, u mblodhën krerët më të shquar të burrërise dhe intelegjencës Shqipëtare të asajë kohe, ku bashkuan mendimet përfundimtare të tradites dhe zakoneve Shqipëtare në të gjitha fushat e jetesës, duke përpiluar atë dokument, ligj, per shtetin e kombin qe u quajt: ?KANUNI?.

Lekë Dukagjini e mori atë inisiative në atë moment delikat për fatet e Kombit dhe të popullit shqipëtarë, në një kohë kur shumë vënde të ballkanit dhe më gjërë, nuk kishin, jo vetem një Kanun ligjor të ngjashëm, por as norma zakonore të njohura gjërsisht në të gjithë kombin e tyre, e aq më pak në arenën Ballkanike, apo deri në dyert e perandorisë Osmane e me gjere...

Pra në atë periullë, kur ballkanit po i kërcnohej jo vetëm një barbari 500 vjeçare e sapo filluar, por po i kërcnohej edhe një asimilim dhe zhdukje totale e zakoneve, kulturave, traditave dhe e çdo gjëje të trashiguar gjatë shekujve nga ato vënde... Në atë pikë kulmore për historinë e Kombit Shqipëtare e shohim Prijësin e Dukagjinasve Lekë Dukagjinin, jo thjeshtë si një prijës i një krahine me tradita e zakone të hershme Pellazgjike-Ilire-Shqipëtare.

Por, si një njeri që vihet në krye të atijë misioni historik, humanitar, njerzor shqipëtarë, për të shpëtuar jo vetem kulturën, traditat, zakonet e popullit shqipëtarë, por për ti vënë gjoksin dhe ligjin zakonor tradicional kombëtarë shqipëtarë, përballë, armikut pushtues e shkatrrimtarë. Dhe per ti thënë se ne jemi shtet, komb më vehte, me zakonet dhe traditat tona që nuk guxon askush të na i shklasë. Në të njëjtën kohe duke mos pranuar dhe mos njohur asnjë llojë ligji as pushtimi prej perandorisë Osmane. Ligje të një pushtuesi që tentonte të zhdukte zakonet, traditat, kulturën e Kombit Shqipëtarë, për të vendosur ato të vetat...

Në atë periudhe delikate dhe mjaft të rrezikshme për popullin dhe kombin shqipëtare, Lekë Dukagjini me inisiativen e tije, bashkoj burrat më të mençur të trevave veriore shqipëtare. Bashkim në një kuvënd, në të cilin u shtruan në një diskutim të gjërë, traditat, zakonet, shekullore të popullit të thjeshtë, dhe nga ato mendime e vlersime u zgjodhën më të mirat dhe më të drejtat për ti bashkuar në një të vetëm e mbarë kombëtare, që do të quhej ?Kanuni?.

Emri Kanun, sic e ka spjeguar dhe At Gjergj Fishta, do të thote: ?Prerje e drejte?, pra vëndosje drejte për çdo njeri, si për atë që është i pasur apo i varfer, si për atë që është i njohur dhe i rrespektuar, ashtu edhe për atë që është njeri i thjeshtë dhe pa ndonjë prezencë në shoqëri. Pra Kanuni do ti gjykonte njësoj fajtorët dhe do tu jepte njësoj pafajsinë të drejtëve, të pafajshëmve... Pas atyre kuvendeve të gjata, të kryepleqve të malsinave, Dukagjinit, e krahinave të tjera, Lekë Dukagjini pas mbledhjes se mëndimeve të të gjithe kryepleqësisë Shqipëtare anë e mbanë.

Duke i bashkuar dhe seleksionuar në një të vetëm, nxorri të perfunduar ?Kanunin?, ku vete kryepleqesia Shqipetare e asaje kohe i dha titullin: ?Kanuni i Lekë Dukagjinit?. Për vetë meritën që pati ai burrë i madh i kombit në organizimin dhe bashkimin e perpunimin e atyre ligjeve e zakoneve shqipetare... Kanuni mori udhen e pa kthyeshme të historisë Shqipëtare. Ai ishte ?Kushtetuta? e parë kombëtare, ku i thotë botës dhe njerzimit, se populli Shqipëtarë është i kompletuar me ligjet e veta, bazuar në zakonet tradicionale shekullore Shqipëtare si dhe në themel të vet ka dhjetë urdhënimet e tënzot sipas biblës së shënjtë... Kanuni ishte për atë kohë një deklarim botrisht; se Kombi Shqipëtare është komb katolik, që i falet dhe i lutet Zotit, që njeh biblën e shënjtë dhe njeh ?Benë? sipas biblës e zakonit shqipëtare. Pra është një vënd Europian, që po deklarohej kundër nderhyrjeve ushtarake osmane në Shqipëri, në ballkan e më gjërë...

Që prej atijë momenti të daljes së Kanunit të Lekë Dukagjinit, pushtimi osman nuk do të ballafaqohej vetëm me qëndresën e armatosur të popullit Shqipëtarë, por dhe me fuqinë morale që u dha mbarë shqipëtarve vetë Kanuni me kodet e veta. Pra u dha atë mbështetje shpirtërore, unitet bashkimi e vllazërimi, pastërti e besë ndërmjet njëri tjetrit, shuarje të grindjeve e ngatrresave midis vllezërve Shqipëtare. U dha pra, një përsosmëri në motivimin e vetë jetës në të gjitha pikpamjet, u shtoj kujdesin dhe ndjeshmërinë ndaj të kqijave e padrejtsive...

Ne Kanun nuk thuhet se vriten femite as grate per gjak!
Nuk thuhet se izolohen grate as femijet per gjak!
Nuk thuhet se njeriu duhet ta vrase njeriun per fjale goje, per te shame e as per te rame!
Nuk thuhet qe kur ndodh nje vrasje duhet me ba vrasje tjeter...
Por thuhet askush nuk ka te drejte me ja marr jeten tjetrit, pervec ai Zot qe ja ka fal jeten njeriut!
Ai qe ja derdh gjakun dikujt duke ja marrun jeten i ka borxh jeten e vet, gjykimit te pleqve, te fisit, te shoqnise, te njerzise...(keto fjale i ke dhe ne bibel e Kuran).
Vrasja e njeriut te qet ne gjak!
Gjaku falet prej fisnikve, prej njerzve me njerzi!
Trimi din me fal!
Por falja ndodh vetem atehere kur vrasesi me nje pervujtesi pendimi te thelle para botes, njerzise, shoqnise dhe fisit te viktimes, para pleqve qe e pleqnojne ate vrasje, din me u perul me rrespekt pendimi dhe kerkon falje burrnisht!
Atehere falet gjaku!
Ligji Amerikan e vret njeriun, kur ja merr jeten tjetrit...
Pra vete Klintoni ka deklaruar se Kanuni i Lek Dukagjinit ka nje themel te ngjashem me kushtetuten Amerikane ne lidhje me mbrojtjen e jetes se njeriut, me rrespektimin e trinomit "Per Zot, e Fe e Atdhe"!
Kanuni kurre nuk e ka demtuar as Veriun as Jugun, por i ka shpetuar nga asimilimi nen perandorine e Osmanve, i ka shpetuar Shqiptaret per mos humbjen e gjuhes dhe te zakoneve Shqiptare...
Eshte interesante se te gjithe sulmuesit dhe pushtuesit e Kombit Shqiptare, gjene e pare qe kane tentuar te na zhdukin, ka qene Kanuni i Lek Dukagjinit sidomos pas shekullit 15-te, e perpara ka qene perpjekja per te na zhdukur zakonet tona, traditat kombetare shqiptare...ashtu beri dhe komunizmi, sa nuk i la Shqiptaret as te veshin rrobat kombetare as ne dasma e as kur i percillnim per ne varre...
Ne se deshiron te jesh njeri me moral njerzor e burreri e fisnikri shqiptare, Rrespekto lirine dhe te drejten e tjetrit ashtu sic do te deshiroje te ta rrespektojne te tjeret ty!
Ajo eshte baza e themeli biblik i Kanunit.
Kanuni eshte Bibla Shqiptare, vepra me e shenjte e kombit Shqiptar!

Ne se do rrespektohej Kanuni, nuk do te rrembehej asnje vajze as grua ne Shqiperi e te dergohej per prostitucion!
Nuk do te izoloheshin as gra as femije per gjaqe e as ngatrresa!
Ato qe i quajne gjaqe, nuk jane te tilla, pasi nuk quhet vrasje per gjak pse e vret njeriun kot ne rruge me i vjell portafolin, apo me i plackit makinen, apo me i rrembye femijen!
Ai qe ben ato krime kur i vjedh femijen tjetrit ose e vret familiarisht per ti rrembyer vajzen, si duhet te quhet ajo ngjarje .... ? Dhe ai ka borxh ..
Patjeter i ka borxh familjes se viktimave dhe ligji duhet me vepru urgjent deri me e denue me vdekje ate barbar!
Por kur ligji hesht se eshte ligj komunist anti-shqiptare qe i interesojne vrasjet e mafjozitetet midis shqiptarve... Atehere duhet qe atij lloj krimineli me ja vesh kokes familjaret e viktimave...sic ishte rasti ne Lushnje para dy tre vitesh kur nje kriminel vret dy prindrit e vajzes dhe e plagos vajzen,,, pse deshi ta rrembeje per ta derguar si prostitute...
Kanuni eshte rregulli qe kerkohet, ligji qe duhet te zbatohet, kur ligjet nuk veprojne, apo jane bere qellimishte te buta per te toleruar kriminelet...atehere hyn Kanuni automatikisht ku mbron individin, familjen, shoqerine e kombin...
Kanuni ka qene dhe eshte shpetimtari i kombit shqiptar ne periudhat e pushtimeve te huaja...
Sa here te ngrihet Kanuni, duhet ta kemi te qarte qe nuk ka shtet, nuk ka qeveri, nuk ka ligje dhe zbatuesa te ligjeve, por ka mafjoze qe abuzojne me Kanunin, duke i cilsuar vrasjet qe ben mafja si Kanunore...Ashtu sic e cilsoj nanosi vrasjen e Azem Hajdarit, si Kanunore...ndersa vrasjen e realizoj mafja e Nanosit dhe e Metosit, per inresa politike, ku me vone mafjozisht i ekzekutoj dhe shoket e vet te organizimit te asaje vrasje...!
Vlerat e Kanunit jane diskutuar e vendosur nga njerzit me te mencur te historise tone kombetare Shqiptare...para te cilve perandorite qe thyen qafen apo diktatura qe po perpelitet neper vilat e restorantet e nanosve...jani nje hic para atyre vlerave njerzore qe permban ne vetvete Kanuni i Lek Dukagjinit!

Shkruar nga Llemadeo Dukagjini
2003.

Arb

19-05-07, 19:24

Përmbledhje e Shpejtë e Kanunit të Lekë Dukagjinit!

Kanuni është një monument kulturor historik i së drejtës tradicionale të shqiptarëve. Shqiptarët kanë trashëguar deri në shekullin e 20-të dy kanune: "kanunin e lekëve" - Kanunin e Lekë Dukagjinit, që kishte pushtet në viset mbi lumin Drin; "kanunin e gegëve" - Kanunin e Skënderbeut, që kishte pushtet në gjithë pjesën tjetër të Shqipërisë veriore. Në viset jugore të Shqipërisë e drejta zakonore tradicionale ka mbërritur fragmentare. Modeli më i plotë i organizimit tradicional të jetës së shqiptarëve është Kanuni i Lekë Dukagjinit.

Kanuni nuk kishte vlerë pa kuvendin, pa pleqtë e stërpleqtë, pa dheun që mblidhej për të ndarë të drejtën. "Canon et convente", kanun e kuvend (marrëveshje), ky është thelbi i së drejtës zakonore shqiptare. Vetë fjala "kanun" është huazuar nga greqishtja "canon", që do të thotë rregull, kufizim. Po ashtu edhe fjala "kuvend", që do të thotë "parlament", është huazuar nga një rrënjë neolatine "convente", marrëveshje.
Tradita vendëse e zgjidhjes së problemeve të së drejtës është dëshmi lashtësie e qytetërimi. Vetëm një popull i ngulitur prej kohësh mund të arrinte të përpunonte në atë shkallë me të vërtetë të lartë elementët e vetëdisiplinës dhe të autopërgjegjësisë. Një popull që arrin të krijojë një kod të normuar bashkëjetese duhet të ketë zotëruar më parë një kulturë të ngulitur etnike. Një mënyrë bashkëjetese e pranuar pa kushte nga të gjithë do shekuj të tërë të rregullohet me norma të njësuara. Kanuni shpreh ekzistencën e një jete urbane qytetare dhe të një ndërgjegjeje bashkësie të hershme.

Kanuni i malësisë, që lidhet me emrin e Lekë Dukagjinit, por në shumë elementë mund të jetë edhe më i vjetër se kjo figurë e njohur e historisë, është një univers juridik i lashtë, nënshtresa të të cilit, për nga burimi, shkojnë deri në antikitet. Formulat e betimit nuk zënë në gojë hyjnitë me emër. Betimi "për qiell e dhe", "për kët? gur", "për kët? peshë", "për kët? bukë", shpreh një besim mitologjik. Vetëm një gjë me të vërtetë shumë e vyer mund të kapërcente shekuj të tërë për të ardhur gjer në ditët tona. Këto betime janë të njëjta me ato të grekëve të vjetër: Për Uranin (për qiellin), për Demetrën (për tokën) etj. Dhjata e re ia ndalon kategorikisht birit të njeriut të betohet për to. Kurse betimi për bukën të kujton kultin hebraik për "manna-n", ushqimin e shenjtë hyjnor.
Ishte ky kanun jo vetëm e drejta e rregullimit të bashkëjetesës (convente), por edhe e drejtë familjeje, e drejtë civile, e drejtë pune e procedure, një ansambël i vërtetë drejtësie, ku përcaktoheshin në mënyrën më të sintetizuar raportet e njeriut me familjen, me fisin, me miqësinë, me flamurin e me atdheun.
Dihet se normat morale, rregullat e ndërtimit të jetesës së përbashkët, në popuj të ndryshëm, sipas përkatësisë së tyre fetare, janë identifikuar shpesh me përcaktimet e librave të shenjtë. Tek shqiptarët nuk vihet re një gjë e tillë. Kategori të tilla themelore të etikës popullore, si nderi, dinjiteti, respekti, mirësjellja, mikpritja etj. ndër shqiptarët janë përcaktuar nga "nomet e të parëve".

1. Barazia dhe Pabarazia në Kanun
Me gjithë ashpërsinë e tij, Kanuni ka mundur t?i mbajë shqiptarët në kushte të një barazie të rreptë ndaj rregullit, "qoftë edhe i Gjomark", që do të thotë, qoftë dhe i shtëpisë që kishte për detyrë mbikëqyrjen e kanunit. Sipas kanunit, "jeta e të mirit asht nji me jetën e të keqit", dhe "gjaku shkon për gisht", që do të thotë të njëjtën gjë.
Shkrimtari I. Kadare ka folur për hapësirën juridike tradicionale të popullit tonë, të ruajtur në Kanunin e Lekë Dukagjinit, duke vënë në dukje një gjymtim të saj, përjashtimin e gruas nga çdo lloj veprimtarie që kishte të bënte me përcaktimin, ndarjen, dhënien apo fitimin e së drejtës, duke përfshirë edhe kuvendin në odën e miqve. Kanuni, del nga barazia edhe në një përcaktim tjetër: të pozitës së privilegjuar të klerit në kuvend. Kanuni sanksionon që "prifti nuk bjen më gjak e nuk çohet në be" (nyje 4, § 10). Edhe "me ndollë qi meshtari të çohet në be, a për me dlirë vendin a për porotnik (dëshmitar), ky vetëm do të njihet e do të zehet për 24 vetë" (po aty). Po kështu, sanksionohen edhe favoret e kishës si institucion. Ajo "nuk giobitet e s?ka peng më kend" (nyje 1, § 2), pra, qendron mbi kanun. Kanuni i Lekë Dukagjinit, sikurse të gjithë kanunet, është produkt dhe pasqyrë e së drejtës feudale. Dy përjashtimet prej barazisë: përjashtimi i kishës prej detyrimit ndaj bashkësisë (krahinës, flamurit) dhe pozita jashkëkanunore e gruas, janë gjurmë të kohërave mesjetare. Të tjerët, "me qenë edhe i kullës së bajrakut", i nënshtrohen njësoj të njëjtit rregull. ("Edhe pse pari a krye, pengun do t?a lëshojë n?dorë të pleqve e t?vogjlis, po bani kush vaj me të"- nyje 141 § 1014). Paragrafë të tillë, si "çmimi i jetës së nierit asht nji" (nyje 124, 1 887); "secili mbahet rrumbull katërqind derhem në kandar (në okë) të vet" (§ 889); përmbajnë një barazi të ashpër të njerëzve.
Mund të pohohet pa druajtje se barazia e rreptë që ka sanksionuar e marrë në mbrojtje kanuni është një vlerë e kryehershme e tij, natyrisht paramesjetare.
Në anën tjetër, edhe privilegjet e pabarazitë e kanunit janë relative. Sepse në traditën shqiptare kanuni nuk mund të ndahej nga kuvendi. Çfarë e ndalonte njëri mund ta lejonte tjetri. Çfarë e lejonte njëri, mund ta pezullonte tjetri. Ndonëse kanuni e nënçmonte e nuk e lejonte gruan të rrinte në odën e burrave, shpesh kuvendi e ka pranuar atë, duke i vlerësuar mençurinë dhe zotësinë për të ndarë të drejtën.

2. Mikpritja në Kanun
Kanuni ka sanksionuar kultin e mikut dhe të mikpritjes tek shqiptarët. Kulti i mikut shenjohet në përkufizimin e shtëpisë, si "e zotit dhe e mikut" ("Shtëpia e shqiptarit është e zotit dhe e mikut"). Në kanun zoti dhe miku para shtëpisë barazohen. Nuk mund të ketë hyjnizim më të madh se ky për mikun. Kulti i mikut, i shprehur edhe në formulime të tilla, si: "shtëpia e shqiptarit - e mikut dhe e shtegtarit", "dera e shpisë i hapet kujdo qi ia msyen, me kenë edhe përdersi" (lypsi), përmban një mendësi të lashtë, parakristiane, judaike, biblike, që vjen prej kohërash profetët mund të shfaqeshin në dyer besimtarësh me rrobën e një shtegtari të mjerë. Në mendësinë e shqiptarit, miku që troket në portë duhet pritur me të gjitha nderet që i takojnë, sepse "nuk dihet a asht lypsi a shenjti".
Në traditën shqiptare miku nuk kërkon leje për të hyrë në një shtëpi, por "ia mësyn", që do të thotë se i zoti i shtëpisë është i detyruar t'ia hapë portën me dëshirë të vet, sepse, për ndryshe, miku ka të drejtën e vet "me hy".
Privilegji më i madh i mikut në kanun është ndorja. Kjo do të thotë se miku nuk bjen në gjak dhe është i mbrojtur prej hasmit sa kohë që "asht me bukë të të zotit të shtëpisë". Nëse miku binte në pusinë e hasmit, mjafton të thërriste: "jam me bukë të filanit" apo "jam ndorja e filanit" - domethënë e të zotit të shtëpisë që e kishte pritur, dhe kjo i jepte siguri, i shpëtonte jetën, i hapte rrugën.

....

Arb

19-05-07, 19:24

3. Nderi në Kanun
Nga kohëra shumë të hershme vjen përmes kanunit kulti i nderit. Nderi tek shqiptarët ndryshon nga kodet e kalorësisë europiane të pragut të Rilindjes. Bëhet fjalë për një nder të ashpër, por dinjitoz e madhështor në ashpërsinë e tij. Nderi në kanun nuk është një kategori morale në kuptimin e ngushtë. Për kuptimet e ngushta kanuni kishte ndalime të tjera. Një familje shqiptare, para se të vendoste pranimin e një krushqie të re, duhej të hetonte nëse largësia midis brezave të gjakut e të tamblit (në linjë mashkullore dhe femërore), ishte më shumë se shtatë breza. Kishte rajone që duhej të kalonin 12 breza.
Për vendin që i ka dhënë popullsia malësore nderit, që shkrinte dy kulte, atë të bujarisë (të mikut) dhe të urtësisë (të pleqve), mjafton t?u referohemi dy paragrafëve të njëpasnjëshëm të kodit:
"Ndera e marrun ka gjakun" (nyje, § 598);
"Ndera i merret burrit me i than kush se rren faqe burrave në kuvend".
Vetë kuvendi i burrave ka etikën e vet të mbipushtetshme, që përbën kodin e spektaklit, të një spektakli që shfaqet gjithnjë vetëm një herë dhe nuk përsëritet më, të një spektakli që nuk njeh provë gjenerale. Eshtë kjo etikë që ka krijuar atë dendësi të mendimit përherë të pranishëm në bisedën malësore, atë mirësjellje fisnike, atë dialog aq të kulturuar, që vë në peshë urtësitë dhe mban në eficiencë të plotë mekanizmin e kërkimit të së vërtetës.
"Shqiptari rron për dy gisht nder", "Dy gisht nder e faqen e bardhë", janë dy përcaktime themelore për nderin në kanun.
Nderi në të drejtën zakonore shqiptare është e kundërta e turpit. Po të krahasohen "zonat" e nderit dhe të turpit në kanun, del se hapësira e nderit ka qenë shumë e ngushtë dhe brenda kësaj hapësire njeriu shqiptar duhej të krijonte individualitetin e tij. Kjo sepse kanuni përmban një varg të gjatë ndalimesh e tabush, që e mbronin njeriun prej "zonës së turpit".
Nderi bën shtëpinë, thuhet në kanun, por shtëpia nuk bëhet me një brez. Për të ngritur një shtëpi duhet një faqe, domethënë tre breza nder radhazi.
Pushteti i nderit mbi shqiptarin ishte mbi pushtetin e faltores dhe të shtetit.

...

Arb

19-05-07, 19:25

4. Besa në Kanun
Me kultin e nderit është i lidhur kulti i fjalës së dhënë, ose, siç njihet ndër shqiptarët, "kulti i besës". Kjo është një fjalë që nuk ekziston në shumicën e gjuhëve të botës. Në gjuhët ballkanike ekziston si fjalë e huazuar nga gjuha shqipe. Shpesh, në përkthime prej shqipes, fjala "besë", duke mos pasur barazi kuptimore me një fjalë a frazeologjizëm të gjuhës tjetër, jepet në formë shënimesh shpjeguese, si një dukuri e botës shqiptare, si albanizëm.
Besa, ose kulti i fjalës së dhënë, lidhet në burim me mitin biblik të fjalës: "Në fillim qe fjala!". Më parë se të ishte shkrimi, kontrata, marrëveshja, noteria, gjyqi, shteti, popujt, njeriu, bota vetë, ishte fjala. Ky kult madhështor, i cili, në popujt euro-perëndimorë, pak nga pak mori karakterin e një idiome fetare kishtare, tek shqiptarët ruajti gjurmën e burimit.
Lidhja në fjalë (për fjale) përbënte për kanunin autoritetin më të lartë. Të gjitha marrëdhëniet: në gjini, në fis, në famulli, në bajrak dhe në nivelin e bashkësisë etnike, madje edhe marëdhënie ndëretnike, mbaheshin në fjalë.
Besa është testamenti moral i shqiptarëve qysh prej periudhave mitologjike. Dy baladat më të rëndësishme të folklorit shqiptar, me motivin e murimit dhe motivin e ringjalljes (flijimi për ngritjen e një ure dhe ngritja e vëllait nga varri për të kthyer motrën në familje) lidhen me mbajtjen e fjalës së dhënë.
Në kanun thuhet se "e folmja asht e falme": çfarë premtohet, duhet të kryhet.
Besa shqiptare, e njohur tek bullgarët dhe rumunët pikërisht me emrin "besa", kurse tek sllavët e jugut si "arbanaska vjera" (fj. për fj. "ajo që besojnë shqiptarët") është virtyt themelor i tyre, trashëguar prej të parëve.

5. Kanuni ose "Jus Albanicae"
Shqipëria qe e pushtuar për pesë shekuj nga perandoria otomane, por Kanunin ajo nuk arriti ta nënshtrojë. Në shekullin e 19-të në Shkodër funksiononte një zyrë e veçantë, që njihej me emrin "Xhibali", dhe që kishte për detyrë të hetonte se ku nuk përputheshin ligjet e perandorisë dhe të sheriatit me kanunin, për t?u tërhequr para konfliktit. E drejta zakonore shqiptare mund të jetë e vetmja ndër ato të popujve ballkanikë që mbeti si e drejtë paralele. I. Kadare, në një ese të tij, figurativisht këtë e ka quajtur "jus albanicae".

Sot kanuni është një "opus finita" një herë e përgjithnjë, është "një botë e mbyllur". E. Çabej, qysh në vitin 1935, në veprën "Elemente të literaturës dhe të gjuhës shqipe", e përfshiu Kanunin në antologjinë e vlerave letrare të përzgjedhura për nevojat e shkollës. Në këtë parashtresë Kanuni gjithashtu do të shihet si një botë juridikisht e mbyllur dhe artistikisht e pasur. Kanuni u përcoll nga brezi në brez me të njëjtin mekanizëm si gjuha apo folklori, si një traditë orale, në qarkullim të shumëfishtë gojor.
Kanuni nuk u botua dot deri në dekadat e para të shekullit që jetojmë. Kjo ka shpjegimin e vet. Në radhë të parë, nuk duhet harruar që e drejta zakonore e malësisë pothuajse gjithnjë ka qenë një e drejtë ilegale, që nuk njihej nga pushtetet zyrtarë, sado kalimtare që kanë qenë. Përveç kësaj, kanuni mësohej përmendësh si një trashëgim kulturor i madh, njësoj siç mësoheshin rapsoditë, legjendat, rrëfenjat. Ai ishte edukata juridike dhe ndërgjegjja juridike e malësorëve, zgjedhja e përbashkët e mënyrës së jetesës. Mbi bazën e tij ndërtohej e ndryshohej morali. Prandaj pasqyrimi i vlerave shprehëse të bisedës në odën e miqve, i frymës së përcaktuar të procedurës dhe rregullave të saj të brendshme, duke dëshmuar qytetërimin e popullit tonë, mbron historinë e sulmuar të tij, pra, mbron të drejtën e ekzistencës dhe të zhvillimit të lirë të tij.
Një popull që e ka rregulluar me norma të njësuar bashkëjetesën që së lashti, një "popull me aftësi të shquara ligjvënëse", siç do të shprehej Kadareja; tregon se ai di të vetëqeveriset, pa pasur nevojë të marrë mësime dhe shansi i tij nuk gjykohet nga momenti i krizës. Shansi i tij mund të jetë përpara.
Vepër e përbashkët e një populli të tërë, e përvojës historike shumëshekullore të tij, kanuni është lidhur ngushtë me emrin e një duke të përmendur të arbërve të shekullit të 15-të, me emrin e Lekë Dukagjinit. Kronikat e kanë treguar atë si një nga figurat e shquara të qendresës antiosmane, prijës e komandant të malësorëve, bashkëluftëtar të Skënderbeut. Por edhe pa këto cilësi, pa trimërinë dhe titujt e fisnikërisë që i atriubon historia, pa pjesëmarrjen në luftërat për mbrojtjen e trojeve arbërore dhe vetëdijen e të qenit arbër, Lekë Dukagjini do të mbetej njësoj i lavdishëm nëpër kohëra vetëm me atë nder që i bëri populli duke preferuar në vend të anonimatit emrin e tij si autor për kanunin e malësisë.
S?ka dyshim që as Lekë Dukagjini dhe as ndonjë individ tjetër nuk mund të kishte një aftësi të tillë prej ligjvënësi, sa të hartonte një - asnjë fjalë tjetër nuk do të ishte kuptimisht e mjaftueshme - një univers të tërë juridik, lakonik e të kompletuar, siç është kanuni i malësisë. Shumë-shumë, ai mund të ishte një Gjeçov i pesë shekuj të shkuar, por një Gjeçov që e sistemoi me gojë e jo me shkrim të drejtën arbërore. Ajo u përcoll nga një shekull në tjetrin si një testament juridik. Në mesjetë, në epokën e qendresës së madhe ndaj perandorisë otomane, ndoshta u bë normimi i parë i saj, duke e ngritur atë mbi kanunet me përdorim të ngushtë krahinor. Integrimi politik i arbërve përballë rrezikut të përbashkët sigurisht e lehtësoi këtë proces.
Një karakterizim lakonik i ka bërë kanunit gjuhëtari i shquar E. Çabej, në një nga punimet e tij më të hershme, pikërisht në tekstin "Elemente të gjuhësisë e të literaturës shqipe", botuar më 1935. Në këtë libër ai thekson shprehimisht:
"I ndjeri baron Nopsca ka lënë edhe ky një vepër dorëshkrim mbi kanunin. Pas këtij dijetari burimi i kanunit duhet kërkuar në ligjet gjermane të Langbardëve, të cilat hyjtën në Shqipëri me anën e Venetikut. Mirëpo ne jemi të mendimit se nga ekzistenca e gjurmëve të forta të kanunit në Labëri na del një vatër e re e këtij ligji në Shqipërinë Jugore. Me këtë del i besuarshëm një burim mjaft i vjetër dhe shqiptar i këtij kanuni. Përveç kësaj ky kanun duhet krahasuar, besojmë, jo vetëm me ligjet gjermane të Italisë, por edhe me ligjet e popujve të Ballkanit".
Për herë të parë kanuni u mblodh, u sistemua dhe u botua në shqip prej at Shtjefën Gjeçovit në vitin 1933. Gjeçovi ishte një prelat i shquar i kishës romane, prift i urdhërit franceskan, që jetoi midis malësive të veriut dhe ishte në kontakt me veprimin e së drejtës së kanunit mbi marrëdhëniet në shoqëri. Kanuni kishte pushtet jo vetëm mbi autoritetet laike, por edhe mbi kishën, sido që të pjesshëm. Gjeçovi kishte kulturë të shëndoshë filologjike, teologjike, arkeologjike dhe juridike. Ai përktheu vepra të letërsisë botërore në shqip dhe shkroi letërsi origjinale vetë. Ishte një prej koleksionistëve të parë të gjetjeve arkeologjike shqiptare. Fati i koleksionit të tij nuk dihet. Kanuni i Lekë Dukagjinit u përkthye fillimisht në gjuhën italiane, pastaj serbisht, frëngjisht, rusisht, anglisht dhe në ndonjë gjuhë tjetër.

Shkruar nga Dr. Shaban Sinani

Arb

19-05-07, 19:25

Kur mungon shteti, publiku merr rolin e tij
Fenomeni i gjakmarrjes është rishfaqur edhe në Korsikë të Francës apo në Jug të Italisë

Autori i Lajmit: Ismail Kadare
Ismail Kadare, shkrimtari i njohur shqiptar, i cili gjatë gjithë jetës së tij ka qenë njëri prej intelektualëve, që ka orientuar gjykimin e shoqërisë sonë për problemet më kardinale, ka pranuar gjithashtu të flasë në lidhje me fenomenin e gjakmarrjes, duke e cilësuar atë si një turp. Në intervistën e tij të mëposhtëme, gjeniu i letrave shqipe kërkon ngritjen në këmbë të opinionit shoqëror dhe zgjimin e institucioneve shtetërore për të shpëtuar gratë e fëmijët nga kjo tragjedi qindravjeçare. Në këtë bashkëbisedim të shkurtër, Kadare shpërndan gjithashtu edhe konfuzionin mbi historikun dhe prejardhjen e fenomenit të gjakmarrjes. Dhe, ndërsa shumë analistë apo psikologë kërkojnë ta paraqesin gjakmarrjen si një epidemi thjesht shqiptare, Kadare sqaron se ajo është dukuri ballkanike dhe, madje, mbarëbotërore. “Ende sot ka zona në Korsikë të Francës dhe në Jug të Italisë që e vuajnë këtë fenomen”, shprehet ai. Dhe, duke kërkuar rrugët e zgjidhjes së problemit, Ismail Kadare kërkon bashkëpunimin e shtetit me shoqërinë civile dhe strukturat ndërkombëtare, në mënyrë që kjo epidemi të mos rishfaqet më në Shqipëri.

Zoti Kadare, a është gjakmarrja një dukuri e trashëguar ballkanike apo pjesë e tranzicionit të një shoqërie që nuk gjen rrugën e duhur?
Gjakmarrja është një dukuri e vjetër, jo vetëm ballkanike, por universale. S’është e vërtetë se është veç specialitet shqiptar, siç paraqitet. Gjakmarrja vjen nga antikiteti grek.
E kam thënë disa herë që një pjesë e tragjedive greke e trajtojnë këtë dukuri universale, që njihet në të gjitha vendet. Është mëkat që shqiptarët ta pranojnë këtë si fenomen negativ veç të botës së tyre. Prandaj, duhet ta kemi të qartë të gjithë, dhe pse është e vërtetë se këtu ka vazhduar më gjatë si institucion, por vazhdon ende edhe në Korsikë të Francës, në Jugun e Italisë dhe po ashtu edhe në zona të veçuara të botës.

Si do ta shihnit sot librin tuaj “Prilli i thyer”, që flet për gjakmarrjen?
Gjakmarrja sot në Shqipëri, mendoj se e ka shpjegimin si reaksion kundër ndalimit të rreptë me ligj që i bëri komunizmi dhe më pas u muar si “zakon i mirë” që duhet të ringjallet. Por është zakon që s’duhej të ringjallej. Kjo që po ndodh, s’ka të bëjë me kanunin shqiptar dhe është shumë barbare dhe kryhet me kallashnikov. Është një gjëmë e zezë, e trishtueshme dhe duhet të mbyllet, se është turp për kombin shqiptar sot. Ngujimi i qindra grave dhe fëmijëve në shtëpi për shkak të gjakmarrjes, është një e tmerrshme dhe e pabesueshme.

Cili do të ishte interpretimi i juaj për Kanunin?
Ky është një kod zakonor i vjetër, i lindur në rrethana të caktuara historike. Në mungesë të shtetit, është opinioni publik që merr rolin e tij. Kjo është bërë pjesë në historinë e popullit shqiptar. Ky është një kod i përdorur që s’duhet të ekzistojë në kohë moderne. Nga ky kod kanë kaluar shumë popuj.
Por, Shqipëria është e vonuar. Opinioni ynë duhet të bëjë çmos dhe emancipimi ynë duhet ta përjashtojë këtë kod, se ne kemi institucionet juridiko-shtetërore. Sigurisht, ky kod është bërë pjesë e historisë së kaluar. Për atë kohë nuk gjykohet as i mirë, as i keq.
A ka të bëjë fenomeni i gjakmarjes dhe heqja e dënimit me vdekje me problemet e integrimit të Shqipërisë në Europë?
Ka mendime të ndryshme, por nuk mendoj se është shenjë e demokratizimit të lartë heqja e dënimit me vdekje, sikurse s’është shenjë e kundërt, vënia e tij. Çdo shtet ka marrë nga rrethanat e veta.
Europa e ka gjykuar kështu dhe mendoj se ne iu jemi bindur parimeve europiane. S’ka asgjë të keqe. Shtetet e Bashkuara të Amerikës e mbajnë këtë dënim. Ky është një shtet demokratik që mund të jetojë me këtë kod, sikurse mund të jetojë fare mirë edhe me heqjen e tij. Nuk besoj se ka ndonjë rëndësi kaq të madhe, sa i japin. Nuk zgjidh kaq punë, sa i japin rëndësi.

Si mund ta komentoni faktin, që Kanuni vazhdon të funksionojë edhe pas vitit 1912, kur shqiptarët themeluan shtetin e tyre ligjor?
Kjo është drejtësi paralele, që nuk mund të bashkëjetojë me drejtimin e shtetit, në asnjë vend dhe në asnjë rend shoqëror. Është e vërtetë se kanuni i respoekton rregullat deri në mani, por ato janë rregulla zakonore. Dhe rregullat zakonore kanë ndryshim nga rregullat shtetërore. Mund të pajtohen në një pjesë, por s’mundet të që kanuni të sfidojë rregullat shtetërore, ose penaliteti shtetëror të kryhet, duke u zëvendësuar nga Kanuni.

Data e Publikimit: 03/09/2004

Arb

19-05-07, 19:26

Kanuni eshte quajtur Kushtetuta e Pare Shqipetare.
Une nuk harrij te kuptoj pse kaq egersi ne komunikim? Kanuni i Lek Duakgjinit ka gjera shume te mira qe sikur te zbatoheshin dhe sot do ishte ndryshe ashtu siç ka dhe te keqija si gjakmarrja.NUk mund te gjykohen sot difektet e tij sepse eshte shkruajtur 500 vjet me pare kurse tani behen ligjet pa vlere brenda nje viti.

Po shkruaj disa gjera qe jane te shkruajtura ne Kanun.

FAMILJA.
Familja âsht nji të mbledhun gjymtyrësh, të cillët gjallisin nen nji kulm, qellimi i të cillvet âsht të shtuemt e gjindes nper mjet të martesës, të mkambunt e tyne kah zhdrivillimi i shtatit e kah zhvillimi i mendes e i shises

MARTESA.

M’u martue më kanûn do’ me thânë m’u bâ shpí, me i a shtue shpís nji rob mâ teper, sá per krah të pûnve, sá per të shtuem të fmive.

SHPI, GJÂ E PRONE.
132. Në themel xêhet shpija, po kje kullë, mëdheskë a ksollë, mjaft qi të két carânin e votres e të qesë tym

PÛNA.

§ 289. Pûna e largon udhen e madhe, porsè s’mund e qesë nd’ ujë, kû mbytet bagtija, në shkallë (shkamb), kû then qafen bagtija. (Shif Nye LXIII, «Udha e madhe» § 271.)

TË DHÂNUNAT.

§ 499. Kanûja e malevet nuk njef uhá me shtojca fitimesh (Fajde).

NDERA VEHTJAKE.

§ 593. Kanuni i Malevet të Shqypnís nuk e veçon nierin prej nierit. «Shpírt per shpírt, se duken e falë Zoti».

DÂMET.

§ 738. «Dâmi ká çmim, por jo giobë».

FJALA E GOJËS.

§ 520. Giûha âsht tulit e gjithshka bluen.

§ 521. Fjala e gojës s’ême hîn në vesh të tjetrit, e i treti e perdoron për rrênim të kuej, un rrî e tallem.

§ 522. Fjala e ême në shkaktofët vrasë të përgjegjme un rrî e zgerdhîhem; nuk mund të më kapë kush për pûnë të liga, qi shkaktoi goja e ême.

§ 523. Aj, qi shkon tuj mjellë e tuj hapë fjalë të kqija e gergasa herë per njanin herë per tjetrin, me gojë të kanunit thirret »Argat i keq«. As e thrret kush në pûnë, as i nep kush rrogë.

§ 524. A fola a s’fola, goja nuk vulosë gjâ. - Fjalët e sterkqive kanûja s’i mêrr para sysh.

Oroe: Shênjimin e fuqín e fjalës së folun në hov të vrasës e shka don me thânë »Fjala peng«, me kohë do të zhvillohen.

Tek fjala jane te perfshira keto:

Mohi

§ 525. Mohues thirret aj, i cilli nuk i vêhet zhgarkimit as shpifjes, kje per ndo’i dâm, per vjedhní aper ndo’i vrasë, etj.

§ 526. Të germushunat e kercnimet prej njij hamendje kanûja s’i bán. - Mohuesit nuk mund t’i hypet në qafë qi të lajë, pasë e pá pasë, per çdo zhgarkim e shpifje.

§ 527. Mohuesi vetem atbotë bjen në faj, kúr ky mos të duej me ardhë n’arsye.

§ 528. Zhgarkuesi e shpifsi e bjen n’arsye mohuesin me pleq e me peng.

Beja

§ 529. Beja âsht nji sjellje besimtare, per mjet së cillës nieri, tuj dashtë me dalë së keq prej njij zhgarkimi të dhûnshem, do të perkasë me dorë nji shêj besimi, tuj e grishë êmnin e Perendís në dishmí të së vertetës.

§ 530. Kjo dorë beje âsht e pelqyeme prej kanunit të Malevet të Shqypnís si per të dlirun prej zhgarkimesh, si edhè per të lidhun besë.

§ 531. Bén nëgojësh kanûja as s’e pelqen, as s’e tumirë; e per të dlirun prej zhgarkimesh lypet doemòs qi të bâhet beja mbë nji shêj besimi e të perkitet me dorë.

§ 532. Beja e Shqyptarit ká dý pûnë para sýsh: a) thrret Perendín në dishmí të së vertetës; b) i nenshtrohet randimit të ndeshkimevet të perjetshme e giobës së kohshme kah kanûja.

§ 533. Beja e Malevet të Shqypnís âsht dý mndyrësh:

a) beja mbë »gúr«, me Kanû;3
b) beja mbë Kryq a mb’Ungjíll.
§ 534. Beja mbë »gúr« kah kanûja âsht nder mâ të randat e mâ të mndershmet bé, qi njef Shqyptari i Malevet.

§ 535. Kanû âsht qi, po desht me u dlirë prej njij zhgarkimi mohuesi, do të bâjë bé a mbë »gúr«, a mbë Kryq e Ungjíll.

§ 536. Betarë a Poronikë njehen disá »dorë bejet«, qi do të perkasin Ungjillin, e disá tjerë lêhen per me ndigiue bén në Kishë. (Dukagjini)

§ 537. Bét mbë »gúr« bâhen:

a) per me u dlirë prej njij zhgarkimi;
b) per me u lidhë me besë kundra hjeksive e trathtive të vendit;
c) per me ndêjë gati me u bâ báll kercnimeve e rreziqeve të perbashkta.

Me thote ndonje se ku jane te keqijat ketu?

Sikur gjerat te hecnin sipas ketyre fjaleve sa ndryshe do ishte.

luckyman

19-05-07, 20:49

Me miré i vdekur sesa i shkelur ne BESE e NDER...(thoté Leké Dugagjini)

E kta te cilet e shajné Kanunin nuk kané as Besé e as Nder.

Njefsha miré per ju.

Albanian eX|PerT

19-05-07, 21:31

Djema e keni gabuar adresen, tema nuk eshte: "Ligjet e dobishme te Kanunit te Leke Dukagjinit" porse tema eshte: "Cka thote Kanuni i Leke Gjukagjinit per femren", dhe une solla citate ku diskriminohet dhe poshtersohet dhe i merren te drejtat femres, nese i mbroni ato ide, ejani ne debat, jeni te mireseardhur!

Cka mendoni ju per keto qe solla une me heret:

***
NYE I DYMDHETËT (tagri i djalit dhe i vajzës)

31. Vajza, edhe në mos past prindt, ajo s’ka tager me mendue per martesë të vet, tagri asht në dorë të vllazneve a të kushrijve.

Vajza s’ka tager:
a) me zgjedhë fatin e vet; do të shkojë për atë, për të cilin t’a fejojn;
b) m’u përzi në shkuesi as në fejesë;
c) as në këpucë e as në petka;

***

Thjesht, ejani diskutojme!

Zero Cool

19-05-07, 21:55

Albanian eX|PerT

19-05-07, 21:58

NYE I DYMDHETËT (tagri i djalit dhe i vajzës)

31. Vajza, edhe në mos past prindt, ajo s’ka tager me mendue per martesë të vet, tagri asht në dorë të vllazneve a të kushrijve.

Vajza s’ka tager:
a) me zgjedhë fatin e vet; do të shkojë për atë, për të cilin t’a fejojn;
b) m’u përzi në shkuesi as në fejesë;
c) as në këpucë e as në petka;

***

Thjesht, ejani diskutojme!
Ku shkuan ata qe thonin se femra tek populli shqiptar nuk eshte shkelur per shkak te Kanunit por per arsye tjera dhe thonin se Kanuni i ka mbrojt femrat... ejani na tregoni c'domethenie kane keto citate?

legenda

19-05-07, 22:09

Kanuni i Lekë Dukagjinit, një ndër vlerat më të çmuara të kombit shqipetarë. (http://javascript%3cb%3e%3c/b%3E:ol('http://www.zeriilarget.com/arkivi/000766.html');)

http://www.dardania.de/vb/upload/showthread.php?t=2179

Te mos i mohojme as keqinterpretojme vlerat tona kombetare Shqipetare!
(Ribotim)

KANUNI I LEKË DUKAGJINIT, VLERAT E TIJË DHE KEQPËRDORIMI I ATYRE VLERAVE SOT, NË SHQIPERI, NGA INDIVID TË VEÇANTË,
DHE NGA POLITIKA SHQIPËTARE, KEQPERDORIM I QELLIMSHEM!

Në periudhën më të vështirë për kombin dhe popullin Shqipëtarë, atëherë kur Shqipëria po pushtohej nga perandoria Osmane, ku po vihej në rrezik ekzistenca e kombit shqipëtare... Nën kujdesin e drejtpërdrejte të burrit të madh të kombit Shqipëtarë Lekë Dukagjinit, prijës i Dukagjinit, u mblodhën krerët më të shquar të burrërise dhe intelegjencës Shqipëtare të asajë kohe, ku bashkuan mendimet përfundimtare të tradites dhe zakoneve Shqipëtare në të gjitha fushat e jetesës, duke përpiluar atë dokument, ligj, per shtetin e kombin qe u quajt: ?KANUNI?.

Lekë Dukagjini e mori atë inisiative në atë moment delikat për fatet e Kombit dhe të popullit shqipëtarë, në një kohë kur shumë vënde të ballkanit dhe më gjërë, nuk kishin, jo vetem një Kanun ligjor të ngjashëm, por as norma zakonore të njohura gjërsisht në të gjithë kombin e tyre, e aq më pak në arenën Ballkanike, apo deri në dyert e perandorisë Osmane e me gjere...

Pra në atë periullë, kur ballkanit po i kërcnohej jo vetëm një barbari 500 vjeçare e sapo filluar, por po i kërcnohej edhe një asimilim dhe zhdukje totale e zakoneve, kulturave, traditave dhe e çdo gjëje të trashiguar gjatë shekujve nga ato vënde... Në atë pikë kulmore për historinë e Kombit Shqipëtare e shohim Prijësin e Dukagjinasve Lekë Dukagjinin, jo thjeshtë si një prijës i një krahine me tradita e zakone të hershme Pellazgjike-Ilire-Shqipëtare.

Por, si një njeri që vihet në krye të atijë misioni historik, humanitar, njerzor shqipëtarë, për të shpëtuar jo vetem kulturën, traditat, zakonet e popullit shqipëtarë, por për ti vënë gjoksin dhe ligjin zakonor tradicional kombëtarë shqipëtarë, përballë, armikut pushtues e shkatrrimtarë. Dhe per ti thënë se ne jemi shtet, komb më vehte, me zakonet dhe traditat tona që nuk guxon askush të na i shklasë. Në të njëjtën kohe duke mos pranuar dhe mos njohur asnjë llojë ligji as pushtimi prej perandorisë Osmane. Ligje të një pushtuesi që tentonte të zhdukte zakonet, traditat, kulturën e Kombit Shqipëtarë, për të vendosur ato të vetat...

Në atë periudhe delikate dhe mjaft të rrezikshme për popullin dhe kombin shqipëtare, Lekë Dukagjini me inisiativen e tije, bashkoj burrat më të mençur të trevave veriore shqipëtare. Bashkim në një kuvënd, në të cilin u shtruan në një diskutim të gjërë, traditat, zakonet, shekullore të popullit të thjeshtë, dhe nga ato mendime e vlersime u zgjodhën më të mirat dhe më të drejtat për ti bashkuar në një të vetëm e mbarë kombëtare, që do të quhej ?Kanuni?.

Emri Kanun, sic e ka spjeguar dhe At Gjergj Fishta, do të thote: ?Prerje e drejte?, pra vëndosje drejte për çdo njeri, si për atë që është i pasur apo i varfer, si për atë që është i njohur dhe i rrespektuar, ashtu edhe për atë që është njeri i thjeshtë dhe pa ndonjë prezencë në shoqëri. Pra Kanuni do ti gjykonte njësoj fajtorët dhe do tu jepte njësoj pafajsinë të drejtëve, të pafajshëmve... Pas atyre kuvendeve të gjata, të kryepleqve të malsinave, Dukagjinit, e krahinave të tjera, Lekë Dukagjini pas mbledhjes se mëndimeve të të gjithe kryepleqësisë Shqipëtare anë e mbanë.

Duke i bashkuar dhe seleksionuar në një të vetëm, nxorri të perfunduar ?Kanunin?, ku vete kryepleqesia Shqipetare e asaje kohe i dha titullin: ?Kanuni i Lekë Dukagjinit?. Për vetë meritën që pati ai burrë i madh i kombit në organizimin dhe bashkimin e perpunimin e atyre ligjeve e zakoneve shqipetare... Kanuni mori udhen e pa kthyeshme të historisë Shqipëtare. Ai ishte ?Kushtetuta? e parë kombëtare, ku i thotë botës dhe njerzimit, se populli Shqipëtarë është i kompletuar me ligjet e veta, bazuar në zakonet tradicionale shekullore Shqipëtare si dhe në themel të vet ka dhjetë urdhënimet e tënzot sipas biblës së shënjtë... Kanuni ishte për atë kohë një deklarim botrisht; se Kombi Shqipëtare është komb katolik, që i falet dhe i lutet Zotit, që njeh biblën e shënjtë dhe njeh ?Benë? sipas biblës e zakonit shqipëtare. Pra është një vënd Europian, që po deklarohej kundër nderhyrjeve ushtarake osmane në Shqipëri, në ballkan e më gjërë...

Që prej atijë momenti të daljes së Kanunit të Lekë Dukagjinit, pushtimi osman nuk do të ballafaqohej vetëm me qëndresën e armatosur të popullit Shqipëtarë, por dhe me fuqinë morale që u dha mbarë shqipëtarve vetë Kanuni me kodet e veta. Pra u dha atë mbështetje shpirtërore, unitet bashkimi e vllazërimi, pastërti e besë ndërmjet njëri tjetrit, shuarje të grindjeve e ngatrresave midis vllezërve Shqipëtare. U dha pra, një përsosmëri në motivimin e vetë jetës në të gjitha pikpamjet, u shtoj kujdesin dhe ndjeshmërinë ndaj të kqijave e padrejtsive...

Ne Kanun nuk thuhet se vriten femite as grate per gjak!
Nuk thuhet se izolohen grate as femijet per gjak!
Nuk thuhet se njeriu duhet ta vrase njeriun per fjale goje, per te shame e as per te rame!
Nuk thuhet qe kur ndodh nje vrasje duhet me ba vrasje tjeter...
Por thuhet askush nuk ka te drejte me ja marr jeten tjetrit, pervec ai Zot qe ja ka fal jeten njeriut!
Ai qe ja derdh gjakun dikujt duke ja marrun jeten i ka borxh jeten e vet, gjykimit te pleqve, te fisit, te shoqnise, te njerzise...(keto fjale i ke dhe ne bibel e Kuran).
Vrasja e njeriut te qet ne gjak!
Gjaku falet prej fisnikve, prej njerzve me njerzi!
Trimi din me fal!
Por falja ndodh vetem atehere kur vrasesi me nje pervujtesi pendimi te thelle para botes, njerzise, shoqnise dhe fisit te viktimes, para pleqve qe e pleqnojne ate vrasje, din me u perul me rrespekt pendimi dhe kerkon falje burrnisht!
Atehere falet gjaku!
Ligji Amerikan e vret njeriun, kur ja merr jeten tjetrit...
Pra vete Klintoni ka deklaruar se Kanuni i Lek Dukagjinit ka nje themel te ngjashem me kushtetuten Amerikane ne lidhje me mbrojtjen e jetes se njeriut, me rrespektimin e trinomit "Per Zot, e Fe e Atdhe"!
Kanuni kurre nuk e ka demtuar as Veriun as Jugun, por i ka shpetuar nga asimilimi nen perandorine e Osmanve, i ka shpetuar Shqiptaret per mos humbjen e gjuhes dhe te zakoneve Shqiptare...
Eshte interesante se te gjithe sulmuesit dhe pushtuesit e Kombit Shqiptare, gjene e pare qe kane tentuar te na zhdukin, ka qene Kanuni i Lek Dukagjinit sidomos pas shekullit 15-te, e perpara ka qene perpjekja per te na zhdukur zakonet tona, traditat kombetare shqiptare...ashtu beri dhe komunizmi, sa nuk i la Shqiptaret as te veshin rrobat kombetare as ne dasma e as kur i percillnim per ne varre...
Ne se deshiron te jesh njeri me moral njerzor e burreri e fisnikri shqiptare, Rrespekto lirine dhe te drejten e tjetrit ashtu sic do te deshiroje te ta rrespektojne te tjeret ty!
Ajo eshte baza e themeli biblik i Kanunit.
Kanuni eshte Bibla Shqiptare, vepra me e shenjte e kombit Shqiptar!

Ne se do rrespektohej Kanuni, nuk do te rrembehej asnje vajze as grua ne Shqiperi e te dergohej per prostitucion!
Nuk do te izoloheshin as gra as femije per gjaqe e as ngatrresa!
Ato qe i quajne gjaqe, nuk jane te tilla, pasi nuk quhet vrasje per gjak pse e vret njeriun kot ne rruge me i vjell portafolin, apo me i plackit makinen, apo me i rrembye femijen!
Ai qe ben ato krime kur i vjedh femijen tjetrit ose e vret familiarisht per ti rrembyer vajzen, si duhet te quhet ajo ngjarje .... ? Dhe ai ka borxh ..
Patjeter i ka borxh familjes se viktimave dhe ligji duhet me vepru urgjent deri me e denue me vdekje ate barbar!
Por kur ligji hesht se eshte ligj komunist anti-shqiptare qe i interesojne vrasjet e mafjozitetet midis shqiptarve... Atehere duhet qe atij lloj krimineli me ja vesh kokes familjaret e viktimave...sic ishte rasti ne Lushnje para dy tre vitesh kur nje kriminel vret dy prindrit e vajzes dhe e plagos vajzen,,, pse deshi ta rrembeje per ta derguar si prostitute...
Kanuni eshte rregulli qe kerkohet, ligji qe duhet te zbatohet, kur ligjet nuk veprojne, apo jane bere qellimishte te buta per te toleruar kriminelet...atehere hyn Kanuni automatikisht ku mbron individin, familjen, shoqerine e kombin...
Kanuni ka qene dhe eshte shpetimtari i kombit shqiptar ne periudhat e pushtimeve te huaja...
Sa here te ngrihet Kanuni, duhet ta kemi te qarte qe nuk ka shtet, nuk ka qeveri, nuk ka ligje dhe zbatuesa te ligjeve, por ka mafjoze qe abuzojne me Kanunin, duke i cilsuar vrasjet qe ben mafja si Kanunore...Ashtu sic e cilsoj nanosi vrasjen e Azem Hajdarit, si Kanunore...ndersa vrasjen e realizoj mafja e Nanosit dhe e Metosit, per inresa politike, ku me vone mafjozisht i ekzekutoj dhe shoket e vet te organizimit te asaje vrasje...!
Vlerat e Kanunit jane diskutuar e vendosur nga njerzit me te mencur te historise tone kombetare Shqiptare...para te cilve perandorite qe thyen qafen apo diktatura qe po perpelitet neper vilat e restorantet e nanosve...jani nje hic para atyre vlerave njerzore qe permban ne vetvete Kanuni i Lek Dukagjinit!

Shkruar nga Llemadeo Dukagjini
2003.

Albanian eX|PerT

19-05-07, 22:16

Kanuni i Lekë Dukagjinit, një ndër vlerat më të çmuara të kombit shqipetarë. (http://javascript%3cb%3e%3c/b%3E:ol('http://www.zeriilarget.com/arkivi/000766.html');)

http://www.dardania.de/vb/upload/showthread.php?t=2179

E dashur moderatore, shpresoj te mos e ke gabuar edhe ti temen :tongue:

Me thuaj, cka thote Kanuni per femren, kjo ishte pyetja ime si hapes i temes!

e_martumja

19-05-07, 22:35

se njof kete kanun veq qysh kam ndi mos paq pune me to shyqyr qe ka mbet ne te kalueren. Po pergjigjem ne temen thot Femra duhet me mbshel gojen dhe e ndejt te shpija a ja qillova ??? Duhet me ndejt ne sherbimin e qenit :biggrin: qe t'ka rra hise ....

Zero Cool

19-05-07, 22:36

Edhe nje i krisur ne koke si qe jeni ju, e din qe keto ligje jane te stervjetruara, por ju nuk doni ti kuptoni keto gjera dhe jeni kthy shume shume ma mbrapa, keni shku deri ne 1400 e ca vjete mbrapa dhe i keni marre ligjet e harapeve si tuajat, dhe i zbatoni ato ligje te cilat ne mase 1444 : 1 i tejkalojne ligjet e Shqiptareve (te dyja tani me te stervjetruara). Ketu eshte thelbi.

Kurse ti Arabian mire e ke ketu:

Gjeja me e keqe ne kete Bote eshte aftesia e dobet e trurit te njeriut per te mesuar te vertete, dhe aftesia e jashtezakonshme e trurit te njeriut per ti ngatrruar gjerat.

I keni ngaterruar gjerat ju moti e nuk shifni as hunden e juaj se jo me larg.

* Edhe shtetet me demokratike ne bote sot, deri para 20-30 vitesh kan pasur ligje diskriminuese per femren, kete e dijne te gjithe dhe ska pse diskutohet.
*Kanuni i Leke Dugagjinit, sado diskriminues nese ka qene per femren, eshte shume me perparimtare sesa praktikat qe i ushtroni ju sot me ligjet e huja.

** Ne fillim e kam thene nese dikush i perqeshe kanunet e veta dhe i perqafon dhe i permbahet kanuneve te huja , qfare kombi eshte ai person ???

legenda

19-05-07, 23:53

arton bala

20-05-07, 02:58

...Cdo ligj edhe sot nuk mbetet metafizike,por ndryshohet nga vete njeriu duke tentuar ne perfeksionim,...merri anet pozitive,te lutem,esencen,thelbin,dhe mos u ndal ne reflektimet e skajshme qe te i sterzmadhosh anet qe nuk na pelqejne sot,...

EDHE DIELLI I KA NJOLLAT E VETA,EDHE PSE ESHTE DIELL.

Te lumte Legenda, pajtohem absolutisht!!

Sikur te mos ishte ndotur populli yne nga Islami hegjemonist, Kanuni i Lekê Dukagjinit do ishte persosur ne vazdhimesi nga intelektualet dhe sot do te kishim nje ligjdhenie te kodifikuar suverene shqiptare te vjeter afro 7 shekuj. Sa per krahasim mund te cekim si shembull Gjermanine: Kodi Civil Gjerman (ku rregullohet nder tjerash martesa si dhe ceshtje tjera rreth familjes dhe femiut), i ardhur ne fuqi ne vitin 1900, perbehet per nja 95% me rregullore te marrura komplet nga ligjet e romakeve... Pra vec fakti qe pati shqiptar i cili mendoj ne "LIGJIN E SHQIPTARIT" dhe e kodifikoj kete ligj qysh ne mesjete, eshte pasuri e vecante kulturore!!

Pastaj ne qe jetojme ne Perendim e dijme se ketu edhe sot ne vazhdimesi nderrohen apo "modernizohen" ligje (te cilat nganjehere nuk jane as nje vit te vjetra). Prandaj kush mendon te kritikoj nje ligj mesjetar nen prizmen e principeve te jurisdikcioneve moderne te sotit, tregon nje gjendje jashtezakonisht te mjerueshme te logjikimit. Ama me rendesi eshte per mua qe edhe disa nga bijet e zhytur deri ne vetulla ne Kuran gradualisht po mesojne te kritikojne (Kanunin) nen prizmin e principeve demokratike sic eshte p.sh. barazia gjinore.. Ky syth mendimi paraqet poashtu nje forme te kafiritetit, edhe pse vetem ne miniaturê dhe fatkeqesisht jo ne permasat e nevojitura ne kohen e sotit.. :biggrin:

Edhe nje korigjim te vogel, edhe ika:
Fjala kanun (ne shqip) nuk ka prejardhje arabe, sic thote bartesi i temes. Kjo fjale perdoret edhe ne greqishten e vjeter dhe nenkupton permbledhje rregullash.

Pershendetje te perzemerta dhe nje fundjave te pushueshme!!
:wink:

Albanian eX|PerT

20-05-07, 03:08

EX|||PERT,,,qellimi im nuk ishte qe te inkuadrohem ne kete debat,vetem te tregoj se artikulli i Z.Llemadeo Dugagjinit eshte i postuar nga ana ime,edhe te tema SERVILITETI,me deshiren e Zoteriut ne fjale,si pergjegje per Budon.
--------------------------------------------------------------------------

Por pasi qe jam ketu po i cek disa fjale,
me gjithe respektin qe kam per TY,me duhet te te them se VLERAT KOMBETARE duhet te qmohen larte,te ruhen dhe te mbrohen,se mjafte armiqte tane tentojne te i zbehin ato...
....edhe KANUNI per ate kohe ka pas rendesine e TIJ te pamohueshme,duke pas parasysh rrethanat,...
...Cdo ligj edhe sot nuk mbetet metafizike,por ndryshohet nga vete njeriu duke tentuar ne perfeksionim,...merri anet pozitive,te lutem,esencen,thelbin,dhe mos u ndal ne reflektimet e skajshme qe te i sterzmadhosh anet qe nuk na pelqejne sot,...

EDHE DIELLI I KA NJOLLAT E VETA,EDHE PSE ESHTE DIELL.

E nderuar!

Qellimi im me kete teme ka qene subtil dhe kjo eshte e padiskutueshme, mbase kjo erdh ne menyre te determinuar mbase pash shume diskutime ne kete forum, ku per prapambeturine dhe shtypjen e te drejtave te njeriut e me konkretisht femres akuzohen fete, te cilat ne te gjitha koherat kane hasur ne pak ithtar te devotshem e te perpikte ne vendet tona. Deri tash ne kete forum akuzohej se shqiptaret te influencuar nga fete kane malltretuar gruan dhe askush nga ju nuk e kundershtoi kete -perderisa eshte mendim i pabaze- ndersa tash une shpalosa diçka qe eshte fshehur me fanatizem, që populli yne ka pasur impakt nga vet kanuni per primitivitetin qe e ka poseduar e sidomos ne rastin e te drejtave te femrave e me konkretisht ne martesat (mund te shohesh shume vepra te koloseve te medhenje qe shkruajten per dashurine, e qe te gjithe dashurite e deshtuar qe tregohen ne ato libra kemi te bejme me martesa te dhunshme larg dashurise se realte) dhe e gjithe kjo, pra prej Kanunit te Burrerise, pra te Lekes, i cili perpos qe ka anet pozitive (si p.sh. besa, morali, etj.) ka edhe anet negative (si p.sh. gjakmarrja, shtypja e femres) dhe te kemi nje gje te qarte se keto dukuri negative qe jane praktikuar dikur ne tokat tona kane qene te inicuara nga vet ky kanun i cili eshte praktikuar ne tokat tona.

Vlerat kombetare nuk ekspozohen me dashuri te verber e fanatike si fundamentale ndaj ketij kanuni kaq te dhunshem, perderisa gjyshet tona akoma kane trauma nga malltretimet qe ua kane bere burrat dhe vjehrrite e tyre, e qe s'kane ndier kurre kenaqesi bashkeshortore e familjare, porse kane qene si roberesha apo argate qe tere diten punonin, dhe rrinin nen sundimin e burrave (qe shpesh as qe i kane dashur, mbase s'kane qene idealat e tyre), e qe per te gjitha keto mbajne fajin njerezit primitiv qe kane aprovuar kanunin ne menyre totale, pra edhe per te shkelur qenien me te bukur ne kete bote, pra femren e shtrejt!

Prandaj më çudit fakti kur shoh njerez qe mundohen qorrazi ta justifikojne kete qendrim anti-human te ketij kanuni, pra shkeljen e lirise se femres ne zgjedhjen e fatit, e qe kjo ne çdo kohe ka qene nje çmenduri, dhe barren nuk duhet ta mbaj askushe perpos Kanunit, sepse populli yne asnjehere s'eshte karakterizuar si popull fetar e i devotshem ne praktikimin e ritualeve fetare, e atehere pse te akuzohet feja per kete dukuri e cila as qe ka esence prej fese porse as qe eshte inicuar nga ajo, porse eshte inicuar nga kanunet e njerezve te krijuara per njerez, pra duke neglizhuar kanunin apsolut te Krijuesit te njerezimit, i cili kanun doemos do kishte qene dhe eshte adekuat per krijesat, mbase Krijuesi eshte i Dijshem per ate qe kane nevoje krijesat e Tij!

me plot rrespekt per vlerat tuaja
Experti!

pleshti

20-05-07, 05:13

Cka ju paska hy ne pune Kanuni i Lekes kur ai ka kohe qe nuk eshte aktual e askush nuk vepron simbas ketij kanuni? Asnje shqiptar sot nuk e shikon femren nen prizem te ketij kanuni primitiv. Perkundrazi duhet te gjykohet e luftohet tendenca per te sjell kanune te te huajve nga shkretetirat arabe te shpallura para 1400 e sa viteve, ato po jan te preferueshme per gorillat shqipfolese me mendje turku e arabi.

Reana

20-05-07, 06:18

Kanuni im si femer shqiptare, eshte shkollimi/arsimimi sekular dhe mundesite/opcionet qe i ofron nje shoqeri demokratike dhe transparente.

Sot egzistojne ligje moderne, ne Kosove nder me modernet ne Evrope, dhe ata te cilet do te tentojne te ringjallin fantazmat e te se kaluares do te bllafaqohen me shume aspekte te ashpra ligjore.
Femrat do te shkollohen ne shkolla sekulare, pamareparasysh besimin religjioz te familjeve te tyre, dhe do te jene pjesemarrese ne vendim-marrjet qe kane te bejne ne jeten e tyre(dhe per kete do te kujdesemi te gjithe si pjesetare te shoqerive demokratike, pavaresisht se ku jetojme).
Ata te cilet mendojne se munden te limitojne/kufizojne keto te drejta, le ta provojne,
por do te ndeshen me aparatin/shtetin ligjor, te shteteve paraprake.

Albanian

20-05-07, 09:37

Boooo çfar rremuje u be ketu,

1 tia them atij qe po shkruan fjal te urta ketu,

Se BESEN edhe NDERIN shqiptar nuk e ka kriju LEK DUGAGJINI po keto dy tipare Shqiptare kan qen me shekuj me pare.

Lek Dugagjinin mund ta lavderoni vetem per nga nençmimi, shkelja, perbuzja, torturimi i femrave dhe femijeve deri ne moshen madhore, femrat deri ne kohen e gjyshes sime nuk kan patur te drejte te dashurojne, mund te me thot dikush a ka gje me te tmerrshme se kjo? Femijet nuk jan lejuar te han buk me te medhenjte, por ata kan ngrene larg prej sofres kryesore e cila ka qen shume me e pasur se sa sofra e tyre e cila shpesh here ka qen shporte per bylmetin i cili nuk u nevojitke me ne sofren e te rriturve. Deri dje femrat shqiptare kan ngren dajak kot e kot kah jan sjell dhe askush nuk esht pergjigjur per kete, pse? sepse edhe vet familja e femres ishin ashtu naiv dhe primitiv e nuk guxonte nje femer te ankohej ne shtepi se e ka rrah burri pse nuk e ka pjek buken mire, e nese do ti tregonte babait apo vellait ata do ti thonin mire ta ka ba dhe ka patur shance edhe per nje shuplake tjeter me te cilen i ben me dije qe heren tjeter mos ti tregoje fare pse e rrah burri se ajo eshte trimeri. Madje madje vellau e babai i vajzes kan shitur trimni nen burra se kan dhandrrin trim.

E ka mbet ketu Arbi e Zerro Cool me me tregu mua per nderin dhe besen, turp turp.

Dhe mos e ngatrroni islamin me kete teme se ka dallime shum, dhe dilni jasht teme. Un nje gje jua them se traditat dhe parimet primitive arabe i urrej ashtu sikur traditat dhe parimet primitive shqiptare.

Kurse ju njeher e pergjithmone dalloni islamin nga traditat arabe se ka shummmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm dallim, se Islami eshte shfaqur enkas qe ti zhduk ato tradita primitive arabe por ja qe shum prej atyre traditave kan mbijetuar dhe sot shum burra arab keqtrajtojne grate e tyre ne emer te islamit dhe me kete e flliqin islamin.

Zerro Cool e perseris edhe njeher ate qe kam then tani ketu posht:

(Po e din ti qka kam desht me shkru permendesh e ke mesu tani me)

legenda

20-05-07, 23:14

Qellimi i sjelljes se kanunit te Lek Dugagjinit ne forum,nuk ishte qellimi qe te ringjallej ai kanun e te zbatohej,ata qe theksojne kete nuk bejne asgje tjeter vetem se spekulojne.

thjeshte ky kanun te ruhet si nje RELIKT i vjeter me shekuj,ne MUZEUN KOMBTAR,apo pershkruar vizualishte si nje keshtjelle e ndertuar shekuj me pare nga nje arkitetkt shqiptar, dhe e ndertuar ne baze te stilit te jetes ne ate kohe,gje qe natyrishte se nuk perputhet me te arriturat e sotme te teknikes dhe civilizimit;dhe te sulmohet se pse nuk ka p.sh dhome biliardi apo nxemje solare,eshte qesharake.,
apo AMORFA ILIRE e prodhuar me mjete primitive ,te asaj kohe,e tani te sulmohet se pse nuk eshte prodhuar me instrumente moderne ,eshte absurd.

kete shumebukur e ka thene me larte edhe Arton Bala.

Kanuni i Lekê Dukagjinit do ishte persosur ne vazdhimesi nga intelektualet dhe sot do te kishim nje ligjdhenie te kodifikuar suverene shqiptare te vjeter afro 7 shekuj. Sa per krahasim mund te cekim si shembull Gjermanine: Kodi Civil Gjerman (ku rregullohet nder tjerash martesa si dhe ceshtje tjera rreth familjes dhe femiut), i ardhur ne fuqi ne vitin 1900, perbehet per nja 95% me rregullore te marrura komplet nga ligjet e romakeve... Pra vec fakti qe pati shqiptar i cili mendoj ne "LIGJIN E SHQIPTARIT" dhe e kodifikoj kete ligj qysh ne mesjete, eshte pasuri e vecante kulturore!!

Albanian eX|PerT

21-05-07, 20:25

Prap s'jeni ne teme, dhe ky devijimi nga tema eshte shume kontradiktor me konceptet e juaja (e nderuara legenda), te cilat koncepte i admiroj, e qe tash nuk praktikohen nga ju!

Neve s'jemi duke folur per teknologji, s'jemi duke folur per asgje tjeter, pos per statusin e femres ne kete kanun, kjo shihet qarte qe ne titullin e temes, e qe nese keni mundesi te kontribuoni ne kete drejtim, pra duke treguar citatet konkrete qe flasin per gjendjen e femres ne shoqerine shqiptare ne atebote kur praktikohej ky kanun... dhe sa ka qene profitabil etj!

Pastaj nuk e di, me çfare te drejte mund te thote ndokush se ky kanun ka qene adekuat per ne atekohe qe eshte hartuar, perderisa -ja shembull statusi i femres- eshte anti-human dhe i ç'thurrur nga logjika e shendoshe, e atehere, vallë malltretimet e ushtruara mbi femren shqiptare me keto fjalet e juaja jane normale dhe fajtori eshte i justifikuar?

Nje brengosje kam per diskutuesit te cilet s'jane asgjekundi ne teme dhe "kapen" per diç tjeter per te mbrojtur ne menyre siperfaqesore dicka, e qe ne kete rast, duke i ikur te folurit per statusin e femres flasin per kompenentet pozitive te ketij kanuni te cilat edhe ne i aprovojme!

Mire mbetshi!

Psikologu

22-05-07, 03:33

Kanuni i Lek Dugagjinit ?
Ne kohen kur vendet e botes mundoheshin të kishin një sistem të jetes , nje rregullore , shqiptret e kishin Kanunin i cili mbronte integritetin personal, kombetar , fetar dhe shoqerorë.Për të hapur tema për Kanunin , duhet ditë mirë përmbajtjen e Kanunit dhe vleren e Kanunit në atë kohë , gjë qe sot , ka mbete vetem simbol dhe studim i shumë dijetrve shqiptar por edhe boterorë.
Cfarë ishte roli i At Shtjefen Gjecovit ne Kanunin shqiptar , apo i Martin Cames ?
Lexova aty ketu se Kanuni paska ligje kunder femres , femiut etj , cka ne fakt , nuk qendron ashtu , por as hakmarrjne nuk e ka të lejur ashtu siq mendojnë disa disa.
Studjone Kanunin e pa e studjuar At Gjecovin dhe vepren e tij , nuk mund të flisni per Kanun.

Pak një shkeputje nga shkrimi i At Bernandin Palaj per Kanunin , marrun prej librit " Studime e tekste juridike " nr 1 Rome 1944

Mbi Kanunin e Malevet

At Benardin Palaj O.F.M.

A ka ligjë ma të vjetra se kanunin e maleve t’ona? Si lexove ato ligjë e para të njerzimit të Bibljes, si ato të dymbdhetë drrasave të romakëve të herëshem ase at kanunin e të parëve të Germanve, kurkund së ké me gjetë moterzime aq ta gjalla e shprehë ma klasikisht, sa nder ato sprehjet e shkurtuna mijvjeçare të kanunit të maleve t’ona. Sikurse në gjuhë e nder prrallat e katallajve njashtu edhe në doke e në kanune shqyptari i maleve ruejti tharmin e vet indoeuropjan. Thanjet e kthiellta të kanunit, të gjith sa lakonike aq kuptimplotë, lmue neper rrymen e shekujve ma fort se ato vallet e ktij popullit mijvjeçar, i mblon nji msheftësí arkaike, shpesh krejt të pakuptueshme prej atij ** nuk leu e s’u rrit në ket botkuptim të maleve t’ona.
Etnografija din me kallxue se, qysh nder kohët ma të lashtat, të parët t’onë, per caktimin e tagreve themelore të jetës, të nderit, të besës, të pasunís, të gjakut, të gjinís, të fés e të martesës se njerit, në fis paten do ligjë të veçanta të hartueme prej të parësh quejt Kanû.
Çdo ethnolog qysh preh Hahnit e tektej bindet per kanû dokesh të ruejtuna aq paster prej bijve të shqypes neper malet e Gegnís e veçanërisht në Mirditë e në Dukagjin, ku brez mbas brezit tata ja la djalit dogmatikisht mâ të paperlyeme e të pathyeshme, tuj perbâ kshu nji blok eratik ndermjet fisit me fis e malit me mal per mprojen e personalitetit iliro-shqyptar deri nder ditt t’ona.
Kanunin e Lek Dukagjinit – shtesë kjo fort mâ e vonë e ktij kanû – njashtu si nder bashkimet e dheut e ndjeu e e pershkroj prej kréne të fiseve të Mirditës, të Pukës e të Dukagjinit, do t’i u detyrojmë, si e pohon edhè Jokl, dishmorit t’Atdheut A.Shtjefen Konstantinit Gjeçov O.F.M.; aty dijetari indoeuropjan me arsye shef e njef shprehjen mâ të kthiellten të ligjeve mâ jetike e të gjakut t’onë neper rrymen e shekujve per të mprojët njato vetí ** e dallojnë prej komesh tjera, si rrem i kotrupit iliro-trak d.m.th. besen, nderin, fisin, familjen, mikun e burrnín.
Në kjofët se ndoj etnograf bindet per atillsín e fisit t’onë në të ruejtun të ktyne dokeve mâ jetike n’Europen e sodit; e po kje se qysh në kohën e iliro-trakve e deri në ditt t’ona kjo rraca e jonë shqyptare qindroj e pashueshme në ket breg t’Adriatikut, kta do t’i dihet njatyne fiseve, ** qysh në Hot e deri në Sul, qysh në Dibër e në Laberí, të ngujueme neper bjeshkët ma të thepisunat, shpijat i bane qytetëza, por gjakun ujë s’e bane; gjuhen e dokevet nder veprat e veta kurr s’e harruene, e brez mbas brezit i mbajten gjallë e të kerthnesta njashtu si tata në shtrat të dekës ja la djalit por si mâ të çmueshmin trashigim: gjuhë e kanû kurr mos me i lshue!
Disi prej vedit na epet me pvetë: çë ligjësh permbledh ky kanû? Shtektarit ** udhtote neper malet t’ona para ktyne ‘izet vjetve sidomos neper njato fise kû pasha as begu kurr së nguli kamë e kto tjeter të dhetë s’i lajshin kuej veç me shkue n’ushtri mbas krenve të vet, i bijshin në sy në çë do fis ** pershkohej qyshnë Hot e derinë Dibër, disa doke të veçanta mbas të cillave i matej e i pritej, i njifej e i cenohej tagri i jetës e i pasës së njerit në familje e në fis. Per me pasë nji idé të kanunit të bâjmë nji vallim neper ato kohë kúr kto ligjë kjene në fuqin e plotë të veten.
Më nji bashkim malesh, si per shemull në Malcí të Lezhës, shifej Çun Mula Bajraktari i Hotit tuj vû gur e kufî ndermjet të Gjonmarkajve të Mirditës e të Malcís së Lezhës, të kapun per pyllen e Qafmollës. Neper Dukagjin shifej fisi i tanë tuj rrâ nder armë per të rrethuem njerin ** i preu mikun shoqit, e grát me urna zjarmit në dorë neper flakë të pushkëve tuj msy ngujimet per me e djegë per së gjallit gjaksin ** së gjejti me i rá në dorë të fisit tuj shtrue pengun e kanunit per mik të prém ja pse kishte vrá njerin në besë të gjâs e të çobanit. Ktu muejte njeri me e pá djelmnín e fisit tuj shtî zjarmin gjijeve e gjân e gjallë tuj e shperdá si plaçkë neper fis, ndersa tarabakët ngrehshin shlorë e trupa zhag neper arë të mjelluna, kush pré pemët e buta e kush shem muret e arëve t’atij ** guxoi me i pré mikun kuej, per me çue në vend kanunin ** thotë: Kush vret njerin para vedit e në besë të shoqit ase në besë të gjâs e të çobanit, i djegun e i pjekun e i qitun jashta fisit e toka djerr per pesmdhetë vjet, e ushtarët e kanûs tuj e ndjekë gjaksin natë ditë per me i marrë gjakun; lirí kan me e vrá kû t’a ndeshin pa ndorë pse miku s’i pritet kuj.
A ka gjâ mâ të burrnueshme per njeri se me e pá taten ** mbet pa djalë tuj dhanë besë po deri tuj e perbuejt gjaksin si i rá ndore mund në shpí të vet? Shka mâ të vështirë se me e pá gjaksin tuj rá permys, bashkë me gjamatarë tjerë, pembi të vetmin djalë e me e nderue veç tjerësh, per mos me shkele kanunin në ditë të dekës të djalit të vet aj tata i mbetun pá djalë?
Ndersa më ndoj pleqní u rragatëshin pleqt per gur të bés as me e marrë e ky mos me ja lëshue, tuj mundue veç si me ja nxanë të gjitha shtiqet e pshtimit fajtorit me do fjalë beje caktue lakonisht vetem per tê e per betarët e tij, atje më nji tjetër katund vlote kanga e pushka rreth ndoj shpije ku qat herë porsa kishin mbrrijtë krushqit me nuse, e nusja me dhanderr thejshin mâ të paren bukë bashkë mund para prakut të derës; shemelltyrë kjo e ambel e nji jetës së padashme deri në dekë.
Fis në fis do pushkë të paprituna ashta batare i qesin kushtrimin e gzueshem mbarë bajrakut, se i leu ksajë e asajë vllazní nji djalë e ju shtue fisit nji pushkë. Qe prap neper fis do pushkë tjera! Më nji vend âsht kumara ** qet, pse i muer kripin e parë famullit ** ndrikulla ja vuni në prehen; më nji tjeter âsht miku ** per miqsí ** u lidh diten e fés së vajzës.
Prap i bjen në sy shtektarit tuj dalë prej njajë shpije njiheit e vigu e nusja, pse mbas kanunit orokun e nuses as deka s’e pret; e ndersá te shpija e dhandrrit vlon kanga e pushka, atje te gjinija e nuses gjama gjamen s’e pret në ket qafë e n’at qafë, te shpija e te vorret; âsht vigma e fisit per krah e per vllá, nji vigëm kjo, ** mbas bestytnís féll do të depertojë per nën angurra të tokës deri në nenjetë, atje ku hijet e të parëve i prîjn luftarit trim njatij burrit ** tuj msy ngujimin e tuj shtyj kufinin mbet per fis,
Te nji kishë e fortë, ** mbas besimit të popullit s’e lshon bérrejshmin kurr pá e bâ me shêj, do të bahet nji bé gjakut; njizetekater bétarë – dymbëdhetë dorë bejet e dymbëdhetë mbrapa – pritojnë me sy e msy bén, pse beja ká rrfén. Qe njeri i ngarkuem me njeri në shpinë perpara lterit të Tenzot atje në Mërtur! Âsht aj bétari ** nuk gjegjet me ju avitë l’terit e me e lá ndryshej veç në qafë e në krye të tij. Po beja me valë t’u bâ atje në Shalë e në Shosh? Kazani tuj vlue, bétarët per rreth; njani nder ta zhytë pallen a kosen e kuqun në zjarm mbrenda atij kazani. Prisi i bés me’j herë i rri gati, shpervjelë llanen e tuj e zhytë krahin n’atë valë dishmon pafajësín e vet me këto fjalë: Si kjosha e më prîftë Zoti!
Pesë pushkë rresht bijnë e shpija e Bajraktarit të Shalës. Mbas pushkve nji zâ: kushtrim djalë, se na rá i Nikaj! Per tri dit rresht vlon pushka fis me fis, mbas tri ditsh qe fiset e tjera tuj u hî ndermjet per me e prâ pushken e me vû kufît e rí: atje ku mbeten dy bajraktarët, pse mbas kanunit gjaku shtyn kufin si beja me gúr në krah.
Po te cilli Homer do t’a gjejmë na nji shemull mâ të bukur burrnijet se kte të burrave të kanunit? Tata ** ndjekë gjakshin e të birit per ledinë, shit at herë kuer të jét tuj e bâ dekun, atij ** i thau zemrën, jetën me ja falë e besë e ndore me i dhânë, pse gjaku atê e xuni, e tuj u ra gjujvet, ndore tokës i rá!

Per në pvetshim mâ pertej: cillat janë malet ** e ruejtne kanunin, ksajë pvetje mund i pergjegjim kso doret: vetem njato fise ** e ruejten autonomín e vet me armë në dorë kundra slavëve e kundra turqve ato mbajten edhe kanunin deri në ditt t’ona. kto fise janë: Hot, Piper, Palabardh, Kuç, Berishë, Shalë, Shosh e Mirditë, Morinë, Thaç, Gash e Krasniqe, Has, Kelmend, posë do fiseve mâ të vogla ** malet i quejn anas: Bobi, Boksi, Lumardhi, Berbati, Koprrati, Qerreti, Goxhabati etj. Posë Piprit, Palabardhit e Kuçit, ** u slavizuene tash vonë, të gjitha kto fise janë shqyptare. Prej ktnye perbahet gadi krejt popullsija e Malcís së Madhe, e Dukagjinit, e Pukës, e Mirditës, e Pejës e e Gjakovës, e Lumës e Matës e e Dibrës; tharmin e ktyne fiseve e gjen, posë nder të gjitha qytetet e Shqypnís së veit, edhe pertej Shkumbinit neper Toskní.
Mjafton me i lshue nji sy vrojtës folklores popullore të fiseve Shqypnís per me e njoftë personalitetin e komit t’onë e botkuptimin e tij mbas kanunit. Kush nuk njef kto visare aj nuk e kupton as nuk e çmon shqyptarin pse nuk e nje e askurr nuk ka me diejt me e edukue, ne kjofët aj edukator, si shqyptár, tuj ja ruejt personalitetin e tij si kom nder kome tjera të Europës.

Psikologu

22-05-07, 03:40

A. Zef Valentini S.J.

HISTORIJA E KANUNIT

Para shekullit të kaluem nuk pásh kund se xêhet në gojë ndër të shkrueme Kanuni i Lekës; due me thânë shprehimisht me këtë emën. (1)
Tash quhet fjesht Kanuni i Malevet, o Kanuni i Lekës osè Kanuni i Dukagjinit; a u quejt që mâ parë edhè Kanuni i Lekë Dukagjinit, a por âsht ky nji kontaminacjon burimi kulturuer, nuk mund e vertetova. (2) Mun as fjala Kanû nuk diej a ká hîm në shqipet drejt për drejt nga byzantinja “Kanon” o “Nomokanon” apor me ânë të turqishtes.
Veçse lehtas mund të xieret nga shêje të mbrendshme se thalbi i tí na mbet që nga kohna të lashta. Për shka ká mujtë me hîm në tê prej së drejte romake flet Koliqi(**) n’atë leksjon të vetin ** riprodhohet po në këtë numër të Buletinin. Anasjelltas, nuk mund të mohohet pá tjetër se perandorë romakë fisi ilir kanë mujtë me shfaqë në ligjë të veta prirje të veçanta të mendesís juridike të popullit të vet. Kemi p.sh. në librin III, titull I të Kodit Theodosjan, ligjën 6: aty ligjëvûsi e qorton prefektin Flavjan se nuk do të mendojë, tue u u pështetë ligjëve të përpashme, se aj ** do me shitë nji tokë âsht i detyruem përpara me pëvetë fis e komshí; kjo ligjë tash mbas studimevet të Seeck-ut, njifet si e vj. 391, e prandej aj Flavjani âsht Vir Nikomak Flavjani, prefekt i pretorit per Italí e Ilirik, dhe perandori ** e qet nuk âsht nji perandorësh ilirë të sh. IV, por Spanjoli Theodos. T’ishte qênë përkundra, si besohej parandej, ligjë p.sh., e Konstantinit, do të gjêjshim nji kundershtim të thekshëm mes njaj ligje të tillë të njij perandori ilir dhe urdhnimevet fare të kundërta ** kemi sot në Kanû e ** rrâjën e kanë shi në shpirt të tí, mbassí ky e njef pronësín toksore si gjâ e familjes e jo e setëcilit, dhe kujdeset, me shum arsye, për solidaritetin mes komshívet. E vërteta âsht se aj detyrim ** shitsi, para se të ja shesë tokën tjetër kujt, të pëvesë fis e komshí, detyrim ** nuk e gjêjmë në kurrnji ligjë romake të njoftun, do të jétë vû në ndonj ligjë të njenit ndër perandorë ilirë të sh. III o IV, i cili ndoq me tê mendesín e fisit të vet, sádoqi në kundershtim me ligjësín ** tashmâ kishte hî në botën romake, o së paku nji zakon, qyshë-kúr të zhdukun nga bota romake, por të ruejtun në botën ilirike; aj ** do perkundra ketë zakon me e zhdukë âsht nji spanjol.
Anagjore nji pershtypje ta bân krahazimi me të drejtën gjermane gote e sidomos langobarde; perpjekjet, ** dy fiset kanë pasë me shoqishojnë në kohën e mesme të parë, i kanë lanë do gjurma në visarin kulturuer shqiptár, jo vetëm në gjuhë (skâje karakteristike si “fara”, “shpori”, e “drangueoni”, trimi mbínatyrsisht i fórt, i cili më duket mue se do të lidhet mâ tepër me “drancus” langobard se më “draco” latin ** në shqipet u ba “dreq” me kuptim mjeft të ndryshëm), por edhè ndër institucjone paralele.
Kundrejt ndryshimesh së préme (shpírt barasije në shoqnín shqiptare kû s’ká nji kategorí sklavësh robsh të vertetë, as nji dallim të njimendtë mes klasash së ndryshme shoqnore, në kundërshtim me sá dihet për Langobardët e ngulun n’Italí; faderf e dylyftim gjygjsuer langobardë ** s’gjinden më sa diej un, aspak ndër institucjone të Kanunit) gjêjmë gjithë nji varg institucjonesh së përbashkta o gadi të njajta. Në temel të të dyjave shoqnivet qindron familja, e përforcueme nga nji lidhje e ngushtë ** e mban të bashkueme me anë të pushtedes së plakut të shtëpis, të kufizimit të të drejtave civile të misavet tjerë ** i kanë po, por vetëm në rrâjë, të kufizimit të kapacitetit të grues, të pronësís familjare kolektive, të të dhânunit të pajës prej âne së dhandrrit e jo pre âne së familjes së grues. Zgjânimi i familjes âsht o njehet fisi, ** mban nji individualitet të shquem në gjí të kombit.

Psikologu

22-05-07, 03:41

Si rrjedhim i kësajë autonomije të spikatun të familjes e të fisit në shoqní, mund të njehet ndoshta e drejta o, në daç, detyra e “faida”-s langobarde e e marrunit të gjakut shqiptár, e qindresa e sajë edhè në kundershtim me pushteden gjygjsore të Shtetit; zbutime të rrjedhimevet të saja gjinden paralelisht në “guidrigjildin” langobard e në pajtimin e gjakut të shqiptarvet.
Në procedurë po gjejmë paralel edhè institucjonin e “sakramentalvet”, të cillët edhè në Kanû, si në të drejtën langobarde, përbajnë nji kolegjë dishmitarësh për të lám të të paditunit (parota), e kanë vëlerë juridike provuese me bén e “sedijes” .
Vertè këto paralelizma mund të jénë shkaktue vetëm prei prirjevet të përbashkta natyrore të shoqnís njerzore, të cillat zhvillohen njinji kúr të jénë të njajtat konditat e rrethanat, pá mujtë m’u pohue se ká varuní të shoqishojme; porse kjo vëré sado e urtë n’abstrakt, nuk mund të na drejtojë gjithsesk në konkret, kúr gjejmë jo vetëm institucjone paralele por edhè terminologji të përbashktë në dy popuj ** i përkasin grupeve ethnike e gjuhësore të ndryshme. Kështu ndohë në rasën t’onë: kemi, si e vûm oroe sypri, nji tok, jo të madh, por karakteristik, skâjesh së përbashkta; po tërhjeki vërèn sidomos mbi “faren” , edhè po guxoj të paraqes nji krahasim mes “mundium” langobard (pushtedija atnore) e rrajës shqipe “mund” ** shenon mundshmení, fuqí mâ të madhe, e të shtîmit në dorë të dikujt me anë të fitores.
Mujka prá m’u thânë se paska ndërvaruní; a mund të shofim tash cilla ndër dy shoqní i ká marrë uhá prej tjetrës ato institucjone të përbashkta? Besoj se tash për tash nuk kemi elementa të mjaftueshëm, tue qênë tepër të pakta njoftimet ** kemi përmbí jetën shoqnore të dy popujve përpara kohës së pjekjes të tyne me shoqishojnë (sh. II-III ilirë me langobardë(3) , ps. III-V ilirë me gothë); shto edhè se tepër pak e njofim gjuhën ilire e gjuhën langobarde. Punim i madh, ** deri tash s’e bâni kush, do t’ishte analizimi i materjalit të pasun ** u mblodh deri tash rreth institucjonevet juridike shtetnore të Bulgarís; Diokís, Rashës e Sërbís, e të qytetevet bregdetse sh. XIV, por edhè deri në të(4)
Tash për tash mâ të parat lajme rreth njij kanuni vendës, gojëdhânuer e por të shkruem, un i njof vetëm tue fillue nga mesjeta e vonshme, e sidomos nga koha venedikase.
Jo vetun në Durrës, sikúrse persërisin shkrimtarët nji mbas nji, (5) por edhè në çdo qytet ku u vendosen, venediksit dhânë urdhën ** çdo “bailo”, o kont, o “podestá”, o proveditor, të kujdesej me pasë nji pasqyrë të zakonevet juridike të vendit e t’i mirrte para sysh; (6) praktikisht, ndër çâshtje më randësí, gjikote sundimtari (zakonisht nji herë në javë në nji ditë të caktueme), e ndër tjera, natyre civile, gjikojshin gjygjtarët e vendit. Prei gjygjit të këtyne mund t’apelohej tu sundimtari venedikas; mandej çdo qytet dytenik kishte apelin në qytetin kryesuer, e ky nji ndër qytete dytenike të caktuem prei Senatit; për shembull Drishti, Dêja; Shasi, Ulqini, Lezhja, apelin e kishin në Shkodër, Shkodra n’Ulqin. (7)
Si tek zhvilloheshin proçesat me gjygjtarë vendas, deri sot nuk gjeta ndonji njoftim.
Por përgjithsisht kam pershtypjen se parimet e praktikat juridike të qytetevet s do kénë pasë shum lidhje më “kanunin” e tashëm. Arsyja ** më lidhë âsht kjo, se qytetet ishin të banueme, pjesën e madhe, prei latinësh, më nji notarjat perendorak mjeft të kulturuem per kah e drejta romake, e shpesh herë edhè të huej, e me kapituj kathedralesh ** do të kénë përhapë e përkrahë të drejtën kanonike. (8) Aty popullsija dahej tri shkallësh: bujarë, proniarë e qytetarë të fjeshtë(9) (posë robsh, d.m.th. sklavësh), (10) krejt si, në shoqnín civile romake, ishin familjet e senatorvet, të kalorsavet pronarë e të plebejvet, posë sklavësh; të vêhet oroe se, ndersá në “Kanunin e Lekës” idea e moshes së pjekun ká randësí të madhe kaqsá me kênë temeli i çdo influence në ligjsín e në gjygj, në kohë venedike as gjygjtarët as bujarët s mbaj mend se quhen “senatores” ose “seniores”, posë ndonji here në të radhë, mâ fort prei letrarësh klasiqista se prei juristash. Në Kanû per robní o sklavní as s ká idé; aty robt, si do shofim mbrapa janë vetun nierzët e familjes(11) **, si të tillë, nuk gëzojnë të drejta civile të pá varuna prei plakut të shpís ** e përfaqson famljen. Së mbrâmi ndër qytete mesjetare nuk gjeta ndonji kujtim gjygjesh o pajtimesh deri në gjysën e shekullit XVI. (12)
Rrethet e qytetevet – “bulkít”, si quheshin atëherë, d.m.th. katunet ** e ushqejshin qytetin me prodhime bujqësore – shkojshin mbas qytetit. Aty shênohej nji “cavo” o “capovilla” prei qeverrije, pá marrë detyrisht parasysh trashigimin e pá shprehë popullsija nji votë të vetën; (13) posë këtí, randsí, o ndoshta edhè ndonji farë auktoriteti, kishin edhè “pronarët”, d.m.th. nierëz besnikë të qeverrís, të cilvet kjo, si shpërblim meritimesh, u lëshonte si në konçensjon do tokë demeniale, hera herë edhè shum të hapta, sá me kapërcye kufinin e njij katuni. (14)

Psikologu

22-05-07, 03:42

Nji pjesë e madhe e vendevet tjera ishin në dorë të “zotnívet”, të cillët, me gjasë, ne parë s ishin veç feudatarë të perandorís greke (.p.sh. Komnenët, Engjellorët; Muzakajt e ndoshta edhè Dukagjinët e Kastriotajt), o slave (si Balshajt e Cërnoviqët), o franke si Topiajt e ndoshta edhè Golemajt. (15) Këta ushtrojshin, kujtoj, nji zotnim absolut, ** mbrrijtte deri në shitje të zotnimit të vet (si bâne, p.sh. Topiajt, Dukagjinët, Balshajt, Zakarijajt). Brijë këtyne, ká nji shumicë të madhe tepër familjesh kreshnike, **, të dhânuna mbas zanatit të luftës si stradjotë, shpernguleshin shum létas prei veriut e në jug të Shqipnís e deri në Moré (si Dajçët, Kuçët, Logorecët e tjera). (16)
Vetëm në krahina mjaft të kufîzueme e gjejmë popullsín t’organizueme në fise e në katune me nji trajtë, si me thânë, republikane, në giasim të regjimit fisnuer të mâ vonshëm, (17) nên prîjë jo të zotnís absolut, por të njij plaku o president, të cillit veç nuk ja diej titullin shqip, pse dokumentat e quejnë me emna latin-grek, o latin-frang o slav. (18) Të tilla fise janë Hoti, Pamaljoti, Matagushët, Drekalorët, Rodonët e tj. Mjerisht mbi jetën shoqnore të këtyne, gjeta tepër pak; diej veç se ishin luftarë të fortë, e lidhja e përbashktë në çdo fis ishte shum e ngushtë si në nji familje patriarkore.
Kur zaptoj Turku vendet e ndryshme të Balkanit, dihej se shpesh herë krahinavet u a njijti o u a mbajti për të giatë kohë emnin e princit ** pat gjetë në tê në çastin e pushtimit; kështû krahina e sundueme prej Karlit Tocco u quejt “Karlili”; kështu më bje në mend se i ndjeri D. Ndré Mjedja, njaq studjus i hollë i historís sá i gjuhës komtare, mendonte se Shqipnija jugore ká mujtë me u emnue Toskní o prei familjes Tocco, o prei zotnívet të ndryshëm Italjanë të cillët qilluenë toskanë prei fisi sikúr Buondelmontajt. Kështû edhè krahina malore veri-perëndimore, kû kishte pasë sundim dera e Dukagjinvet, muer emnin e “sanxhakut të Dukagjinit”, si dihet pá dyshim prei historije. (19)
Tashtì mbí këtë temel po bâj un nji hipothezë. Pak vjet mbas pushtimit të Shqipnís, hypi në fron të Turkis (1520) Sulejmani II, shi njaj ** u quejt “al-Kanuni” pse kje systhemuesi mâ i madhi i së drejtës shtetnore e civile te perandorís turke. Mundet ** ky, ose sundimtarët turq të Shqipnís, për shkak të rrethanavet, ta kénë pá me udhë me perjashtue së paku heshtimisht prei kanunit të pergjithshëm të Rumelis sanxhakun e Dukagjinit, ose të Lekë Dukagjinit. Këto rrethana kanë mujtë me kênë shtrimja e perforcimi i fisevet republikane të verit ndër tokë të braktisuna prei zotníve të vjetër e veçanërisht prei Dukagjinvet.
Létas kështû, në dallim të rregjimit ligjuer, ká mujtë me hî e thânmja se dy kanunne njifen në Shqipní: Kanuni i Rumelís e Kanuni i Dukagjinit, ose, ad abundantiam, kanuni i Sylejmanit per Rumelí e Kanuni i Lekës për Dukagjin. E ky emën mbet, me gjith ** mâ perpiknisht do të thohej se ishte kanuni i fisevet republikane të shpërnguluna ndër tokë të zotnívet të vjetër absolutë të derës së Dukagjinit.
E njimend gojedhâna shpesh e përsëritun e shpërnguljes së tre vëllazënvet temeluesa të Shalës, Shoshit e Mirditës, mund të jétë nji perforcim i kësajë hypotheze, po të vehet n’atë periudhë kohe.
Gjith ketë ** thash, âsht kundra krijimit o kodifikimit të kanunit të malevet prei Lekë Dukagjinit. Por, prap në këtë made, posë argumentit mohemik të mungesës së dokumentavet rreth kësajë veprimatarije së Lekës, kemi argumentin tjetër pohemik ** çeka sypri, e ** këtû po e qes shtjelltas: thalbi i Kanunit të Malevet do ta shofim mbrapa se âsht pjesa kushtetuese ose statutore, rrajesisht e pandrrueshmenisht republikane, perkundra sundimi i Dukagjinvet qè nji sundim autokratik.
Mirë po, mundet me thânë historiku, na kemi edhè shembuj zotnísh shqiptarë të kohës së mesme, të cillët, së paku ligjorisht, nuk kanë qênë autokratë por qeverritarë me nji auktoritet ** permbahej mâ fort n’administratë të drejtsís: kaq lên me kuptue titulli “judex” ** vj. 1208 i ipet Dhimitrit princit t’Arbnit; (20) prandej mund të besojmë se këta princa, e prá edhè Dukagjinët, në fund të fundit, s kanë pasë tjetër auktoritet ligjuer posë atí ** kanë pasë mâ vonë trashigimtarët e tyne të derës së Gjonmarkut, d.m.th. nji auktoritet konstitucjonal, ** në kohë pagje ushtrohej mâ së forti në punë gjygji.
Mandej si spjegohet aj auktoritet në të prém të gjygjevet a n’interpretim të kanunit ** Gjonmarkajt, pinjojt e Dukagjinvet, kanë pasë jo vetun në Mirditë, por edhè ndër fise e bajraqe mâ të largta, mos të kishtë lé Kanuni në dorë të tyne?

Psikologu

22-05-07, 03:42

Më së pari edhé un, nemose në temel provësh së sigurta, së paku të disá elementave të pá lidhuna endè mirë, po anoj kah âna e atyne ** injofin Gjonmarkajt si fisi së Dukagjinvet, mâ fort se kah âna e atyne ** e mohojnë; medjè po shtoj se, mos t’ishin këta aso dere, vshtirë mund të kuptohej aj auktoritet ** në punë të kanunit u njofin Malsinat ** ja atribuojnë Kanunin Lekë Dukagjinit.
Por këta nuk do me thânë se përnjimend Leka e hartoi osè e kodifikoi Kanunin; deri aty logjika nuk na çon. Mundet ** ndonji pinjuell dytenik i derës Dukagjine, këthye, pá pasë më fuqín princore të të parvet të vet, n’ato vênde të dikúrshme të banueme tash prei fisesh s’ardhuna mbas rrebeshit turk, të jénë pritë me nderime prei banorvet të rí, e të kénë fitue mandej pak ka pak atë auktoritet ** i gjejmë derës së Gjonmarkut në sh. XVIII.
Thaç “pak ka pak” e “në sh. XVIII”, pse ata dokumenta të sh. XVI e të sh. XVII ** njof un (e jan mjeft të shumtë), ndersá na permêndin nja disá kreshnikë të derës Dukagjine, (21) edhè do kuvende të përgjithshme të parsís e të pleqvet të sanxhakut të Dukagjinit, (22) kurrkund s na diftojnë se kryesín e kishin pinjojt e derës Dukagjine osé gjyshat e derës së Gjonmarkut.
Familja e Dukagjinit duket se atëherë s lypte tjerët veçse titullin e “kapedanit” e mundsí për të luftue trimnisht mâ fort se kurrkush per pshtim t’atdheut prei thojvet të Turkut, me ndimë sidomos të Papës e të Venedikut.
Vërtè na del para aj titull gjygjtari ** i ipet Dhimitrit t’Arbnit. Por nji titull i tille – po e xâmë se ká atë kuptim konstitucjonal qiu thâmë sypri, shka nuk ká shum gjasë(23) – vëlen për Arbën, krahinë në çdo pikëpamje n’antagonzëm me malsí, e jo për krahina të Dukagjinit; e thâmë sypri se titulli ** i njofim historikisht derës së Dukagjinit âsht aj i “zotnís” (dominus), ose i “kapidanit” (katapan?), e ketë të dytë e jo tjetër njef zyrtarisht edhè dera e Gjonmarkut. (24)
Sá për shêj t’antagonizmit ** duket se ká mes Malsís e Arbnit kemi atë ndryshim përkrah rrebtësija e Kanunit ** difton gojëdhana e famshme e rragatjevet mes Lekës Dukagjinit e Skandërbegut. (25)
E kështû hîjmë edhè në çâshtje të dy kanunevet: a ká vetëm nji kanû Malesh, a por dy, nji të Lekës e nji të Skandërbegut?
Nji përgjegjë të sigurtë s diej me e dhânë. Në njân’ânë gojëdhana e rragatjes ndonji vëlerë dokumentare e ká, nemose per të diftue si e mendon populli – i Mirditës, kujtoj – mbi çâshtjen t’onë. N’ânë tjetër na shofim se deri në gjysë të sh. XVIII, mbledhjet e “Dukagjinvet” mbaheshin edhè në Mat krahinë dikur e Kastriotvet, as nuk dihet ** Turku, sikúr pat krijue nji “Sanxhak të Dukagjinit” për tokët e Dukagjinvet, të kétë krijue edhè nji “Sanxhak të Kastriotit o të Skandërbegut” për tokët dikúr të këtija, ne mos daçim me njehë për të tillë sanxhaqet e Ohrit e t’Elbasanit o subashllekun e Dibrës. (26) Prandej këtu nuk vëlen hypotheza e ngrehun sypri për të zhvillue si xû fill emni i Kanunit të Lekë Dukagjinit.

Psikologu

22-05-07, 03:43

PËRMISIME NË KANÛ

Natyrisht – dikû prei shpírtit të përgjithshëm të pávarsís e prei gjendjes së pá-qeverrimit të gjatë per të cillët folme mâ nelt, dikû pse Kanuni në pikëpámje të ndryshme s ishte i mjaftueshëm – sigurimi e moraliteti botnuer doemos u gjetne në nji gjendje të vajtueshme. Do t’ishte prandej punë e interesantshme e e dobíshme me studjue ato përpjekje ** njofim historikisht, të cillat synuene në kohë të ndryshme nji rregullim o së paku nji permisim.
Pêsë njof un, setcillën me metod të vetën.
Mâ e para kje ajo e Venedikut, zbatue, me thânë të drejtën, vetëm ndër qytete e jo ndër male. Shkon mbas politikës së zakonshme, (e, besabesë mjeft t’urtë) të Republikës fort të kthielltë: ligja e mjetit mâ të fjeshtit. Shperdorimet e dâmet mâ të mëdhajat rrjedhin prei mungese së drejtsís publike në punë kriminale, kû natyrisht e zâvêndson hakmarrja private. Venediku, si e kemi pá, u a reservoi Rektorvet (sundimtarvet) të vet çâshtjet kriminale edhè çâshtjet civile përmbí njij shumë të caktueme; tjerat u a lâ gjygjtarvet vêndas. Veçsè nuk kam endè materjal të mjaftueshëm për të dhânë nji gjikim të prém a ká qitë ky metod fryte të mira.
E dyta u bâ prei Turqvet; së pari tue dërgue vojvodë qeverritarë me pré gjygjë në vend neper fise të ndryshme të Mbíshkodrës; (27) mandej në sh. XIX tue ngrehë në Shkodër nji gjykatore qândrore për Malsí (Xhibal) e cilla gjikote mbas Kanunit të Lekës. Për këtë përpjekje kam njoftime edhè mâ pak për të mujtë me dá se ç’dobí bâni; por kam përshtypjen se nuk do ta kétë përmirsue fort gjendjen e përgjithshme, edhè për arsye se me kaq Turku synote mâ fort me pasë gisht në punë politike të bajraqevet se sá me ju vû shpírt përmisimit të drejtsís botnore.
Të tretën e bâni qeverrija malazeze për vêndin e vet, i cilli – tue qênë njij fisi iliro-shqiptár me malsorë tanë – kishte nji ligjë tradicjonale ** e gitte fort Kanunit të tinë. Princat e rregulluene gjendjen pak ka pak, së pari tue u a lânë vetëm gjygjtarvet të gjitha çâshtjet, tue caktue mâ mirë dispozitat e ndryshme e tue i përforcue edhè me sanksjone të mira; mandej tue i dhânë dorë princit me ndërhî gjithmonë mâ tepër; e së fundi tue systhemue nji drejtsí qeverritare të vërtetë, por tue i dhânë nji fisjonomí krejt patriarkore e tue marrë para sysh në praktikë mendesín e vêndit. Përpjekia ** vazhdoi në mënyrë të qindrueshme e dalkadalë si e lypte urtija, edhè pat kohë mjeft të giatë per m’u zhvillue, dha perfundime të pëlqyeshme. (28)
Pá u shty përtej caqevet ** i vête Kanuni, disì punoi në këtë pikëpámje edhè Dera e Gjonmarkut, e cilla, tue mos pasë si Petroviqt e Malit të Zi nji auktoritet të vërtetë burimi teokratik, do të kondendohej vetëm tue pajtue gjaqe e çâshtje tjera të tilla, tue dalë kohë mbas kohe nepër krahinë të vetën “me pajtue dhén”.
Jashtligjuer por i fuqishëm kje së mbrâmi veprimi i Klerit Katholik, e veçanërisht i Misjonit Shetitës Shqiptár t’Etënvet Jezuit, të cillët me dobí u munduene, me mjete fétare, me krye pajtime ** ndryshej s mund të bâhesin kurrsesì, edhè me permisue ligjësín kanunore në punë morale e shoqnore, tue u a mbushë mênden kolektivitetevet me lidhë besë për qellime të ndryshme, edhè me plotsue o me qortue me shtesa të përshtatuna dispozitat e Kanunit ** s mjeftojshin osè mund të bâheshin shkak shpërdorimesh. (29)
Tue dashtë me klasifikue katër përpjekjet e para ** duelen prei âne civile, mund t’i quejmë të dytën e të katërtën nji prânim të gjëndjes së së drejtës e së faktit; të dyten, nisë prei së jashtmi (përkrah Kanuni), të katërtën prei së mbrendi; e para kje nji zgjidhje kompromisi; e treta nji reformë ** hap mbas hapi synote me shtî drejtsí shtetnore në vênd të drejtsí popullore.

King_Gentius

22-05-07, 07:54

Me duket se fjala Kanun ka origjine greke

Albanian eX|PerT

22-05-07, 19:26

Me duket se fjala Kanun ka origjine greke
Kryesorja s'eshte fjale shqipe!

p.s. Shfletoni Mawridin dhe e shihni ne cfare gjuhe eshte kjo fjale!

RiannA

22-05-07, 19:53

Shyqyr se nuk jetojn te gjith me rregullat e Kanunit!

Aktualizone pak ket viron

Murgesha

22-05-07, 23:37

Shyqyr se nuk jetojn te gjith me rregullat e Kanunit!

Aktualizone pak ket viron

Jo moj se së pari ty të shkon frizura...http://www.dardania.de/vb/upload/images/icons/icon12.gif

Bjeshka1

23-05-07, 00:42

Kanuni ndoshta ka qene i mire per kohen kur nuk ka pasur ligje ( ne mesjete), por sot atij e Lekes por edhe disa librave tjer u ka ikur koha.. Per fat te keq ka ende njerz qe i permbahen ne pika te cilat u duhen per momentin. Ky liber eshte gati si puna e ketyre librave qe po i quajne fetare. Nuk jane per kohen moderne.
Sicverehet, ne mesin tone ka shume njerz qe kan ngecur ne mesjete!

Preshevar

23-05-07, 10:41

Ja se qka flet National Geographic Channel për Shqiptaret.

http://www.dailymotion.com/relevance/search/albanian/video/xqbln_hakmarrja-ne-shqiperi-english-shqip

Tash është ber si tradit, sa her qe te ndodhin ndonje problem me shqiptaret ne perendim, shkojn dhe i permendin ligjet e lek dukagjinit. Sikurse kanuni i lekes i dirigjonte jetet tona... E vërteta eshte se shum e pak njeri i perdor keto ligje,.. dhe ato vetem te moshuarit 50 vjet ndoshta e teperpjet... se ka prej të rinjëve qe as nuk e din se qfar ka qen Lek Dugajini, edhe ne dit, me shkurt si intereson HIQ.

dembel_beu

27-05-07, 05:02

Afatet në Kanun të Lekë Dukagjinit

Kur bëhet fjalë për Kanunin e Lekë Dukagjinit, zakonisht mendohet për të Drejtën yakonore shqiptare. Edhe pse nga të painformuarit konsiderohet se është vepër e shek. XV, duke u nisur nga fakti se kur ka jetuar Leka, mirëpo duke i analizuar institutet juridike që përfshihen në të, vihet në përfundim se kemi të bëjmë me një vepër mjaft të vjetër, rrënjët e së cilës janë humbur në errësirën e shekujve, por falë punës së palodhshme dhe me pasion të At Shtjefën Gjeçovit "qi e përmblodh prej goje së popullit" (At P. Bardhi), "të gjitha ato norma që kishin pasur fuqi ligjore vite me radhë, nëpërmjet të cilave edhe sot ne mund të kemi të qartë se si rregulloheshin mardhëniet shoqërore,ekonomike dhe ato në mes njerëzish në familje, bajrak,fis dhe shoqëri" (A. Çetta), e kemi këtë monument të kulturës sonë kombëtare.
Megjithëse institutet juridike që janë përpunuar në Kanun janë të shumta, në vazhdim do të analizojmë vetëm AFATET.
Për dallim prej kushtit që paraqet një rrethanë të ardhshme të pasigurtë,afati është rrethanë e ardhshme e sigurt,prej të cilit varet krijimi,ndryshimi ose shuarja e një të drejte juridike-civile, pra ai nënkupton interval kohor brenda të cilit duhet të kryhet gjegjësishtë të përmbahet nga kryerja e një veprimi, për realizimin e një të drejte civile juridike.
Afatet në sistemin juridik të kujtdoqoftë shteti, janë përcaktuar me qëllim që në komunikimin juridik ndërmjet subjekteve të së drejtës të vihen bazat e sigurimit juridik. Të njëjtin funksion afatet e kanë edhe në Kanunin e Lekë Dukagjinit. Që është kjo kështu dëshmohet nga rspektimi rigoroz i afateve mes subjekteve, gjegjësishtë mostejkalimi i tyre. Për sa u tha më sipër, në mënyrë domethënëse ilustrohet me paragrafin 44 alinea 2 që thotë:"(...) e këtë ditë as kanuja s'e shtynë, as ban qi të shtyhet". E njëjta gjë provohet edhe me paragrafin 979, citojmë:"Vadja e caktueme e të hollave të gjakut as shtyhet, as luhet". Në kontekstin e respektimit të afateve, gjithësesi duhet të përmendet edhe besa si veti etnopsikologjike vetëm e shqiptarëve.
Në teorinë juridike afatet ndahen në materiale-juridike dhe procedurale-juridike. Ndarja themelore e afateve materiale-juridike, e pranuar nga të gjithë është në:
1. Afate shkëputëse, rezolutive (terminus e quo) janë ato afate, me skadimin e të cilave puna juridike pushon së prodhuari efekte juridike, përkatësishtë me kalimin e të cilëve shuhet e drejta, gjegjësishtë kërkesa e krijuar në bazë të punës juridike apo deliktit. Këso afatesh në Kanun i hasim te paragrafët 226 dhe 870, të cilët do t'i zbërthejmë në vijim. Kështu f.v. nëse pronari nuk e shfrytëzon tbanën për intervalin kohor të caktuar shprehimisht në Kanun, e humb pronësinë mbi të, (226); ose e drejta e shtëpisë së viktimës, për të shpaguar gjakun brenda 24 orëve, përfshin të gjithë meshkujt e kushërinjve dhe fisit të dorasit, pa marrë parasysh a jetojnë ndaras apo bashkarisht. Ndërsa, pas afatit prej 24 orëve nga momenti i vrasjes, e drejta e viktimës shtrihet vetëm në anëtarët e familjes që jetojnë bashkarishtë (870 dhe 900).
2. Afate shtyrëse, suspenzive (terminus ad quem) janë ato afate,me kalimin e të cilëve krijohet mundësia juridike e realizimit të ndonjë të drejte subjektive. Ajo e drejtë subjektive është krijuar që në momentin e lidhjes së punës juridike ose deliktit, por që realizimi i të cilës është shtyrë (suspenzuar) deri të skadojë afati, qoftë ai i kontraktuar apo ligjor (kanunor). Këtë lloj të afateve e gjejmë te paragrafët 20, pika b; 38 pika 3;448,450,760,856. Pra, e drejta është krijuar në një moment të caktuar,por që realizimi i asaj të drejte shtyhet derisa të skadojë afati i përcaktuar. Kështu f.v. shkuesi të drejtën e këpucëve e ka fituar në momentin e fejesës së çiftit, porse do ta realizojë në ditën që merret nusja (38,3); ose e drejta e shtëpisë së viktimës për shpagimin e gjakut është krijuar që në momentin e vrasjes, por kjo e drejtë pezollohet për 30 ditë nga dita që e kanë dhënë besën e katundit (859).
Afatet zakonishtë llogariten në njësi kalendarike, matje kjo që është e pranishme edhe në sistemin e tanishëm juridik, pra në të drejtën pozitive. Matjen e afateve në orë e hasim te paragrafët 448,450,856 dhe 870, kurse matjen me javë e kemi të pranishëm te paragrafët 20 pika b; 47 al.a. Matjen me ditë të afatit e gjejmë te paragrafi 859,kurse atë me vjet te paragrafi 226.
Afati qoftë i kontraktuar qoftë kanunor, fillon të ecë nga momenti i krijimit të raportit civilo-juridik (pa marrë parasysh mbi ç'bazë është krijuar), dhe se "dita e caktueme vijon mje në perëndim të diellit(...)"(507), dita e fundit pra përfundontee me perëndimin e diellit. Afatet e përcaktuara shprehimisht e që ndryshe quhen edhe afate kanunore i gjejmë te par. 448,450,856,859 dhe 900; ndërsa te paragrafi 44 al.2 dhe 979 edhe pse janë afate kontraktuese për nga efektet janë të barazuara me ato kanunore, pra as mund të shtyhen as të luhen.
Nga sa u tha më lart, mund të nxjerrim përfundim se në fushën e afateve, por jo vetëm në të, në Kanun me mjeshtëri janë përcaktuar edhe respektuar afatet, jo si qëllim në vete, por si mjet për siguri juridike më të madhe të titullarëve të të drejtave civilo-juridike. Nga ky aspekt Kanunin as në krahasim me ligjet ose kodet moderne nuk mbetet prapa.

Izmir Ajazi "Flaka" 30 mars 1996