Jeta e Sokratit

[Linka_pz]

Jeta e Sokratit



Rallë mund të gjendet një vend dhe një kohë kaq e pasur me njerëz gjenialë,

sesa Athina në kohën kur lindi Sokrati. Sokrati u lind në Athinë në vitin 470 p.e.s

dhe është një ndër figurat më interesante dhe më atraktive në historinë e filozofisë

së lashtë greke. Ishte me origjinë të thjeshtë-nëna e Sokratit ishte amvise,kurse i

ati gurskalitës. Sokrati ishte autodidakt dhe u aftësua dhe u ngrit në nivel të një

filozofie falë punës së tij vetanake.

Por megjithëse Sokrati u rrit në një periudhë të artë, në vitet e tij të fundit atij

iu desht të shihte mundjen e Athinës në luftë dhe ta mbyllte jetën e tij në burg në

vitin 399 p.e.s në moshën 71 vjeçare. Sokrati është i vetmi që nuk ka shkruar as edhe një resht (asnjë vepër). Megjithatë ai është filozofi që ka ushtruar ndikim më të

fuqishëm përgjatë shekujve. Shumica e atyre që ne dime për të, ka qenë ruajtur nga

tre bashkohës të rinj të tij, Aristoteli, Platoni dhe Ksenofoni.

Nga këto burime del se Sokrati ka qenë një gjeni, i cili përveç një arsyetimi të jashtëzakonshëm dhe rigoroz, zotëronte edhe një ngrohtësi personale dhe një ndjenjë humori. Ai ka pasur një trup të fortë dhe zotëronte një fuqi të madhe fizike.

Në komedinë e tij, Aristofani e përshkruan Sokratin si një shpezë shtëpiake që

të bën për të qeshur me zakonet e tij të rrotullimit të syve, duke u referuar

me çapkënllëk nxënësve të tij dhe dyqanit të mendimit.

Ndërsa nga Ksenofoni na vjen portreti i një ushtari besnik, i cili kishte një

pasion për diskutime rreth bazave të moralit dhe i cili në mënyrë të paevitueshme

tërhiqte të rinjtë të kërkonin këshillën e tij. Platoni e konfirmon portretin e

Ksenofonit dhe shton se Sokrati ishte një njeri me ndenjë të lartë detyre dhe me

një pastërti morale absolutiste. Në veprën "Simpoziumi" Platoni tregon se si Alkibadi,

një i ri mesatar përpiqej të fitonte simpatinë e Sokratit duke sajuar mënyra të ndryshme

për të qëndruar me të. Por thotë Alkibadi:"asnjëherë nuk ndodhi një gjë e tillë"; ai thjeshtë mund të bisedonte me mua në mënyrën e tij të zakonshme dhe kur e kisht harxhuar ditën me mua, më linte e vazhdonte me rrugën e tij. Gjatë fushatave ushtarake Sokrati mund të ecte pa ngrënë më shumë se çdo njeri tjetër dhe ndërsa të tjerët mbështeteshin me mandeke kundër të ftohtit të ashpër të dimrit, Sokrati ecte jashtë në dimër duke mbajtur një pallto që e kishte zakon të vishte dhe ai ecte mbi akull më lehtë pa këpucë, se sa të tjerët me këpucë-thotë Alkibadi. Sokrati ishte në gjendje të përballonte një përqëndrim ekstrem. Gjatë një fushate ushtarake ai qëndroi në një meditim të thellë për

një ditë e një natë të tërë, derisa erdhi agimi dhe lindi dielli, pastaj ai u largua pasi

bëri një lutje për diellin.Ky mbase ka qenë rasti me anën e të cilit ai provonte atë që ai

e quante vazhdim i misionin të profetit mbi jetën morale të bashkëkohësve të tij.Ai gjithmonë merrte mesazhe apo paralajmërime nga një zë misterioz ose nga si e quante ai- daimoni i tij.

Megjithëse kjo shenjë mbinatyrore ka përshkruar mendimet e tij që nga fëmijëria e hershme, kjo të sygjeron më shumë se çdo gjë tjetër, sensibilitetin e Sokratit si një vegimtar, veçanërisht ndjeshmërinë e tij për cilësitë morale të veprimeve njerëzore të cilat e bëjnë jetën e vlefshme për ta jetuar. Ai duhet të ketë qenë i familjarizuar me shkencat natyrore të filozofëve të hershëm jonianë dhe anaksakgorësve, sadoqë tel vepre Apologjia ai thotë se "e vërteta e thjeshtë është se, o Athinas, se unë nuk kam të bëj fare me spekulimet fizike".

Ngjarja më e rëndësishme që konfirmoi misioni I tij si një filozof moral ishte përgjigja e Orakullit të Delfit. Kur Kerofani pyeti Orakullin nëse gjendej ndonjë person I gjallë ql të ishte më I zgjuar se Sokrati, Orakulli u përgjigj se nuk gjendej. Sokrati interpretoi këtë përgjigje duke thënë se ai ishte më I zgjuar sepse ai e kuptoi dhe e pranoi injorancën e vet. Në këtë mënyrë, Sokrati kishte për qëllim, në kërkimet e tij, që të triumfonte e vërteta dhe dituria.





Sokrati si një filozof

Pasi që Sokrati nuk ka shkrimet e tija, sot ka disa mosmarëveshje se çfarë idesh

filozofike mud t`i atribohen atij në të vërtetë. Burimet tona më të gjëra për

idetë e tij janë dialoget e Platonit, në të cilat ai ishte veçanërisht në

dialogjet e hershme, personazhi kryesor.

Por çështja kryesore është nëse Platoni është këtu për të sqaruar se si

mendonte Sokrati, apo shprehte idetë e tij nëpërmjet figurës së Sokratit.

Disa argumentojnë se Sokrati i gjetur në dialogjet e Platonit është historikisht

Sokrati i vërtetë.

Nga ana tjetër Aristoteli bën një dallim midis kontributit filozofik të dhënë nga

Sokrati dhe atij të dhënë nga Platoni. Sokrati, sipas Aristotetlit ka merita për

"argumentimet induktive dhe për përkufizimet univerzale", ndërsa Platoni atij I

atribon zhvillimin e teorisë së formave, nocionin e ideve ose formace univerzale,

që ekzistojnë pavarësisht nga sendet e veçantë që ato personifikojnë. Argumentimi,

se kush e zhvilloi teorinë e formave në pjesën më të madhe ka përfunduar.

Derisa vetë Aristoteli ka qenë veçanërisht I interesuar në këtë temë, duke e

diskutuar atë gjatë me Platonin në Akademi, duket e arsyeshme të mendohet që

dallimi I tij, midis ideve të Sokratit dhe të Platonit është I saktë. Në të

njejtën kohë, disa nga katalogjet e hershme janë përshkrime të qarta dhe të sakta

të mendimeve të vetë Sokratit, si në rastin e Apologjisë dhe Euthifro.

Mbi këtë bazë, Sokrati është pare si një filozof origjinal I cili zhvilloi një

metodë të re të kërkimeve intelektuale.

Që Sokrati të ishte I sukseshëm në kapërcimin e relativizmit dhe të skepticizmit

të sofistëve, ai duhej të zbulonte ca themele të palëvizshme, mbi të cilat të

ndërtohej godina e diturisë.

Këto themele Sokrati I zbuloi jo në faktet e botës jashtë njeriut, por brenda njeriut.

Bota e brendshme e njeriut, thotë Sokrati, është vendi I një aktiviteti unik, vendi

I aktivitetit njohës I cili udhëheq aktivitetin praktik.

Për të përshkruar këtë aktivitet Sokrati krijoi konceptin e shpirtit të psiqikës.

Për të shpitri nuk është ndonjë dhunti e veçantë, as ndonjë lloj I veçantë substance,

por është deri në një farë shkalle kapacitet për inteligjencë dhe karakter. Sokrati

më vonë përshkroi se çka kuptonte me shpirt si "diçka brenda nesh në bazë të së cilës

ne jemi të përcaktuar, të zgjuar ose budallenj, të mire ose të këqij ".

Duke e përshkruar atë me këto terma, Sokrati identifikoi shpirtin me fuqitë normale të

inteligjencës dhe të karakterit, vë vend që ta identifikonte me ndonjë substance

mbinatyrore. Shpirti është struktura e personalitetit. Sado që për Sokratin,

shpirti nuk ishte një send, ai mund të thoshte që qëllimi më I madh I njeriut

duhet të ishte kujdesi përkatës për shpirtin sa më të mire që të ishte e mundur.

Pika e patundshme në këtë konceptim të shpirtit ishte, për Sokratin, ndërgjegjësimi

I vetëdijshëm I njeriut se çfarë kuptimi kanë disa fjalë për të. Të dish se disa gjëra

kundërshtojnë disa të tjera, që drejtësia nuk mund të ketë për qëllim të dëmtojë të

tjerët, paraqet për Sokratin një shembull tipik të një lloj njohjeje të shpirtit,

që mund të arrihet pikërisht duke përdorur fuqinë e tij. Të veprosh në kundërshtim

me këtë njohje, të dëmtosh të tjerët edhe kur dihet që një sjellje e tillë është në

kundërshtim me njohjen e tij të drejtësisë është të ushtrosh dhunë mbi natyrën e

tyre si një qenie njerëzore. Sokrati ishte I sigurtë që njerëzit mund të arrinin

njohjen e vërtetë dhe të besuseshme dhe se vetëm një njohje e tillë mund të ishte

baza e vërtetë e moralit.

Detyra e tij e pare kryesore ishte pra, të sqaronte veten dhe pasuesit e tij se si

arihej njohja e besueshme.

[Linka_pz]

Metoda Sokratike



Sokrati ishte I bindur që rruga më e sigurtë për të arritur njohjen e besueshme

ishte nëpërmjet praktikimit të bashkëbisedimit të rregullt, duke vepruar si një

mumi intelektuale, një metodë që ai e quajti dialektikë.

Sokrati për zhvillimin dhe mishërimin me idetë e tij zbatoi metoda të veçantë

e cila në historinë e filozofisë njihet si metoda sokratike.

Metoda sokratike përbëhet nga dy pjesë apo faza nga ironia dhe nga majeutika.

Ironia sokratike është një veprim metodik, i cili mbështetet në ndjekjen e mendimit,

parashikimit të pyetjeve të bashkëbiseduesi të deklarohet se nuk është dakord me

vetveten aq sa edhe ai vetë nuk di më se çfarë kishte menduar. Ironia sokratike

është pra zbulim i mosdijes, përkatësisht qëllimi i ironisë është që tia bëj me

dije bashkëbiseduesit se mendimet e tij janë të mangëta, të njëanshme.

Në të vërtetë ironia sokratike është një induksion. Përmes fazës së dytë majeutikës,

Sokrati te bashkëbiseduesi ndikonte të zgjohej ndjenja e së vërtetës, përkatësisht

bashkëbiseduesi të nxjer përfundime të sakta. Majeutika është një definicion, përkufizim,

deduksion përkatësisht "art i të lindurit". Sokrati thoshte se ai ushtronte të njejtin

profesion sikurse nëna e tij, ka ndihmuar që të lindin fëmijë, Sokrati ka ndihmuar

që të lindin shpirtëra, të lind ndjenja e së vërtetës. Sokrati nga nxënësit e

tij kërkonte para së gjithash nuhatje pët të vërtetën. Thënia e njohur e Sokratit:

"Unë di se nuk di asgjë" është një kërkesë për një të vërtetë më të lartë,

e jo për të vërtetën në vetvete.





Filozofia morale



Sokrati tërë filozofinë e tij ia kushtoi njohjes së njeriut dhe marrëdhënieve ndërnjerëzore,

si miqësisë, dashurisë, mirësisë, trimërisë, guximit, urtësisë, drejtësisë, të mires,

maturisë, kënaqësisë etj.

Sokrati me këtë filozofisë së vet ia dha orientimin antropologjik. Duke e pasur

parasysh këtë orientim antropologjik mendimtari I njohur romak, Ciceroni thotë

se Sokrati e zbriti filozofinë nga qielli dhe e vendosi mbi tokë. Për Sokratin,

dituria dhe virtyti ishin e njejta gjë. Në qoftë se virtyti kishte të bënte

me "bërjen e shpirtit sa më të mirë që ishte e mundur" së pari është e nevojshme ta

dijmë se çfarë e bën shpirtin të mirë. Virtyti dhe dituria janë pra të lidhur ngushtë.

Ai I identifikoi të dyja duke thënë se që të njohës të mirën do të thotë të bësh

të mirën dhe se dituria është virtyt. Duke identifikuar diturinë dhe virtytin,

Sokrati gjithashtu thoshte se vesi ose ligësia janë mungesë e diturisë.

Ashtu si dituria është virtyt, ashtu edhe vesi është injorancë. Të barazosh

virtytin me diturinë dhe vesin me injorancën mund të duket se bie në kontradiktë

me experience më elementare të qenieve njerëzore. Kuptimi ynë I përbashkët

na trgon se më shpesh jepemi pas gjërave që ne I dime që janë të gabuara kështu

që bërja e gabimit për ne është një veprim I paramenduar dhe I vullnetshëm.

Sokrati do të kishte qenë I gatshëm të pranonte që njerëzit kryejnë veprime

që mund të quhen ligësi. Kur dikush kryen një veprim të keq, thotë Sokrati,

ai gjithmonë e bën atë duke menduar që ai veprim është I mirë në një farë mënyre.

Një nga pyetjet në filozofinë morale të Sokratit ka qenë:



Si duhet jetuar sipas parimeve të së mirës?. Sokrati ishte i pari që mbeti i

habitur nga detyrimet që ka qenia njerëzore për ta drejtuar jetën e vet, për

ti drejtuar veprimet drejt së mirës. Kur një njeri sipas Sokratit vepron,

ai është i prirur të arrij diçka të cilën e sheh si të mirë. Mirëpo ndodh

të lind e keqja e cila sipas Sokratit rrjedh nga fakti se njeriu gabohet me

çështjen e së mirës.

E keqja vjen nga padija. Pra, sipas Sokratit, ne bëjmë të këqija vetëm për

shkak të paditurisë, dhe nëse ne dëshirojmë të zbulojmë paditurinë dhe të

njohim të vërtetën dhe të zhvillojmë te vetja kërkesën për të vërtetën duhet

të fillojmë me veten tonë. Prej këtij rrjedh edhe maksima e famshme e Sokratit:

"Njeri, njihe vetëm vetveten tënde". Të njohim veten tone, do të thotë të zbulojmë

te tek ajo jo vetëm rrënjën më të thellë të ndjenjës për të vërtetën, port ë

zbulojmë edhe padijen tone. Pra, qëllimi I njohjes së vetvetes është që njeriu

të bëhet I vetëdijshëm për mosdijen e vet, të bëhet përpjekje që kjo mosdije

të kapërcehet e të zëvendësohet me dituri të vërteta, të zhvillohet ndjenja e

së vërtetës te njeriu.

Për të zbuluar të mirën e vërtetë, sipas Sokratit është I domosdoshëm një

transformim I brendshëm, pasi padituria prej së cilës rrjedh një veprim I keq,

nuk është një padituri objective. Ajo është një paaftësi e brendshme. Të njohësh

të vërtetën e mire është në vetvete edhe një veprim moral, sepse ndjenja për të

vërtetën është vet morali.







Gjyqi dhe vdekja e Sokratit



I bindur se kujdesi për shpirtin njerëzor duhej të ishte qëllimi më i madh për njeriun,

Sokrati harxhoi shumicën e kohës së vet duke shqyrtuar jetën e vet dhe jetën e mendimet

e bashkëkohësve të tij athinas.

Gjatë kohës që në Athinë ishte një demokraci e sigurtë dhe e fuqishme në Perikliun,

Sokrati mund të vazhdonte karierën e tij si një zekth pa ndonjë kundërshtim serioz.

Zhvillimi i aftësive dialektike midis të rinjëve nga familjet e shquara, aftësimi i

tyre në ngritjen e çështjeve kërkuese rreth zakoneve të moralit, të fesë dhe të

sjelljes politike shtuan shumë shpejtë dyshimet për Sokratin, por veprimet e tij

nuk ishin konsideruar si një rrezik i qartë dhe aktual, derisa athinasit ishin në

luftë me spartanët.

Një seri ngjarjesh të lidhur me këtë luftë çuan eventualisht në gjykimin dhe dënimin

e Sokratit. Një ngjarje ishte veprimi tradhtar i Alkbiadit, për të cilin athinasit e

dinin se ai ishte nxënës i Sokratit. Alkibadi aktualisht kishte shkuar në Spartë dhe

i kishte dhënë këshilla të vlefshme spartanëve në luftën e tyre me athinasit.

Në mënyrë të pavitueshme, shumë athinas nxorrën përfundimin se Sokrati, në një farë

mënyre, duhet të ishte i përgjegjshëm për atë çka Alkibadi kishte bërë. Më tej,

Sokrati u gjend në mosmarëveshje serioze me Komitetin e Senatit të të Pesëqindëve,

ku ai ishte anëtar. Në fillim komiteti i rezistoi kësaj, duke i mbrojtur nga quajtja

si dhunues të procedurave të rregullta të konstitucioneve.

Por, kur paditë kërcënuan se do të shtonin emrat e anëtarëve të Komitetit në listën

e gjeneralëve, vetëm Sokrati i qëndroi mendimit të tij, ndërsa pjesa tjetër e Komitetit

kapitulloi. Gjeneralët u gjendën fajtor dhe gjashtë prej tyre, të cilët ishin në arrest

u dënuan menjëherë me vdekje. Kjo ndodhi në 406 p.e.s dhe në 404 p.e.s.

Me rënien e Athinës, Sokrati edhe njëherë u gjend në opozitë me një grup të rrezikshëm.

Sokrati duke gjurmuar pas të vërtetës morale dhe ekzistencës së vet i dha kuptim etik.

Kur u bë i famshëm, pushteti i Athinës e akuzoi se ai e prishte rininë.

Edhe pse e vërteta ishte se Sokrati vinte gjithçka në dyshim: të drejtën e shtetit,

autoritetin, fenë etj. Gjyqi athinas Sokratin e dënoi me vdekje. Mirëpo,

në kohën është i dënuar në burg me vdekje, nxënësit e tij e organizojnë arratisjen e

tij. Sokrati edhe pse dënimin e tij e quan të padrejtë, ai nuk ikën nga burgu.

Sokrati mendonte se kishte qenë i dobishëm dhe se shteti përkundrazi duhej ta shpërblente.

Nëse do arratisej nga burgu, do të mohonte gjithçka që u kishte mësuar të tjerëve.

Sokrati edhe pse e dinte se ishte i dënuar padrejtësisht, përkundrazi i arsyetonte

ligjet e shtetit. Ai ka thënë "ligjet janë babai dhe nëna ime". Sokrati do të qëndroj

në burg dhe do të pësoj dënimin- piu kupën me helm dhe vdiq në moshën 70 vjeçe

[rilinda]

I bindur se kujdesi për shpirtin njerzor duhej të ishte qëllim më i madh për njeriun, Sokrati harxhoi shumicën e kohës së tij duke i shqyrtuar jetën e vet dhe jetën e mendimit e bashkëkohasve të tij athinas.
Gjat kohës që në Athinë ishte një demokraci e sigurtë dhe e fuqishme nën Perikliun, Sokrati mund të vazhdonte karrierën e tij si një “Zekth” pa ndonjë kundërshtim serioz.
Por atë që mundi ta bënte Sokrati dhe pa u ndëshkuar, kur pozita ekonomike dhe ushtarake e Athinës ishte e fortë, nuk mundi të bënte më, gjatë ditëve të krizave dhe të shkatrrimit.
Zhvillimi i aftsive dialektike midis të rinjëve nga familjet e shquara, aftsimi i tyre në ngritjen e çështjeve kërkuese rreth zakoneve të moralit, të fesë dhe të sjelljeve politike, shtuan shumë shpejt dyshimet për Sokratin, por veprimet e tij nuk ishin konsideruar një rrezik i qartë dhe aktual, derisa athinasit ishin në luftë me Spartanët.
Një seri ngjarjesh të lidhura, me këtë luftë, çuan eventualisht, në gjykimin dhe në dënimin e Sokratit. Një ngjarje ishte veprim tradhtorë i Alkibadit, për të cilin athinasit e dinin se ai ishte nxënës i Sokratit. Alkibadi kishte shkuar në Spartë dhe i kishte dhënë këshilla të vlefshme Spartanëve dhe luftën e tyre me athinasit. Në mënyrë të paevitueshme, shumë athinas nxorën përfundimin se Sokrati në një farë mënyre, duhet të ishte i përgjegjshëm për atë çka Alkibadi kishte bërë.
Më tej Sokrati u gjend në mosmarrveshje serioze me Komitetin e Senatit të të Pesëqindëve ku ai ishte anëtarë.Kjo çështje kishte të bënte me rastin e tetë komandantëve ushtarakë, të cilët ishin përgjegjës për neglizhencën që kishin treguar në një betejë detare në ishujt e Arginusajës, një betejë ku athinasit fituan, por kjo u kushtoi afërsisht 25 anije dhe 4000 njerëz.
Ishte vendosur që tetë gjeneralët që morën pjesë në luftë të çohashin në gjyq dhe faji i tyre duhej të përcaktohej në grup nga një vot e vetme. Në fillim Komiteti i rezistoi kësaj, duke i mbrojtur nga quajtja si dhunuese të procedurave të rregullta konstitucionale. Por kur paditësit kërcënun se do të shtonin emrat e anëtarve të Komitetit në listën e gjeneralëve vetëm Sokrati i qëndroi mendimit të tij ndërsa pjesa tjetër e komitetit kapitulloi. Më vënjen e Athinës, Sokrati edhe një herë u gjend në opozitë me një grup të rrezikshëm.
Nën presionin e fitorës së Spartanëve, një Komision i të Tridhjetëve ishte urdhëruar të rregullonte legjislacionin për qeverinë e Athinës. Në vend të kësaj ky grup bëhet një oligarki e dhunshme që ekzekutonte obitvarisht ish- besnikët e rendit demokratik të Perikliut, dhe grumbullonte pasuri për vetën e tyre. Brenda një viti, kjo oligorki u hap me forcë dhe një vend demokratik u mëkëmb.
Por, fatkeqsisht për Sokratin disa nga anëtarët e oligorkis revulicionare kishin qenë shokët e tij të ngusht Kriti dhe Kormidi. Ky ishte një rast tjetër i dënimit nga shoqëria, si në rastin e Alkibadit, kur Sokrati u vu në pozitën e të qenurit një mësues i tradhëtarëve. Në këtë kohë acarimi kishte arritur deri në mosbesimin, dhe Sokrati u çua në gjygj me akuzën,siç e kujtonte atë Diogjen Laerti “(1) Për mos adhurimin e përëndive të cilat shteti i adhuronte; (2)Për korruptimin e të rinjëve. Prokurori i kërkoi dënimin me vdekje”.
Sokrati mundë të kishte shkuar vetë në internim mbas dëgjimit të akuzave kundër tij. Në vend të ksaj ai ndejti në Athinë dhe mbrojti vetën para gjygjit, juria e të cilit përbëhej nga 500 vetë.
-"Nuk di ç'përshtypje ju kan bërë, o athinas, fjalët e akuzave të mia. Përsa më përket mua, mendova se nuk isha më unë aq bindës. E më e bukura qe se asnjë fjalë e tyre nuk i përgjigjej së vërtetës. Megjithatë, nga gjith broçkullat e tyre veçanarisht njëra më habiti, se qenkam një gojëtar shumë i shkathët. E nëse ata e quajnë gojëtar të madh atë që e thotë të vërtetën, më duhet ta pranoj edhe unë vetëm se jam i tillë, por jo në atë kuptim që thonë ata!
Sidoqoftë, e përsëris; ata nuk kanë thënë asgjë, pothuajse asgjë të vërtetë, përkundrazi nga unë ju do të dëgjoni gjith të vërtetën, unë do t'ju kërkoja diçka dhe do t'ju lutesha të ma jepni; nëse në mbrojtjen time do të më dëgjoni të flas si zakonisht, siç bëja në shesh në vend shkëmbimet e mallrave apo gjetkë, ku shumë prej jush ndalonin dhe më dëgjonin.
Është fakt se në moshën 70 vjeçare kjo është hera e parë që vij në gjykatë, kështu që jam krejt i pamësuar me gjuhën e gjygjit. Ajo që ka më shumë rëndësi për mua është që ju të më dëgjoni me vëmendje, nëse them gjëra të drejta ose jo, sepse kjo është në fund të fundit, virtyti i gjyqtarit, ndërsa detyra e gojtarit është të thotë të vërtetën.
Në fakt kanë qenë të shumtë ata që më kanë akuzuar para jush. Ata s'thoshin gjë tjetër veç gënjeshtra, prandaj pikërisht këto janë për mua më të rrezikshmit e më të tmerrshmit se Aniti dhe shokët e tij që nuk bëjnë shaka sepse filluan bashk me ju, ashtu çunak siç ishin të përhapnin shpifje kundër meje e të më akuzonin duke më thënë se qenkam një far Sokrati një dietar, i përkushtuar i tëri në gjurmimet e fenomeneve të qiellit dhe misterëve të tokës, i aftë ta bëjë të bardhën të zezë.
Më e habitshmja është se nuk dihen as emrat e tyre që tua thonin, përjashtuar njëfarë shkrimtari komedish. Është e pamundur t'i dëgjosh në gjyq, e pamundur t'i bindësh e unë po të dua të mbrohem; do të jem i detyruar, si i thonë një fjalë, të luftoj me hijet, pra të flas pa më përgjigjur askush.
Sidoqoftë ta dini dhe ju se akuzuasit e mija janë dy llojesh: ata më kanë akuzuar kohët e fundit dhe të tjerët, për të cilët jam duke folur, e që një gjë të tillë e kanë bërë në të kaluarën. Kështu pra o gjygjtar, e kam të nevojshme që të mbrohem, të përpiqem të shlyej brenda kësaj pak kohë që më është lënë, këtë mendim të keq që vërtitet rreth meje e që është rrënjosur tek ju prej shumë vitesh.
Ta shohim ç'është kjo akuzë që më hapi këtë nam të zi , për të cilin mileti e ndjen për detyrë ta nisë kundër meje këtë process. Le ta marrin vesh se ç'thonë shpifësit e mi. Le ta lexojnë akuzën e tyre duke menduar se akuzuesit e mi kanë plotsisht të drejtë: ''Sokrati është fajtor se humb kohën e tij duke vrojtuar misterët e Tokës dhe të qiellit e bën të zezën të bardhë dhe të barrdhën të zezë ua mëson këtë të tjerëve….”
Pak a shumë kjo qenka e gjithë akuza. Por gjëra të tilla ju i këni parë në komeditë e Aristofanit. Një farë Sokrati që sillej poshtë e përpjetë nëpër skenë duke thënë se ecte nëpër e rrëfente plot marrëzira të tjera si këto, nga të cilat nuk veçoj asgjë. Ju ftoj si dëshmitarë shumë prej jush, duke iu lutur ta pyesni vetën sa nga ju më kanë dëgjuar. Eh, sigurisht janë shumë por do t'ju lutem që ta sqaroni vetën tuaj nëse ka qenë qoft edhe një prej jush që më ka dëgjuar të flas për gjërat të tilla.
E vatëm nga kjo do të bindeshit se gjithë çka thuhet kundër meje ka të njejtën vlerë. Nëse keni dëgjuar ndokë të më thotë se u jep mësim të rinjëve me pagesë, as kjo s'është e vërtetë dhe pse sipas mendimit tim do të qe gjë shumë e bukur që një njeri i zoti t'i jepte mësim borxhias së Loentinit, Predikos së Çoes, apo hipias së Elidës.
Këta o athinas të nderuar, shkojnë nga një qytet në tjetrin dhe janë të aftë të bindin të rinjtë(që ndjekin lirisht dhe pa pengesë shkollat e qytetit) t'i braktisin ato e të paguajn shuma të majme për të ndjekur mësimet e tyre për më tepër të jenë edhe më mirënjohës. Dëgjoni, o qytetarë këtë emër të mirë nuk e kam fituar nga asgjë tjetër veç dijës. Po nga cila dije vallë? Ja të ngjarë nga ajo që është cilësi e njeriut, sepse ajo është e vetmja gjë që kam.
Përkundrazi, ata të tjerët për të cilët po flisja pak më parë nuk di çka t'ju them, mund të zotërojnë majat e diturisë njerëzore, të cilët unë sigurisht nuk i njoh e ai që thotë të kundërtën, gënjen duke shpifur kundra meje.
Sigurisht që ju e njihni Kierofontin, të cilin e kam mik prej fëmijërie, një demokrat i sinqertë që ndau me ju mërgimin e që bashk me ju u kthye në atdhe.
Kështu që ju e njihni karakterin e tij sepse këtë gjë ai e shprehte në gjithë punët që bënte. Pra një dit ai shkoi në Delfi dhe pati për pafytyrësin t'i kërkonte perëndisë që t'i tregonte nëse gjendej ndonjë dietarë më i madh se unë dhe Pitia iu përgjigj se nuk kishte tjetër.

[rilinda]

Unë i thash të gjith këto, sepse dëshiroj që ju ta dini se nga lindi shpifja. Kështu pra, kur mora vesh përgjigjen e Arakullit pyeta vetën:”çfarë fshihet pas ksaj enigme?”. Un në përgjigjen time e di mirë se nuk jam aspak dietarë por atëherë çdo të thotë! Se unë qenkam më i dituri i të gjithëve!Sigurisht që ai nuk thoshte gënjeshtra sepse nuk mund t'i thoshte.
Kështu për shumë kohë nuk arrija ta kuptoja se ç'kish dashur të thoshte. Më në fund vendosa ta hetoj këtë çështje në këtë mënyrë :shkova të pyes të gjithë ata që mbaheshin si më të diturit por meqë duhet t'jua them të vërtetën, ja çfarë më ndodhi: Në hetimin që po bëja për ta provuar thënien e Arakullit, ata që ishin më të shquarit më ngjanin pothuaj më të parapregaditurit, ndërsa të tjerët që nuk vlenin asnjë grosh më ngjanin si më të pajisurit.
O athinas, gjithmonë armiqësit e ngritura kundër meje, ato më të rreptat dhe më të ashprat, gjithnjë shpifjet, madje e diatarit kanë lindur prej hetimeve të mia. është ktejt normal nëse zoti ka folur për Sokratin, këtëm e ka bërë vetëm për ta përdorur emrin tim si shembull, duke dashur të thotë: “O njerëz më i dituri mes jush është pikërisht ai, që si Sokrati e di që dituria e vetë nuk ka asnjë vlerë”.
Përse fola më lartë shtoni dhe faktin se janë pkërisht të rinjtë, sidomos ata të familjeve me emër që kanë më shumë kohë të lirë të më ndjekin ashtu vullnetarisht dhe të argëtohen pa masë, duke i parë këta njerëz të vënë nën shënjestër të pyetjeve të mia. Shumë herë ata vetë më imitojnë dhe u sajojnë pyetje të tjerëve dhe më besoni, ata vetë zbulojnë njerëz të tillë, që pandehin se dinë dhe më vonë e kuptojnë se din fare pak ose aspak. Kështu ndodh që të pyeturit të mos zemërohen me ta, por me mua dhe shkojnë duke llogaritur që Sokrati është njeri i korruptuar që po shkatërron rininë.
E kur dikush i pyet se çfar bën ai e çfarë i mëson atyre për tu korruptuar, nuk dinë ata çtë thonë dhe vetëm heshtin. Mirpo, për të mos e nxjerrë në shesh injorancën e tyre shpifin gjithfar marrëzirash, të cilat përdoren pikërisht kundër atij që e do me shpirt diturinë; pra Sokrati gjurmoka misterin e qiellit dhe të tokës dhe nuk beson tek perëndia, duke u përpjekur të paraqes të bardhën të zezë.
Ja pra kështu më janë vërsulur Meleti, Airiti dhe Likoni; Meleti në emër të poetëve, Ariti në emër të artistëve dhe politikanëve, ndërsa Likoni në emër të oratorëve, dhe të gjith tejet të egërsuar. Besoj se gjithçka iu tregova mjafton kundër akuzuesve të mi të parë. Le ta shohim, Meletin njeri i ndershëm dhe atdhetarë të mirë, siç shkon duke thënë për vetën dhe akuzuesit e mi të më vonshëm.
Mendojnë për një çast se ata janë ndryshe, por le të shohim deklaratën e tyre të betimit, e cila pak a shumë thot kështu; “Sokrati është fajtorë, sepse korrupton të rinjtë, sepse nuk beson në perënditë e Atdheut, por në hyjni të reja”. Kjo është akuza e tyre. Duke arsyetuar rreth pjesës të parë të kësaj akuze Sokrati i dëshmon, të korryptosh don të thotë të bësh tjetrin më të keq, pra vetë veprimi në vetvete është i dëmshëm dhe për korruptuesin, sepse në këtë rast ai vepron kundra vetvetes.
Tani do të desha të dij se kush është ai njeri që pinon kundra vetvetës? Prandaj, një veprimtari me mundshme korruptuese është një krim i pavullnetshëm dhe si i tillë duhet të dënohet në riedukim dhe jo me ndëshkim.
“Dhe tani o athinas dëgjoni vetë se si ai do të pohojë gjithçka”. Ndërsa ti Melet të lutem përgjigjmu drejt.
A është ndokush o Melet që beson në ekzistencën e atyre faktëve që kanë të bëjnë me ekzistencën e njeriut dhe më pas nuk u beson në ekzistencën e njeriut?
Ti të paktën përgjigjmu vetëm për këtë! “A mundet ndokush tju besojë veprave hyjnore, por që nuk beson në hyjni?”. “Sigurisht që nuk mundet”. Kështu pra, ti vetë e pranon se unë besoj në veprat hyjnore dhe jap mësim për to, si për ato të lashta dhe ato të reja, gjë të cilën ti vet e ke pohuar, në aktakuzën tënde. E, nëse unë besoj në veprat hyjnore, patjetër, që u besoj edhe hyjnive apo jo? Sigurisht, që edhe ti të njejtën gjë mendon, derisa nuk përgjigjesh. Mos vallë këto qenje të mbynatyrshme nuk janë perëndi o bij perëndish? Më thuaj? “Eh sigurisht që po”
“Pra nëse unë besoj në këto qenje, siç pranon edhe vetë dhe se ato qenkan perëndi atëherë del pikërisht siç thash un, që ti na propozon të tilla rebuse dhe nis të tallesh me ne duke herë se un nuk u besoj, vetëm për faktin se i pranojm qenjet hyjnore.
Përkundrazi, është e vërtetë se mbi mua rëndon urrejtja e shumë njerëzve, gjë e cila mundë edhe të më shkatrrojë. Nëse unë dënohem, kjo nuk më vjen as nga Meleti dhe as nga Aniti, por vetëm nga zilitë dhe shpifjet e shumta.
Janë pikrisht këta që shkatrrojnë shum njerëz të ndershëm e dotë vazhdojnë të dëmtojnë edhe shumë të tjerë, e me siguri un nuk do të jem i fundit. Ndërsa qqëndroja në Potideo, në Antipoli dhe në Delfi si gjith të tjerët, në atë vend ku më kishin caktuar, ata që ju i kishit zgjedhur, si komandantë, në atë vend ku po kaloja bri rrezikut të vdekjes perëndia më urdhëroi, ashtu siç mendoja dhe besoja ti përkushtohem filozofisë, pra të gjurmoja mbi vetvetën dhe të tjerët, e nëse unë do të isha sjellë keq nga frika e vdekjes, apo e ndonjë rreziku tjetër, do të kisha braktisur vendin tim të luftës.
Por ah! Ky do të kishte qenë një veprim i shëmtuar dhe me plot të drejt dikush do të më çonte në gjygj dhe me baza të më akuzonte se nuk besoja në perënditë, ngaqë nuk ju binda parathënjes së Arakullit, ngaqë i frikësha vdekjes dhe besoja se isha i ditur pa qenë i tillë. Kështu o athinas, të kesh frikë nga vdekja, nuk është gjë tjetër veçse të besosh që je i ditur pa qenë i tillë, të pretendosh pë diçka që nuk e di.
Në të vërtetë ashtu nuk e di se çështë vdekja e kjo është një e mirë e madhe për njeriun .
Megjithatë shumë i frikon asaj të sigurtë se ajo është një prej të këqijave më të mdha. Anuk është padituria më e qortueshme; të besosh se e di atë qëë se di?.
Pikërisht për këtë gjë unë ndjehem ndryshe nga të tjerët. E nëse besoj se di diçka më shumë nga tëtjerët, kjo rrjedh nga fakti se duke mos ditur asgjë për botën e përtejmë, nuk pretendoj se di diçka. Kështuqë unë kurrë nuk do tu trembem, e nuk do tu largohem atyre gjërave që nuk i di, nëse janë të mira, por vetëm atyre që i njoh mirë që janë të kqija.

[rilinda]

Edhe nëse ju tani më lironi në kundërshtim më propozimin e Anitit, i cili kërkon dëbimin tim ose pas daljes në gjygj, dënimin tim me vdekje, duke ju thënë se: nëse unë nuk ndëshkohem, bijtë tuaj, duke ndjekur mësimet e mia, do të korruptohen të gjithtë, edhe ju nëse do të thoni fjala vjen: “Sokrat ne nuk besojmë aspak në ato që thotë Aniti, prandaj do të lirojmë veç me një kusht, që ti të heqësh dorë një herë e përgjithmonë nga kërkimet e tua, yë mos merresh me filozofi, përndryshe të prêt vdekja”; nëse ju më lini të lirë me kto kushte unë do tju përgjigjem:
“O athinasit e mi unë ju nderoj, dhe ju dua, por përpara jush më duhet ti bindem zotit, kur të më ketë mbetë edhe qoftë një fill frymë e fundit, unë nuk do të heqë dorë nga misioni im i nisur për filozofi, nuk do të rresht për asnjë çast tju nxis e tju këshilloj siç kamë bërë gjithmonë me ju”. Ky është urdhër i perëndisë dhe dijeni mirë : un mendoj se e mira më e madhe që i ka ardhur atdheut tim është pikërisht kjo bindja ime ndaj urdhërave të zotit.
Kjo është në fund të fundit detyra ime, tju bind të rinjë a pleq qofshi, të mos i jepni shumë rëndsi trupit dhe të mirave materiale, por shpirtit tuaj, të cilin duhet ta përsosni vazhdimisht. Un mund tju them se nga pasuria nuk lind vyrtiti, por është pikërisht vyrtiti prej të cilit lind çdo e mirë dhe begati, si për individin, ashtu edhe për shtetin .
Nëse më dënoni me vdekje për gjithçka un iu paskam thënë, më shumë se mua ju dënoni vetvetën . Asnjë dëm nuk mundë të më sjell mua as Meleti dhe as Aniti. Nuk mundem sepse besoj që njëm keqbërës nuk mundë ti bëj keq një njeriu të mirë.
Për mua e keqja më e madhe është pikërisht ajo që bëjnë ata; vrasin një njeri me të padrejtë. Pra, un nuk po mbroj këtu vetvetën siç mundë të mendojë ndokush nga ju, por ju mbroj juve o qytetarë, sepse duke u dënuar un ju bëheni fajtorë nga një dhuratë hyjnore. BNëse ju më vrisni, nuk do ta keni të lehtë, të gjeni një tjetër si unë, të cilin vetë vullneti i perëndisë e dërgoi në qytetin tuaj.
Në fakt ndryshe nga zakoni i njerëzve, që se çajnë kokën për asgjë, unë i braktisa të gjitha interesat e mia; e për shumë vite me rradhë unë e lash familjen time pas dore duke u marrë vetëm me ju, duke ju ardhur pas si një baba i kujdesshëm, a si një vëlla i madh, vetëm e vetëm që tju bëja njerëz të vyrtitshëm. Egjitha kjo mundë të kishte një shpjegim nëse unë do të kisha nxjerë përfitime, apo tju kisha kërkuar para si shpërblim.
Ju vetë po e shihni se akuzuesit e mi, të cilët kanë grumbulluar kundër meje një mori akuzash nga më të turpshmet, nuk janë të zotë të gjejnë qoft një dëshmitarë të vetëm që do tju thot se un jam i paguar, qoftë edhe një herë të vetme, apo tju kem kërkuar gjësendi, përkundrazi jam unë që mund tju paraqes një dëshmitarë të pakundërshtueshëm, i cili mundë të dëshmojë të vërtetën që po u them; varfërin time.
Ndoshta mund tu duket disi e çuditshme përpjekja dhe mundi im për të dhënë këshilla private, më pas të mos guxoj të marr pjes në jetën qytetare e të mos jap kontributin tim për atdheun. Siç më keni dëgjuar shpesh në vende të tjera një gjë e tillë lindka nga fakti se në vete paskam diçka hyjnore,diçka të mbinatyrshme, të cilën Meleti e përmend në akuzën e tij.
Një fakt i tillë më është shfaqur që kur isha fëmijë, si një zë që fliste mbrenda meje e që shpesh më më largonte nga ato që bëja, ndërkohë që duhej të më nxiste. Ky zë më ka ndalur të merrem me politikë, e un besoja se ky ndalim qe për mua më se i nevojshëm. Në të vërtet, po të isha marrë me politik, ju e dini mirë o qytetarë, se do të kisha vdekur me kohë dhe nuk dot mund tju shërbeja as juve dhe as vetvetës.

[rilinda]

Ndaj nuk keni pse zemroheni nëse iu them të vërtetën; askush nuk mundë të shpëtojë i gjallë, nëse vendos tju kundërshtojë ndershmërisht juve ose popullin dhe të jetojë në atdheun e tij, të sundojë e padrejta dhe e pa ligjshmja.
Pra, është më mirë që një qytetarë të mbetet larg jetës publike, nëse dëshiron nëse dëshiron me të vërtetë të luftojë për drejtsi, e në të njejtën kohë të ruaj vetëvetën, qoftë edhe për pak kohë. A mendoni ju vallë, se gjat këtyre viteve unë do të mundë të shpëtoja kokën nëse do ti përkushtohesha politikës, dhe si njeri i ndershëm do ta kisha marrë në mbrojtje drejtsinë, siç e ndjej për detyrë duke e vendosur mbi gjithçka tjetër? Përse? Ua përsëris o qytetarë sepse vazhdimisht u kamë thënë të vë tetën.
Është kënaqësi për ata që më dëgjojnë, sepse unë pyes vetën ata që e mbajnë vetën për shumë të ditur, e që në fakt sjanë aspak të tillë. Në fakt, nëse unë kamë zvetnuar dhe vazhdoj të çorodis rininë, do të qe diçka krejt e natyrshme që ndonjë prej tyre tashmë që, ndjehet burrë, duke e ditur se dikur kur ai ishte i ri, unë e kam nxitur të bënte vepra të turpshme, sot ai duhej të ishte këtu, në këtë gjygj duke më akuzuar bile duke u hakmerrë.
E zëmë për një çast se ata nuk kanë dashur të bëjnë diçka të tillë përsonalisht, atëherë le ti urdhërojnë familjet e tyre, baballarët, vllezëit, farefisin të kujtohen për këtë gjë, le të vinë të hakmerren ata, sepse unë qenkam dëmtues i njerëzve të tyre. Mirpo, faktet tregojnë se punët qëndrojnë në krejt ndryshe dhe ju o qytetarë do ti shihni këta dëshmitarë të gatshëm të më mbrojnë mua, korruptuesin e tyre që ua prisha fëmijët e tyre siç më akuzojnë Meleti dhe Aniti.
Kjo është e gjitha e vërteta o qytetarë. Kaq munda tju them për ta mbrojtur sadopak vetvetën.
Nuk më duket e drejtë që njeriu të qëndrojë përpara një gjykatësi i përgjëruar për ta fituar mes lutjeve lirimin, përkundrazi ai duhet të saktësojë dhe ta bindë. Gjykatësi nuk shpërndan ndere ai përcakton atë ecila është e drejtë. Ai është betuar jo për të ndihmuar këdo sipas dëshirës por për të gjykuar drejt sipas ligjit.
Nuk duhet të mësohemi me shpërblime dhe as që duhet të pranojmë një gjë të tillë, sepse për të gjith ne kjo do të qe një fyeje e perëndisë. Nëse unë do të përpiqesha të ndikoja tek ju unë do të ushtroja dhunë me lutjet e mia, pikërisht mbi ju që jeni betuar, kështuqë ju do të më thoshit se unë po iu mësoj të mos i basoni perënditë, e pastaj mbrojtja ime do të qe një akuzë e qartë, të cilën nuk do ta besoja as un vetë.
Por punët qëndrojnë krejt ndryshe, sepse unë o qytetarë besoj më shumë se akuzuesit e mi, prandaj unë mbetem në dorën tuaj dhe të zotit. Më gjykoni ju si të jetë më mirë si për mua ashtu edhe për vetë ju. Kur Sokrati u cilësua fajtori, atij iu dha mundsia për të propozuar vetë dënimin e tij. Duke qenë i bindur jo vetëm për pafajsinë e tij, por edhe për vlarën e madhe të mënyrës së tij të jetesës dhe të mësimeve që kishte kontribuar për Athinën, ai propozoi që athinasi ta shpërblente atë në atë mënyrë që ai e meritonte.
Duke krahasuar jetën e tij me dikë “që ka fituar në lojrat olimpike me kalin e tijm ose karrocat” Sokrati tha: “Të tillë njeri vetëm u bën ju të lumtur, ndërsa unë ju bëra me të vërtetë të lumtur”. Prandaj shpërblim im tij “një mirëmbajtje publike në Prytoneum”; një nder i vënë për athinasit e shquar, gjemeralët, fituesit olimpikë dhe njerëzit të tjerë të shquar.
Qytetarë të nderuar; Meqë këto punë u bënë me ngut, dijeni se denigruesit e Atdheut do të përhapnin nëpër qytet fjalën se ju vratë Sokratin një dijetar, kështu do të më quajn vetëm e vetëm për të më mbuluar me turp e mallkim. Këtë nuk e them për të gjith, por vetëm për ata që më kanë dënuar me vdekje. Atyre desha tju them edhe diçka tjetër; mos vallë mendoni se po dënohem pse më mungojnë argumentet për tju bindur.
Apo mos besoni se do të përdorja veprime dhe fjal vetëm që ti shpëtoja dënimit; jo nuk është asnjë prej këtyre, përkundrazi, dënohem jo se më mungonin argumentet, por për mungesë pafytyrësie e paturpësie, sepse nuk desha të përdorja të tilla gjëra, të cilat siç duket juve ju pëlqejnë shumë si, përlotjet, ankimet apo sjellje të tjera të ngjajshme të padenja për një njeri si unë, sepse ju jeni mësuar të shihni nga të tjerët.
Unë skam menduar kurrë të përdor mjete të tilla të poshtra e të ulta për ti bishtnuar rrezikut dhe as nuk do të pendohem kurrë se u mbrojta ashtu siç desha, bile do të parapëlqeja të vdisja në këtë çast, pasi u mbrojta ashtu siç munda, shumë mirë se të isha mbrojtur me ndonjë mënyrë tjetër.
Prandaj o qytetarë ti bishtnosh vdekjes nuk është diçka e vështirë, vështirë është tju ikësh prapësive që janë më të shpejta s vdekja. Un po shkoj i dënuar praj jush me vdekje, por mos harroni se ju jeni damkosur nga e vërteta, me turp e padrejtsi të përjetshme. Ashtu si po e pranoj un dënimin tim ashtu duhet ta mbani edhe ju turpin tuaj. Mirë pra, o qytetarë un po ju them se mbi ju që më vratë, pas vdekjes sime ka për tmë rënë një ndëshkim i tmerrshëm ju betohem shumë i tmerrshëm sa ai që më ra mua.
Desha tju tregoj meqë ju jeni miqt e mi, se çdo të thoshte për mua kjo që po më ndodh tani. Duhet ta dini, o gjykatës se po më ndodh diçka e jashtzakonshme. Zërin profetik të zotit, aq të shpeshtë mbrenda meje, e kam ndjerë vazhdimisht në të kaluarën kur më kundërvihej edhe për gjërat më të vogla, sa herë që i nisesha diçkaje të keqe.
E pra asnjë paralajmrim nuk pata nga ana e zotit, as sod në mëngjes, kur dola nga shtëpia, as kur ngjita shkallët e gjykatës, bile as gjat kohës së mbrojtjes për gjithçka thashë, ndërsa herët e tjera zoti më ka ndërhyrë edhenëpër fjalime duke ma ndërprerë në gjysëm fjalën. Sod ndodhi e kundërta, gjat gjith kësaj çështjeje nuk mu kundërvu asnjëherë, as në veprime as në fjalët e mia. Le ta shohim këtë çështje nga një pikpamje tjetër, nga e cila arrihet në përfundim se e gjith kjo është diçka e mirë.
Vdekja është në fakt mungesa e plotë e ndjesive, prandaj konsiderohet një hiç ose, siç ndodh në gjum pa ëndrra, kjo atëherë do të qe një fitore e mirë dhe e mrekullueshme. Nëse vdekja do të qe etillë, unë do ta konsideroja atë një fitore të madhe sepse e gjith jeta e pafund, nuk do të qe tjetër veçse një natë e vetme dhe tepër e gjatë. Edhe ju o gjykatës, duhet patjetër të besoni tek vdekja dhe të mendoni për një gjë të vetme.
Se njeriun e mirë nuk do ta prek kurrë e keqja as gjat jetës dhe as pas vdekjës se perënditë nuk i harrojn kurrë veprat e tij. Kjo që më ndodh mua nuk qe diçka rastësore dhe është krejt e qartë se gjëja më e mirë për mua është vdekja, kështu do të çlirohem një herë e mirë nga gjith andrallat e ksaj bote.Ja pra, ky është motivi për të cilin zëri i perëndisë nuk më ka penguar , sepe unë kundër atyre që më dënuan nuk kam asnjë inat edhe pse ata më dënuan dhe më akuzuan me një qëllim të vetëm: vetëm për të më bërë keq dhe për këtë ata meritojnë të mallkohen.
Megjithatë, un do tju lutem për diçka: kur fëmijët e mi të jenë rritur, ndëshkojini o qytetarë; shkojuni mbrapa ashtu siç veprova dhe unë me ju, e nëse i shihni se u intereson për tu pasuruar e për të përfituar të mira materiale, më shumë se sa për vyrtitet , nëse i shihni se ata mendojnë se vlejnë, ndërkohë që skan asnjë vlerë i qortoni ata ashtu siç ju kam qortuar un juve, nëse ata merren me gjëra që nuk vlejn aspak, apo kur u hyn vetja në qejf dhe u mbushet mendja se janë “njerëz të mëdhenj” ndërkohë kur nuk vlejnë një grosh.
Nëse do ta bëni këtë gjë unë dhe bijtë e mi, do të kemi prej jush atë që është e drejtë. Por tashmë ka ardhur koha që unë të vdes dhe ju të jetoni, çdo njeri prej nesh shkon drejt një fati më të mirë, të cilin askush prej nesh se di, veç Perëndia……

Fatmir Zimberi