yllbardh
02-10-07, 21:59
'Directorium ad passagium faciendum', e cila mundė tė pėrkthehet nė "Mundėsia pėr krijimin e njė vebdkalimi", ėshtė njė manuskript Latin nga mesjeta (i cili gjithasthu mundė tė gjindet nė gjuhėn frenge) drejtuar njė murgu tė quajtur Burcard (Brocardus Monacus/Frére Brochard) ose William Adam (Guillelmus Adam / Guillaume Adam).
Autori duket tė jetė njė prift dominikan me prejardhje Latine nė Perandorin Bizantine dhe Armene, qėllimi i tė cilit ishte bindja ushtrisė katolike nėn Philip VI tė Valois (mbret nga 1328-1350) tė filloj njė kryqėzatė tė shenjėt dhe tė pushtojė Arbėnin e okupuar nga Servia, ku do t'i kthehej fuqia e mėparshme e kishės katolike dhe ku do tė ndėrmirret hakmarrja kundėr grekėve orthodoks pėr shkatrrimin e Perandoris Latine tė Konstaninopolit. Nė tekst autori pėrmend se si shqipėtarėt janė popull shumicė nė Arbėni.
Gjithashtu nė 'Directorium..' gjindet fraza shumė e cituar pėr ekzistencėn e librave nė Arbėni: 'licet Albanenses aliam omnino linguam a latina habeant et diversam, tamen litteram latinam habent in usu et in omnibus suis libris' (Edhe pse gjuha e arbėreshve dallon nga gjuha latine ata pėrdorin shkronja latine).
Edhe pse referrenca e ekzistencės sė gjuhės arbėneshe ėshtė e kjartė ndėrsa ajo ekzistimit tė shkrimeve nė gjuhėn arbėneshe ėshtė pakė e dyshimt. Nuk mundė tė pohohet me siguri se autori a ka menduar se pėr libra arbėneshe tė shkruara me alfabet latin apo libra nė gjuhėn latine. Mundėsia e mėsipėrme ka munduar shumė mendjen e shumė gjeneratave tė shkollarėve dhe historanėve shqipėtarė dhe teksti i mėsipėrm ėshtė cituar shpesh nė studime tė ndryshme tė gjuhės shqipe me pohimin se evidenca e shkrimeve nė gjuheØn shqipe gjinden shumė mė parė se Meshari i gjon Busukut (1555)
Nė Mbretėrin Rashkija dhe se sa lehtė mundė tė okupohet
Dua tė kthehem nė Mretnin Rashkija qė tė tregoj se sa lehtė mundė tė okupohet. N'tė vėrtet iniciativa pėr okupim ėshtė gjėja e vetėme qė nevojitet pėr t'a marrur kėtė vendė.Pėr tyė sqaruar mė tepėr kėtė dua tė paraqes disa propozime pėr njė invadim dhe kushtet lehtėsuese pėr kėté.
Mretnia e pėrmendun ka pak ose aspak fortifikata. Shumica janė ferma ose kotece tė mbrojtura me murė rrethues dhe hendek. Ndėrtesat dhe pallatet, sikurse tė mretit dhe bujarėve, pėrbėhen nga kashta dhe druni. Kurrė nuk kam parė pallat ose shtėpi tė ndėrtuar me gurė ose tulla pėrveqØØe nė qytetet bregdetare tė latinėve. Mretnia nė fjalė ėshtė e pasur nė misėr, venė, vajė dhe mishė. Ėshtė vendė i bukur me ujė nga burime dhe lumenjė tė cilėt rrjedhin anembanė, vendė i hirėshėm me male, livadhe, pyje, rrafshe dhe lugina tė mbushura me njė llojllojshmėri tė shtazėve tė egra.
Shkurt, cdo gjė qė rritet kėtu ėshtė i njė kualiteti tė pėrzgjedhur, posaqėrisht rreth bregdetit.Kėtu gjinden pesė miniera tė arit dhe poaqė tė argjendit, ku minatorėt punojnė pa kurrfarė pengese. Gjithashtu gjinden depozite tė pėrziera tė argjendit me ari, tė cilat jan zbuluar nė kohė tė fundit. Kush ėshtė nė zotėrim tė kėsaj mretnie do tė ketė njė thesarė tė vlefshėm pėrgjithėmon.
Njė nga faktorėt tė cilėt lehtėsojn pushtimin ėshtė se banohet nga dy popuj, arbėnshėt dhe latinėt, tė cilėt nė besimin, ritet dhe bindje e tyre pajtohen me kishėn katolike romane. Nė pėqim me kėté ata kan kryepeshkop, peshkop dhe abat dhe gjithashtu klerikė fetarė si tė rangut tė ultė ashtu edhe tė lartė. Latinėt kanė gjashtė qytete me peshkop: Antibarum (Tivari), qendra e kryepeshkopit, pastaj Chatarensis (Kotorri), Dulcedinensis (Ulcini), Suacinensis (Shas), Scutarensis (Shkodra) and Drivascensis (Drisht), tė cilėt jan tė banuara vetėm me latinė. Jashtė mureve tė qytetit arbėneshėt pėrbėjn popullsin e dioqezės. Jan katėr qytete arbėneshe:Polatum Maius (Pulti i Madhė), Polatum Minus (Pulti i Vogėl), Sabatensis (Sapa) and Albanensis (Albanopolis), tė cilat sė bashku me qytetet e latinėve jan neØnshtruar Kryepeshkopit tė Tivarit dhe kishės sė tij si kryeqendėr. Arbėneshėt kan gjuhė krejtė tjetėr nga Latinėt edhe pse pėrdorin shkronjat latine nė librat e tyre. E meta e latinėve ėshtė limiti i qytetit se edhe pse kan prona jashtė qytetit fshatra ose fortifikata tė banuara nga ata. Ndėrsa arbėneshėt, si popull me shumicė nga kėta dy popuj, mundė tė mbledhin mė tepėr se pesėmbdhjetmijė kalorsė pėr luftime sipas traditės dhe zakonit tė vendit, tė cilėt jan trima dhe luftarė tė zellshėm. Pasi qė Latinėt dhe Arbėneshėt jan duke hjekur nėn zgjedhėn padurueshme tė robėris dhe sundimit tė vrazhdėt nga sunduesėt e tyre Rashkijan, ata do tė besojn se do t'i lajn duart e tyre nė gjakun e Rashkijeve nėse princi Freng do tė paraqitej para tyre, ku edhe ata do t'a bėnin udhėheqės tė tyre nė luftė kundėr Rashkijeve tė mallėkuar Sllavė, armiqėve tė vėrtet tė besimit tonė. Me ndihmėn e mėparė tė pėrmendurėve arbėnesh dhe latin, njėmijė fisnik dhe pesė deri nė gjashtėmij ushtarė kėmbsorije me lehtėsi tė padyshuar do t'a pushtonte tė tanė kėtė mretni pėr sė gjati dhe sė gjeri.
teks i pėrkthyer nga njė punim i Robert Elsie (http://www.albanianhistory.net/texts/AH1332.html)
Autori duket tė jetė njė prift dominikan me prejardhje Latine nė Perandorin Bizantine dhe Armene, qėllimi i tė cilit ishte bindja ushtrisė katolike nėn Philip VI tė Valois (mbret nga 1328-1350) tė filloj njė kryqėzatė tė shenjėt dhe tė pushtojė Arbėnin e okupuar nga Servia, ku do t'i kthehej fuqia e mėparshme e kishės katolike dhe ku do tė ndėrmirret hakmarrja kundėr grekėve orthodoks pėr shkatrrimin e Perandoris Latine tė Konstaninopolit. Nė tekst autori pėrmend se si shqipėtarėt janė popull shumicė nė Arbėni.
Gjithashtu nė 'Directorium..' gjindet fraza shumė e cituar pėr ekzistencėn e librave nė Arbėni: 'licet Albanenses aliam omnino linguam a latina habeant et diversam, tamen litteram latinam habent in usu et in omnibus suis libris' (Edhe pse gjuha e arbėreshve dallon nga gjuha latine ata pėrdorin shkronja latine).
Edhe pse referrenca e ekzistencės sė gjuhės arbėneshe ėshtė e kjartė ndėrsa ajo ekzistimit tė shkrimeve nė gjuhėn arbėneshe ėshtė pakė e dyshimt. Nuk mundė tė pohohet me siguri se autori a ka menduar se pėr libra arbėneshe tė shkruara me alfabet latin apo libra nė gjuhėn latine. Mundėsia e mėsipėrme ka munduar shumė mendjen e shumė gjeneratave tė shkollarėve dhe historanėve shqipėtarė dhe teksti i mėsipėrm ėshtė cituar shpesh nė studime tė ndryshme tė gjuhės shqipe me pohimin se evidenca e shkrimeve nė gjuheØn shqipe gjinden shumė mė parė se Meshari i gjon Busukut (1555)
Nė Mbretėrin Rashkija dhe se sa lehtė mundė tė okupohet
Dua tė kthehem nė Mretnin Rashkija qė tė tregoj se sa lehtė mundė tė okupohet. N'tė vėrtet iniciativa pėr okupim ėshtė gjėja e vetėme qė nevojitet pėr t'a marrur kėtė vendė.Pėr tyė sqaruar mė tepėr kėtė dua tė paraqes disa propozime pėr njė invadim dhe kushtet lehtėsuese pėr kėté.
Mretnia e pėrmendun ka pak ose aspak fortifikata. Shumica janė ferma ose kotece tė mbrojtura me murė rrethues dhe hendek. Ndėrtesat dhe pallatet, sikurse tė mretit dhe bujarėve, pėrbėhen nga kashta dhe druni. Kurrė nuk kam parė pallat ose shtėpi tė ndėrtuar me gurė ose tulla pėrveqØØe nė qytetet bregdetare tė latinėve. Mretnia nė fjalė ėshtė e pasur nė misėr, venė, vajė dhe mishė. Ėshtė vendė i bukur me ujė nga burime dhe lumenjė tė cilėt rrjedhin anembanė, vendė i hirėshėm me male, livadhe, pyje, rrafshe dhe lugina tė mbushura me njė llojllojshmėri tė shtazėve tė egra.
Shkurt, cdo gjė qė rritet kėtu ėshtė i njė kualiteti tė pėrzgjedhur, posaqėrisht rreth bregdetit.Kėtu gjinden pesė miniera tė arit dhe poaqė tė argjendit, ku minatorėt punojnė pa kurrfarė pengese. Gjithashtu gjinden depozite tė pėrziera tė argjendit me ari, tė cilat jan zbuluar nė kohė tė fundit. Kush ėshtė nė zotėrim tė kėsaj mretnie do tė ketė njė thesarė tė vlefshėm pėrgjithėmon.
Njė nga faktorėt tė cilėt lehtėsojn pushtimin ėshtė se banohet nga dy popuj, arbėnshėt dhe latinėt, tė cilėt nė besimin, ritet dhe bindje e tyre pajtohen me kishėn katolike romane. Nė pėqim me kėté ata kan kryepeshkop, peshkop dhe abat dhe gjithashtu klerikė fetarė si tė rangut tė ultė ashtu edhe tė lartė. Latinėt kanė gjashtė qytete me peshkop: Antibarum (Tivari), qendra e kryepeshkopit, pastaj Chatarensis (Kotorri), Dulcedinensis (Ulcini), Suacinensis (Shas), Scutarensis (Shkodra) and Drivascensis (Drisht), tė cilėt jan tė banuara vetėm me latinė. Jashtė mureve tė qytetit arbėneshėt pėrbėjn popullsin e dioqezės. Jan katėr qytete arbėneshe:Polatum Maius (Pulti i Madhė), Polatum Minus (Pulti i Vogėl), Sabatensis (Sapa) and Albanensis (Albanopolis), tė cilat sė bashku me qytetet e latinėve jan neØnshtruar Kryepeshkopit tė Tivarit dhe kishės sė tij si kryeqendėr. Arbėneshėt kan gjuhė krejtė tjetėr nga Latinėt edhe pse pėrdorin shkronjat latine nė librat e tyre. E meta e latinėve ėshtė limiti i qytetit se edhe pse kan prona jashtė qytetit fshatra ose fortifikata tė banuara nga ata. Ndėrsa arbėneshėt, si popull me shumicė nga kėta dy popuj, mundė tė mbledhin mė tepėr se pesėmbdhjetmijė kalorsė pėr luftime sipas traditės dhe zakonit tė vendit, tė cilėt jan trima dhe luftarė tė zellshėm. Pasi qė Latinėt dhe Arbėneshėt jan duke hjekur nėn zgjedhėn padurueshme tė robėris dhe sundimit tė vrazhdėt nga sunduesėt e tyre Rashkijan, ata do tė besojn se do t'i lajn duart e tyre nė gjakun e Rashkijeve nėse princi Freng do tė paraqitej para tyre, ku edhe ata do t'a bėnin udhėheqės tė tyre nė luftė kundėr Rashkijeve tė mallėkuar Sllavė, armiqėve tė vėrtet tė besimit tonė. Me ndihmėn e mėparė tė pėrmendurėve arbėnesh dhe latin, njėmijė fisnik dhe pesė deri nė gjashtėmij ushtarė kėmbsorije me lehtėsi tė padyshuar do t'a pushtonte tė tanė kėtė mretni pėr sė gjati dhe sė gjeri.
teks i pėrkthyer nga njė punim i Robert Elsie (http://www.albanianhistory.net/texts/AH1332.html)