PDA

View Full Version : Si e helmuan nė Peruxha tė Italisė Ismail Qemalin.


hasanmehmeti
24-12-07, 11:34
Si e helmuan nė Peruxha tė Italisė Ismail Qemalin.


Ka qenė ora 10:20 minuta e datės 24 Janar tė 1919, kur Ismail Qemali donte vetėm tre ditė tė mbushte plot 75 vjeē, doli para gazetarėve nė njė konferencė pėr shtyp tė organizuar nė njė sallon hoteli nė Peruxha. Hyrja e tij nė sallėn e mbushur me mbi 100 gazetarė dhe fotoreporterė i befasoi tė gjithė tė pranishmit qė kishin mbi dy orė qė prisnin diplomatin e njohur tė Shqipėrisė.

Ndėrsa ecte pėr t’u ulur nė tavolinėn nė krye tė sallės, nė fytyrė i fashitet njė ēehre e verdhė qė sa vinte e i shtohej. Nuk kaluan shumė minuta dhe disa tė dridhura i mbėrthyen trupin. Askush nuk po pipėtinte, vetėm plaku mjekėrbardhė, qė megjithė gjendjen qė po kalonte, gjeti forca pėr tė folur. Nga goja i dolėn vetėm pak fjalė dhe dukej qartė qė ai po mundohej t’i lidhte me njėra-tjetrėn. Nė atė ēast kėrkoi ndihmė nga i biri Qamili, tė cilin e mbante pranė vetes si sekretar. I kėrkon qė tė shkojė nė tualet. I biri, duke e kapur pėr krahu, u kėrkoi tė falur gazetarėve tė pranishėm dhe mori hapat drejt derės sė tualetit. Aty mėsohet se sa vuri kėmbėn pėr t’u drejtuar te lavamani filloi tė shkumėzonte dhe tė dridhej mė shumė. Ajo gjendje nuk zgjati shumė. Nė pak ēaste zemra e tij pushoi sė rrahuri. I biri del para gazetarėve ku u komunikon lajmin se i ati, tė cilin para pak ēastesh e kishin nė tavolinėn pėrballė, tashmė nuk jetonte mė. Ajo situatė ishte e rėndė pėr tė gjithė. Aty dhimbja njerėzore i kaloi kufijtė.

Situatat qė Ismail Qemali kishte kaluar ato ditė nė Peruxha tė Italisė i kishin shkaktuar njė gjendje tė rėndė mendore dhe fizike. Edhe pse nė atė gjendje, ai nuk kishte ngurruar tė dilte para shtypit. Ai donte tė denonconte krerėt e diplomacisė italiane, nė atė kohė kur nė Paris diskutohej fati i Shqipėrisė dhe ata kishin mundur ta hanin nė besė. Megjithatė, pėr ēudinė e tij, ajo konferencė ishte organizuar nga tė tjerėt. Nuk u mėsua asnjėherė se kush i kishte thirrur gazetarėt. Plakut 75-vjeēar i kishin thėnė se media kishte interes tė dėgjonte nga ai se pėrse nė ato momente nuk ndodhej nė Konferencėn e Paqes nė Paris. E kėshilluan qė tė hante mirė pasi nė atė konferencė shtypi do t’i duhej tė fliste gjatė. Pikėrisht pas ushqimit nuk vonoi shumė, ai doli nė sallėn e takimit dhe nė atė moment jeta e tij filloi tė shuhej. Kėto janė momentet e fundit tė jetės sė njeriut qė ėshtė njohur historikisht si kryeministri i parė i shtetit shqiptar. Ndėrkohė qė opinioni ėshtė njohur me shumė hollėsi tė jetės diplomatike tė plakut tė menēur, mund tė jenė shumė pak ata qė i njohin momentet kur ai ka mbyllur sytė. Pikėrisht pėr ato ēaste redaksia e gazetės “Panorama”, duke hulumtuar nė shumė dokumente dhe dorėshkrime tė dosjes sė Ismail Qemalit nė A.Q.SH. dhe duke u mbėshtetur nė dėshmitė gojore tė njohėsve kopetentė, ka arritur tė zbardhė historinė kur plaku diplomat mbylli sytė. Njė dėshmi tė plotė pėr gazetėn ka qenė edhe ajo ish-komandantit tė Aviacionit Shqiptar Edip Ohrit dhe e ish-komandantit tė Nėndetėseve tė Pashalimanit, Dashamir Ohrit, i cili ėshtė edhe vėllai i Edipit. Kėta dy vėllezėr djalin e Ismail Qemalit, Qazimin, e kanė pasur njerkun e tyre.

Ismail Qemali pritet ne bese nga kryeministri italian
“Mė hėngrėn nė besė!” bėrtiti Ismail Qemali sapo zbriti nė Peruxha tė Italisė. Ai ishte nisur pėr njė vizitė urgjente nė Romė, me ftesė tė autoriteteve mė tė larta tė vendit, nga kryeministri dhe ministri i Jashtėm. Kjo kishte ndodhur pas njė kėrkese kėmbėngulėse tė tij, nėpėrmjet njė telegrami tė nisur pėr kėtė qėllim. Synimi i diplomatit shqiptar ishte qė tė ndihmohej nga pėrfaqėsuesit e Italisė, tė cilėt do tė ndėrhynin pranė autoriteteve mė tė larta tė Konferencės sė Paqes qė mbahej nė Paris, pėr tė mundėsuar qė delegacioni shqiptar tė shtohej edhe me tre pėrfaqėsues tė tjerė. Ndėrsa Ismail Qemali kishte marrė pėrgjigje se kryeministri italian i asaj kohe, Orlando dhe ministri i Jashtėm, Sonino e prisnin nė Romė, ai pa humbur kohė u nis pėr tė realizuar takimin e kėrkuar nga i cili shpresonte tė dilte me rezultate pozitive nė favor tė Shqipėrisė. Por befasisht dhe ēuditėrisht diplomati 75-vjeēar nga Shqipėria u pėrball sapo zbriti nė Peruxha me pėrgjigje negative; kryeministri dhe ministri i Jashtėm kishin shkuar nė Konferencėn e Parisit pėr tė cilin interesohej edhe Ismail Qemali. Kjo do tė thoshte qė ai jo vetėm se nuk do tė ndihmohej edhe me tre delegatė tė tjerė, por madje as ai vetė nuk do tė merrte pjesė nė tė. Diplomati shqiptar u bind menjėherė se bėhej fjalė pėr njė dredhi tė pastėr politike pikėrisht nga ata qė ai i kishte konsideruar miq tė vendit tė tij, por qė tashmė kishin marrė nismėn pėr ta izoluar. Tronditja qė pėsoi pas marrjes sė lajmit tė papritur, se ishte mashtruar qė ishte thirrur nė Itali, ishte e papėrballueshme pėr moshėn e tij 75-vjeēare, prandaj edhe klithma e tij “Mė hėngrėn nė besė!” doli shpėrthyeshėm me dhimbje.

Si nisi historia tragjike

Ishte janari i vitit 1919. Atė muaj nė Paris do tė zhvillonte punimet Konferenca e Paqes, e cila fatkeqėsisht do tė hynte fuqishėm dhe dhimbshėm nė historinė e mėvonshme tė Shqipėrisė. Aty do tė vendosej edhe fati i saj.
“Sot ėshtė dita vendimtare pėr Shqipėrinė”, shkruante Ismail Qemali nė fillim tė atij muaji. “Do tė ngjallemi ose do tė vdesim”. Nėn zjarrminė e njė patriotizmi tė jashtėzakonshė m qė i kishte mbėrthyer qenien, kishte kohė qė luftonte me tė gjitha mundėsitė dhe format pėr tė ndikuar mbi konkluzionet e konferencės pėr tė cilat ai ishte i interesuar qė tė ishin sa mė afėr interesave tė bashkėkombasve dhe atdheut tė tij. Pėr tė arritur kėtė qėllim ai zgjodhi partnerin kryesor diplomatik, Italinė, e cila duhej tė mundėsonte qė me delegacionin shqiptar nė konferencė tė shkonin sė paku edhe tre apo gjashtė delegatė mė shumė. Kėta delegatė do tė ishin nga trojet shqiptare tė cilėt do tė bashkoheshin me ata qė vinin nga Amerika. “Sikur tė kisha tė holla,- vazhdon mė tej nė ditarin e tij tė atyre ditėve Ismail Qemali, - do tė isha hedhur deri nė Amerikė pėr njė marrėveshje tė plotė me gjithė atdhetarėt e atjeshėm. Por nė marrėveshje me qeverinė italiane e quaj tė nevojshme tė shkoj nė Romė. Prej andej mund tė bėj njė marrėveshje me gjithė shqiptarėt e Shqipėrisė pėr tė vendosur njė aksion kombėtar nė njė moment kaq kritik e tė rrezikshėm, qė tė mund tė pėrpilojmė programin pėrfundimtar. Nga Italia kėrkoj tė nxis nisjen nga Shqipėria veriore, qendrore dhe jugore tė tre ose gjashtė delegatėve, nė mėnyrė qė sė bashku me delegatėt qė vijnė nga Amerika tė shkojmė nė Paris tė gjithė sė bashku pėr t’i propozuar konferencės kėrkesat dhe tė drejtat e Shqiptarėve”.

Pėr synimet qė i kishte vėnė vetes, diplomati shqiptar filloi menjėherė pėr tė zbatuar nė mėnyrė konkrete tė gjithė programin e paramenduar. Detyra e parė dhe mė emergjente ishte takimi i menjėhershėm i tij me diplomacinė e Romės. Data 19 Janar 1919. Kryeministri italian Orlando pėr pak ditė do tė nisej drejt Parisit pėr tė marrė pjesė nė Konferencėn e Paqes. Ismail Qemali i dėrgon njė telegram urgjent, tė shkruar nė gjuhėn frėnge. Njė kopje tė asaj letre ia dėrgoi edhe ministrit Sonino. Ja ēfarė shkruhej nė tė:

“Shkėlqesisė sė tij Orlando, Kryetar i Kėshillit tė Ministrave Romė.
Pėrveē ndjenjave tė mia tė admirimit personal me cilėsinė e pėrfaqėsuesit tė idealeve shqiptare, realizimit tė tė cilave u kam kushtuar gjithė jetėn time, ndjej detyrėn t’i besoj shpresat e mia pėr lirinė e vendit tim nė mbėshtetjen dhe nė mbrojtjen e lartė tė Italisė…… I lutem shkėlqesisė Tuaj t’i marrė nė konsideratė serioze kėto lutjet e mia duke mė transmetuar telegrafisht urdhrat dhe udhėzimet tuaja”. Ajo promemorje e shkruar me aq urgjencė nga Ismail Qemali ka arritur nė Romė pikėrisht mbrėmjen e 18 janarit, ku nga dokumentet e sotme arkivore vėrtetohet se ėshtė regjistruar mė 19 janar. Pas kėsaj korrespodence, Ismail Qemali ftohet nga ministri i Jashtėm nė Romė, pėr tė marrė pjesė nė takimin e kėrkuar nga vetė ai, ku do t’i ndodhte edhe tragjedia mė e madhe; do t’i merrej jeta.

Sa zbriti nė Peruxha tė Italisė, Ismail Qemali njoftohet se autoritetet italiane qė e kishin ftuar ishin nisur pėr nė Paris, duke mos e pritur atė sipas njoftimit qė i kishin bėrė. Ata kishin lėnė njoftim qė Ismail Qemali tė priste deri sa ata tė ktheheshin nga Konferenca e madhe e Paqes. Nė kėtė moment, ai kuptoi se flitej pėr njė izolim tė qėllimshėm qė i qe bėrė. Kjo mėsohet nga rrėfimet e djemve tė tij. Sapo mėsoi lajmin pėr pabesinė, menjėherė i erdhi njė goditje apopletike gjė qė pėr moshėn e tij ishte shumė e rėndė. Kanė qenė pikėrisht ato momente qė provokuan klithmėn e tij tė egėrsuar dhe tė papėrmbajtur “Mė hėngrėn nė besė!”. Situata nė tė cilėn ishte vendosur Ismail Qemali bėri qė ai jo vetėm tė mos realizonte planin qė t’i shtonte delegacionit shqiptar edhe tre apo gjashtė delegatė, por nė njė kohė qė nė Paris do tė hidhej pėr diskutim edhe ēėshtja e Shqipėrisė, ai tė mos merrte pjesė as vetė. Ky fakt pėr tė do tė thoshte vdekje e parapėrgatitur. Gjithsesi, nė kushtet qė i ishin krijuar, ai u detyrua tė vendosej nė hotelin qė i kishin rezervuar.

Pavarėsisht se diplomati shqiptar nuk mundi tė shkonte nė Paris, loja e parapėrgatitur mbi tė do tė ndiqej deri nė fund. Nė njė nga ato ditė, kur gjithė qenien e tij e kishte pushtuar tensioni dhe ankthi, mė 24 janar, pikėrisht 3 ditė para datės 27 kur ai mbushte plot 75 vjeē, nė Paris vazhdonte me intensitet punimet Konferenca e madhe Ndėrkombėtare me pjesėmarrjen e shumė shteteve, kur shtetet e mėdha vendosnin fatet e shteteve tė vogla, Isamil Qemalit iu provokua njė konferencė shtypi. Ajo iu servir si dėshirė e gazetarėve pėr tė dėgjuar prononcimet e tij. Ajo konferencė, pavarėsisht se nuk ishte kėrkuar nga vetė ai, dukej se ishte edhe nė dėshirėn e tij, sepse ishte momenti qė mė shumė se kurrė ai donte tė denonconte mashtruesit dhe izoluesit e tij.

hasanmehmeti
24-12-07, 11:36
Pak kohė para se tė fillonte konferenca e shtypit, Ismail Qemalit iu servir fillimisht buka, me pretekstin se duhet tė hante para konferencės. Pasi hėngri, ai hyri nė sallėn e rekomanduar, ku e prisnin dhjetėra gazetarė e fotoreporterė tė ndryshėm. Sipas rrėfimeve qė djali i Ismail Qemalit, Ethemi, i ka bėrė mė vonė kryetarit tė Bashkisė sė Tiranės, Ali Asllanit, mėsohet se sapo hyri nė sallė Qemalit i kaloi njė ēehre e verdhė nė fytyrė. Nuk vonoi shumė, ai u ul nė tavolinė dhe befasisht nė trup i kaloi njė valė rrėqethjeje. Ndėrsa nisi tė belbėzojė me vėshtirėsi, filloi tė dridhej dhe ndėrkohė u konstatua se nuk mundte t’i lidhte dot fjalėt. Pas kėsaj situate, ai arriti tė kėrkonte ta shoqėronin pėr nė banjė. Kur arriti aty, e mbyti shkuma qė nxirrte nga goja dhe tė vjellėt. Nė pak ēaste pulsi i tij pushoi sė rrahuri. Nė kėto momente gazetarėve tė mbledhur pėr konferencėn e shtypit nė atė sallė iu komunikua fakti qė Ismail Qemali, i cili pak ēaste mė parė kishte qenė para tyre, nuk jetonte mė.

Peripeci tė tjera ishin planifikuar pėr trupin e pajetė tė diplomatit tė jashtėzakonshė m tė Shqipėrisė, Ismail Qemali. Pas vdekjes sė tij, ēuditėrisht nė mbarė kancelaritė diplomatike tė botės pati njė sensibilizim tė veēantė. Pėr vetė jehonėn e madhe qė pati vdekja e tij, pala italiane me justifikimin qė ai kishte vdekur nė vendin e tyre, donte t’i bėnte “nderimet” qė meritonte njė diplomat i atij rangu. Ata vendosėn qė trupin e tij ta balsamosnin. Ajo kėrkesė dhe ai interesim i palės italiane bėri qė trupi pa jetė i Ismail Qemalit tė qėndronte plot dy javė nė Peruxha, ku ai kishte mbyllur sytė.

Me gjithė pėrpjekjet e palės italiane dhe shumė peripeci tė tjera qė dolėn pas vdekjes sė Ismail Qemalit, djemtė e tij nuk reshtėn sė u pėrpjekuri qė babanė e tyre ta sillnin nė Vlorė, e cila e priste me padurim pėr ta varrosur nė lartėsinė madhėshtore tė Kaninės. Vdekja e tij nė atė kohė kishte tronditur mbarė kombin dhe grupe tė shumta shqiptarėsh, tė ardhur nga tė gjitha trevat, po pėrqendroheshin nė Vlorė pėr t’i bėrė nderimet e merituara diplomatit tė famshėm. Sė fundmi gjithēka u bė realitet. Ishte pikėrisht data 12 shkurt i vitit 1919, kur trupi pa jetė i Ismail Qemalit, i shoqėruar nga tre djemtė e tij, Ethemi, Qazimi dhe Qamili, si dhe nga pėrfaqėsuesit e Ministrisė sė Jashtme italiane mbėrriti nė portin e vogėl tė Vlorės. Ai ishte transportuar fillimisht me tren dhe sė fundmi me anijen e posaēme italiane. Sipas bashkėkohėsve tė atyre momenteve, siē ishin vetė djali i Ismail Qemalit, Qazimi apo edhe mikut tė tij, Safet bej Vlorės bėhet e ditur se hyrja e arkivolit nė Vlorė ka qenė tepėr emocionuese. Tė qarat e njerėzve dhe shkrepjet e armėve shkaktuan njė gjendje emocionale tė papėrshkrueshme. Gjithė rrugėt, kodrat dhe ēdo gjė nxinte nga pjesėmarrja e jashtėzakonshme nė atė varrim, i cili, ashtu siē ishte menduar nė atė kohė u bė pikėrisht nė lartėsitė dominante tė Kaninės.
Konkretisht pėr ato momente, nė shėnimet e Safet bej Vlorės, tė gjendura nė dosjen e posaēme tė Ismail Qemalit nė Arkivin Qendror tė Shtetit shkruhet:

“Nėse e matim madhėshtinė e njė personazhi politik me dashurinė e popullit tė thjeshtė, duhet tė pohojmė se asnjė nuk i afrohet Ismail Qemal Vlorės. Gjatė ceremonisė sė varrimit tė tij, asnjė fshatar dhe asnjė qytetar nuk mbeti nė shtėpi. Tė gjitha faqet e maleve dhe tė brigjeve gjatė rrugės sė kortezhit funeral ishin plot me njerėz. Qe njė apotezė madhėshtore e mbarė popullit, pa pėrjashtim, ndaj njė tribuni qė i shėrbeu vendit tė tij deri nė frymėn e fundit”.

Psikologu
25-12-07, 10:41
Ditari i Ismail Qemalit ; Kur shpalla Pavarsin e memedheut tim

Kur festa mbaron, nis kurioziteti pėr tė kuptuar.
Ēfarė ndodhi vėrtet 95 vite tė shkuara me prapaskenat qė sollėn skenėn?


Ato mbeten tė vetmet qė tė informojnė saktėsisht mbi ngjarjen, e cila me kohė shėmbėllen mė tepėr me kohėn kur ti jeton, sesa me kohėn nė tė cilėn ka ndodhur.

Libri i kujtimeve i vetė Ismail Qemalit tė ndih nė njė ēast tė tillė, mbarsur me emocionalitet dhe racionalitet informacionesh kundėrthėnėse. Pėrsėpari, ti zbulon a ishte Ismail Qemali njė aksident historik dhe ē‘rrethana e prodhuan atė?

"Linda nė Vlorė mė 24 janar 1844, qytet shqiptar, ku shumė vite mė vonė do tė shpallja pavarėsinė e mėmėdheut tim". Nisin kėshtu kujtimet e tij, qė vijojnė me rritjen dhe shkollimin, ndalen pėr tė shpjeguar: "...kur rikujtoj vitet e rinisė sime e tė studimeve tė mia, bindem se ekziston njėfarė varėsie ndėrmjet mjediseve fillestare dhe fatit qė e ndjek secilin nga ne, megjithėse do tė ishte shume e vėshtirė pėr tė pėrcaktuar ligjin qė e sundon kėtė lidhje. Kush mund tė thotė nėse ėshtė mjedisi ai qė e formon fatin tonė, apo nėse mjedisi ėshtė krijuar si kusht pėr fatin tonė tė ardhshėm"?

Njė prej angazhimeve fillestare tė tij ishte publicistika dhe zgjodhi tė shkruajė nėn njė emėr tė huaj, kur iu desh tė mbronte mikun dhe mandej mentarin e tij, qė me kohė u bė dy herė Kryeministėr i perandorisė otomane, Mit‘hat Pashėn. Por koha mė interesante dhe mė e rėndėsishme e jetės sė Ismail Qemalit, e regjistruar nė kėtė vėllim, u pėrgjigjet atyre kohėrave tė bukura tė diplomacisė sekrete.

Ismail Qemali rrėfen nė vetė tė parė miqėsinė me Gordon kinezin, lidhjet me dhjetėra burra shteti evropianė, njohjen me qindra personalitete, pėrvojėn e jetuar intensivisht, qė i kishte dhėnė rastin tė hulumtonte mbi shkaqet e politikės sė gjysmė duzine fuqish tė mėdha. Ky ishte burri me vizion realist qė kur ndodhej i internuar nė vitin 1892 nga Sulltani, i shkruante po Sulltanit: "Nė ēėshtjet shtetėrore, ai qė drejton politikėn dhe qė pėrcakton sjelljen, ėshtė interesi".

Ismail Qemali ishte mendimtar dhe politikan. Kurioziteti e kishte shtyrė tė shkonte pėrtej, pėr ta rikthyer me mė pak ėndrra, por pa e bėrė kurrė cinik dhe indiferent, as pėrkundėr hipokrizisė sė prodhuar nga burrat e shtetit tė Perėndimit: "Liberalėt e Evropės Perėndimore mė ngjajnė me trashėgimtarėt e njė pasurie tė madhe, qė shqetėsohen vetėm tė kėnaqen me pasuritė e mbledhura me mundime e sakrifica nga paraardhėsit e tyre. Nė kėto vende, liberalizmi ėshtė etiketa e njė partie, ose njė mjet pėr tė arritur nė pushtet. Por nė vendet autokratike tė Lindjes, liberalizmi ėshtė i rrethuar me rreziqe e fatkeqėsi tė rėnda. Asnjėherė nuk ndihmon njeri pėr tė marrė pushtetin, por ata qė kanė kėto ide, rrezikojnė tė humbasin pozitėn e deri jetėn", shkruan ai.

Tek lexon kujtimet, nuk arrin tė imagjinosh se si mund t‘ia dalė njė njeri i vetėm mes mijėra paranojave, ku s‘mund tė bastosh nė ishin mė shumė nga brenda, apo nga jashtė. Intriga dhe skenarė, qė nuk kėrkojnė aq diplomatin, sesa prestigjatorin. Fatkeqėsisht shkrimi nuk tė lė tė kuptosh shumė, pėrveēse tė paramendosh momentet e monologut, ēastet e dėshpėrimit, kur ka thirrur mesvetes: "Mjaft! Nuk ia vlen, nuk mė bėhet vonė"!

Ismail Qemali flet pak pėr tė gjithė ata qė donin ta diskreditonin, pėr tymnajėn e marrėveshjeve tė fshehta, se po shiste Shqipėrinė (cilėn Shqipėri? Askush nuk e njihte nė atė kohė si shtet) apo intrigat e oborreve shqiptare qė donin nė pushtet secili njeriun e vet, ndėrsa ai nuk i pėrkiste ndonjė oborri. Ishte shumė zotėri pėr tė folur.

Kujtimet e tij nuk mbyllen me mllef, por me kėto fjalė: "Jam i bindur se njė akt drejtėsie i dhėnė pėr shqiptarėt do tė jetė i dobishėm jo vetėm pėr ne vetė, por edhe pėr tė gjithė ata qė kanė kėrkuar zgjerimin e tyre me shkatėrrimin tonė. Rindėrtimi i bllokut ballkanik dhe garancia e pavarėsisė sė tij do tė jetė njė nga faktorėt mė tė fuqishėm pėr paqen e Evropės Lindore dhe tė botės. Kjo ndėrtesė ballkanike mund tė forcohet vetėm me forcimin e Shqipėrisė, qė pėrbėn kolonėn e katėrt qė e mban".


Fullerton shkruan nė parathėnie: "Burri i vjetėr i shtetit u nis nga Parisi, duke lėnė nė duart e zoti Story, kujtimet e tij tė papėrfunduara. Ato janė njė bulėz e jetės sė tij, sikurse dhe vendi, pėr tė cilin nuk kurseu asgjė dhe sakrifikoi shumėēka". Nė botimet shqip dhe italisht, Renzo Falaschi ėshtė kujdesur tė hedhė nė letėr njė shtojcė plotėsuese, qė gjithsesi mbetet subjektive pėr t‘u pranuar me gjithsej. Pėr shembull ai citon letrėn e fundit, tre ditė para vdekjes sė Ismail Qemalit, tė zhgėnjyer nga tė gjitha dhe tė gjithė, teksa shkruan: "Shpresa ime e fundit janė zotėrinjtė e opingės". Apo rrėfen vitet e fundit tė jetės, kur Ismail Qemalin e torturonte gjendja tejet e keqe financiare. Si njė njeri i paaftė t‘u jepte rėndėsi parave, pati njė pleqėri nė varfėri. Vdiq nė janar 1919, nė Perugia, ndėrsa kishte dalė nė njė konferencė pėr shtyp para gazetarėve. Nė shkurt i sollėn trupin nė Vlorė. 7 vjet pasi ngriti flamurin nė qytetin e tij, nė ceremoninė mortore nuk u lejua nga italianėt asnjė flamur, veē atij qė mbulonte arkėmortin. "Jeta e Ismail Qemalit, nga pikėpamja estetike, ishte njė falimentim, madje njė falimentim melankolik", shkruan nė parathėnie Fullerton. "Nė tė vėrtetė, pak njerėz e bėjnė historinė. Gjithė tė tjerėt e pėsojnė", shkruan nė pasthėnie Falaschi.

* Libri "Kujtimet e Ismail Qemal Vlorės" ėshtė botuar nė Londėr nė vitin 1920 nga "Sommerville Story" dhe nė Tiranė nga shtėpia botuese "Toena", nė vitin 1997 /G. Shqip/