Uilliam Shekspir...

[Jana]

Uilliam Shekspiri (1564-1616)

Shekspiri është një nga shkrimtarët më të mëdhenj të Rilindjes evropiane dhe një nga viganët mendimtarë më të fuqishëm që lindi kjo epokë. Shekspiri është nga dramaturgët më të mëdhenj të letërsisë botërore të të gjitha kohërave. Krijimtaria e Shekspirit karakterizohet nga madhështia e dimensioneve të saj, me gamën e mendimeve dhe gjerësinë e pazakonshme të mesazheve. Dramat e tij dallohen për shumëllojshmërinë e tipeve, situatave, personazheve, epokave, popujve, mjediseve shoqërore. Kjo begati e imagjinatës, tempi i shpejtë i veprimit, forca e pasioneve të paraqitura dhe tensioni i personazheve të caktuara, janë tipike për epokën e Rilindjes. Mirëpo te Shekspiri këto i janë nënshtruar një ligjshmërie të përkryer të harmonisë së brendshme.
Burimet e frymëzimeve të Shekspirit janë të ndryshme, mirëpo gjithçka që ka huazuar, ai e ka përpunuar në një mënyrë të vetën, orihjinale. Si burime mund të përmendim artin antik grek e romak, Rilindjen italiane dhe traditën popullore të dramaturgjisë angleze.
Shekspiri është origjinal edhe për sa i përket përdorimit të gjuhës. Begatia e jahstëzakonshme e gjuhës së përdorur nuk qëndron vetëm në numrin tejet të madh të fjalëve dhe të shprehjeve, por edhe në llojshmërinë e nuancave shprehëse. Në veprat e tij gjejmë një shumësi shprehjesh, proverbash dhe fragmentesh të këngëve popullore.
Të gjitha veprat e Shekspirit kanë karakter demokratik e humanist. Me një realizëm të mprehtë kritika to trajtojnë ide përparimtare të Rilindjes. Prandaj Shekspiri ushtroi një ndikim kolosal në letërsinë evropiane, veçanërisht pas Revolucionit borgjez francez. Duke marrë shembull nga Shekspiri shumë krijues të vendeve të tjera do të vënë themelet e dramaturgjive të veta kombëtare, siç bënë Lesingu, Gëte, Shileri, Hygoi, Pushkini etj.

[Jana]

Rruga e krijimtarise se Ulliam Shekspirit
Rruga krijuese:
Nuk është e njohur deri më sot se kur ka filluar Shekspiri të shkruajë, ndërkaq dhe radhitja e veprave të shkruara njihet vetëm përafërsisht. Sa ishte gjallë publikoi vetëm 8 nga 37 dramat që sot llogariten si fondi i tij. Po ashtu ekzistojnë ndarje të ndryshme të krijimtarisë së Shekspirit. Më e shpeshtë është ajo që klasifikon në tri peridha: faze e hershme, që njëherit është edhe faza më e frutshme e veprimtarisë së tij, e mesmja dhe e vonshmja.
Për herë të parë Sonetet e Shekspirit u publikuan më 1609, edhe pse disa prej tyre ishin shkruar shumë më herët, para vitit 1598. Kjo është një nga përmbledhjet më të mira me sonete të Rilindjes dhe përmban 154 poezi. Motivi themelor që përshkon tërë përmbledhjen është ai i kalueshmërisë së kohës, e cila fluturon pamëshirshëm dhe merr me vete shuëm gjëra të mira e të bukura, duke shkatërruar e brejtur gjithçka dhe duke sjellë pleqërinë. Shekspiri i cili gjatë jetës së vet ishte i njohur sa si poet, aq edhe si dramaturg, famën e tij të mëvonshme e përftoi ekskluzivisht falë dramave të tij gjeniale.

Tragjeditë e Shekspirit:
Në tragjeditë e tij Shekspiri krijoi një galeri të pasur me karaktere e personazhe, komplekse, të gjalla, vepruese dhe bindëse për të gjitha shtresat e shoqërisë. Autori hyn thellë nën botën e tyre të brendshme duke bërë analiza psikologjike të jashtëzakonshme të veprimeve e të sjelljeve të tyre. Të gjitha këto ai i jep me një larmi të madhe mjetesh kompozicionale dhe stilistike, me një gjuhë jashtëzakonisht të pasur, me rreth njzetë mijë fjalë, plot me proverba e shprehje popullore. Disa nga kryevepra e tij në tragjedi janë: “Romeo dhe Zhulieta” (1595).
Për herë të parë në një tekst dramatik paraqiten personazhe plotësisht të individualizuara dhe të gjalla, në zhvillim shpirtëror fizik. Kjo është një dramë me një përmbajtje të theksuar lirike.
Subjekti i veprës është shumë i thjeshtë dhe në qendër të tij vendoset dashuria e dy të rinjve, të cilët iu takojnë familjeve Kapulet e Montag që janë në hasmëri me njëra tjetrën. Për shkak të këtij dashuria e tyre pengohet dhe ndalohet. Por është dashuria forca kryesore lëvizëse e intrigës dhe pasioni kryesor që i ndërlidh ndjenjat. Skenat kur dialogojnë dy të dashuruarit janë shprehje të fuqishme dashurie, me pasazhe të mrekullueshme lirike, të cilat e bëjnë Romeon e Zhulietën të thuhet se është himni më i madh kushtuar dashurisë rinore. Vdekjen e tyre në fund të tragjedisë është një kambanë e zishme kundër botës së mykur mesjetare dhe alarm për mbrojtjen e dashurisë, si forcë jetëdhënëse.
Në përputhje me ndryshimet e mëdha shoqërore në kapërcyll të shekujve, rreth vitit 1600, vjen një kthesë e madhe në krijimtarinë e Shekspirit dhe ai kthehet të ashtuquajturave “drama problemeore” Tragjedia e parë e kësaj periudhe, Hamleti, është shprehje e atmosferës së re intelektuale e shpirtërore të kohës, një lloj refleksi i dëshpërimit politik dhe i frikës nga e ardhmja e shtetit në prag të vdekjes së mbretëreshës Elizabetë.

Tragjedia Makbethi: për shumëçka nuk është dramë e zakonshme : personazh kryesor është kriminel, ngjarja pothuaj e tëra ndodh natën, elementet mbinatyrore kanë një rol mjaft të madh, dhe është një tragjedi më e shkurtër e shkruar nga Shekspiri. Tema e saj është fitorja e së keqes mbi njerëzimin, e shprehur përmes veprimesh të motivuara nga ecja për pushetet dhe nga frika. Makbethi dhe gruaja e tij me vetëdije zgjedhin të keqen dhe kryejnë aktin që drejton gjithë rrjedhën e mëtejme të jetës së tyre: nga dëshira për t’u ngjitur në fron, vendosin ta vrasin mbretin e ligjshëm, Dunkanin. Krimi e izolon shpirtërisht Makbethin nga rrethi i tij. Mbetet i braktisur, i vetmuar dhe gjithnjë ndjen shkretëtirën në shpirt. Ai ka vrarë, por jo në fushën e betejës. Subkoshienca e tij tronditet në themel dhe ai s’mund të jetë ai më që ka qenë. “Makbethi vrau gjumin e pafajshëm” Kjo është fraza që dëgjon ai nga nënvetëdija dhe që e çon atë në çmenduri. Ndërsa Ledi Makbethi, mishërohet natyra e gruas egoiste, e pamëshirshme për pasuri e lavdi dhe për fronin mbretëror. Është ajo e para që e shtyn në krim të shoqin duke e bërë vegël e ambicies së vet të sëmurë. Fillimisht shfaqet tepër gjakftohtë, por deri kur? Njëlloj si i shoqi fillon të vuajë nga vegimet e krimit, që i shfaqen në formën e njollave të gjakut. Ideja e fuqishme e kësaj tragjedie është se etja për pushtet e shtyn njeriun humbjen e çdo virtyti dhe vlere morale, për të cilën një ditë ai merr shpagimin e merituar.

[Jana]

W.Shakespeare

Te them te drejten syte e mi ste duan.
Cte meta ke ata forte mire e dine
Por zemra ime te metat e tua
as qe i sheh dhe te fal dashurine.
Te gjuhes sate,as veshet ligjerimin sta duan
as te duarve perkedhelite.
As pamjen,zerin,as kundermimin
qe ne gosti me ftojne si cdo dite.
As pese shqisat,as dhe mendja e shkrete
kesaj zemre torollake cti bejne sdine.
Me kot mundohem sherim per ti gjet
qe tej ta flake sot roberine.
Por prape me kete brenge jam i gezuar.
O ti mekati im,cme ke derrmuar.

[Action]

Apsolutikisht shkrimatari numer 1 ne botë.

kam lexuar disa vepra e tij,mirepo ajo qe me la pershtypje ishte "Mbreti Makbeth"

[djal tropoje]

W.Shakespeare

Te them te drejten syte e mi ste duan.
Cte meta ke ata forte mire e dine
Por zemra ime te metat e tua
as qe i sheh dhe te fal dashurine.
Te gjuhes sate,as veshet ligjerimin sta duan
as te duarve perkedhelite.
As pamjen,zerin,as kundermimin
qe ne gosti me ftojne si cdo dite.
As pese shqisat,as dhe mendja e shkrete
kesaj zemre torollake cti bejne sdine.
Me kot mundohem sherim per ti gjet
qe tej ta flake sot roberine.
Por prape me kete brenge jam i gezuar.
O ti mekati im,cme ke derrmuar.


thuaj syt e tu sjan zjarr
thuaj dielli u shua thuaj
jeta eshte varr po mos
thuaj ste dua.

[elvio]

Krijesa më me hir të trashëgohet,

Që lule e bukurisë mos të vdesë.

Me kohë fryti i pjekur kalbëzohet,

Kujtimi i tij në gonxhe do të mbesë.



Por ti që do veç sytë e tu plot dritë

Me flakën tënde veç ata mëkon,

Ti veten djeg e përvëlon pa shpirt

Edhe uri ku ka bollëk krijon.



Se ti që je tani hare për botën

Dhe lajmëtar i vetëm për pranverën,

Në gonxhen tënde bën për vete gropën,

Si një koprrac po kthen në dimër verën.



Për botën ki mëshirë, mos u kurse,

Atë që i përket mos kalb nën dhe.

[elvio]

Por sytë e zemra ranë në ujdi

Dhe njëri -tjetrit shpesh i vijnë në ndihmë.

Kur syri ndjen për një vështrim uri,

O malli zemrën mbyt në psherëtimë,



Ky syri im shëmbëllimin tënd sodit

Dhe fshehtas zemrën në gosti e fton.

I fton një herë tjetër zemra sytë

Edhe me ëndërra sytë i lumturon.



Nga dashuria o nga shëmbëllimi

Dhe larg kur je, të kam ty fare pranë,

Më larg ti s'ikën dot se sa mendimi,

Me mua është ai, me të unë jam.



Kur fle mendimi, hapur janë sytë,

Zgjon zemrën time shëmbëllimi yt

[elvio]

Sa turp ! Të paktën thuaj s'do njeri,

Kur as për veten s'e çan kokën vetë !

Që plot të duan - mirë e di dhe ti,

Por që nuk do njeri është e vërtetë.



Urrejtje e verbër aq të ka pushtuar,

Sa kundër vetes rri e thur komplote,

Një strehë prish që për ta rindërtuar

S'do të qe keq të ishte ëndrra jote.



Ndrysho mendim, që të mendoj më mirë,

Urrejtjen mposht veç dashuri e madhe,

Ashtu siç dukesh ji : fisnik, plot hir,

Ndaj vetes bëje zemrën më bujare.



Pra, bëj një tjetër, qoftë dhe për mua,

Dhe brez pas brezi ruhen hiret tua.

[elvio]

Si një aktor që lot për herë të parë

Edhe nga ndrojtja rolin e harron,

O fjalë tmerri përsërit plot zjarr,

Sa zell i tepërt zemrën ligështon,



Nga frika unë po harroj të flasë

Siç lyp i shenjti rit në dashuri,

Nga dashuria ime po pëlcas,

Që është e thellë e s'njeh asnjë kufi.



Por heshtaz drithërimë e shpirtit tim

Më bukur le të shprehet nga ky varg,

Që lut për dashuri e do shpërblim,

Se nga një gjuhë që kot fjalët zvarg.



Shih dashuri e heshtur çfarë shkruan:

Dëgjojnë sytë veç po dashuruan !

[elvio]

Nga puna lodhur, shkoj të bie në shtrat

Gjymtyrët e mpira për të më pushuar,

Në kokën time një udhëtim të gjatë,

Nis mendja, punë e trupit pa mbaruar.



Mendimi larg më shpie që këtej,

Me zell drejt teje nis një rrugë të gjatë,

Qepallat e rënduara hapen krejt

Dhe si i verbër shoh veç terr e natë.



Atëherë shpirti im ëndërrimtar

Vegimin tënd e shfaq për sytë e verbër,

Në natë kobi si margaritar

Shpërndan ai terrin, zbardh një ditë tjetër.



Gjymtyrët ditën, natën me mendime,

Nuk gjej qetësi nga ti e vetja ime.

[elvio]

Gjith' zemrat rrahin brenda gjoksit tënd,

Që kot pandehja se paskëshin vdekur,

Sundon veç dashuria të shtrënjtin vend

Me miqtë e mi në dhe prej kohësh tretur.



Sa lotë të nxehtë edhe sa lotë të hidhur

Për njerëz që i doja derdhën sytë,

Por ja, të vdekurit paskan rilindur

Dhe vend sërish kanë zënë tek gjiri yt.



Ti varri je ku rron kjo dashuri,

Stolisur me të dashurat kujtime,

Të gjithë zemrën time e more ti,

Ta fala ty të gjithë zemrën time.



Tek ti i gjej ata që fort kam dashur,

Me zemër ty - atyre u jam falur.

[elvio]

Dëgjo ! Në lindje dielli gjithë hir

Sa kokën nxjer me zjarr i flakëruar,

Si për nderim sikush vështrimin prir

Nga dritë e shenjtë, ar krejt i kulluar.



Kur ngjitet prapë ai në qiell të lartë

Dhe burrë i pjekur ngjan si djalë i ri,

Sodit kushdo këtë shtegtim të artë

Dhe përnderon një dritë-bukuri.



Kur zbret nga lart si plak krejt i drobitur

Dhe tatëpjetën merr qerreja e vjetër,

Prej tij si me dyshim sytë e nemitur

Sikush i heq, i çon në anën tjetër.



Dhe ti që po venite dalngadalë,

Do vdesësh vetëm po nuk le një djalë.

[elvio]

Kur dyzet dimra fshikin bukurinë

E mbushet balli gjithë rrudh'e fishka,

Fytyra jote na kujton rininë,

Sikur pëlhurën na kujton pezhishka.



Po pyetën bukuria ku ka shkuar,

Hiret rinore ku të janë tretur,

Po the në sytë e thithur janë shuar,

Do ishte turp e mburrje për të qeshur.



Ç'lëvdata do t'i thurnin bukurisë,

Sikur të thoshje: "Ja dhe djali im

Ai do m'i lajë borxhet e rinisë,

Do ruajë të pastër hirin tim".



Atëherë i ri je ti, dhe pse i plakur,

Të ftohtin gjak e ndjen prapë të përflakur

[elvio]

Me sa kujdes, kur udhën pata marrë,

Me kyç çikrrimat unë i pata mbyllur,

T'i prekë nuk desha as një gënjeshtar

Ca sende krejt pa vlerë që kisha kyçur.



Por ti, që perlat kthen në send pa vlerë,

Që ngushullim më je dhe brengë e mall,

Që të kam shpirt e në kujdes përherë,

Për çdo kusar je pre në rrugë të madhe.



Ty nuk të mbylla në asnjë sëndyk,

Të lash atje ku s'je, por je përherë,

Të lash në kraharorin tim pa kyç,

Ku po të duash, hyn e del sa herë.



Se dhe aty të vjedhin kam ca frikë,

Gurin e çmuar e vjedh dhe një fisnik.

[elvio]

Sikur ky kurmi im të ish mendim,

S’do kish largësi që të më priste rrugën,

Përmes hapësirës si një vetëtimë

Drejt teje do ta kisha çarë udhën.



S'prish punë dhe sikur të jem atëherë

Larg teje, dhe në fund të botës qoftë,

Kapton mendimi tokë e det si erë

Dhe vjen tek ti posa më shkrep në kokë.



Më vret mendimi që nuk jam mendim

Dhe nuk vij dot atje ku ti ke shkuar,

Çfarë më sjellë koha pres me pikëllim,

Sepse me ujë e baltë jam gatuar.



Por uji e balta lotë më dërgojnë,

Të dy me brengë shpirtin ma helmojnë.

[elvio]

Pse më premtove ditë kaq të bukur,

Më bëre që të dilja veshur lehtë,

Kur një stuhi me shi më zuri rrugës,

Shkëlqimin tënd me terr mbuluan retë?



S'mjafton që retë prapë i shpërtheve

Për të më tharë trupin e fytyrën.

S'e quajmë të mirë mjekun ne,

Kur plagën ai shëron , por jo munxyrën.



As turpi yt s'e zhduk trishtimin tim,

Dhe pse pendohe, prapë i humbur jam.

S'i sjell keqardhja e fyesit lehtësim

Atij që fyerjet si një kryq i mban.



Por loti yt si perlë dashurie

Ma zhduk çdo gjurmë a vepër ligësie.

[elvio]

Si një i pasur jam, që kur dëshiron

Thesarin hap me kyç për ta soditur,

Por orë e çast atë nuk e shikon,

Kënaqësinë për të mos topitur.



Si festa janë çastet e gëzuara,

Por veç të rralla tërë vitin janë,

Dallojnë ato si perla fort të çmuara

Mes gurëve të tjerë në gjerdan.



E tillë është Koha që të ka kyçur,

Të mban të fshehur në sirtarin tim,

Ajo ka qejf një çast ta bëj të lumtur,

Që rishmas ta shijojmë bukurinë.



Bekuar qofsh, pra, ti për bukurinë,

Që më jep shpresën e kënaqësinë.

[elvio]

Stihitë e tjera - zjarri, ajri i lehtë

(Dëshirë i pari, tjetri si mendim),

Ti larg në qofsh, a larg në qofsha vetë,

Tek ti të dyja rendin me nxitim.



Këto stihi tek ti kur i dërgoj,

Si dy kasnecë të dhembshur dashurie,

Me dy stihitë e tjera vetëm rroj,

Me ujë e baltë e gati vdes mërzie.



Por elementët që mua më formojnë

Të katër bashkë mblidhen veç atëherë,

Kur dy kasnecët kthehen më tregojnë

Se ti je mirë e më kujton ngaherë.



Oh, si gëzohem, por jo shumë gjatë,

Sa nis kasnecët, prapë bëhet natë.

[elvio]

Për vdekje sy e zemër po luftojnë

Imazhin tënd mes tyre duke ndarë,

Nuk lëka zemra sytë të shikojnë,

Nuk lëkan zemrën sytë as për të parë.



Ankohet zemra se ta ruan nurin

Në një qilar, ku syri s'futet kurrë,

Padinë poshtë e hedh i akuzuari,

E ruan, thotë, imazhin tënd qëkur.



Për të vendosur cili ka të drejtë,

Mendimet na i zgjodhën si gjyqtarë

(Që zemrës i shërbejnë në të vërtetë).

Ata caktuan cili çfarë të marrë.



Për sytë ata caktojnë imazhin jashtë,

Ndërsa për zemrën - dashurinë e zjarrtë

[elvio]

Në qoftë se dikur na vjen një ditë,

Kur më të metat nuk do m'i durosh,

Kur dashuria do të mbyll krejt llogaritë

Dhe ti hesapin do të më kërkosh;



Një ditë kur pranë duke më kaluar

Me syrin-diell mezi do të përshëndesësh,

Arsye atëherë ke për të kërkuar

Që hijerëndë të më rrish mes njerëzish.



Midis mendimeve fare i braktisur

Kjo ditë n'ardhtë do të strukem shpejt

Dhe kundër vetes dorën do kem ngritur

Arsyes tënde që t'i jap të drejtë.



Të shkretë të më lësh ke shkaqe plot,

Po të më duash s'gjej arsye dot!

[elvio]

Sa rëndë e kam që rrugën ta vazhdoj,

Kur mesi aq i lodhshëm u përshkua.

Me veten time flas edhe mendoj:

"Sa udhë u bë, aq zemra t'u largua".



E lodhur nga mjerimi që rëndon,

Kjo kafshë që më bart po ec javash,

Se me instinkt djallushka e kupton

S'ka qejf kalorësi nga ti ta ndash.



Mamuzet-gjak i ngulen në lëkurë,

Por kafsha hapin kurrë s'e nxiton,

Një hingëllimë nxjerr nga kjo munxyrë,

Që më fort se mamuzet po më shpon.



Ky kalë më kujton me hingëllimin:

Pas gazin lash e para kam hidhërimi

[elvio]

Ja fal vonesën, pra, të shkretës kafshë

Që teje mengadalë më largoi:

Kur ik nga ti, pse mos të ec javash ?

Kur kthehem vetëm duhet të nxitoj.



Atëherë kafshën si do mos ta shaj,

Dhe vrapi do të më duket i ngadaltë !

I hipi erës, e shpuroj pastaj,

Mbi flatra hipur kush mund të ma dalë ?



Kur rend dëshira, lindur dashurie,

M'i shpejti kalë s'mundet t'ia kalojë,

Dëshira hingëllin prej krenarie,

Dhe, ja, gërdallën prapë e shfajësoj :



"Nga ti kur iki, le të ecë ngadalë,

Tek ti kur vij, nevojë s'kam për kalë".

[elvio]

Kur s'ka asgjë të re në botën tonë

Që mos të ketë qenë dhe më parë,

Më kot mashtron vetveten mendja jonë,

Të vjetrat për të reja duke marrë.



Sikur ca qindra vjet e jo më tepër

Kujtesa prapa të më kishte çuar,

Të gjeja ty ndër librat më të vjetër,

Së pari mendjen shkronjat ku formuan.



Do merrja vesh të vjetrit çfarë thonin

Për ty që je për ne një mrekulli,

Në se më mirë ata se ne të çmonin

A përparimi s'bëri hap të ri.



Por jam i sigurt se në kohën e shkuar

Askush si ti s’ pat qenë e admiruar.