Juniku neper shekuj

[Psikologu]

Juniku nëpër shekuj

Pozita gjeografike


Është i njohur fakti se pozita gjeografike e Kosovës ka një rëndësi të veçantë për Ballkanin sepse si pjesë e regjionit qendror të Ballkanit ka një pozitë në rrugët me të shkurtra drejt daljes në detin Adriatik dhe detin Egje.Kjo pozitë e volitshme gjeografike ka ndihmuar që të jetë e rëndësishme si në kohën e vjetër, në mesjetë gjithashtu edhe në kohën e re dhe atë më të re.Juniku dhe rrethina e saj, si pjesë e rrafshit të Dukagjinit, gjithnjë ka pasur pozitë të përshtatshme gjeografike gjatë të kaluarës historike. Juniku shtrihet në veriperëndim të luginës së plleshme të rrafshit të Dukagjinit, përgjatë grykës piktoreske të lumit Eerenik, i cili gjarprin nëpër lugjet e Alpeve Shqiptare (Albanin Laps).Fshati Junik shtrihet në kryqëzimin e rrugës së rëndësishme tranzitore të Shkodër – Kosovë, ose të Zetës (Via di Zenta) me atë langitudale të Rrafshit të Dukagjinit, e cila kalon nëpër Qafë të Prushit dhe rrugës për në Pejë që lidhen me Sanxhakun dhe Malin e Zi. Ndërkaq nëpër fshatrat e Rekës nëpër Koshare dhe Morinë lidhej me pjesët veriore të Shqipërisë dhe Shkodër, ndërkaq nëpër bjeshkët e Junikut dhe fshatrave Jasiq dhe Gjocaj, lidhej me Malësinë e Shqipërisë.Rekë, është një tersi gjeografike e cila është në kuadër të tërësisë së Dukagjinit nga Deçani rrëzë Alpeve Shqiptare gjerë në Gjakovë. Kjo anë ndahet në dy krahina të vogla:
Rekë e keqe është një vend rrëzë kufirit administrativ me Shqipërinë që fillon nga lumi Erenik deri në Gjakovë.
Vokshi – i cili përbehet nga 8 (tetë) fshatra rrëzë maleve (Alpeve Shqiptare) dhe shtrihet në mes të Deçanit dhe Junikut në drejtim të jugut.Juniku si fshatë është i ngritur në një vend me pozitë të lakmueshme gjeografike:
§në rrugën që kalon nëpër fshatrat Deçan, Voksh, Junik,
§fshatrat e Rekës deri në Gjakovë dhe
§rruga Junik-Hereq që lidhet me rrugën Pejë-Gjakovë.
Një pjesë e rrugës Via de Zenta, kalonte afër Territorit të Junikut nëpër luginën e Krumës, fshatin Lekaj nëpër Qafë të Prushit e vazhdon nëpër tokat shqiptare.

[Psikologu]

Veçoritë natyrore
Juniku, shtrihet në bregun e majtë të lumit Erenik, dhe në të djathtë të përroit Trava, me lartësi mesatare mbidetare prej 367-500 metrash.
Juniku gjendet mes gjerësisë gjeografike 42,22° (shkallë) dhe gjatësisë gjeografike prej 20,26° (shkallë).
Në drejtim të këtij fshati gravitojnë fshatrat e Vokshit dhe të Rekës së Keqe, duke u shtri rrëzë Alpeve Shqiptare. Mu të burimi i lumit Erenik, ngritët maja me e lartë e Alpeve Shqiptare Gjeravica.
Juniku karakterizohet me klimë të mesme kontinentale të modifikuar me komponentë të klimës mesdhetare. Vera është e nxehtë dhe e thatë. Temperatura mesatare e muajit korrik është 21 C, kurse gjatë dimrit – janar është minus 11 C.
Burimet e ujërave që vinë nga kurorat e maleve, nga gropa e Erenikut dhe nga Alpet Shqiptare, formojnë rrjedhat sipërfaqësore të ujërave në fshatin Junik. Të gjitha prrojet e këtij territori derdhën në lumin Erenik, i cili derdhët në lumin Drini i Bardhë afër Urës së Fshehtë.
Ereniku buron nga Bjeshkët e Junikut të Maja e Zezë rrëzë Gjeravicës, i cili kalon nëpër bjeshkët e Erenikut (Junikut), Malin e madhe, Lipovicat, në anën e djathtë të lagjes Gacafer, rrëzë bregut Moronica, për mesë të lagjes Berishë dhe kalon terë fshatrat e Rekës, dhe në dalje të Gjakovës derdhet në lumin Drini i Bardhë.
Ereniku me kapacitetin e ujit të tij ujitë fushën e Junikut, që është shumë pjellore.

[Psikologu]

Popullsia
Dihet se në Kosovë kanë jetuar dhe jetonin pjesëtarë të kombësive të ndryshme, të cilët kanë origjinë nga grupet e ndryshme etnike. Gërshetimi i popullsisë është si rezultat i proceseve migruese në lidhje me ngjarjet historike nga ilirët, romakët, bizantinët, skllavet, turqit në shekullin XVII-XVIII, luftërat serbo-turke 1876-1878 e gjer të luftërat ballkanike dhe ato botërore. Këto rrethana janë ngushtë të lidhura jo vetëm me ngjarjet politike, por edhe me gjendjen ekonomike në periudha të ndryshme kohore. Siç dihet popullsia shqiptare ka prejardhje nga Ilirët. Dardanët ishin fisi më i madh ilirë që u vu në krye të Mbretërisë Dardane në Ballkanin qendror, kryesisht në Kosovë. Dardanët kanë qenë banorë të këtyre territoreve qysh nga fillimi i indo-evropeizmit të gadishullit ballkanik. Dardanët janë formua si kombësi sipas E. Çabej, para shekullit XII- të para erës së re, kur dardanët i gjejmë në Anadolli dhe kur këto i ndeshim në mbishkrimet e Egjiptit në mesin e emrave të popujve të detit (druduj). Kur bëhet fjalë për trevën dardane në të cilën përfshihet edhe Juniku, sipas studiuesit F:Papazoolo, Dardanët trajtohen në suazat e fiseve të Ballkanit qendror në kohën para romake. Dardanet ishin fisi ma i madh ilirë që u vu në krye të Mbretërisë Dardane, Ballkanin qendror, kryesisht në Kosovë. Duke e ditur se populli shqiptar rrjedh nga ilirët, kurse malaziaset dhe serbët nga skllavet, nuk kanë asgjë të përbashkët, edhe pse në Kosovë ashtu edhe Dukagjin ka ekzistuar një larmi edhe në pikëpamje fetare. Shumica e popullsisë së Dukagjinit janë mysliman një numër janë katolik, kurse malazezët dhe ortodoksë dhe serbë janë pakicë. Sipas të dhënave statistikore sekrete, mund të themi se në kohën e Mbretërisë së Jugosllavisë, shqiptarët ishin shumica dërmuese e popullsisë së Junikut me rrethinë. por migrimet e popullsisë së Junikut dhe të rrethit janë shkaktuar nga ngjarjet historike ekonomike, politike epidemitë etj. Duke e shikuar materialin arkivor gjeri në fundin e shekullit XIX-të nuk kemi të dhëna të sakta për numrin e popullsisë së Junikut dhe rrethinës. Në disa dokumente të shkruara përmendet në vitin 1485, sipas defterit të sanxhakut të Shkodrës, kur thuhet Luniku i takonte nahisë së Altuni-Ilisë, dhe quhej me emrin Lunik, ishte vend pazari dhe kishte 52 shtëpi 15 beqarë dhe 3 të veja. Gjatë historisë, Juniku se pari ishte pjesë e Dardanisë Ilire, me pastaj në kuadër të Perandorisë Romake, Bizantine e më vonë në kuadër të Imperisë Osmane. Gjatë kohës së sundimit Osmanë, Juniku ishte qendër e kazasë Alltun-Ilija, lokaliteti nën pjesën e epërme të fshatit i cili e përfshinte pjesën qendrore të fshatit e cila sot nga banorët quhet me emrin Tërgovishtë. Sipas Cornelit në Illiricum- 1688 dhe në Corso Delli fiumr drino e biano nella Dalmatia-1692, Juniku-Lunich, kishte 20 shtëpi me 200 banorë.

Avdyl Hoxha Junik
Dr.M.krasniqi Ndryshimet Shoqërore-gjeografike në Kosovë,Prishtinë 1963
Qazim Lleshi, Gjakova Rrethi i saj Përparimi 1959. 6 f 414
Dr. Ali Hadri 1968

Gjatë periudhës së parë të sundimit osman, Juniku u quajt Allten, që dot të thotë vend i artë. Udhëpërshkruesi i shquar turk Eveluia çelebia, i cili e vizitoi Kosovën me 1661-1662, shkruan.. pastaj Juniku, banorët e të cilit në shumicë janë shqiptarë...Edhe në Sallanamen e Vilajetit të Kosovës të vitit 1893 është i regjistruar si vendbanim 1311 h me 1896 m, 1314 h. Sa i përket shqiptarëve të Junikut me rrethinë, një pjesë e tyre e kanë prejardhjen nga Shqipëria e veriut. Kurse disa familje janë të shpërngulura nga trojet e tyre Nishë, Prokuple, Kushumli, Leskovac etj. Këto familje njihen me emrin "muhagjerr". Gjatë Mbretërisë së Jugosllavisë së vjetër, një lagje e njohur me emrin "Qesta e Qokut " ishte e kolonizuar dhe e banuar me malazez. Kjo tokë ishte pronë e shqiptarëve të lagjes Qokë, dhe për ketë thirrej Qestat e Qokut.Në fshatë kishte edhe kolon tjerë malazezë, të cilët ishin vendosur në Junik pas luftës së parë botërore, posaçërisht pas vitit 1927 e deri 1941. Këto familje ishin të vendosura rrëzë maleve (Rogopeq, Qafa e Shkozës, Moronicë, ne gështenjat e lagjes Pepsh, në malet (gështenjat) e lagjes Berishë, në Setkovce etj. Popullsia e Junikut përbëhet prej shumë fiseve siç janë: Gash, Berishë, Thaç, Krasniqe, Morinë, Hot, Kelmend etj. Përkatësia fisnore është ruajtur me shumë në Junik me rrethinë te saj se në vendet tjera të Kosovës.

[Psikologu]

KOHA E VJTËR

Sipas të dhënave arkeologjike vërtetojnë se në territorin e Kosovës, njerëzimi ishte prezent që ne kohen e gurit. Por gërmimet e mëvonshme arkeologjike vërtetojnë se në Kosovë ma vonë kanë jetuar Ilirët. Duke e ditur se Ilirët një ndër popujt më të vjetër të Gadishullit ballkanik, dhe se Ilirët ne Ballkan ishin të ndarë në fise, kishte rreth shtatëdhjetë fise Ilire të cilat ishin ndarë në fise më të mëdha, të mesme dhe të vogla, por kishte edhe lidhje fisesh. Një ndër fiset më të mëdha ishin edhe Dardanët të cilët ndodheshin në Dardani e cila shtrihet nga Serbia jugperëndimore, gjer në Moravë, në Kosovë në pjesën veriore të Maqedonisë e gjer të Titov Veles.

Avdyl Hoxha Junik
Eveli Çelebi
Nasim Vala. Vështrim demogjeografik, Përparimi 1968
Dr. Ali Hadri, Historia e Popullit Shqiptar, Prishtinë 1971, f 15

Nga kjo del se banorët e lashtë të Kosovës ishin të fisit Dardan të cilët kanë jetuar në një territor të gjerë të quajtur Dardania. Bashkimi i fiseve Ilire ka filluar nga shekulli VII-të para erës së re si pasojë e sulmeve nga jashtë me qellim bashkimi dhe mbrojtjes nga ekspeditat luftarake që bënin fqinjët për të plaçkitur dhe zgjeruar territoret e tyre. Por kishte lidhje fisesh, që u shndërruan në shtete. Si në shekullin V-të para erës së re u formuan shteti i Taulantëve, në shekullin IV-ër, shteti Enkeljëve. Kurse si shtet më rëndësi ishte ai i Ardianëve i cili ishte i fuqishëm nga mesi i shekullit III-të para erës së re. dardanët gjithashtu formuan shtetin e tyre të quajtur Dardania, i cili shtet ka një rëndësi për Kosovën. Sa i përket ekonomisë së Ilirëve, pra edhe të shteti të Dardanëve në kohën e bronzit ishte bujqësia, blegtoria, gjuetia dhe zejtaria. Kurse hovë më të madhe i të gjitha degëve të ekonomisë të Ilirët, zhvillohen në kohen e hekurit do të thotë në njëmijë vjeçarin e parë para erës së re. Paralelisht me zhvillimin ekonomik dhe shoqëror u zhvillua edhe kultura Ilire, që vërehet në zhvillimin e artit , arkitekturës, gjuhës, mënyrës së jetesës dhe besimit. Si Ilirët dhe fiset Dardane flisnin gjuhen e tyre-ilirishten, por gjurmë me shkrim të kësaj gjuhe janë të pakta. Që nga shekulli III-të para erës së re, romaket pushtuan disa pjesë të territorit Ilirë, e më vonë gati tërë territorin e Ilirisë. Pushtimi romak, e keqësoj jetën e Ilirëve, sepse pësoi ndryshime të mëdha si në lëmin ekonomike- shoqërore ashtu edhe politike, kulturore dhe fetare. E tëra kjo situatë ishte edhe në Dardani me dardanët.

Pas shtrirjes totale të romakëve në territoret ilire, me një shpejtësi të madhe sundimi romak zhvilloi marrëdhëniet ekonomike-shoqërore skllavopronare. Ky sundim, dhe kushtet e krijuar për ketë, të Ilirët në kohen romake u bënë shumë të vështira e posaçërisht në kohën kur e kaploi kriza Perandorinë Romake, e cila u ç, faq në mënyrë të dukshme prej shekullit të III-të erës së re. Kjo gjendje e vështirë e Ilirëve që të çlirohen nga shtypja dhe shfrytëzimi romak. Arkeologjia gjatë punës së saj, ka zbuluar shumë gjurma të kulturës materiale Ilire dhe romake ne territorin e Ballkanit, por ka zbuluar edhe shumë lokalitete Ilire në Kosovë. Sa i përket Junikut dhe rrethinës, fatkeqësisht ashtu si shumë treva tjera të Kosovës, që janë hulumtuar pakë, ose aspak, edhe kjo trevë ka pasur këtë fat dhe bën pjesë në ato treva ku më se paku janë të bëra hulumtime arkeologjike e për gërmime sistematike bëhet fjalë fare pak. Materiale arkeologjike pothuaj i tëri ashtë i zbuluar me gjetje të rastit dhe me rekognoscim të tërthortë të ternit.....

Për historinë antike të Junikut me rrethinë, rendësi të madhe janë lokalitetet antike në grykën e malit të madh i quajtur " Gradina", që padyshim paraqet vazhdimësinë e vendbanimit të mëparshëm Dardan, që ka vazhduar të ekzistoi edhe gjatë shekullit të parë të sundimit romak. Prezencën e toponimit Gradinë në qytezat të cilat kanë pushuar së ekzistuari rreth 1000 vjet para ardhjes së sllavëve në Ballkan. Duke pasur parasysh se vendbanimet më të hershme kodrinore ishin të rrethuara dhe të ruajtur deri më sot përmes gjuhës shqipe, përkatësisht përmes banorëve të hershëm autoktonë të këtyre trojeve.

Kur ashtë fjala për termin Gradinë-a, kjo thirrje e pastër Ilire që ka gjetur përhapjen e gjerë ndër gjuhet latine, greke dhe sllave. Veç materialit epigrafik në këtë vendbanim është edhe një numër objektesh arkeologjike që na shtyjnë të kontaktojmë se këtu ka qenë vendbanim Ilirë. Toponimet e disa vendeve në Junik dhe rrethinë si : Çuka e Hereqit në Fshatin Hereq në parahistori deri në mesjetë, shtresa parahistorike do të duhej të kishte edhe Kalaja mbi fshatin Botushë. Kalaja e madhe dhe Kalaja e vogël në Botushë, lokaliteti Murana, në Junik Gradina, Fushë, Livadhi i Madh, Kalldrëma, Kishëza, Kroi i Priftit, Badra Firzë, Ulzë janë emra të lokaliteteve më të cilat duket se toponimet e verifikuara dhe qe janë ende prezentë. Disa mbeturina antike janë gjetur edhe ne rrafshin aluival të Erenikut, Pitosi (Gypi). Pra vendi ku shtrihet Juniku, u takuar Ilirëve qysh në kohen parahistorike, prandaj ky rajon renditet në vendin amë të Ilirëve. Të dhënat janë të pa sakta , por edhe pse të pa sakta flasin bindshëm për faktin se kjo trevë ka qenë e banuar që në kohën antike, natyrisht me Ilirë.

Ibrahim Zherka, ta njohim të kalueren tonë, Rilindja nëntor dhe dhjetor 1989
Janar 1960

[Psikologu]

KOHA E MESME
KARAKTERISTIKAT THEMELORE

Zhvillimin e rendit shoqëror-ekonomik të feudalizmit që ishte ndarë në tri etapa e njohin edhe shqiptarët. Por zhvillimi specifik në trevat shqiptare të feudalizmit të hershëm në viset e banuara nga shqiptarët shtyhen gjer të Tanzimati, me 1839. Dihet se shqiptarët kanë prejardhjen nga Ilirët, sepse pësuan
ndryshime prej kohës së rënies nën sundimin romak e bizantin, si dhe me vendosjen e sllaveve në Ballkan.

Mirëpo gjatë kësaj kohe humbi edhe emri i vjetër Ilir, kurse vendin e tij e zuri emri i fisit Ilirë Albanoi, i cili u bë në formën Arbër dhe Arbëresh, emri i kësaj popullsie të re, pasardhës të drejtpërdrejtë të së cilës janë shqiptarët e sotëm. Ky emër u ruajt gjer në rënien nën sundimin osman. Në kohën e sundimit të turqve osmanë, zotëroi emri shqiptarë në vend të emrit Arbër. Gjatë shekullit VII-të sllavet filluan të depërtonin në Ballkan, me qellim që të vendosën, duke përvetësuar toka të reja. Gjatë vendosjes, ata dhe vendasit Ilirët, hynë në konflikte për viset pjellore dhe kullosat. Një pjesë Ilire u tërhoq në jug të Ballkanit dhe në drejtim të bregdetit, sepse këtu ishin më të sigurt.

Duke filluar nga fundi i shekullit të IV-rë, historia e Ballkanit, si dhe ajo e Ilirëve, e veçanërisht e popullit shqiptarë dhe ardhacakëve sllavë është lidhur ngushtë me historinë bizantine. Në gjysmën e shekullit VI-të midis turmave "barbare" me origjinë turanike në gadishullin ballkanik erdhën edhe sllavët.
Të dhënat arkeologjike të shekujve VIII-X-të, tregonin se në ato vise, ku nuk është vendosur kolonizimi sllav, ka lulëzuar një kulturë thjeshtë shqiptare, që është quajtur kultura e Komanit, emër ky i një fshati në luginën e rrafshit të Dukagjinit. Në fund të shekullit XII-të, Stefan Nemanja me ushtrinë e tij depërtojë në Kosovë, dhe më vonë arriti të zgjeroi shtetin serb në tërë territorin e Kosovës. Nga kjo kohë e gjer më rënien nën sundimin osman, Kosova bëhet pjesë e shtetit mesjetarë Serb. Rezistenca e popullit shqiptar kundër pushtuesit osman u bë në Fushë Kosovë më 1389, ku më shumë feudal shqiptar morën pjesë në këtë luftë kundër pushtuesit Osman Turk.

Kjo luftë, apo rezistenca më e fuqishme që bëri populli shqiptar kundër pushtuesit osman ishte në kohën e Gjergj Kastriotit Skënderbeut (1443-1468).
Gjatë kohës se feudalizmit të zhvilluar edhe Juniku sikurse Gjakova me rrethinë dhe e terë Kosova, ishin përfshirë në shtetin feudal Serb. Për Junikun dhe rrethinën e tij nga ajo kohë janë ruajtur shumë pak, apo asgjë nga burimet historike. Juniku, sipas pak burimeve historike që janë ruajtur, ato tregojnë se kjo trevë se bashku me disa qytete të Dukagjinit, nga aspekti i rëndësisë historike, kulturore dhe ekonomike zënë vend të veçantë. Në të kondensohen rrjedhat e disa epokave historike dhe nëpërmjet kulturës materiale dhe shpirtërore, manifestohen proceset e ndryshme shoqërore, ekonomike, regjionale, etnike, kulturore, sociale dhe politike.

Duke filluar prej kohës antike Juniku, përmendet si lokalitet i rëndësishëm, karakteristikë për ketë, “Gradina”, si vendbanim antik. Më të drejtë, ky vendbanim antik gjendej në luginën tek kroi i Priftit rrëzë bregut të quajtur Badër, aty ku degëzohen dy degët e Lumit Erenik.
Nga pikëpamja etnike, Juniku është i banuar me popullsi autoktone Dardane, me kulturë, gjuhë, tradita e zakone të lashta.

Zhvillimi i fshatit Junik ka kaluar nëpër periudha të ndryshme historike, duke filluar nga kohët më të hershme, gjë që dëshmohen nga trajtat e thirrjeve. Në literaturën e deritanishme në lidhje me emërtimin e Junikut ekzistojnë disa periudha të emërtimeve, apo antike dhe e mëvonshme. Emërtimi Judiko e gjejmë të Ptolemeu (87-150 ), në veprën e tij “Gjeographia”, Që e mbështesin edhe shumë historian, arkeolog, gjeograf etj.

Emërtimi i këtij fshati, rrëzë Alpeve shqiptare rrjedhë nga fjala latine:

<LI class=MsoNormal style="COLOR: black; TEXT-ALIGN: justify">Judico- avi, atum, are: që do të thotë me gjaku. <LI class=MsoNormal style="COLOR: black; TEXT-ALIGN: justify">Junetio-onis: që do të thotë, bashkim, lidhje.
Unus, a unum: që do të thotë i vend i jashtëzakonshëm, i veçantë i pashoq.
Për vjetërsinë e Junikut tregojnë në mes tjerash edhe toponimet si Gradina, Koleja, Kishëza, Badra, Kroi i Priftit , Firza, Livadhi i madh, Djegësinat etj.
Në burimet historike, Juniku përmendet si vendbanim i hershëm, fshatë me të gjitha tiparet Dardane, me një popullatë me traditë dhe kulturë shqiptare.

Juniku, bënte pjesë në Alltun-Ilisë e cila përmendet në krisovulën e Stefan Deçanit dhe Stefan Dushanit. Në krisovulen e Stefan Deçanit, që ja dhuroi manastirit të Deçanit (1330), në Alltun- Ilisë përfshihen 10-të fshatra (të malësisë së Gjakovës dhe viset e Shqipërisë veriore (Brenc). Njëherit përmenden edhe disa toponime tjera të kësaj treve: Gradisha emrin Gradishtë, Ereniku me emrin Ribniçka reka etj. Për atë periudhë nuk është gjetur gjerë tani asnjë dokument serb mbi ketë trevë që nga gjysma e dytë të shekullit XIV-të dhe në gjysmën e parë të shekullit XV.

[Psikologu]

Për këtë mungesë dokumentesh mbi këtë trevë e plotësojnë burimet osmane, dhe shumë punëtor shkencor siç është: historiani shqiptar Selami Pulaha, i cili ka nxjerrë shpjegime të rëndësishme nga defterët osmanë sidomos nga ato të Sanxhakut të Shkodrës të vitit 1485, çka do të thotë se tridhjetë vite pas rënies të shtetit serb nën sundimin e Turqisë.

Nga shënimet e këtij defteri mund të shohim se Juniku në fillim të sundimit osman ishte fshatë shumë i madh, sikurse Gjakova që ishte një fshatë i krijuar para sundimit osman.
Gjakova me rrethinë ashtu edhe Juniku u përfshinë në shtetin osman pas rënies së shtetit feudal serb, në fillim të gjysmës së dytë të shekullit XV-të kurse Juniku u përfshi në këtë shtet në fillim të shekullit XVI-të.

Pas betejës së Kosovës (1389) filloi depërtimi Turk në Ballkan. Juniku deri 1462 qeverisej nga Leka i III-të Dukagjini i cili ishte lesak i Sulltanit dhe kishte marrë pjesë edhe në betejën e Kosovës të pushtuar në kohën e sulltan Mehmetit të II-të, të vitit 26.IX.1462 me ç’rast u formua Sanxhaku i Dukagjinit. Me vendosjen dhe përforcimin e administratës së re shtetërore të pushtuesit osman, ndër tjera me shkatërrimin përfundimtarë të aparatit shtetëror që ka qenë në dorë të klasës feudale serbe dhe pozitës mbizotëruese të saj, vërehet nga fundi i shekullit XVI-të pikëzimi i emrave sllavë të huajtur nga popullsia shqiptare veçanërisht ajo ortodokse, shtimi i emrave shqip dhe atyre islamik krahas përhapjes së fesë islame.

Kisha ortodokse serbe e cila pranoi vasalitetin e sulltanit, përpiqej në çdo mënyrë ti serbizojë shqiptarët ortodoks, dhe ti ortodoksoi shqiptarët katolik.
Islamizimi i popullsisë së Junikut ishte një goditje e rëndë për pozitat e kishës ortodokse serbe, pasi që popullsia e Junikut me rrethin ishte islamizua, përkundër ekzistimit të kishës së Deçanit. Islamizimin e përqafuan edhe një pjesë e aristokracisë shqiptare për ti ruajtur privilegjet e veta klasore. Mahmut Pash Dukagjini me të bërë mysliman ishte emëruar për sanxhakbej të sanxhakut të Dukagjinit, prej të cilit u krijua dega e re e Dukagjinasve mysliman me emrin Mahmut Begollajt e Pejës.
Mahmut Begollajt ishin sundimtar të Pejës, sanxhakut, Dukagjinit e përkatësisht edhe Sanxhakut të Shkodrës, gjatë shekujve XV-XVI-të.

Gjatë sundimit turk, jeta e shqiptuarve ishte shumë e vështirë. Perandoria turke në viset e banuara me shqiptar si në vendet tjera, vendosi sistemin e saj të njohur spahi-ushtarak.

S.Pulaha, Nahija- alltunë- Ilisë dhe popullsia e saj në fund të shekullit.XV Gj. Albanologjike 1971
Për ketë kohë gjejmë shënime nga Ellza Çezebiu në vitin 1612,pastaj Malatëret katolik duke filluar nga Muharrem Bici (1610), Pjetër Mazreku (1623), Haxhi Kallfa (1648), Gjon Bogdani (1680), M.V. Coronelli (1688), Raguzani Pjer Duoda nga viti 1690 etj.

[Psikologu]

Shoqëria feudale osmane ndahej në dy klasa : në klasën sunduese ose shfrytëzuese, që e përbënin sahitë dhe në klasën e shtypur ose të shfrytëzuar, që ishin bujkrobërit.
Sundimi osman, përhapi islamizimin në çdo vend të pushtuar, me qellim sigurimin e sundimit të qetë. Një pjesë e madhe shqiptarëve e përqafoi besimin mysliman.

Turqit për ta arritur qëllimin që krishterët ti shndërronin në mysliman, nuk përdoren forcën ushtarake, por masat ekonomike, politike dhe premtimet për lehtësimin e jetës.
Edhe pse u be ndarja fetare shqiptarët e mbanin veten si vëllezër, shkaku i kësaj dukurie duhet kërkuar në origjinën etnike dhe gjuhën e përbashkët të shqiptarëve.

[Psikologu]

Juniku nga fundi i shekullit XV-të e gjeri të Tanzimati

Në bazë të defterëve të Sanxhakut të Shkodrës të viteve 1485-1582, kemi mundësi që të vërtetojmë pozitën apo gjendjen e Junikut me rrethinë gjatë kësaj periudhe njëqindvjeçare. Në këtë kohë Juniku edhe pse ishte fshatë, ishte një qendër e madhe tregtare.
Sipas shënimeve të defterëve të Sanxhakut të Shkodrës të viteve 1482-1582, Juniku ishte qendër pazari ashtu sikur Gjakova. Në ketë periudhë Juniku ishte i hyrë në ziametin e Altun- Ilisë, sikurse edhe terë fshatrat e Rekës ishin të përfshira në Sanxhakun e Dukagjinit. Në vitin 1490-91 sanxhaku i Dukagjinit teriotoralishtë ka qenë mjaftë i kufizuar, dmth, në kuadër të atij sangjaku nuk figuron asnjë vilajet, ndërkaq në suazën e Sanxhakut të Shkodrës kanë qenë këto vilajete: Shkodra (iskenderiye), Plava, Peja (Ipek) Altun-ilu (Juniku-S.R), Deçani , Vëllehet e Pejës ( Rugova)- S.R).

Po nga defteri i vitit 1485, vërejmë se fshatrat e nahijes së mëvonshme të Altun-ilisë, formonin në atë kohë një ziamet, të njohur me emrin ziameti i Altun-ilisë dhe i ndarë në dy pjesë.
Njëra pjesë e ziametit ishte dhënë në zotërim Shuxhandin beut, dhe përfshinte 25 fshatra që kishin afërsisht 606 shtëpi, dhe thuhet se ishin 217 meshkuj të aftë për punë.
Dhe që të gjithë japin si detyrim spahiut një shumë prej 19.142 akçesh.


Dr Ali Hadri, historia e popullit shqiptar, Prishtinë 1971,74, 76
S. Pulaha, nahija e altun-ilisë dhe popullsia e saj në fund të shekullit XV.

[Psikologu]

Pjesa tjetër e këtij ziameti ishte dhënë në zotërim Mirza beut dhe përfshinte 28 fshatra me 320 shtëpi, 139 meshkuj të punës. Detyrimi i tyre nda spahiut ishte 39,617 akçesh.
Ky ziamet i altun-ilu i përshirë në Sanxhakun e Shkodrës. Territori i këtij ziameti shtrihej në mes Tropojës- Junikut dhe Gjakovës.
E gjithë kjo gjendje e krijuar e Altun-ilisë është e regjistruar në defterin e vitit 1485.
Gjendja e fshatrave në këtë ziamet ishte e varur nga normat dhe zakonet e sistemit spahiu-ushtarak osman ose siç quhet në popull të timaret.

Detyrimet e fshatrave ishin të rregulluara me detyrimet që fillojnë nga ispenxhes ku kryefamiljaret dhe meshkujt e aftë për punë paguajnë nga 25 akçe, ndërsa te vejat 6 akçe.
Mirëpo krahas këtyre paguhet edhe renta në natyrë në formë të dhjetave(ushqyrë), ose të dhjetën në misër, elb, theken, dhe të të gjitha prodhimeve bujqësore pemëve dhe perimeve.
Fshatrat ishin të detyruara të japin edhe detyrimet badihava si taksa e martesës dhe detyrimet ndaj gjerdekut, nijabeti etj. Sipas të dhënave të defterëve të vitit 1485, rrjedh se popullsia e fshatrave; Junik dhe Rekë të përfshira në Ziametin e Altun-Ilisë ishin kryesisht shqiptarë, e kjo vërtetohet nga fakti se ata mbajnë emra shqiptar si:

Gjin, Gjon, Lekë, Kolë, Gegë, ; Llesh. Pepa, Kolsh, Gjec, Tanush, Bushat, Luka, Gjotë, Mazrekë,, Dukë, Llollun etj.

Sa shihet banorët ishin pothuaj kryesisht shqiptar në shumicën e fyshtrave si :Plakani, Mel, Morinë, Dujak, Berbat, Dobrosh, Trenovë, Vogovë, Koliq,. Kolshiq, Shishman, Popovcë, Stublla, Rogami, Luniku e shumë fshatra tjera.

Nga një ferman i Sulltan Muratit III-të, shohim se nga fundi i shekullit. XVI, rrethina e Altun-ilu, Peja dhe Gjakova janë përfshirë në kufijtë e Sanxhakut të Dukagjinit.
Ajo gjendje është ruajtur edhe gjatë shekullit XVII-të. Edhe Haxhil Kalfa thekson se Dukagjini ka përfshirë territorin me Kadilluqe: Dukagjin, Altun-ilu, Pejë, Gjakovë, Plavë, Podmilë, Zadrimë dhe Lezhë. Sipas të gjitha këtyre Altun-iliu, Peja dhe Gjakova si kadilluqe të sanxhakut të Dukagjinit, paraqiten edhe në vitin 1667: Selia e sanxhakut ka qenë në Pejë, por ndonjëherë sanxhakbeu ka qëndruar edhe në Lezhë. Duhet ditur se ky sanxhak ka qenë përherë në kuadrin e vilajetit të Rumelisë gjerë në vitin 1783, kur ai anulohet dhe i bashkohet si nahije sanxhakut të Shkodrës. Siç dihet në territorin në mes Gjakovës dhe Junikut, ku ndodhen fshatrat e lartë përmendura, ishte një territor që në fund të shekullit XV-të i banuar me shumicë shqiptare, dhe përkundër represioneve që i bëri popullsia sllave, pos rënies nën sundimin Turk.

S.Riza, Organizimi administrativ territorial i Kosovës nga shekulli XV-XVII përparimi 1969

[Psikologu]

Por disa fshatra tjera të ziametit si Juniku si qendër e kësaj nahije, i cili kishte një aktivitet me të madh në çdo lami, ku zhvillohet edhe pazari (tregu), mandej fshatrat Nivokazi, Smolica, Bunani, ku shumica e emrave ishin shqiptar por kishte edhe emra të pushtueseve të më hershëm sllavë. Po ta marrim e krahasojmë gjendjen e viteve 1485 me materialin që sjellë regjistrimi i vitit 1582 në lidhje me nahijen e Altun-iliu, vërejmë se :popullsia ka filluar të islamizohet dhe banorët mbajnë kryesisht emra tipikë shqiptarë; fshatra që kishin popullsi tërësisht shqiture në fund të shekullit XV-të dhe që përbënin pjesën më të madhe të nahijes, ruajtën këtë gjendje edhe në shekullin XV-të, pa u shënuar asnjë vendosje elementesh të huaja në onomastikë. Sa i përket Junikut në fund të shekullit.XV-të ky fshatë kishte popullsi me onomastikë shqiptare, por një numër i vogël ishte edhe sllavë të vendosur në periferi të fshatit.
Duke pa në vitin 1485, në shumicën e fshatrave të nahijes së Altun-ilisë kishte popullsi autoktone shqiptare. Fshatrat me popullsi shqiptare, shumica e tyre ndodhen në pjesën fushore nga Juniku e gjerë në Gjakovë. Më këtë dëshmohet se në territorin e Altun-ilisë, kishte një popullsi masive shqiptare të ngritur më kohë në ketë truall, që merrej jo vetëm me blegtori, por edhe me ekonomi bujqësore.

Të gjitha të dhënat të marrura në defterët e Sanxhakut të Shkodrës, vërtetohet se Juniku ishte një fshatë, një qendër pazari (tregu), këtë status e ruan gjerë më vonë, përkundër forcimit të fshatit Gjakova dhe tregut të tij. Të gjitha shënimet na tregonin se Juniku ishte një fshatë edhe para rënies nën sundimin osman. Edhe pse nuk kemi shënime për fundin e shekullit të XVI-të dhe në fillimin e shekullit XVII-të, sepse për ketë problemë nuk kemi të dhëna as dokumente mesjetare serbe në krisovulën e Stefan Deçanit dhe në atë të Stefan Dushanit, por përmenden se gjatë ndërtimit të Manastirit të Deçanit ishin prezentë edhe fshatarët e Junikut dhe sipas tyre fjala Junik rrjedh nga fjala serbe junaci, (punëtorë të dalluar gjatë ndërtimit të Manastirit të Deçanit, si fjalë përkëdhelëse është përdorur: junak, dhe sipas tyre prej kësaj fjale rrjedhë fjala Junik). Por, është harruar se këto dy krisovula janë të gjysmës së parë të shekullit XV-të.

Nga të gjitha të dhënat arkeologjike kemi dokumente se Juniku ka qenë vendbanim qysh në kohën antike. Defteri osman i sanxhakut të Shkodrës, me 1485 e regjistron si fshatë, qendër pazari në këtë anë..
Juniku u bë fshatë i madh dhe i një rëndësie të madhe në fund të shekullit XV-të dhe në fillim të shekullit XVII-të. Në këtë kohë depërtimi i islamizimit ishte me të madhe, u vërejtën edhe ndërtimet e xhamive në shumë vende. Në Junik Xhamia e parë u ndërtua në lagjen Qokë të fisit Krasniqe aty ka viti 1570-71 dhe u emërtua sipas lagjes Xhamia e Qokut. Më vonë u ndërtua edhe Xhamia në lagjen tregovishtës mu në qendër të fshatit.
Qëllimi i perandorisë turke ishte përhapja sa ma e madhe e islamizimit në territoret shqiptare.
Gjatë kësaj kohe Juniku konsiderohet vend me rendësi, sepse ishte qendër e kësaj ane:


S. Pulaha, nahija e Altun-ilisë dhe popullsia e saj në fund të shekullit.XV
“Gjurmimet albanologjike” (histori) 1971.