Jana
15-12-08, 15:28
Nė tė shumtėn e rasteve kjo sėmundje shkaktohet nga njė tjetėr, sidomos nga problemet ne veshka. Ja si duhet te veproni pėr ta luftuar "epideminė" e kėtij shekulli. Hipertensioni dhe diabeti po kthehen nė dy epidemi tė mėdha. Shpesh hipertensioni vjen pėr shkak tė sėmundjeve te tjera, ndėrsa nė raste tė tjera ėshtė i trashėgueshėm. Nga 100 raste me hipertension, 80 vetave nuk u dihet shkaku, ndėrsa 20 rastet e tjera vuajnė nga hipertensioni i trashėgueshėm.
Simptomat e njė tė sėmuri me hipertension:
Dhimbje koke, sidomos nė mėngjes
Veshėt tė gumėzhijnė
Marrje mendsh vazhdimisht
Ndonjėherė tė del gjak nga hundėt
Depresion, pa e ditur shkakun e vėrtetė
Personi nxehet pothuajse kot sė koti
Tė sėmurit i skuqet fytyra
Shpesh ka gjendje tė fikti
Nga se shkaktohet
Disa nga shkaqet kryesore qė shkakton kėtė sėmundje epidemike, ėshtė ndonjė defekt nė veshka, tumori adrenal, ngushtimi i aortės e tė tjera. Nė kėto raste hipertensioni quhet dytėsor, sepse vjen si pasojė e njė sėmundjeje tjetėr. Ndodh qė, kur sėmundja tjetėr qė shkakton hipertensionin zhduket, edhe hipertensioni zakonisht zhduket bashkė me tė.
Tipi tjetėr i hipertensionit quhet primar. Ky lloj hipertensioni prek pjesėn dėrmuese tė tė sėmurėve me hipertension. Shkaktari i tij ende nuk njihet. Por besohet se ėshtė rezultat i shumė faktorėve si: trashėgimia, mbipesha, mėnyra e tė ushqyerit, mungesa e aktivitetit fizik etj.
Shenjat
Mėsohet se hipertensioni quhet ndryshe edhe vrasės i fshehte, sepse shpesh mbetet i padiagnostikuar. Ka njerėz qė as e kanė marrė vesh ndonjėherė se kanė pasur hipertension. Sėmundja pėrkeqėsohet gradualisht dhe kjo ndodh gjatė njė periudhe tė gjatė kohore dhe jo brenda pak ditėsh. Pikėrisht pėr kėtė ėshtė e vėshtirė qė tė kuptohet nga vetė personi qė nė fillim.
Megjithatė, ka disa simptoma tė hershme qė mund t“i kujtohen ēdo personi me hipertension: Dhimbje koke, sidomos nė mėngjes, gumėzhim veshėsh, marrje mendsh, depresion pa e ditur shkakun, personi nxehet pothuajse kot, i skuqet fytyra dhe shpesh ka gjendje tė fikti.
Kur trashėgohet
Sipas studimeve, trashėgimia ndikon nė njė farė mase nė ēdo aspekt tė shėndetit tonė. Qė nga personaliteti dhe sjellja, deri te mundėsia pėr tė pasur kancer. Po me hipertensionin, ēfarė ndikimi ka trashėgimia? Deri 10 vjet mė parė mendohej se hipertensioni ishte njė karakteristikė e trashėguar e njeriut.
Ndėrsa tani qė shkenca ka evoluar, ka dalė pėrfundimi se nė pjesėn dėrmuese tė rasteve hipertensioni vjen si pasojė e ndonjė sėmundjeje tjetėr, pra ėshtė dytėsor. Pėrbėrėsi qė shkakton mė shumė problem nė rastin e kėsaj sėmundjeje ėshtė kripa. Veshkat prodhojnė njė enzimė tė veēantė tė quajtur renin.
Veshkat e kėtyre individėve nė fakt prodhojnė renin me tepricė, gjė qė shkakton tkurrjen e arteriolave dhe nė tė njėjtėn kohė detyron veshkat tė mbledhin kripė. Tkurrja e arteriolave dhe rritja e nivelit tė kripės nė veshka, tė dyja kėto dukuri shkaktojnė rritje tė tensionit tė gjakut.
Ē“duhet tė bėjmė pėr tė luftuar hipertensionin
Duke qenė se shpesh tė prekurit nga hipertensioni nuk e dinė njė gjė tė tillė, duhet tė ndiqen disa hapa pėr ta zbuluar atė. Kėshtu, fillimisht duhet tė bėjnė njė eko tė zemrės, duhet bėrė njė kontroll pėr enėt e gjakut nė sy, si dhe njė analizė urine.
Preparatet e para mjekėsore kundėr hipertensionit janė diuretikėt, tė cilėt shkaktojnė eliminim lėngjesh nga organizmi. Eliminimi i tyre sjell eliminim tė kripės. Kjo metodė zakonisht e ul tensionin e lartė. Por ka njė problem jo tė vogėl nė kėtė mes. Bashkė me kripėn, diuretiket eliminojnė edhe potasiumin.
Prandaj doktorėt qė japin diuretikė, japin edhe tableta potasiumi. Gjithashtu, personi qė merr kėto duhet tė pijė shumė ujė. Minimumi pėr sodiumin (kripėn) ėshtė 200-250 miligramė, ndėrsa pėr potasiumin ėshtė 1000 miligramė.
Rregulli bazė nė mėnyrėn e tė ngrėnit ėshtė qė, ēfarėdo qė tė hamė, duhet tė zgjedhim ushqime me sa mė shumė potasium dhe me sa mė pak kripė.
Ushqimet natyrale, sidomos zarzavatet, kanė njė pėrmbajtje tė lartė potasiumi dhe tė ulėt nė sodium. Ndėrsa ushqimet e pėrgatitura nga njeriu (konserva, sallama, djathėra etj) kanė pėrmbajtje tė ulėt potasiumi dhe pėrmbajtje tė lartė sodiumi. Edhe mbipesha ndikon negativisht nė rritjen e tensionit tė gjakut. Por fakti ėshtė se pas pėrpjekjeve pėr tė rėnė nė peshė, tensioni bie shumė mė shpejt se rėnia e vetė peshės.
Pra, nuk ėshtė njė lidhje e thjeshtė se, meqė kur je shumė i shėndoshė dhe zemra jote punon me sforcė, ke tension tė lartė. Ky ėshtė vetėm njėri faktor. Por ka edhe njė faktor tjetėr tė rėndėsishėm, i cili mendohet tė jetė insulina.
Tė ngrėnit
Masat qe duhet te merrni
* Hani patjetėr zarzavate pėr dreke dhe pėr darke. Kjo pėrfshin sallatat, drithėrat (oriz, misėr etj.), patate, fasule, bishtaja, bamje, patėllxhanė, speca etj.
* Nėse nė mėngjes hani pėrshesh me qumėsht, buka duhet tė mos ketė kripė.
Mos hani konserva mishi, peshku, sallama dhe ēdo gjė tjetėr qė vjen e paketuar nga fabrika si ushqim i gatshėm.
Si mund tė luftojmė hipertension me aktivitet fizik
Po tė vraposh 30 minuta nė ditė pa pushim, i plotėson mė sė miri kushtet e aktivitetit tė duhur sportiv. Sipas specialistėve, stėrvitja e rregullt dhe serioze ndihmon nė uljen e tensionit tė gjakut.
Gjatė stėrvitjes trupi prodhon nxehtėsi prej metabolizmit. Kjo nxehtėsi duhet qė tė shkarkohet diku dhe normalisht kalon nga lėkura nė ajėr. Kjo arrihet nėpėrmjet rritjes sė qarkullimit tė gjakut nė sistemin periferik dhe me anė tė avullimit te djersės.
Gjithashtu, gjatė stėrvitjes, tensioni i gjakut rritet, sepse zemrės i duhet tė pompojė me mė shpejtėsi pėr tė shpejtuar qarkullimin e gjakut. Kjo, me qėllim qė tė ushqejė muskujt dhe pėr tė shpėrndarė nxehtėsinė e tepėrt. Por, pasi stėrvitja ka mbaruar, muskujt e ēlodhur dhe kapilarėt e zgjeruar lejojnė gjakun tė qarkullojė mė lirisht, prandaj edhe tensioni i gjakut bie.
Njė faktor tjetėr ėshtė edhe insulina. Nuk ka mė asnjė dyshim qė, njė person qė merret me stėrvitje, trupi i tij e pėrdor insulinėn mė me tepėr efektivitet. Kjo pėrfshin edhe diabetikėt e tė dy tipave, por edhe ēdo njeri tjetėr qė nuk ka diabet apo hipertension.
Stėrvitja ndihmon nė uljen e nivelit tė insulinės nė gjak (sepse nuk ka nevojė pėr insulinė tė tepruar, se ajo qė ėshtė e bėn punėn njėsoj). Sasi mė e ulėt insulinė nė mėnyrė indirekte, ul tensionin e gjakut, pėr shkak se kjo ndikon tek veshkat qė tė thithin mė pak sodium nė organizėm.
Simptomat e njė tė sėmuri me hipertension:
Dhimbje koke, sidomos nė mėngjes
Veshėt tė gumėzhijnė
Marrje mendsh vazhdimisht
Ndonjėherė tė del gjak nga hundėt
Depresion, pa e ditur shkakun e vėrtetė
Personi nxehet pothuajse kot sė koti
Tė sėmurit i skuqet fytyra
Shpesh ka gjendje tė fikti
Nga se shkaktohet
Disa nga shkaqet kryesore qė shkakton kėtė sėmundje epidemike, ėshtė ndonjė defekt nė veshka, tumori adrenal, ngushtimi i aortės e tė tjera. Nė kėto raste hipertensioni quhet dytėsor, sepse vjen si pasojė e njė sėmundjeje tjetėr. Ndodh qė, kur sėmundja tjetėr qė shkakton hipertensionin zhduket, edhe hipertensioni zakonisht zhduket bashkė me tė.
Tipi tjetėr i hipertensionit quhet primar. Ky lloj hipertensioni prek pjesėn dėrmuese tė tė sėmurėve me hipertension. Shkaktari i tij ende nuk njihet. Por besohet se ėshtė rezultat i shumė faktorėve si: trashėgimia, mbipesha, mėnyra e tė ushqyerit, mungesa e aktivitetit fizik etj.
Shenjat
Mėsohet se hipertensioni quhet ndryshe edhe vrasės i fshehte, sepse shpesh mbetet i padiagnostikuar. Ka njerėz qė as e kanė marrė vesh ndonjėherė se kanė pasur hipertension. Sėmundja pėrkeqėsohet gradualisht dhe kjo ndodh gjatė njė periudhe tė gjatė kohore dhe jo brenda pak ditėsh. Pikėrisht pėr kėtė ėshtė e vėshtirė qė tė kuptohet nga vetė personi qė nė fillim.
Megjithatė, ka disa simptoma tė hershme qė mund t“i kujtohen ēdo personi me hipertension: Dhimbje koke, sidomos nė mėngjes, gumėzhim veshėsh, marrje mendsh, depresion pa e ditur shkakun, personi nxehet pothuajse kot, i skuqet fytyra dhe shpesh ka gjendje tė fikti.
Kur trashėgohet
Sipas studimeve, trashėgimia ndikon nė njė farė mase nė ēdo aspekt tė shėndetit tonė. Qė nga personaliteti dhe sjellja, deri te mundėsia pėr tė pasur kancer. Po me hipertensionin, ēfarė ndikimi ka trashėgimia? Deri 10 vjet mė parė mendohej se hipertensioni ishte njė karakteristikė e trashėguar e njeriut.
Ndėrsa tani qė shkenca ka evoluar, ka dalė pėrfundimi se nė pjesėn dėrmuese tė rasteve hipertensioni vjen si pasojė e ndonjė sėmundjeje tjetėr, pra ėshtė dytėsor. Pėrbėrėsi qė shkakton mė shumė problem nė rastin e kėsaj sėmundjeje ėshtė kripa. Veshkat prodhojnė njė enzimė tė veēantė tė quajtur renin.
Veshkat e kėtyre individėve nė fakt prodhojnė renin me tepricė, gjė qė shkakton tkurrjen e arteriolave dhe nė tė njėjtėn kohė detyron veshkat tė mbledhin kripė. Tkurrja e arteriolave dhe rritja e nivelit tė kripės nė veshka, tė dyja kėto dukuri shkaktojnė rritje tė tensionit tė gjakut.
Ē“duhet tė bėjmė pėr tė luftuar hipertensionin
Duke qenė se shpesh tė prekurit nga hipertensioni nuk e dinė njė gjė tė tillė, duhet tė ndiqen disa hapa pėr ta zbuluar atė. Kėshtu, fillimisht duhet tė bėjnė njė eko tė zemrės, duhet bėrė njė kontroll pėr enėt e gjakut nė sy, si dhe njė analizė urine.
Preparatet e para mjekėsore kundėr hipertensionit janė diuretikėt, tė cilėt shkaktojnė eliminim lėngjesh nga organizmi. Eliminimi i tyre sjell eliminim tė kripės. Kjo metodė zakonisht e ul tensionin e lartė. Por ka njė problem jo tė vogėl nė kėtė mes. Bashkė me kripėn, diuretiket eliminojnė edhe potasiumin.
Prandaj doktorėt qė japin diuretikė, japin edhe tableta potasiumi. Gjithashtu, personi qė merr kėto duhet tė pijė shumė ujė. Minimumi pėr sodiumin (kripėn) ėshtė 200-250 miligramė, ndėrsa pėr potasiumin ėshtė 1000 miligramė.
Rregulli bazė nė mėnyrėn e tė ngrėnit ėshtė qė, ēfarėdo qė tė hamė, duhet tė zgjedhim ushqime me sa mė shumė potasium dhe me sa mė pak kripė.
Ushqimet natyrale, sidomos zarzavatet, kanė njė pėrmbajtje tė lartė potasiumi dhe tė ulėt nė sodium. Ndėrsa ushqimet e pėrgatitura nga njeriu (konserva, sallama, djathėra etj) kanė pėrmbajtje tė ulėt potasiumi dhe pėrmbajtje tė lartė sodiumi. Edhe mbipesha ndikon negativisht nė rritjen e tensionit tė gjakut. Por fakti ėshtė se pas pėrpjekjeve pėr tė rėnė nė peshė, tensioni bie shumė mė shpejt se rėnia e vetė peshės.
Pra, nuk ėshtė njė lidhje e thjeshtė se, meqė kur je shumė i shėndoshė dhe zemra jote punon me sforcė, ke tension tė lartė. Ky ėshtė vetėm njėri faktor. Por ka edhe njė faktor tjetėr tė rėndėsishėm, i cili mendohet tė jetė insulina.
Tė ngrėnit
Masat qe duhet te merrni
* Hani patjetėr zarzavate pėr dreke dhe pėr darke. Kjo pėrfshin sallatat, drithėrat (oriz, misėr etj.), patate, fasule, bishtaja, bamje, patėllxhanė, speca etj.
* Nėse nė mėngjes hani pėrshesh me qumėsht, buka duhet tė mos ketė kripė.
Mos hani konserva mishi, peshku, sallama dhe ēdo gjė tjetėr qė vjen e paketuar nga fabrika si ushqim i gatshėm.
Si mund tė luftojmė hipertension me aktivitet fizik
Po tė vraposh 30 minuta nė ditė pa pushim, i plotėson mė sė miri kushtet e aktivitetit tė duhur sportiv. Sipas specialistėve, stėrvitja e rregullt dhe serioze ndihmon nė uljen e tensionit tė gjakut.
Gjatė stėrvitjes trupi prodhon nxehtėsi prej metabolizmit. Kjo nxehtėsi duhet qė tė shkarkohet diku dhe normalisht kalon nga lėkura nė ajėr. Kjo arrihet nėpėrmjet rritjes sė qarkullimit tė gjakut nė sistemin periferik dhe me anė tė avullimit te djersės.
Gjithashtu, gjatė stėrvitjes, tensioni i gjakut rritet, sepse zemrės i duhet tė pompojė me mė shpejtėsi pėr tė shpejtuar qarkullimin e gjakut. Kjo, me qėllim qė tė ushqejė muskujt dhe pėr tė shpėrndarė nxehtėsinė e tepėrt. Por, pasi stėrvitja ka mbaruar, muskujt e ēlodhur dhe kapilarėt e zgjeruar lejojnė gjakun tė qarkullojė mė lirisht, prandaj edhe tensioni i gjakut bie.
Njė faktor tjetėr ėshtė edhe insulina. Nuk ka mė asnjė dyshim qė, njė person qė merret me stėrvitje, trupi i tij e pėrdor insulinėn mė me tepėr efektivitet. Kjo pėrfshin edhe diabetikėt e tė dy tipave, por edhe ēdo njeri tjetėr qė nuk ka diabet apo hipertension.
Stėrvitja ndihmon nė uljen e nivelit tė insulinės nė gjak (sepse nuk ka nevojė pėr insulinė tė tepruar, se ajo qė ėshtė e bėn punėn njėsoj). Sasi mė e ulėt insulinė nė mėnyrė indirekte, ul tensionin e gjakut, pėr shkak se kjo ndikon tek veshkat qė tė thithin mė pak sodium nė organizėm.