AbdylHabib
20-03-09, 16:45
Prodhuesit e qumėshtit
i d ė m t o n q e v e r i a
Paraqet, Sabri Selmani
Hashim Thaēi i vizitoi prodhuesit e qumėshtit nė Prishtinė. Aty shkoi pasi qė
ishte ftuar (tash nuk ka fushatė parazgjedhore ta kėrkojė takimin vetė) pėr t'i
ndarė ēmimet pėr fermerėt e dalluar pėr nga cilėsia dhe sasia e grumbullimit
tė qumėshtit. Por Thaēi aty nuk ndau vetėm ēmime, por edhe i bėri fushatė
reklamuese organit tė cilin e drejton -Qeverisė. Ai tha se Qeveria ka prioritet
mbėshtetjen e prodhuesve kosovarė tė ushqimeve. Fushata e tij, siē janė
rėndom fushatat e politikanėve kėtu, shkon ndesh me tė vėrtetėn. Deri tash
politikat fiskale tė Qeverisė jo qė nuk i kanė ndihmuar prodhuesit vendor, por
edhe i kanė dėmtuar ata. Kosova edhe pas shpalljes sė pavarėsisė mbetet
vend i varur, dhe atė jo vetėm me bashkėsinė ndėrkombėtare, sekret ky
tashmė publik, por edhe me Serbinė. Njė prej aspekteve mė tė rėndėsishme
tė kėsaj varėsie (pėrveē asaj tė vazhdueshme politike) ėshtė ekonomia -
Kosova mbetet e varur ekonomikisht edhe nga Serbia. Gjatė vitit 2007
14.6% tė importit tė tėrėsishėm ka qenė nga Serbia, qė shprehur nė vlerė
monetare i bie 191 milionė e 53 mijė euro. Ndėrsa pėr vitin 2008 importi i
pėrgjithshėm ėshtė rritur dhe, rrjedhimisht, edhe importi nga Serbia qė ka
qenė 209 milionė e 736 mijė euro, qė nė pėrqindje ėshtė mė pak (10.9%)
sepse ėshtė rritur pėrqindja e importit nga vendet tjera. Mallrat qė vijnė nga
Serbia paguajnė vetėm TVSh-nė edhe akcizėn kur ajo ėshtė e aplikueshme,
sepse sipas Rezolutės 1244 ardhja e produkteve tė Serbisė nė Kosovė cilėsohet
si tregti e brendshme meqė kjo rezolutė, e cila ėshtė edhe nė
deklaratėn e pavarėsisė, ia mbron Serbisė sovranitetin legal mbi Kosovėn.
Njėjtė sikurse edhe produktet Serbisė TVSh-nė e paguajnė edhe prodhimet
e vendit. Ashtu si edhe prodhuesit e tjerė edhe prodhuesit dhe pėrpunuesit
e qumėshtit janė tė dėmtuar. Nė Kosovė pėr njė vit konsumohen diku 130
mijė ton qumėsht qė ėshtė qumėsht i cili ėshtė i pėrpunuar (kėtu nuk hyn
qumėshti tė cilin e konsumojnė ata tė cilėn mbajnė lopė nėpėr shtėpi). Prej
kėtyre 130 mijė tonėve vetėm 35 mijė tonė janė prodhim vendor, ndėrsa 95
mijė tonė tjera janė tė importuara.
Po ta kishte vėrtet qeveria qėllimin t'i ndihmonte prodhuesit e vendit, ajo do
tė duhej tė ndėrmerrte masa pėr njė ndihmė tė tillė, qė janė tė ndryshme prej
ndarjes sė ēmimeve. Janė dy mėnyra qė pėrdoren zakonisht nga vendet pėr
ta brojtur prodhuesin vendor dhe veēanėrisht bujqėsinė vendore: proteksionizmi
dhe subvencionimi. Me proteksionizėm nėnkuptohet mbyllja e kufirit pėr
importe tė atyre prodhimeve vendore tė cilat shteti ėshtė i interesuar t'i mbrojė
(zakonisht pėr ekonomitė tė cilat janė nė fazėn e hershme dhe i nėnshtrohen
njė konkurence tė pamundshme nga produktet e importit). Ekonomistėt
e Kosovės, me ta lexuar kėtė rresht do ta nxjerrin marrėvėveshjen e CEFTAsė
pėr tė na thėnė se kjo qenka e pamundur, pėr shkak se tashmė jemi pjesė
e kėsaj marrėveshje. Ėshtė e tepėrt tė flitet pėr kėtė marrėveshje tash kur
Serbia e Bosnja, madje nė disa raste edhe Maqedonia, janė duke e shkelur
me dy kėmbėt kėtė marrėveshje, dhe janė duke i bllokuar tėrėsisht (Serbia
e Bosnja) dhe pjesėrisht (Maqedonia) mallrat e Kosovės. Nė janar tė kėtij viti
Republika Serbe nė Bosnjė e Hercegovinė ia bllokoi importin e qumėshtit
Kroacisė pasi qė Kroacia e kishte bėrė njė gjė tė tillė pėr Bosnjen pėr shkak
se e kishte vlerėsuar qumėshtin nga Bosnja si jocilėsor. CEFTA, si shumica
e marrėveshjeve multilaterale, e dėmtojnė tė dobėtin.
Mėnyra tjetėr ėshtė subvencionimi. Pėr t'i ndihmuar bujqit e vendit qeveria
do tė duhej t'i subvenciononte ata. 50% tė buxhetit tė gjithmbarshėm tė BEsė
shkon nė atė qė quhet Politikat e Pėrbashkėta tė BE-sė pėr Bujqėsinė,
prej nga fermerėt nga Franca janė pėfituesit mė tė mėdhenj. Kėto shkojnė
nė subvencionim tė prodhimit vendor tė ushqimit. Ta zėmė se qeveria ua jep
prodhuesve nga 5 eurocentė pėr litėr qumėshti. Kostoja mesatare e prodhimit
tė njė litre qumėsht ėshtė 15 deri nė 20 eurocentė varėsisht nga ajo
nėse blegtori e pronėson tokėn apo e merr atė me qira. Nga kjo kosto janė
pėrjashtuar investimet kapitale. Nėse nė Kosovė konsumohen 130 milionė
litra qumėsht nė vit, atėherė qeverisė do t'i kushtonte 6 milionė e 500 mijė
euro nė vit pėr t'i subvencionuar kėto. Shtoja kėsaj edhe mbrojtjen e prodhuesve
nga konkurenca e tepėrt (duke e bllokuar Serbinė, Bosnjen,
Maqedoninė), prodhimi i qumėshtit do tė bėhej aktivitet i levėrdishėm
ekonomik. Ky do tė kishte qenė ēmimi mė i mirė qė Hashim Thaēi do tė
mund t'ua jepte prodhuesve tė qumėshtit nė Kosovė. Dhe nė kėtė ēmim do
tė duhej tė insistonte Shoqata.
Levizja Vetevendosje
Gjermani
i d ė m t o n q e v e r i a
Paraqet, Sabri Selmani
Hashim Thaēi i vizitoi prodhuesit e qumėshtit nė Prishtinė. Aty shkoi pasi qė
ishte ftuar (tash nuk ka fushatė parazgjedhore ta kėrkojė takimin vetė) pėr t'i
ndarė ēmimet pėr fermerėt e dalluar pėr nga cilėsia dhe sasia e grumbullimit
tė qumėshtit. Por Thaēi aty nuk ndau vetėm ēmime, por edhe i bėri fushatė
reklamuese organit tė cilin e drejton -Qeverisė. Ai tha se Qeveria ka prioritet
mbėshtetjen e prodhuesve kosovarė tė ushqimeve. Fushata e tij, siē janė
rėndom fushatat e politikanėve kėtu, shkon ndesh me tė vėrtetėn. Deri tash
politikat fiskale tė Qeverisė jo qė nuk i kanė ndihmuar prodhuesit vendor, por
edhe i kanė dėmtuar ata. Kosova edhe pas shpalljes sė pavarėsisė mbetet
vend i varur, dhe atė jo vetėm me bashkėsinė ndėrkombėtare, sekret ky
tashmė publik, por edhe me Serbinė. Njė prej aspekteve mė tė rėndėsishme
tė kėsaj varėsie (pėrveē asaj tė vazhdueshme politike) ėshtė ekonomia -
Kosova mbetet e varur ekonomikisht edhe nga Serbia. Gjatė vitit 2007
14.6% tė importit tė tėrėsishėm ka qenė nga Serbia, qė shprehur nė vlerė
monetare i bie 191 milionė e 53 mijė euro. Ndėrsa pėr vitin 2008 importi i
pėrgjithshėm ėshtė rritur dhe, rrjedhimisht, edhe importi nga Serbia qė ka
qenė 209 milionė e 736 mijė euro, qė nė pėrqindje ėshtė mė pak (10.9%)
sepse ėshtė rritur pėrqindja e importit nga vendet tjera. Mallrat qė vijnė nga
Serbia paguajnė vetėm TVSh-nė edhe akcizėn kur ajo ėshtė e aplikueshme,
sepse sipas Rezolutės 1244 ardhja e produkteve tė Serbisė nė Kosovė cilėsohet
si tregti e brendshme meqė kjo rezolutė, e cila ėshtė edhe nė
deklaratėn e pavarėsisė, ia mbron Serbisė sovranitetin legal mbi Kosovėn.
Njėjtė sikurse edhe produktet Serbisė TVSh-nė e paguajnė edhe prodhimet
e vendit. Ashtu si edhe prodhuesit e tjerė edhe prodhuesit dhe pėrpunuesit
e qumėshtit janė tė dėmtuar. Nė Kosovė pėr njė vit konsumohen diku 130
mijė ton qumėsht qė ėshtė qumėsht i cili ėshtė i pėrpunuar (kėtu nuk hyn
qumėshti tė cilin e konsumojnė ata tė cilėn mbajnė lopė nėpėr shtėpi). Prej
kėtyre 130 mijė tonėve vetėm 35 mijė tonė janė prodhim vendor, ndėrsa 95
mijė tonė tjera janė tė importuara.
Po ta kishte vėrtet qeveria qėllimin t'i ndihmonte prodhuesit e vendit, ajo do
tė duhej tė ndėrmerrte masa pėr njė ndihmė tė tillė, qė janė tė ndryshme prej
ndarjes sė ēmimeve. Janė dy mėnyra qė pėrdoren zakonisht nga vendet pėr
ta brojtur prodhuesin vendor dhe veēanėrisht bujqėsinė vendore: proteksionizmi
dhe subvencionimi. Me proteksionizėm nėnkuptohet mbyllja e kufirit pėr
importe tė atyre prodhimeve vendore tė cilat shteti ėshtė i interesuar t'i mbrojė
(zakonisht pėr ekonomitė tė cilat janė nė fazėn e hershme dhe i nėnshtrohen
njė konkurence tė pamundshme nga produktet e importit). Ekonomistėt
e Kosovės, me ta lexuar kėtė rresht do ta nxjerrin marrėvėveshjen e CEFTAsė
pėr tė na thėnė se kjo qenka e pamundur, pėr shkak se tashmė jemi pjesė
e kėsaj marrėveshje. Ėshtė e tepėrt tė flitet pėr kėtė marrėveshje tash kur
Serbia e Bosnja, madje nė disa raste edhe Maqedonia, janė duke e shkelur
me dy kėmbėt kėtė marrėveshje, dhe janė duke i bllokuar tėrėsisht (Serbia
e Bosnja) dhe pjesėrisht (Maqedonia) mallrat e Kosovės. Nė janar tė kėtij viti
Republika Serbe nė Bosnjė e Hercegovinė ia bllokoi importin e qumėshtit
Kroacisė pasi qė Kroacia e kishte bėrė njė gjė tė tillė pėr Bosnjen pėr shkak
se e kishte vlerėsuar qumėshtin nga Bosnja si jocilėsor. CEFTA, si shumica
e marrėveshjeve multilaterale, e dėmtojnė tė dobėtin.
Mėnyra tjetėr ėshtė subvencionimi. Pėr t'i ndihmuar bujqit e vendit qeveria
do tė duhej t'i subvenciononte ata. 50% tė buxhetit tė gjithmbarshėm tė BEsė
shkon nė atė qė quhet Politikat e Pėrbashkėta tė BE-sė pėr Bujqėsinė,
prej nga fermerėt nga Franca janė pėfituesit mė tė mėdhenj. Kėto shkojnė
nė subvencionim tė prodhimit vendor tė ushqimit. Ta zėmė se qeveria ua jep
prodhuesve nga 5 eurocentė pėr litėr qumėshti. Kostoja mesatare e prodhimit
tė njė litre qumėsht ėshtė 15 deri nė 20 eurocentė varėsisht nga ajo
nėse blegtori e pronėson tokėn apo e merr atė me qira. Nga kjo kosto janė
pėrjashtuar investimet kapitale. Nėse nė Kosovė konsumohen 130 milionė
litra qumėsht nė vit, atėherė qeverisė do t'i kushtonte 6 milionė e 500 mijė
euro nė vit pėr t'i subvencionuar kėto. Shtoja kėsaj edhe mbrojtjen e prodhuesve
nga konkurenca e tepėrt (duke e bllokuar Serbinė, Bosnjen,
Maqedoninė), prodhimi i qumėshtit do tė bėhej aktivitet i levėrdishėm
ekonomik. Ky do tė kishte qenė ēmimi mė i mirė qė Hashim Thaēi do tė
mund t'ua jepte prodhuesve tė qumėshtit nė Kosovė. Dhe nė kėtė ēmim do
tė duhej tė insistonte Shoqata.
Levizja Vetevendosje
Gjermani