PDA

View Full Version : Interesat e Fuqive te Medha pas luftes Ruso-Turke- Kongresi i Berlinit


Lapsi
09-12-09, 10:54
Interesat e Fuqive te Medha pas luftes Ruso-Turke- Kongresi i Berlinit


Shkruar nga
Agim Jakupi
Hyrje
Zhvillimet politike qe pasuan ne Evrope, si dhe Lufta Ruso -Turke, Traktati i Shėn Stefanit dhe Kongresi i Berlinit, nė Ballkan dhe nė fatet e Shqipėrisė dhe shqiptarėve provokuan procese tė vrullshme politike mjaft kontradiktore. Gjithė kėto zhvillime dėshmonin nė mėnyrė tė padiskutueshme se Perandoria Osmane po shkonte me shpejtėsi drejt kolapsit tė saj, se Fuqitė Evropiane po zėvendėsonin harmoninė e Koncertit tė Evropės me rivalitete tė interesave nacionale dhe se Ballkani po pėrfshihej nė lėvizje nacionale shtet-formuese. Pėr shqiptarėt situatat ishin duke u komplikuar me shumė se pėr ēdo popull tjetėr nė Ballkan. Ndonėse kishin pasė dėshmuar solidaritet historikisht me thuajse gjithė popujt e Ballkanit dhe pėrtej Adriatikut, duke ia nisur nga solidariteti shqiptaro- serb nė Fushe Kosovė nė fund tė shekullit 14-tė, solidariteti shqiptaro-hungarez nė mes tė shekullit 15-tė, solidariteti shqiptaro-italian nė fund tė shekullit 15-tė, solidariteti shqiptaro-grek nė fillim tė shekullit 19-tė- sėrish, nė fund tė shekullit 19-tė- mbas Luftės Ruso-Turke, gjatė aleances Ruso-Sllave nė Ballkan dhe gjatė Traktatit te Stefanit, populli shqiptare mbeti i izoluar dhe pa kurrefare mbeshtetje nderkombetare. Populli grek shpalli pavaresine mbas Revolucionit anti-osman me mbeshtetje te fuqishme Britanike dhe solidaritetin e Rusise. Popujt e tjere, serbet, bullgaret, malazezet ishin gjithashtu prane pavaresise se tyre mbeshtetur ne aleancen sllave me Rusine. Vetem shqiptaret nuk kishin ndonje popull e vend te madh afiliativ nga pikpamje nacionale, racore apo konfesionale (sic ishin sllavet ne Ballkan lidhur me Rusine) dhe as ndonje fuqi qe t’i kishte shpallur nen kujdestarine apo avokatine e saj nderkombetare (sic ishin greket lidhur me Britanine). Perballe kesaj situate, shqiptareve i mbeteshin vetem energjite e veta njerezore, politike dhe ushtarake

Kriza lindore
Plogėshtia e strukturės shtetėrore, arbitrariteti i hallkave administrative dhe korrupsioni i aparatit burokratik, qė Perandoria Osmane kishte trashėguar nga sistemi i mėparshėm feudal-ushtarak, u shtuan mė shumė. Nė vitet 70 ekonomia e saj ndodhej nė njė amulli tė pėrgjithshme. Gjatė dy dekadave tė fundit vėrshimi i mallrave tė industrisė evropiane ishte trefishuar. Mė 1875 niveli i eksportit pėrfaqėsonte ēerekun e importit. Kriza e saj financiare ishte acaruar nė kulm. Porta e Lartė ishte e detyruar tė merrte ēdo vit nga jashtė borxhe tė reja, pasi me tė ardhurat buxhetore nuk pėrballonte dot as gjysmėn e shpenzimeve tė veta. Por edhe kėta kishin shkuar pėr qėllime joproduktive. Me gjithė pėrpjekjet e tyre gjysmėshekullore, qarqet sunduese osmane nuk i siguruan dot Perandorisė sė tyre as qetėsinė e brendshme politike. Kryengritjet e masave popullore kundėr shtypjes feudale dhe ato tė kombėsive joturke kundėr zgjedhės osmane, vazhduan tė shpėrthenin nė tė katėr anėt e Perandorisė. Pėr mė tepėr, tani kishte dalė nė skenė, si forcė e re kundėrshtare, edhe lėvizja liberale demokratike turke, e pėrfaqėsuar nga organizata e “Osmanėve tė Rinj”, e cila synonte tė zhdukte despotizmin feudal teokratik tė sulltanėve. Edhe gjendja ndėrkombėtare po zhvillohej nė dėm tė saj. Gjatė viteve 70 kishte dalė nė skenė Perandoria Gjermane, e cila kishte filluar tė trondiste pozitat ndėrkombėtare tė dy perandorive koloniale, tė Anglisė dhe tė Francės. Disfata qė pėsoi Franca nga Prusia (1871), i dha rast Rusisė cariste tė hidhte poshtė nenet e Traktatit tė Parisit (1856), qė e pengonin tė armatosej nė Detin e Zi kundėr Perandorisė Osmane. Me kėte, opinionin publik ndėrkombėtar u bind se me kėtė ishte imponuar paqja Rusisė, si dhe mbante me vete edhe farėn e luftės sė ardhshme. Po ashtu, Austro-Hungaria, pas disfatės qė kishte pėsuar politika e zgjerimit tė saj nė Gjermani e nė Itali, kishte filluar tė aktivizohej nė drejtim tė Gadishullit Ballkanik dhe tė detit Egje. Gjatė kėsaj kohe edhe Italia, e cila kishte pėrfunduar bashkimin e saj politik dhe kishte hyrė nė radhėt e Fuqive tė Mėdha, ndonėse ishte ende e dobėt, aspironte tė vinte njė kėmbė nė bregdetin lindor tė Adriatikut. Si pasojė e kėtyre ndryshimeve, pėrballė Anglisė e Francės, tė cilat pėrpiqeshin si edhe mė parė ta mbanin nė kėmbė Perandorinė Osmane, tani, gjatė viteve 70, qėndronin dy fuqi tė tjera tė mėdha qė dėshironin shembjen e saj tė shpejtė - Rusia cariste dhe Austro-Hungaria. Pėr tė vėnė nė jetė planin e saj ekspansionist, Rusia filloi tė nxiste popullsitė e shtypura tė Turqisė Evropiane pėr kryengritje kundėr Portės sė Lartė dhe sidomos shtetet sllave ballkanike pėr luftė kundėr Perandorisė Osmane. Pėr kėtė qėllim ajo doli me flamurin e “pansllavizmit”, i cili nė tė vėrtetė ēonte nė nėnshtrimin e kombėsive sllave dhe josllave ndaj politikės cariste. Nė kėto rrethana, nė korrik tė vitit 1875 njė kryengritje kundėr sundimit turk shpėrtheu nė krahinėn e Bosnjės dhe Hercegovinė. Kjo kryengritje u mbėshtet nė mėnyrė secrete nga Serbia dhe Mali i Zi… dhe nga Rusia. Nė tė tre kėto shtete, simpatia pėr sllavėt dhe orthodoksėt u bashkua nė njė ambicie kombėtare. Ndėrkohė lryengritja e zgjatur boshnjake, kishte kishte zgjuar shpresa edhe te popujt tjerė tė krishterė jo serbė udhėheqėsit bullgarė [...] menduan se nuk do tė paraqitej njė rast mė I mire pėr tė arritur lirinė dhe kėshtu nisėn planet pėr spėrthimin e njė kryengritje. Megjithatė Porta e Lartė mundi pėrsėri t’i shtypte kryengritjet bullgare, boshnjake dhe hercegovinase. Ato i nxitėn pėr kryengritje kundėrosmane edhe shqiptarėt, por kėta nuk lėvizėn, sepse panė qė Beogradi dhe Cetina kishin qėllime aneksioniste ndaj trojeve tė tyre. Nė qershor 1876, kur u pa se plani i shpėrthimit tė kryengritjes sė pėrgjithshme tė popujve tė shtypur tė Ballkanit kishte dėshtuar, Beogradi e Cetina kaluan nė aksion tė hapur. Serbia mė 30 qershor dhe Mali i Zi mė 1 korrik 1876 i shpallėn luftė Perandorisė Osmane. Por lufta e dy monarkive ballkanike kundėr Turqisė krijoi njė situatė tepėr tė ndėrlikuar nė arenėn ndėrkombėtare. Cilido qė tė ishte pėrfundimi i saj, ajo do tė tėrhiqte ndėrhyrjen e Fuqive tė Mėdha pėr tė rregulluar, secila sipas interesave tė vetė, hartėn politike tė Evropės Juglindore. Gjermania nuk e kundėrshtonte njė luftė tė rusėve kundėr Turqisė. Bismarku shpresonte qė problemet e Ballkanit tė zgjidheshin nėpėrmjet njė ndarjeje tė perandorisė turke. Nė kėtė mėnyrė qeveritė evropiane do tė frenonin veprimtarinė e shtypit dhe ngazėllimin e popullsisė e pėr mė tepėr do tė mund ti prishin planet e Rusisė pėr marshim drejt Dardaneleve. Me njė pėrpjekje titanike fuqitė e mėdha bėnė tė mundur realizimin e njė takimi tė ministrave tė tyre dhe Portės nė Konstantinopojė.

Lapsi
09-12-09, 10:57
Lufta ruso-turke dhe traktati i Shėn – Stefanit
Rusija pa humbur kohė, filloi planet e veta. Ndėrsa nė njėrėn anė ajo mobilizoi tė gjitha forcat e saja ushtarake, nga ana tjetėr kėrkonte njė marrėveshje diplomatike me Fuqitė e Mėdha qė ta lirojnė me pasė dorė tė lirė pėr tu futur nė luftė me Turqinė. Anglia pėr tė mbrojtur interesat e veta, morri iniciativ ėn pėr mbledhjen e njė konference nė Konstantinopojė, pėr ta mbajtur Rusinė largė Turqisė. Me kushtetutė ose jokushtetutė, fuqitė e mėdha hartuan njė program reformash tė cilat do tė kryesin nė Perandorin Osmane nėn kontrollin evropian; kur sulltani pranoi programin, por jo humbjen e pavarėsisė sė tij nga ndėrhyrja e fuqive tė mėdha, konferenca u nda me dėshpėrim. Tasmė konflikti i armatosur ishte i sigurtė pasi Rusia kishte humb durimin. Veprimi i tilllė zhgėnjeu Anglin dhe i zbehi pėrpjekjet pėr ta shpėtuar Turqin. Tė frymėzuar nga fanatizmi nacionalist qė kishin nė vetvete, ata i denoncuan kushtet e konferencės si njė poshtėrim kombėtar. Nė fakt Turqit kishin fituar luftėn kundėr Serbisė dhe Malit tė Zi, andaj edhe ishin tė mendimit se nuk kanė pėr obligim ti dorėzojn ė territore Malit tė Zi nga kjo u tėrbua rusia e cila u pregadit pėr luftė. Nė fund tė qershorit forcat ruse kaluan Danubin. Mirėpo, suksesi rus si n ė Ballkan ashtu edhe nė Kaukaz pati jehonė n ė ndryshimin e vendimeve te fuqit e mėdha, sidomos te Anlia e cila bėri marrėveshje me Austrinė pėr njė aksion tė pėrbashkėt nė rast depėrtimi dhe pėrfitimeve tė shumta ruse. Meqė fo rcat turke ishin tė shpėrndara nė njė teritor tė gjėrė ushtritė ruse marshuan lirisht deri nė fortesėn e Plevnės. Turqit rezistuan nė kėtė fortesė, e cila ishte pikė strategjike nė malet e Ballkanit. Nė kėtė moment pėrpjekjet e Anglisė janė evidente. Pas disa muajsh garnizoni i Plevnės kapituloi, turqit nuk paraqitėn ndonjė qėndresė tjetėr me ēka rusėt arritėn nė Adrianopojė dhe nė janar arritėn deri te Marmara. Nė kėtė kohė Anglia kaloi nė anėn e viktimės turke me ēka dėrgoi edhe flotė nė Konstantinopojė. Duke qenė plotėsisht i paaftė pėr tė vazhduar luftėn sulltani vendosi tė hynte nė bisedime pėr paqė nė fshatin e vogėl tė Shėn Stefanit. E ndodhur para njė kėrcnimi tė njė lufte tė re me Anglinė nė qoftė se do tė vazhdonte veprimet luftarake, Rusia nėnshkroi mė 3 mars 1878 nė Shėn Stefan (lagje e jashtme e Stambollit) traktatin e paqes. Ky traktakt u jepte pavarėsinė e plotė Sėrbisė e Malit tė Zi dhe Rumanisė, qė deri atėherė kishin qenė shtete autonome. Me gjithė masat e traktatit tė Shėn Stefanit, vėshtrimi i mprehtė evropian shihte se sundimi i sulltanit nė Europė ishte shkatėrruar. Ky mendim u arrit me krijimin e Bullgarisė sė Madhe e cila pėrfshinte perandorinė mesjetare tė Car Simonit. Sulltanit i mbeten ngushticat me pjesėn tokėsore tė Thrakės si dhe Shqipėria [...] ku Rusia e zėvendėsoi autoritetin e sulltanit me autoritetin e saj. Paqja e Shėn Stefanit ishte njė nga mė tė ashprat qė ishte arritur ndonjėherė nė historinė e Lindjes, andaj ajo ndeshi nė njė qėndresė energjike nga Anglia dhe Austrohungaria qė para se gjithash nuk donin krijimin e njė Bullgarie tė Madhe qė ishte nėn protektoratin e Rusisė. Njė kongres europian duhej tė rishikonte vendimet e diskutueshme. Kėshtu pėrpara se tė mblidej Kongresi qė do tė merreshte me vendimet e diskutueshme, midis fuqive tė mėdha u arrit marrėveshja qė tė mblidhet Kongresi i Berlinit pėr tė vėnė vulėn e kėtyre vendimeve tė parakonferencės dhe tė pėrpunonte detajet.
Kongresi i Berlinit
Kongresi i Berlinit ishte njė nga mbledhjet mė tė mėdha diplomatike tė shekullit nėntėmbėdhjetė. Ai ndryshonte nga Kongresi i Vjenės, sepse kėsaj here fuqit e mėdha nuk bėnė pėrpjekje pėr tė fshehur faktin se ishin ato qė do ti merrnin tė gjitha vendimet. Me rend dite rishikimin e Traktatit tė Shėn-Stefanit. Nė Kongres morėn pjesė 6 Fuqitė e Mėdha tė Evropės (Gjermania, Anglia, Franca, Rusia, Austro-Hungaria dhe Italia), tė cilat kishin votė deliberative dhe Perandoria Osmane, e cila gėzonte vetėm tė drejtėn e votės konsulative. Sipas parimit tė “koncertit” vendimet e Kongresit tė Berlinit merrnin fuqi ligjore nėse votoeshin njėzėri nga gjashtė fuqit e mėdha. Kundėrshtimet e Perandorisė Osmane regjistroheshin nė proēesverbal, por mund tė mos merreshin parasyshė. Punimet e Kongresit tė Berlinit i drejtoi kancelari gjerman, Otto Bismark. Nė punimet e Kongresit tė Berlinit mori pjesė edhe njė delegacion qeveritar i Perandorisė Osmane, i kryesuar nga ministri i saj i Jashtėm, Kara Theodhor Pasha, me ndihmės tė parė Mehmet Ali Pashėn, njė mareshal turk me origjinė gjermane. Por delegacioni turk nuk kishte tė drejta tė barabarta me ato tė Fuqive tė Mėdha. Ai mund tė diskutonte pėr ēdo ēėshtje tė rendit tė ditės, por nuk kishte tė drejtė tė votonte pėr vendimet e Kongresit. Me ftesėn e Fuqive tė Mėdha, shtetet ballkanike (Serbia, Greqia, Bullgaria, Rumania, Mali i Zi) dėrguan nė Berlin delegacionet e tyre qeveritare, tė cilat parashtruan dhe mbrojtėn nė seanca tė veēanta tė Kongresit kėrkesat e tyre politike e territoriale. Tė mbledhura pėr tė rishikuar Traktatin e Shėn-Stefanit, Fuqitė e Mėdha morėn pėrsipėr qė tė hartonin nė Kongresin e Berlinit njė hartė tė re politike tė Gadishullit Ballkanik. Nė Kongres Fuqitė e Mėdha nuk u udhėhoqėn nga parimi i lirisė sė popujve, por nga interesat e tyre tė veēantė, tė cilėt ishin nė kontradiktė tė thellė ndėrmjet tyre. Perandoria Ruse luftonte pėr tė sanksionuar kushtet e Traktatit tė Shėn-Stefanit, kurse Britania e Madhe me Austro-Hungarinė pėrpiqeshin tė pakėsonin sa mė shumė pėrfitimet e Rusisė dhe t’i pėrforconin pozitat e tyre nė Evropėn Juglindore. Perandoria Gjermane orvatej tė kėnaqte Austro-Hungarinė pėr tė mos e lėnė qė tė bashkohej me Francėn dhe ta neutralizonte kundėrshtimin e Rusisė, duke provokuar keqėsimin e marrėdhėnieve tė saj me Perandorinė Britanike. Synimi kryesor i Francės ishte izolimi politik i Gjermanisė, kurse Italia, nga ana e saj, kėrkonte zgjidhje tė tilla qė do tė ēonin nė dobėsimin e pozitave tė Austro-Hungarisė nė Gadishullin Ballkanik. Punimet e Kongresit tė Berlinit vijuan plot njė muaj. Ato pėrfunduan mė 13 korrik 1878 me nėnshkrimin e Traktatit tė Berlinit, i cili zėvendėsoi atė tė Shėn-Stefanit. Sipas traktatit tė ri, pėrfitimet politike e territoriale tė Rusisė u pakėsuan si nė Gadishullin Ballkanik, ashtu edhe nė Azinė e Vogėl. Ideja e njė principate bullgare, nėn sovranitetin e sulltanit, mbeti nė fuqi, por kufijtė e saj u zvogėluan gati trefish. Kongresi i Berlinit vendosi qė territori i saj tė shtrihej midis lumit Danub dhe maleve Ballkan. Viset nė jug tė maleve Ballkan do tė formonin njė provincė autonome tė Perandorisė Osmane me emrin Rumelia Lindore. Viset e Maqedonisė, sė bashku me krahinat lindore tė Shqipėrisė, tė cilat me Traktatin e Shėn-Stefanit i jepeshin Bullgarisė, do tė mbeteshin gjithashtu nėn sundimin osman.. ajo qe ndarė nė tre pjesė, secila prej tė cilave mbeti pjesė e perandoris turke. Kongresi i Berlinit ua njohu pavarėsinė Rumanisė, Serbisė dhe Malit tė Zi. Ai ripohoi gjithashtu vendimin e mėparshėm pėr t’i dhėnė Rumanisė Dobruxhėn Veriore dhe pėr t’i shkėputur asaj provincėn e Besarabisė nė favor tė Rusisė. Kufijve tė Serbisė e tė Malit tė Zi ai u bėri ndryshime tė rėndėsishme. Me kėmbėnguljen e Austro-Hungarisė u vendos qė Serbia tė mos zgjerohej nga ana jugore (nė drejtim tė Novi Pazarit, tė Mitrovicės dhe tė Prishtinės, tė cilat Vjena i lakmonte pėr vete), por nga ana juglindore, duke i dhėnė asaj krahinat e Pirotit, tė Trenit, tė Vranjės e tė Nishit; kėto, me Traktatin e Shėn-Stefanit, i qenė premtuar Bullgarisė. Pėr tė njėjtėn arsye, me kėmbėnguljen e Vjenės, Malit tė Zi iu pakėsuan sė tepėrmi pėrfitimet territoriale nga ana veriore, nė drejtim tė Hercegovinės dhe tė Novi Pazarit. Sipas Traktatit tė Berlinit, ai do tė zgjerohej kryesisht nga ana jugore: do tė merrte krahinat e Tivarit, tė Podgoricės, tė Plavės, tė Gucisė, tė Rugovės e tė Kolashinit. Aneksimi i Ulqinit nuk iu njoh, por Cetina fitonte tė drejtėn qė anijet tregtare malazeze tė lundronin lirisht nė lumin Bunė dhe nė liqenin e Shkodrės. Nė njėfar mėnyre, pėrfitimet e tyre nė Shėn Stefan u reduktuan. Pėrfitime tokėsore nė kurriz tė Perandorisė Osmane patėn sidomos dy fuqi tė mėdha, tė cilat nuk kishin marrė pjesė fare nė luftėn ruso-turke: Austro-Hungaria dhe Britania e Madhe. Austro-Hungaria fitoi tė drejtėn pėr tė pushtuar ushtarakisht, gjoja pėr t’i administruar, Bosnjėn dhe Hercegovinėn, pėrveē limanit Spic, nė brigjet jugore tė Dalmacisė, tė cilėn e aneksoi zyrtarisht; po ashtu fitoi tė drejtėn pėr tė mbajtur garnizone ushtarake nė sanxhakun e Novi Pazarit. Britania e Madhe, e cila u paraqit nė Kongres si mbrojtėsja mė e flaktė e Perandorisė Osmane, i shkėputi kėsaj ishullin e Qipros. Me pėrkrahjen e Anglisė e tė Francės, Kongresi i Berlinit mori nė shqyrtim edhe kėrkesat e Greqisė, e cila gjithashtu nuk kishte marrė pjesė nė luftėn ruso-turke. Athina pretendonte tė aneksonte Thesalinė, Maqedoninė, Kretėn dhe sidomos Epirin (vilajetin e Janinės). Pas mjaft debatesh, Kongresi, duke marrė parasysh kundėrshtimin qė bėri Anglia pėr Kretėn dhe Rusia pėr Maqedoninė, nuk pranoi qė kėto t’i jepeshin Greqisė, ndėrsa pėr pretendimet greke nė Epir, Perandoria Osmane deklaroi haptas se aneksimi i Epirit nga Greqia do tė ishte i rrezikshėm pėr tė dyja palėt, pasi aty mbisundonte popullsia shqiptare, e cila do t’u shkaktonte telashe si Greqisė, ashtu dhe Turqisė. Mė nė fund u vendos qė kufiri nė Thesali dhe nė Epir tė caktohej nga njė komision turko-grek. Megjithatė, Kongresi rekomandonte si vijė kufiri lumin Kalamas nė Epir dhe lumin Selemvria nė Thesali. Nė rast se Greqia e Turqia nuk do tė merreshin dot vesh ndėrmjet tyre, thuhej nė nenin 24, atėherė do tė ndėrhynin Fuqitė e Mėdha. Popujt e Evropės ishin mjaft tė kėnaqur qė njė tjetėr shtet i krishter ishte larguar nga tirania mzslimane dhe i ardhuri i fundit u mirėprit ngrohtėsisht. Po ashtu pritej ngritja e popujve tė tjerė tė Ballkanit.

Lapsi
09-12-09, 10:58
Ēėshtja Shqiptare


Lufta Ruso-Turke e pranverės sė vitit 1877, Traktati i Shėn Stefanit dhe zhvillimet politike qė e pasuan ate nė Evropė, Ballkan dhe nė fatet e Shqiperisė dhe shqiptarėve provokuan procese tė vrullshme politike mjaft kontradiktore. Gjithė kėto zhvillime dėshmonin nė mėnyrė tė padiskutueshme se Perandoria Osmane po shkonte me shpejtėsi drejt kolapsit tė saj, se Fuqitė Evropiane po zėvendesonin harmoninė e Koncertit tė Evropė me rivalitete tė interesave nacionale dhe se Ballkani po pėrfshihej nė levizje nacionale shtet-formuese. Pėr shqiptarėt situatat ishin duke u komplikuar mė shumė se pėr ēdo popull tjetėr nė Ballkan. Nė gjurmimet tona pėr tė gjetė arsyet e vonesės rreth zgjimit e depėrtimit tė idesė kombėtare tė shqiptarėve, na duhet me pasė parasyshė faktin e pamohueshėm se, kėtij populli i mungonin tė tanat mjetet e duhura pėr njė lėvizje popullore mu njėashtu si e kishin pasė popujt e tjerė tė Ballkanit aq tė favorshme me idetė e tyne pėr pavarsinė kombėtare. Mėsėpari shqiptarėve u mungonte pėrkrahja fisnore dhe gjuhėsore e njė fuqie tė madhe mu ashtu ciē bėri rusia pėr popujt sllav tė Ballkanit. Rusia filloi tė nxiste popullsitė e shtypura tė Turqisė Evropiane pėr kryengritje kundėr Portės sė Lartė dhe sidomos shtetet sllave ballkanike pėr luftė kundėr Perandorisė Osmane. Pėr kėtė qėllim ajo doli me flamurin e “pansllavizmit”, i cili nė tė vėrtetė ēonte nė nėnshtrimin e kombėsive sllave dhe josllave ndaj politikės cariste. Nė kėto rrethana shpėrtheu nė korrik tė vitit 1875 kryengritja ēlirimtare kundėrosmane fillimisht nė bosnjė dhe Hercegovinė, e mandej edhe nė Serbi dhe Mal tė Zi. Sapo shpėrtheu kryengritja nė Hercegovinė e nė Bosnjė, Serbia e Mali i Zi u pėrpoqėn ta shtrinin zjarrin e saj edhe nė popullsitė e tjera tė shtypura tė Turqisė Evropiane. Ato i nxitėn pėr kryengritje kundėrosmane edhe shqiptarėt, por kėta nuk lėvizėn, sepse panė qė Beogradi dhe Cetina kishin qėllime aneksioniste ndaj trojeve tė tyre. Pėr shqiptarėt situatat ishin duke u komplikuar mė shumė se pėr ēdo popull tjetėr nė Ballkan. Nė tė vėrtetė, njė javė pas fillimit tė luftės, mė 8 korrik 1876, Rusia dhe Austro-Hungaria bėnė me anėn e dy notave tė veēuara njė marrėveshje tė fshehtė nė Rajhshtat (Reichsttadt) tė Bohemisė pėr ta rregulluar Gadishullin Ballkanik sipas interesave tė tyre ekspansionistė.
Nė notėn austro-hungareze parashihej krijimi i njė shteti autonom shqiptar, kurse nota ruse nuk e pėrfillte fare fatin e Shqipėrisė. Nė Rajshtat ēėshtja shqiptare hyri pėr tė parėn herė nė qerthullin e diplomacisė evropiane si ēėshtje politike. Megjithėse aty nuk u mor asnjė vendim, qysh nė hapin e parė u shfaqėn dy qėndrime tė kundėrta, qė do ta karakterizojnė, tani e tutje, trajtimin e ēėshtjes shqiptare nga kancelaritė e mėdha: njėri i Rusisė, qė mohonte krejtėsisht tė drejtat kombėtare tė shqiptarėve, tjetri i Austro-Hungarisė, qė kėrkonte, veēse pjesėrisht, respektimin e tyre. Edhe ideja e Vjenės pėr krijimin e njė formacioni politik shqiptar, ishte e kushtėzuar me futjen e kėtij shteti nėn protektoratin e saj. Nė vargun e mjaft faktorėve qė krijuan vėshtirėsi mjaft tė mėdha nė zhvillimin e Lėvizjes Kombėtare pėr ēlirimin e kombit shqiptar, ka qenė edhe Traktati i Shėn Stefanit. Shqiptarė u shqetėsuan jo vetėm nga germa, por edhe nga fryma e Traktatit tė Shėn Stefanit, jo vetėm nga teksti i tij, por edhe nga nėnteksti i tij. Fakti qė akti i injoronte shqiptarėt si kombėsi, nuk ishte, sipas tyre i rastit. Harresa kishte tė bėje me predispozitėn antishqiptare tė politikės cariste. Traktati tregonte se rusia vazhdonte ta trajtonte Shqipėrinė si tokė turke, pra si njė fond pėr tu ndarė midis aleatėve tė saj nė Ballkan. Nė kėta rrethana, shqiptarėt kishin mbetė pa aleancė tė jashtme. Duke e kuptuar fundin e Perandorise Osmane, strategjine ofensive ruso-sllave ne Ballkan per zevendesimin e saj si rivalitetin ne ngritje te Fuqive Evropiane, shqiptaret ndermorren veprimin e tyre politik, ushtarake dhe diplomatik ne prag te Kongresit te Berlinit.
Fare pak kohė pėrpara Kongresit tė Berlinit, shqiptarėt themeluan Lidhjen Shqiptare tė Prizrenit, qė ishte e para organizatė politike mbarė shqiptare qė kishte si synime kryesore arritjen e dy objektivave:

1.Njohjen e autonomisė mbarė shqiptare nga Porta e Lartė dhe Fuqite e mėdha Evropiane;

2.Mbrojtjen e tėrėsisė territoriale tė poullit shqiptarė nga synimet shoviniste tė shteteve fqinje;

Pėr realizimin e kėtyre dy synimeve Lidhja ngarkoi dy delegacione, secili do tė do tė parashtronte peticionet e pėrpiluara, nga pėrfaqėsuesit shqiptarė tė Lidhjes (10-15 qershorė 1878) dhe tjetri i pėrbėrė nga 11 intelektualė tė shquar, kryesisht me ndikim tė madh nė Stamboll (20 qershor 1878). Por, krahas kėtyre dy delegacioneve tė krijuara nga Lidhja, do tė vepronte edhe njė grup tjetėr politik, ai i venomeve tė Mirdites, i cili do tė pėrpilonte peticion me vete drejtuar Kongresit tė Berlinit. Ēėshtja shqiptare nė pikpamje diplomatike ėshtė quajtur e paqenė, kriteret formale-juridike janė absolutizuar dhe janė marrė pėr bazė qėndrimet injoruese tė kancelerive evropiane, tė cilat nuk kanė njohur de-jure ekzistencėn e njė ēėshtjeje shqiptare nė kėtė kohė. Sapo u hap Kongresi i Berlinit monarkitė ballkanike qė kishin luftuar kundėr Turqisė- Sėrbia, Rumania, Mali i Zi, Bullgaria u paraqitėn fuqive tė mėdha pretendimet e tyre territorial tė cilat ishin nė pėrgjithėsi tė fryera. Ato shpresonin qė lakmitė e tyre do ti realizonin nė emėr tė fitores sė luftės dhe me pėrkrahjen e aleates sė tyre tė madhe Rusisė. Duke mbrojtur projektin e Lidhjes sė Prizrenit idealistėtė e saj u shprehnin pėr marrėdhėnie tė mira me fqinjėt, pėr respektim tė ndėrrsjelltė, por edhe kundėr atyre qė dėmtojnėme forcė tė rrėmbejnė territore shqiptare. Qėllimi ishte tė mbrojnė tė drejtat e tyre tė pamohueshme dhe nuk kanė ndėrmend tė bėjnė ndon jė agresion. Prandaj nė qoftė se Serbet do tė heqnin dorė nga disa vise, tė cilėt ua dha atyre Kongresi i Berlinit pa tė drejtė dhe pa dijeninė e shqiptarėve, atėherė ata skanė pse tė tremben nga shqiptarėt. Nė pėrfundim tė punimeve qė u zhvilluan nė njė atmosferė lufte tė ashpėr diplomatike, Kongresi i Berlinit mori njė sėrė vendimesh pėr ndarjen e tokave tė Perandorisė Osmane nė Gadishullin Ballkanik dhe nė Azinė e Vogėl [...] Sikurse u tha ēėshtjen kombėtare shqiptare nuk e trajtoi asnjė nga fuqitė e mėdha. Pėrkundrazi me vendimet qė mori i dėmtoi atė nė disa drejtime ashtu si dhe traktati i Shėn Stefanit, si zotėrime turke. Pikėrisht nė kėtė kohė kur diplomacia evropiane nuk e njihte ekzistencėn e njė ēėshtje shqiptare, veprimtaria diplomatike e lidhjes sė Prizrenit pėr kundėrshtimin e vendimeve tė Kongresit tė Berlinit, vazhduan. Krijohet nė kėtė mėnyrė bindja se aksioni politik, bile mė specifik diplomatik shoqėron hap pas hapi rezistencėn me armė tė trupave tė lidhjes pėr mbrojtjen e integritetit tė tokave shqiptare.

Lapsi
09-12-09, 10:59
Pėrfundim





Nė ma rrėdheniet e Perandorisė Osmanbe me popujt dhe kombėsitė qė pėrfshihen brenda saj si dhe ajo qė thamė mė lartė pėrbėjnė njė pikė kulminante. Njė ndėr tė gjitha, Kriza Lindore pėr nga rėndėsia dhe pasojat zė vendin e parė. Janė momente kur asnjė politikė evropiane nuk mund ttė ndėrtohet pa llogaritur ēėshtjen kombėtare nė Ballkan. Edhe shqipt Edhe shqiptarėt, sidomos organizmat e Lidhjes sė Prizrenit, i parashtruan Kongresit tė Berlinit kėrkesat e tyre. Nė dhjetėra peticione e memorandume tė dėrguara gjatė muajve qershor-korrik 1878, pėrveē protestave kundėr lakmive pushtuese tė shteteve fqinje, qė cenonin tėrėsinė territoriale tė Shqipėrisė, parashtrohej edhe kėrkesa pėr t’i dhėnė Shqipėrisė disa tė drejta autonomiste. Kėtė kėrkesė ia pėrcolli me anėn e Abdyl Frashėrit Kongresit tė Berlinit edhe Lidhja e Prizrenit me peticionin qė miratoi mė 15 qershor. Megjithėse kjo platformė e autonomisė ishte pranuar nga shumica e qarqeve patriotike shqiptare, nuk munguan t’u paraqiten Fuqive tė Mėdha edhe kėrkesa tė tjera, qė parashikonin formimin e njė shteti tė pavarur shqiptar. Kėshtu, nė memorandumin, qė njė grup atdhetarėsh shkodranė i dėrguan mė 13 qershor 1878 lordit Beaconsfield, kryetar i delegacionit anglez nė Kongresin e Berlinit, pasi flitej hollėsisht pėr rrezikun qė i kanosej tėrėsisė territoriale tė Shqipėrisė nga shtetet fqinje, parashtrohej si zgjidhja mė e pėrshtatshme pėr ēėshtjen shqiptare, nė kushtet nė tė cilat ndodhej Evropa Juglindore, formimi i njė shteti shqiptar tė pavarur. Krijimi i shtetit tė pavarur shqiptar do ta ēlironte popullin shqiptar nga zgjedha shekullore osmane, do tė krijonte nė Ballkan njė mburojė kundėr pansllavizmit rus dhe do tė shėrbente si njė element ekuilibri nė lindje.
Megjithatė, Fuqitė e Mėdha, tė mbledhura nė Kongresin e Berlinit, nuk i morėn parasysh kėto kėrkesa tė shqiptarėve, ēėshtja shqiptare nuk u pėrfill fare si ēėshtje mė vete nga Kongresi i Berlinit
















Burimet dhe literatura:

1. Konferenca kombetare e studimeve per lidhjen shqiptare te Prizrenit 1878-1881, Tiranė, 1979;
2. Peter Bartl, Muslimanėt shqiptarė nė lėvizjen pėr pavar[si kombėtare (1878-1912), Tiranė, 2006;
3. Kristo Frasheri, Lidhja Shqiptare e Prizrenit 1878-1881, Tiranė, 1989;
4. Historia e popullit Shqiptar, Prishtinė, 1969;
5. Rexhep Krasniqi, Kongresi i Berlinit e verilindja e Shqipnisė, Tiranė, 2007;
6. Norman Rich, Diplomacia e fuqive tė mėdha 1814-1914, Tiranė, 2006;
7. Ferdinand Schevill, Ballkani, historia e qytetėrimi, Tiranė, 2002;
8. Shaban Shehu, Udhėkryqet e vėrteta dhe mashtrimet, Shkup, 1995.



Agim Jakupi- Shkup