Bibla

[toni77]

Hyrje në BIBEL (Besëlidhja e Vjetër)

Pesë-Libërshi:


Pesë librat e parë të Biblës përbëjnë një tërësi, të cilën hebrenjtë e quajnë Tora - Ligji. Këta pesë libra, që në fillim të krishterimit, u quajtën me një emër: Pesëlibërsh. Emërtimi vjen nga greqishtja (që i quan) Pentateukos (biblos) - Libri pesëvëllimësh ose Pesëlibërshi. Se u nda kështu që në kohët e lashta na e vërteton përkthimi greqisht i të Shtatëdhjetëve LXX. Këta përkthyes, sipas përmbajtjes, ia ngjitën emrin secilit prej tyre.

Janë këta pesë:
1. Zanafilla (mund të përkthehet edhe me: Të bërët, Prejardhja) genesis;
2. Dalja Exodos
3. Levitiku Levitikon
4. Numrat Arithmoi
5. Ligji i përtërirë Deuteronomion (Ligji i dytë).

Emërtimi që përdorin hebrenjtë: merret fjala e parë e librit ose edhe fjala e parë më e rëndësishme.

Pesëlibërshi përbën një tërësi të veçantë. Pikat thelbësore janë: fillimi i rruzullit, i njeriut, i Popullit të zgjedhur dhe përgatitja përfundimtare për të hyrë në tokën e premtuar. Rreth këtyre dy gjërave kryesore gërshetohen të dhënat e tjera historike të zhvillimit të popullit të Izraelit si popull me ngjarjet dhe formimin e tij si popull: të dalët nga skllavëria egjiptiane, të zgjedhurit si popull i Hyjit, lidhja e Besëlidhjes, Ligji... Me kohë këto ngjarje do të merren si një dhuratë e veçantë e Hyjit ndaj popullit të Izraelit dhe do të simbolizojnë shëlbimin përfundimtar. Në këtë edhe (duhet të) shihet karakteri thjesht dhe thellë fetar i Pesëlibërshit dhe i tërë Biblës është, pra, kjo histori religjioze, që biblistëve u pëlqen ta quajnë, historia e shëlbimit.

Historia e popullit të Izraelit fillon me çlirimin nga skllavëria egjiptiane dhe themelimin e Besëlidhjes së Sinait. Çka sjell Bibla para kësaj kohe, janë shkoqitje të gjeniut hebre të të dhënave të ndryshme të popujve të tjerë apo edhe shtjellime të tyre lidhur me çështjet jetësore e gjithmonë të rëndësishme të njerëzve me aftësi mendore të mëdha, ndër ta është domosdo Moisiu, edhe pse jo i vetmi që zë vendin e parë. Pas të dhënave të gojëdhënave të ndryshme, më vonë shtjellohen ngjarjet sipas aftësisë dhe mënyrës së mendimit dhe të dijes së kohës e të vendeve.

Lidhur me krijimin e Pesëlibërshit ka shumë hipoteza, por ajo që sot për sot është më tepër e pranuar, edhe pse ka kundërshtime, është hipoteza e gojëdhënave. Biblistët e sotëm këto gojëdhëna i ndajnë në katër të tillë.

E ato janë:
a) Gojëdhëna jahviste e emërtuar kështu, sepse Hyjin e quan Jahve. Ka fjalor të veçantë, stil të gjallë plastik dhe figurativ. Historinë e rënies dhe të prishjes së njeriut e shndërron në historinë e shëlbimit me ndërmarrje të veçantë të vetë Krijuesit. Kësaj gojëdhëne i mbështetet ligji jahvist (Dl 34).
Mendohet se burimi i saj është në Jude.

b) Gojëdhëna elohiste e emërtuar kështu, sepse Hyjin e quan Elohim. Në këtë gojëdhënë takimi i Hyjit me njeriun është më pak material; fjalori është më i varfër e antropomorfizma ka shumë pak apo aspak.
Kësaj gojëdhëne i mbështetet ligji elohist (Dl 21 23).
Burimin duket se e ka në fiset e veriut.

c) Gojëdhëna priftërore e emërtuar kështu, sepse mendohet se bartësit dhe krijuesit e saj ishin priftërinjtë e Tempullit të Jerusalemit. Flet për Aronin dhe për priftërinjtë, për ligjet e përgjithshme të Daljes (me përjashtim të ligjit jahvist dhe elohist që u përmendën) dhe për ligjet e Lev. dhe të Nr. Mendohet se bartësit e kësaj gojëdhëne qenë ata që ia dhanë Pesëlibërshit trajtën përfundimtare që arriti në kohën tonë.

ç) Gojëdhëna deuteronomiste kjo gojëdhënë gjendet në librin e fundit të Pesëlibërshit, në Ligjin e përtërirë. Ky libër greqisht quhet Deuteronomion Ligji i dytë këndej i përtërirë, sepse përsërit ligjet e mëparshme, sidomos ato që prej Horebit e më këtej. U shkrua me qëllim që të vinte në pah dashurinë, kujdesin dhe përkrahjen e veçantë të Hyjit ndaj Izraelit. Po ky ndikim ndihet gjithashtu edhe në disa libra të tjerë jashtë Pesëlibërshit si në Librin e Jozuehit, në Gjyqtarët, në Librat mbi Samuelin dhe në Librat mbi Mbretërit.

Duket se kjo gojëdhënë e ka burimin e vet në fiset e veriut dhe me sa duket, pasi ra mbretëria e Izraelit, levitët e atyre fiseve, e sollën në Tempullin e Jerusalemit.

Gojëdhëna jahviste gjendet në Zan. që nga kr 2 e më tutje, në D1 dhe në Nr.

Gojëdhëna elohiste gjendet në tre librat e parë.

Gojëdhëna priftërore fillon që në Zan 1 dhe vazhdon në dy librat e tjerë, kurse Lev është i tëri i kësaj gojëdhëne.

Kështu, në Zan, D1 dhe Nr janë të gërshetuara dhe të shkrira të tri gojëdhënat; Lev i përket vetëm gojëdhënës priftërore, kurse gojëdhënës deuteronomiste i përket i tërë Ligji i përtërirë.

Në Pesëlibërshin, pra, si shihet, shkrihen gojëdhëna të ndryshme. Ato janë trashëgim i marrë nga Moisiu që, më vonë, u përpiluan dhe u renditën sipas rrethanave dhe nevojave të kohës, të njerëzve e të vendit. Në këtë mënyrë Moisiu mund të mbahet autor i Pesëlibërshit në vështrimin më të gjerë të fjalës, sepse ai si protagonist me paraqitje, veprimtari dhe ligjdhënie e, sipas shumë gjasave, edhe me ndonjë shkrim të lënë pas, i vuri themelet kombësisë hebrenje, besimit, ligjeve dhe gojëdhënave, këndej edhe vetë librat, në këtë vështrim, mund ta mbajnë emrin e tij.

Edhe këtu duhet të vihet në dukje, çka vlen pak a shumë, për të gjithë librat e Biblës se një autor, pothuajse, ia shtrin puplën një autori tjetër, dhe atë, ndoshta, shumë herë një numër i madh njerëzish e vazhduan apo e përshtatën, sipas nevojës së njerëzve apo të kohës, atë që shkroi ai. Sepse, rrallë mund të gjendet ndonjë libër i kohëve të lashta që të jetë shkruar prej vetëm një autori. Kjo vlen posaçërisht për Shkrimin e shenjtë. Por, shumë prej tyre e stilizuan, e përmirësuan dhe e përshtatën. Njëmend, librat e Shkrimit të shenjtë u shkruan nën ndikimin e frymëzimin e Hyjit, por prapëseprapë libri mbiu, u rrit dhe lëshoi shtat deri në trajtën që arriti në kohën tonë, bashkë me jetën dhe me kohën.

www.bibla.net

vazhdon-->

[toni77]

Hyrje në BIBEL (Besëlidhja e Vjetër)


Libri i Zanafillës



Zanafilla (Genesis Gjeneza, Të bërët, Prejardhja) hebr. Bere’shith. Në fillim, përmban parahistorinë në vështrim të përgatitjes së Popullit të zgjedhur.
Libri i Zanafillës është, pothuajse, themeli i tërë BV. Në të shkrimtari hebre shtjellon në pika më kryesore arsyen e krijimit të rruzullit dhe jep arsyen biblike të krijimit dhe të historisë.

Zan, për nga ana e trajtës së jashtme, ndahet në 10 brezni – Tôledôth:
1. Tôledôth i i qiellit dhe i tokës (1, 1 2, 4a)
2. Tôledôth i i Adamit (5, 1)
3. Tôledôth i i Noehit (6, 9)
4. Tôledôth i i Noehit e i bijve të Noehit (10, 1)
5. Tôledôth i i Semit (11, 10)
6. Tôledôth i i Tares (11, 27)
7. Tôledôth i i Ismaelit
8. Tôledôth i i Izakut (25, 19)
9. Tôledôth i i Ezaut (36, 1)
10. Tôledôth i i Jakobit (37, 2)

Zan, sipas përmbajtjes paraqet:
1. Parahistorinë e njerëzimit 1 11
2. Historinë e patriarkëve të Popullit të zgjedhur 12 50
a) Abrahami 12 25, 18
b) Izaku 25, 19 26, 43
c) Jakobi 27 50

Parahistoria e njerëzimit shërben si hyrje në Bibël në historinë e shëlbimit. Nis nga fillimi i rruzullit, flet për njeriun e parë, rënien e tij dhe pasojat e rënies, për përmbytjen. Me Noehin e drejtë toka banohet përsëri. Breznitë që më parë ishin në përgjithësi, tani përcaktohen në një njeri në Abrahamin, që është trungu themelues i Popullit të zgjedhur.

1. Abrahami njeriu, besimi dhe nënshtrimi i plotë vullnetit të Hyjit. Pasardhësit e tij do ta fitojnë për pronë tokën e premtuar.

2. Jakobi është njeri shumë dredhanik që i zuri vendin të vëllait, Ezaut. Gjithashtu e fiton me dredhi edhe bekimin atëror të Izakut dhe e shfrytëzon mjeshtërisht ungjin, Labanin. Por, s’do t’i vlenin asgjë të gjitha dredhitë dhe aftësitë e tija po të mos e kishte parapëlqyer Hyji që në kraharorin e nënës. Dymbëdhjetë bijtë e Jakobit janë themeluesit e dymbëdhjetë fiseve të Izraelit.

3. Izaku është figurë e zbehtë ndërmjet Abrahamit dhe Jakobit.

4. Jozefi, njeri i drejtë dhe i pajisur me urti. Tregimi mbi të ka për qëllim të paraqesë se Hyji nuk heq kurrë dorë nga njeriu i mirë dhe i drejtë dhe se Perëndia prej të keqes, mëkatit, nxjerr të mirën.


www.bibla.net (http://www.bibla.net/)


vazhdon-->

[toni77]

Besëlidhja e Vjetër (Pesë-Libërshi)


Libri i Daljes



Emërtimi
Librin e dytë të Pesëlibërshit Pentateukut e emërtojmë: Dalja dhe duhet të jetë përkthim i emërtimit LXX Exodos, të cilin e morën latinët e gati pothuaj të gjitha përkthimet. Hebraisht quhen, si rëndom, të gjithë librat e tjerë me fjalët e para: We’élleh šemôt: Dhe këta janë emrat.

Përmbajtja e ndarja
Dalja quhet shpeshherë edhe ‘Ungjilli i Besëlidhjes së Vjetër’, sepse kumton ‘Lajmin e gëzueshëm’ të ndërhyrjes hyjnore në ekzistencën e një grupi njerëzish /4, 31/ për t’i bërë të lindin për liri e për t’i bashkuar në një popull të shenjtë /19, 4 6/.

Flet për ngjarjen e çlirimit të izraelitëve nga skllavëria egjiptiane, për të dalë nga ajo dhe për të trajtuar gjatë udhëtimit nëpër shkretëtirë për dyzet vjet si përgatitje në formim të fiseve në popull si dhe për Besëlidhjen në malin e Sinait.

Këndej e ndajmë në tri pjesë kryesore:
l. Dalja nga skllavëria /1, 1 15, 21/;
2. Udhëtimi nëpër shkretëtirë /15, 22 18, 27/;
3. Besëlidhja në malin Sinai /19 40/.

Trajta letrare
Dalja u quajt me të drejtë një epope fetare në themel historike. D1 përmban ngjarje historike që janë themeli i besimit të izraelitëve, por që shpeshherë zbukurohen me një ton epik e me zmadhime. Kjo mënyrë paraqitjeje shërbente për një qëllim të dyfishtë: dhënia e madhërisë dhe e lavdërimit Hyjit të Izraelit dhe vënia në pah e gjendjes së veçantë të popullit të Izraelit, popullit të zgjedhur në fuqi të pëlqimit të vullnetit të lirë të Hyjit.

Përpunimi
Siç u tha në hyrjen e Pesëlibërshit shihet qartë në këtë libër gërshetimi i gojëdhënave të ndryshme që specialistët i quajtën: Jahviste, Elohiste, Priftërore. Aty këtu gjendet ndonjë e përkitur e të dhënave të gojëdhënës Deutoronomiste.
Pa hyrë në çështjen e diskutueshme të kohës së ngjarjeve që paraqiten jemi të mendimit se duhet të kenë ndodhur në shekullin XV para Kr. , kurse trajta e këtij libri që ka arritur te ne, sipas të gjitha gjasave, duhet të jetë e shekullit V para Kr.
Në mbarë librin mbizotëron figura e Moisiut. I zgjedhur prej Hyjit për ndërmjetës mes Hyjit e popullit, i pajisur me cilësi në shkallën më të lartë për aftësi udheheqjeje, është me siguri figura historike veçanërisht e rëndësishme e popujve të lashtësisë. Por jo vetëm për lashtësinë e hershme, por s’ka dyshim se edhe për historinë e njerëzimit, është dhe mbetet njeriu që, për nga organizimi, e kjo në mënyrë të veçantë shpirtërore, është figura që s’ka qenë tejkaluar prej ndonjë njeriu tjetër. Është ati i judaizmit, vetë Mesia Jezu Krishti me kristianizëm e përsosi, kurse edhe për besimin e tretë monoteist botëror islamizmin, është gurrë nga e cila plotësisht varet dhe mbetet nën ndikimin e pamohueshëm më të madh.

Ai në malin Sinai merr zbulesën hyjnore, dëgjon emrin e shenjtë të Hyjit dhe lidh Besëlidhjen në një teofani jashtëzakonisht të mrekullueshme.


www.bibla.net (http://www.bibla.net)

vazhdon-->

[toni77]

Besëlidhja e Vjetër (Pesë-Libërshi)



Libri i Levitikut

Formimi i një populli të shenjtë


Titulli

Libri i tretë i Pesëlibërshit të Moisiut ose i Tora-s, Ligjit, quhet Levitik. Emërtimi i vjen prej përkthyesve në greqisht të të Shtatëdhjetëve, të cilët e quajtën Leueitikon ose Leuitikon /Biblion/. Këtë emërtim e përvetësoi edhe Vulgata dhe u bë i rëndomtë, pothuajse, në të gjitha gjuhët, në përkthimet e mëvonshme, e do të thotë Libri i Levitëve, i pjesëtarëve të fisit të Levit, të cilët me trashëgim bëheshin pjesëtarë të priftërisë në Izrael. Bibla hebraishte e emërton me fjalët e para të librit: “Wayyiqrâ” E /Zoti/ thirri.

Përmbajtja

Temat kryesore që rrahen në libër janë: kulti ritual që populli duhet t’i bëjë Hyjit dhe ligjet përkatëse lidhur me pastrinë ligjore, rituale që populli të jetë i shenjtë në praninë e Hyjit të shenjtë.

Këto mund të paraqiten kështu:

1. Në shtatë kapitujt e parë /1 7/ flitet në hollësi për flitë që izraelitët duhet t’ia paraqesin Zotit;
2. Në kapitujt 8 9 flitet për shugurimin e Aronit e bijve të tij si dhe për hyrjen e tyre zyrtarisht në shërbesën priftërore, kurse në kapitullin 10 flitet për detyrat e priftërinjve.
3. Në kapitujt 11 15 flitet për pastrinë e për papastrinë ligjore rituale si dhe për kuptimin e së “shenjtes” dhe të “profanes” dhe rregullat si mund të rifitohet “pastërtia rituale”.
4. Në kap. 16 shtjellohen sjelljet për “ditën e madhe të shpërblimit”.
5. Në kap. 17 26 jepet një përmbledhje ligjesh që zakonisht quhet “Kodi i shenjtërisë”.
Kurse në kap. 27 flitet për kushte dhe për të dhjeta.

Dihet se Levitiku nuk është një kod organik dhe sistematik i çështjeve që rreh, por është më tepër një renditje e përmbledhjeve të ndryshme të ligjeve të ndryshme e të pjesshme.

Renditjen e fundit Levitiku e përjeton pas shpërnguljes dhe plotëson nevojat e Tempullit të Dytë.

Libri është fryt i traditës priftërore.

Levitiku u duk tepër vonë për të bërë një ndikim të madh në librat e tjerë të Biblës. Pastaj, sa për libra të Beslidhjes së Re, gjithashtu mund të thuhet se për shkak të rregulloreve të kalueshme të flive që ishin vetëm shenjë e flisë së Krishtit e që u përkryen me vdekjen e Jezu Krishtit dhe e humbën, prandaj rëndësinë e tyre, sigurisht që nuk ka ndikuar as ndër ta.

Megjithatë, ndikimi indirekt është shumë i madh e arsyeja qëndron në atë që njerëzit kanë nevojë ta shprehin kultin ndaj Hyjit edhe në mënyrën e jashtme. Por, pa Levitikun do të na mungonin shumë elemente për të kuptuar se si shën Pali dhe sidomos Letra drejtuar Hebrenjve e kanë shtjelluar teologjikisht vdekjen e Krishtit.


www.bibla.net (http://www.bibla.net)

vazhdon-->

[toni77]

Besëlidhja e Vjetër (Pesë-Libërshi)


Libri i Numrave



Titulli

Emri “Numrat” që tani përdoret pothuajse në të gjitha përkthimet, i vjen këtij libri prej përkthyesve në greqisht të Shkrimit të shenjtë, nga të Shtatëdhjetët. Të Shtatëdhjetët e titulluan librin e katërt të Pesëlibërshit të Moisiut “Arithmoi”, të cilin Vulgata e përktheu me “Numeri” ose “Liber Numeri”. Po këtë titull e morëm edhe në përkthimin tonë. Bibla hebreje përdor dy emërtime: “Vayyedabber - E /Zoti/ foli”, fjala e parë e librit, dhe atë që është shumë më i përhapur në Biblat hebreje moderne: “Bemidbar - Në shkreti”, që më mirë i përgjigjet përmbajtjes dhe është fjala e katërt e librit.

Ndarja dhe përmbajtja e Librit
Libri ndahet lehtë në tri pjesë:
a/ Në Sinai/ 1, 1 10, 10/, ku flitet se si populli, sipas vullnetit hyjnor, është një bashkësi e përbërë prej dymbëdhjetë fisesh. Libri hapet me “numërimin”, regjistrimin për rishtari ushtarake, nga edhe të Shtatëdhjetët ia caktuan emrin /1 4/. Vend të veçantë ka fisi i Levit, i cili nuk hyn në numërimin e ushtarëve për shkak se, për vullnet të Zotit, është i caktuar të kryejë shërbesat hyjnore në Tendë. Kapitujt 5 10 përmbajnë një përmbledhje ligjesh të ndryshme që vështirë lidhen me përmbajtjen e librit.
b/ Në shkreti/10, 11 22, 1/, ku flitet për kohën që populli e kaloi në shkretëtirë dhe për ngjarjet e ndryshme që atje i përjetoi. Është pjesa thelbësore e librit ku shihet fytyra e njeriut e fytyra e Zotit: populli s’pushon së qituri shqelma e nynykaturi aq sa dëshiron të kthehet në Egjipt, pra, në skllavëri, kurse Zoti, gjithherë i mëshirshëm, qorton por nuk heq dorë nga njeriu për ta shpënë në Tokën e premtuar në liri.
Edhe kjo pjesë e këput vazhdimësinë e tregimit të ngjarjeve me disa përmbledhje ligjesh që janë si një shtojcë e Daljes dhe e Levitikut si p. sh. kap. 15, 1 15: ligje për fli e kushte etj. etj.
Në udhëtim drejt Tokës së premtuar populli jo vetëm se vonon arritjen e vet në Tokën e premtuar për shkaqe të brendshme: murmurime, mospërfillje e vullnetit të Zotit, por has edhe në pengesa të jashtme: populli i Edomit /20, 14 22/, i Aradit /21, 1 3/, i Seonit /21, 21 31/, i Ogut /21, 32 35/, që ia vonojnë arritjen në cak.
c/ Në tokën e Moabit /22, 2 36, 13/ Izraelitët janë afruar Tokës së premtuar. Aty pengohen nga mbreti Balak, i cili kërkon ndihmën e vëguesit Balaam që, me mallkimin e tij, ta pengojë Izraelin. Balaami, në vend që ta mallkojë Izraelin, i shtytur prej Hyjit, e bekon.

Pas ngjarjeve tronditëse të lavirësisë së izraelitëve me idhuj në Beelfegor /25/, populli bie përsëri në fije /26/. Ndërkaq populli fiton ligje të reja që duhet t’i rregullojnë jetën në Tokën e premtuar. Populli mbetet në rregullimin fisnor, këndej edhe Tokën e premtuar e ndajnë në krahina ndër njëmbëdhjetë fiset e Izraelit, kurse Levitëve u caktohen qytetet e tyre, sepse ata nuk kanë pronë të veçantë si fis dhe njëkohësisht caktohen gjashtë qytetet strehim për ata që do të bëjnë disa krime /35/.

Libri në thelb flet se si Hyji e organizon popullin e vet në shkretëtirë dhe si i prin drejt Tokës së premtuar.

Vlera e pakalueshme e këtij libri dhe, që e bën gjithmonë të kohës, qëndron në paraqitjen e shtegtimit të popullit të Hyjit, të atij të Izraelit, për të cilin flet, si dhe të çdo populli tjetër që shtegton shpirtërisht drejt Zotit. Zoti e bën të zemërimiojë e të çojë; i prin dhe e ushqen, e përkrah dhe e ndëshkon. Por populli /edhe çdo njeri/ i kundërshton, lodhet, mërzitet në shtegtim drejt Tokës së premtuar / jetës së ndershme besimtare morale/, aq sa dëshiron e planifikon të kthehet në Egjipt në skllavëri. Kështu e vonon arritjen e vet në cak, madje edhe të mirëve s’u mbetet tjetër, por ta vërejnë së kundrualli. Kë intereson shtegtimi shpirtëror drejt përsosmërisë, qoftë si popull, qoftë edhe si person, libri i Numrave është me vlerë papërshkrueshmërisht i rëndësishëm.


www.bibla.net (http://www.bibla.net)

vazhdon-->

[toni77]

Hyrje në BIBEL (Besëlidhja e Re)

Ungjilli sipas Mateut



Parathënje në Ungjillin e shkruan nga Mateu


Mbarë tradita kishtare që arrin deri në shek. I na siguron se autori i këtij Ungjilli është Mateu, njëri nga të Dymbëdhjetët. Ky Ungjill u shkrua së pari në gjuhën aramaike për të kishterët e kthyer prej hebrenjve. Më vonë, a prej vetë autorit, apo prej ndonjë nxënësi, nën drejtim të vetë autorit, u shkrua greqisht. Tek ne arriti vetëm në gjuhën greke.

Ka pasur ndikim të madh në vjetërsinë e krishterë pikërisht pse i kushton shumë kujdes fjalëve dhe mësimit të Jezusit. Ndër katër Ungjijtë, ky është më i ploti dhe më mirë i sistemuar.

Ungjilli i Mateut është i përqendruar në Personin e Jezu Krishtit: Ai është Krishti Mesia. Është profeti i Mbretërisë qiellore (4, 17 23); është Biri i Atit qiellor (11, 25 27); Biri i Davidit (20, 30; 21, 16; 22, 41). Mbi Të vërtetohet profecia e Isaisë mbi Shërbëtorin Pësimtar të Jahveut (16, 24) për themelimin e Besëlidhjes së Re (26, 26 27). Jezusi ka hyrë në lavdinë e vet dhe rishtas do të vijë të gjykojë të gjallët dhe të vdekurit.

Duhet të jetë shkruar rreth vitit 70.

Plani:
I. Lindja dhe fëmijëria e Jezusit (1, 1 2, 23)
II. Shpallja e Mbretërisë qiellore (3, 1 7, 29)
III. Predikimi i Mbretërisë qiellore (8, 1 11, 1)
IV. Misteri i Mbretërisë qiellore (11, 2 13, 52)
V. Kisha fryti i parë i Mbretërisë qiellore (13, 53 18, 35)
VI. Ardhja e Mbretërisë qiellore nuk do të vonojë (19, 1 25 46)
VII. Mundimet dhe ngjallja e Jezusit (26, 1 28, 20)

www.bibla.net (http://www.bibla.net)

vazhdon-->

[toni77]

Besëlidhja e Re (Ungjijt)


Ungjilli sipas Markut

Parathënje në Ungjillin e shkruan nga Marku

Autori i të dytit Ungjill, si na siguron tradicioni i Kishës, është Marku. Ky njihet në Besëlidhjen e re me emër:”Gjoni që quhet Mark” (Vap 12, 25). Në udhëtime misionare e përcjell kushëririn e vet, Barnabën (Vap 13, 5. 13; 15, 39). Me Palin bashkëpunon për disa kohë e pastaj ndahet (Vap 13, 5. 15, 37 39). Më vonë, përsëri, është ndihmës i Palit (Flm 24; Kol 4, 10). Bashkëpunoi ngushtë me Pjetrin (Vap 12, 12, 1 Pjt 5, 13).
Thuhet se Ungjilli i Markut është i lidhur ngushtë me predikimet e Pjetrit.
Mendohet se do të jetë shkruar pak para rrënimit të Jerusalemit (v. 70).

Plani
I. Përgatitja për veprimtarinë e Jezusit (1, 1 12)
II. Veprimtaria e Jezusit në Galile (1, 14 7, 23)
III. Veprimtaria e Jezusit jashtë Galileje (7, 24 10, 52)
IV. Veprimtaria e Jezusit në Jerusalem (11, 1 13, 37)
V. Mundimet, vdekja e ngjallja e Jezusit (14, 1 16, 20)

Duke lexuar Ungjillin sipas Markut, lexuesi ka përshtypjen se Marku vë një pyetje e kjo e përshkon krejt librin: “Kush është ky njeri?” dhe, me mbarë librin, përgjigj:
“Është Biri i Hyjit! Është Mesia!” (8, 29).
Para vdekjes, vetë Jezusi e shpall vetveten: Bir të Hyjit dhe Mesi! Në vdekjen e Jezusit, një pagan fryti i parë i Kishës dëshmon:
“Ky paska qenë me të vërtetë Biri i Hyjit!” (15, 39).
Ky Ungjill është shkruar më fort për të kthyerit në krishterim nga paganizmi, por rrënjësisht i zhduk edhe paramendimet e izraelitëve judenjve të trajtuara me kohë gjatë shekujsh të shumtë mbi Mesinë.


www.bibla.net (http://www.bibla.net)

vazhdon-->

[toni77]

Besëlidhja e Re (Ungjijt)

Ungjilli sipas Lukës


Parathënje në Ungjillin e shkruan nga Luka

Trada kishtare më e vjetra Ungjillin e tretë e mban për vepër të Lukës, shokut të ngushtë në veprimtari dhe “mikut të dashur” (Kol 4, 14; Fil 24) të Palit. Në përgjithësi mund të thuhet se autori i të tretit Ungjill, që është autori edhe i Veprave të Apostujve, është një historian i ndërgjegjshëm. Patjetër do ta ketë njohur Ungjillin e Markut dhe ka marrë nga i njëjti burim nga ka nxjerrë edhe Mateu. Ai vetë e thotë në fillim të veprës së vet se i ka shqyrtuar dhe hulumtuar me kujdes të gjitha dëshmitë mbi Jezusin, qofshin ato gojore apo të shkruara.

Ka një stil të këndshëm, të rrjedhshëm dhe të përpunuar. Autori shkruan për të krishterë që vijnë nga paganizmi. Ungjilli vazhdon me Veprat e Apostujve, me të cilat Luka ka dashur të na japë jo aq historinë e Kishës në fillim, sa të tregojë se Jezusi vazhdon i gjallë me anë të veprimit të Kishës.

Njohuritë e para mbi Lukën i nxjerrim nga Veprat e Apostujve. Në to paraqitet se Luka lindi në Antioki të Sirisë ( Vap 11, 28 ) si duket nga prindërit paganë. Duket se takimi i parë me Palin ndodhi në Troadë. Herët u kthye në krishterim (rreth v. 40). Gjasa është se bashkë me Palin prej Troadës shkoi në Filipe, ku ndoshta Pali e la mbikëqyrës të bashkësisë (Vap 16, 10 17) E gjejmë rishtas me Palin, kur ky, në misionin e tretë kthehet në Jerusalem (Vap 20, 5 21. 18 ). Që atëherë Luka bashkëvepron me Palin (Vap 27, 1 28. 16. 2 Tim 4, 11)

Luka, sikurse edhe Mateu e Marku, e shkrou Ungjillin sipas predikimeve të apostujve. Megjithatë Luka në plan ka futur dy ndryshime: në fillim ka paraqitur fëmijërinë e Jezusit, gjë kjo që i jep një paraqitje më të plotë jetës së Jezusit, pastaj futi edhe një pjesë të gjatë (9, 51 18, 14) në të cilën, në mënyrë të përshtatshme bie ngjarje të ndryshme e thënie që nuk gjenden te Marku ndërsa te Mateu janë vetëm pjesërisht. Në këtë pjesë të Ungjillit të Lukës mendimi qëndror janë mundimet e Jezusit, sepse udhëtimi drejt Jerusalemit paraqitet si udhëtim në vdekje (9, 51; 13, 22; 17, 11)
Historia e Jezusit mund të ndahet në këto tri pjesë:

1. Nga ngjarja e kushtimit në Tempull deri në mbarim të veprimtarisë në Galile (1, 5 9, 50).

2. Udhëtimi i Jezusit në Jerusalem (9, 51 19, 27)
3. Ditët e fundit të Jezusit: mundimet, vdekja dhe ngjallja e tij (19, 28 24, 53)
Specialistët nuk janë plotësisht në përkim rreth kohës kur u shkrua. Disa provojnë se u shkrua rreth 60 62 v. por shumica e madhe pohon se u shkrua në vitin 65 70.

Plani:
Hyrja (1, 1 4)
1. Lindja e Gjon Pagëzuesit dhe e Jezusit (1, 5 2, 52)
2. Përgatitja për veprimtari (3, 1 4, 13)
3. Veprimtaria e Jezusit në Galile (4, 14 9, 50)
4. Jezusi në udhëtim për Jerusalem (9, 51 19, 27)
5. Jezusi në ditët e fundit të jetës (19, 28 21, 38 )
6. Mundimet e vdekja (22, 1 23, 56)
7. Pas ngjalljes (24, 1 53)


www.bibla.net (http://www.bibla.net)

vazhdon-->

[toni77]

Besëlidhja e Re (Ungjijt)

Ungjilli sipas Gjonit

Parathënje në Ungjillin e shkruan nga Gjoni



Kush është autori i këtij Ungjilli? Ai vetveten e lë anonim. Megjithatë, dy herë do të na sigurojë se ai vetë i pa me sy gjërat që parashtron (1, 14; 19, 35). Shpesh e thekson se është: “... nxënësi të cilin Jezusi e donte veçanërisht” (13, 23;19, 26. 27. 35; 21, 7. 20. 24). Kjo na bën të mendojmë se është Gjoni, njëri prej të Dymbëdhjetëve, biri i Zebedeut dhe i Salomes, vëllai i Jakobit. Edhe Tradicioni i Kishës që në fillim ia ka mbështetur atij autorësinë.

Edhe Ungjilli i katërt u shkrua greqisht. U shkrua për të krishterët e Azisë së Vogël. Shumica e specialistëve është e mendimit se u shkrua në Efes rreth v. 95 100.

Gjuha e stili janë të veçantë e, bashkë me tri Letrat e Gjonit dhe Zbulesën, bën një pjesë të veçantë të Besëlidhjes së re.

Me hyrjen e përmendur: “Në fillim ishte Fjala...” që është si një ‘praeludium’ apo ouverture, në pak fjalë na e paraqet krejt përmbajtjen e librit: Jezusi është Hyji që hyn në botë e në histori për të shëlbuar njerëzimin. Mbetemi të mrekulluar para Jezusit, Fjalës Logos it, vetja e të cilit tejkalon çdo person në historinë e njerëzimit. Biri i Hyjit Hyj i amshueshëm, i bërë njeri, Krijues i gjithësisë, njerëzve u jep një jetë të re që vjen prej Hyjit.

Në vend të dytë Gjoni na parashtron konfliktin e njerëzve me Hyjin. Gjoni Pagëzuesi, nuk është Mesia! Mesia, i Shuguruari, Krishti është vetëm Jezusi.
Shtjellon, pastaj, se Jezusi është më tepër se Moisiu. Besëlidhja e vjetër duhet t’ia lëshojë vendin Besëlidhjes së re, sepse Jezusi nuk është vetëm një “I Dërguar” i Hyjit sado i madh e i veçantë, por është Biri i Hyjit, Hyj edhe ai vetë, i bërë njeri me anë të misterit të Mishërimit. Me anë të tij, Hyji vjen në mesin e njerëzve dhe hap e vendos rendin e mbinatyrshëm të hirit shenjtërues të humbur me anë të mëkatit të prindërve të parë.

Simbolika te Gjoni është shumë e theksuar. Ajo bazohet në librat biblikë të mëparshëm. Këndej Jezusi është: Dhëndër (3, 29), Bari (10, 11 14), Hardhi (15, 1), Bukë (6, 35), Dritë, Udhë, Jetë, Derë, Qengj, Tempull etj. etj.

Plani:
Hyrja ( 1, 1 18 )
I. Pashkët e para (1, 19 3, 21)
1. Java e parë (1, 19 2, 12)
2. Festa e Pashkëve (2, 13 25)
3. Shpallja e misterit të Shpirtit (3, 1 21)
II. Udhëtimi në Samari e në Galile (3, 22 4, 54)
III. Festa e dytë në Jerusalem (5, 1 47)
IV. Festa e Pashkëve Buka e jetës (6, 1 71)
V. Festa e Tëbanave (7, 1 10, 21)
VI. Festa e Kushtimit të Tempullit (10, 22 11, 54)
VII. Pashkët e fundit Lavdërimi i Birit të njeriut (11, 55 19, 42)
1. Para mundimeve (11, 55 12, 50)
2. Darka e fundit (13, 1 17, 26)
3. Mundimi e vdekja (18, 1 19, 42)
VIII. Dita e Ringjalljes (20, 1 29)
Përfundimi (20, 30 31)
Shtojca (21, 1 25)


www.bibla.net (http://www.bibla.net)

vazhdon-->

[toni77]

Besëlidhja e Re

Veprat e Apostujve



PARATHËNIE


Shekulli i parë pothuajse as nuk e vëren krishterimin. Libri që drejtpërsëdrejti na njofton me krishterimin dhe me zhvillimin e parë të Kishës së re janë Veprat e Apostujve. Kisha, si kokrra e sinapit e vocërr, përhapet pothuajse fshehtas, si fara që e mbjell bujku e shkon e as nuk kujtohet se si ajo mbin e lëshon shtat. Kështu krishterimi kalon disi i panjohur prej bashkëkohësve, së paku në dokumente që na kanë mbetur. E pra, e kemi farën e krishterimit në të gjitha qendrat më me rëndësi të Mesdheut, mu edhe në vetë kryeqytetin e Perandorisë, që në gjysmën e shekullit të parë.

Emri i librit: “Veprat e Apostujve” në të vërtetë nuk i përgjigj brendisë së librit, sepse shumë persona për të cilët bëhet fjalë, si p. sh. : Barnaba, Shtjefni, Filipi, Apoloni, po as vetë Pali nuk është një nga të Dymbëdhjetët. Veprat e Apostujve, në të vërtetë, na paraqesin veprat e Pjetrit e të Palit, madje as ato nuk janë të paraqitura plotësisht.

Autori i këtij libri, si na siguron tradicioni më i lashtë dhe i njëzëshëm i Kishës, është Luka, autori i të tretit Ungjill.

Qëllimi i autorit me këtë vepër është të tregojë se vepra e Krishtit, që me Ungjill u krye në Palestinë, më vonë u vazhdua në botën mbarë me anë të njëjtit Krisht të gjallë në Kishën e vet të udhëhequr dhe të frymëzuar prej Shpirtit Shenjt të Hyjit. Veprat e Apostujve na paraqesin përhapjen e krishterimit në mbarë botën e njohur atëherë me ndihmën e Shpirtit Shenjt.

U shkruan ndoshta në vitin 67 apo që më 70 80 vit.

Plani:
Hyrja (1, 1 11)
A. Kisha e Jerusalemit (1, 12 5, 42)
Misionet e para (6 12)
Barnaba e Pali (13, 1 15, 35)
B. Misioni i Palit (15, 36 19, 20)
I burgosuri i Krishtit (19, 21 28, 29)
Epilogu (28, 30 31)


Nga përmbajtja

Në hyrje Luka i lidh Veprat e Apostujve me Ungjillin e tretë me të cilin përbëjnë një tërësi.

1. Pas të Ngriturit të Jezusit në qiell, të Njëmbëdhjetët mblidhen në shtëpinë e caktuar bashkë me Marinë, nënën e Jezusit. Zgjidhet, në vend të Judës Iskariot, Matia. Zbret Shpirti Shenjt mbi Apostujt dhe i shndërron në predikatarë të guximshëm. Kisha fillon jetën e vet. Predikimi i Pjetrit. Kthehet një numër i mirë (1, 12 2, 41).

2. Në Vap 2, 42 5, 42 paraqitet shkurtimisht jeta e të krishterëve të parë. Predikimet e apostujve shoqërohen me mrekulli. Populli i nderon, pushteti i salvon.

3. Emërohen diakonat. Shtjefni, martiri i parë. Salvimi i shpërndan të krishterët, të cilët kështu bëhen misionarët e parë. Në këtë fazë dalin në shesh helenistët.

4. Filipi diakon predikon në Samari dhe pagëzon përgjegjësin e financave të mbretëreshës së Etiopisë (8, 4 40).

5. Kthimi i Palit në krishterim (9, 1 30).

6. Pjetri viziton bashkësitë e krishtera jashtë Jerusalemit dhe pagëzon paganin e parë, Kornelin me familje (9, 31 11, 18 ).

7. Herod Agripa I salvon Kishën. Vret Jakobin apostull e burgos Pjetrin, i cili shpëton për mrekulli.

8. Bashkësia e Antiokisë dërgon Barnabën e Palin në misione dhe ata predikojnë në Qipro e në Galaci. Koncili në Jerusalem (13, 1 15, 35). Udhëtimi i dytë (15, 36 18, 22). Kontakti i parë me Evropën dhe themelimi i bashkësisë në Maqedoni e në Akajë. Udhëtimi i tretë misionar (18, 23 20, 38 ).

9. Njerëzit nuk janë në gjendje ta pengojnë veprimtarinë e Hyjit. Pali i burgosur dërgohet në Romë sipas kërkesës që bën ai vetë. Atje predikon Ungjillin edhe pse i burgosur (21, 1 28, 31).


www.bibla.net (http://www.bibla.net)

vazhdon-->

[toni77]

Besëlidhja e Re (Veprat e Apostujve)

Letrat e Palit

Pali apostulli i Krishtit

Ungjijtë janë pa dyshim vepra më e shquara dhe më e rëndësishmja e krishterimit, por nuk janë edhe shkrimet e tij më të parat. Që në vitin 50 Pali prej Tarsit nis të shkruajë disa shkrime që quhen LETRA.

Që në fillim të krishterimit është mbajtur se Pali ka shkruar katërmbëdhjetë letra, të cilat edhe kanë zënë vend në Kanonin e librave të shenjtë të Besëlidhjes së re si libra të frymëzuar prej Hyjit.


Jeta e këtij njeriu mund të mblidhet në këto pika të shkurtra:
Lindi në Tars të Cilicisë rreth vitit 5 10 pas. Krishtit në një familje hebrenje. Prej prindërve trashëgoi nënshtetësinë romake. Në Tars u shkollua dhe u njoftua me helenizëm, ndërsa në Jerusalem mësoi Ligjin e Moisiut te mësuesi i përmendur, Gamalieli. Ishte farise me bindje dhe i flaktë dhe si i tillë në fillim e salvoi krishterimin. Por, për mrekulli, i kthyer në krishterim në saje të një vegimi që pat kur, në udhën e Damaskut iu duk Jezu Krishti, (Vap 9, 3... ;26, 12... ;22, 6... ) e, prej salvuesit të tmerrshëm, u bë apostull e përhapës i krishterimit. Predikon në Damask. Shkon në Jerusalem për t’u njoftuar me Pjetrin. Rreth vitit 44, bashkë me Barnabën fillon veprimtarinë misionare. Pas një viti fillon udhëtimin e parë misionar (45 49). Në koncilin e Jerusalemit mbron, bashkë me Barnabën, lirinë e krishterimit prej Ligjit të Moisiut. Në vitin 50 52 bën udhëtimin e dytë misionar e, prej Azisë, kalon në Evropë, ku themelon bashkësitë e para të krishtera në Evropë në Filipe, në Selanik e në Berejë. Prej andej kalon në Athinë, pastaj në Korint. Këtu shkruan (51 52) dy Letrat e drejtuara Selanikasve. Në udhëtimin e tretë misionar (54 57), ndalet më gjatë në Efes, ku duket se shkruan Letrën e Parë të drejtuar Korintianëve e ndoshta edhe Letrën e drejtuar Galatasve. Pas dy vjetëve e tre muajve i duhet ta lëshojë Efesin e shkon në Korint. Gjatë udhëtimit duket se e shkruan Letrën e Dytë të drejtuar Korintianëve. Në Korint, ku dimëron në vitin 57 58, shkruan Letrën e drejtuar Romakëve. Nga kjo letër dimë se mendon të kalojë në Perëndim për të përhapur fenë: mendon të shkojë në Spanjë pasi t’i shpjente ndihmat e bashkuara në Maqedoni e në Akajë për kishën skamnore të Jerusalemit.

Në Jerusalem e kapin në Tempull e do ta kishin vrarë, po të mos e kishte shpëtuar pushteti romak. Për dy vjet qëndroi i burgosur në Cezare (58 60). Prej këndej, pasi bëri apelacion në Cezarin, qe dërguar në Romë. Këtu, në burgim të lirë, vazhdoi të predikojë për dy vjet. Në këtë kohë çmohet se i shkroi “Letrat e burgimit.”

Përgjithësisht mendohet se qe liruar nga burgu (baza janë Letrat baritore) dhe se përsëri ndërmori udhëtime misionare në Lindje e ndoshta edhe në Spanjë. Në kohën e salvimit të Neronit qe zënë e prerë me shpatë rreth vitit 67.


Shkrimet e Palit

Shkrimet e para që Kisha i ka pranuar në Kanonin e Librave të shenjtë, janë Letrat e Palit. Tradicioni i shenjtë mban se të Palit janë 14, pa marrë para sysh se të gjitha nuk janë të tijat (së paku jo ajo e drejtuar Hebrenjve, e cila sot nuk mbahet më prej askujt se është e Palit) merren si vepra të tij.

Ekzegetët mendojnë se, sipas kronologjisë së krijimit, Letrat e Palit do të ishin të renditura kështu:

Dy letrat e drejtuara Selanikasve (50 52)
Dy letrat e drejtuara Korintianëve (56)
Letra e drejtuar Galatasve (56 57)
Letra e drejtuar Filipianëve (56, 61 ose 63)
Letra e drejtuar Romakëve (57 58)
Letrat e burgimit (e Filipianëve u përmend më lart),
Filemonit, Kolosianësve, Efesianëve (61 63)
Letrat baritore:
Timoteut dy (66 ose 67)
Titit (66 ose 67)
Çështje e veçantë është Letra e drejtuar Hebrenjve. Ajo nuk mbahet më prej askujt si letër e Palit. Ekzegetët, jo pa arsye, e vënë në dyshim autorësinë e Palit. Po edhe në qoftë e Palit, thonë, duhet të ketë qenë përpunuar prej një dore tepër mjeshtrore që do të mbetet anonime. Duhet të ketë qenë shkruar rreth vitit 70 ose shumë më vonë rreth 80 ose 90 vit.

Në përkthim ndjekim një kriter tjetër jo këtë të kronologjisë: atë që është përqëndruar që moti e gjendet në botime tipike të Besëlidhjes së re.

Më pëlqen të theksoj këtu se për Palin mendohet se do të ketë predikuar edhe në vendin tonë dhe me siguri do t’i ketë rrahur rrugët e vendit tonë, që lidhin Perëndimin me Lindje, Misionari i madh. Dihet me siguri se një dimër e kaloi në Prevezën e moçme, në Nikopojë, dimrin e vitit 65.

P. Mark Harapi S. J. , këndoi:
“Oh sa nderë asht për Shqipni
M’e pasë pasun mik po në shpi.”

www.bibla.net (http://www.bibla.net)

vazhdon-->

[toni77]

Besëlidhja e Re (Veprat e Apostujve)

Letrat e Palit - Letra drejtuar Romakëve



Njeriu shfajësohet me anë të fesë

Pali, pas të tretit udhëtim misionar, mendon ta lëshojë Lindjen e të kalojë si misionar në Perëndim: mendonte nëpër Romë të shkojë në Spanjë. Nga Korinti romakëve u drejton një letër, që është si “letër kredenciale” para bashkësisë së krishterë të kryeqytetit të Perandorisë. Kjo letër, në fakt, më fort i përngjan një traktati teologjik se sa një letre. Me brendinë e saj si dhe me temat që rreh, letra i tejkalon kufijtë e një kishe vendase, sepse flet për çështje të mbarë krishterimit.
Thelbi qëndror i Letrës është: Roli i veçantë e i pazëvendësueshëm i Jezu Krishtit për shëlbimin e njerëzve.

Pali e shpjegon në se qëndron shëlbimi i mbarë njerëzimit në Jezu Krishtin, shtjellon vështrimin e Ungjillit e të veprës shëlbimtare të Krishtit. Temat kryesore të Letrës shihen mirë kur të merret para sysh plani i Letrës:

Plani:

Hyrja (me kremtori të veçantë) (1, 1 15)
1. Shëlbimi vjen nga feja (1, 16 11, 36)
A Shfajësimi (1, 16 4, 25)
1. Mëkati solli hidhërimin e Hyjit kundër paganëve e judenjve (1, 18 3, 20)
2. Shfajësimi prej Hyjit dhe feja (3, 21 31)
3. Dëshmia nga Shkrimi i shenjtë (4, 1 25)
B. Shëlbimi (5, 1 11, 36)
1. Çlirimi nga mëkati, vdekja e Ligji (5, 12 7, 25)
2. Jeta nëpër Shpirtin Shenjt (8, 1 39)
3. Izraeli e të krishterët (9, 1 11, 36)
II. Jeta e re në Krishtin (12, 1 16, 27)
Përfundimi (15, 14 16, 27).

Letra u shkrua në vitin 57 ose 58.


www.bibla.net (http://www.bibla.net)

vazhdon-->

[toni77]

Besëlidhja e Re (Veprat e Apostujve)

Letrat e Palit - Letra e parë drejtuar Korintianëve



Bashkësia përballë metropoleve të mëdha

Korinti ishte një ndër qytetet më me rëndësi në Mesdhe. Kryeqytet i Greqisë qëndrore e të jugut, kishte gjysmë milioni banorë. Qytet kosmopolit, i pasur, me dy porte. Dy të tretat e popullsisë ishin skllevër.

Këtu Pali arriti në udhëtimin e dytë misionar, në vitin 50-51. Pati sukses të mirë dhe themeloi një bashkësi bukur të madhe. Shumica e të kthyerve vinte nga paganët e prej hebrenjve vetëm një pakicë.

Dy vjet më vonë, kur Pali ishte duke ungjillzuar në Efes, mori vesh për dasitë në bashkësinë e Korintit. Ishin përndarë në parti. Pali u shkruan këtë letër për t’i qetësuar. U përgjigj edhe në disa pyetje praktike.


Ja si e zhvillon letrën:
Njësia në Kishë (1-4)
Jeta e të krishterit lidhur me çështjet seksuale, martesore dhe të virgjërisë (5-7)
Liria e ndërgjegjes në veprimtari (8)
Detyrat e të drejtat e predikatarit të Ungjillit (9)
Liturgjia e, veçanërisht, Eukaristia (10-11)
Dhuratat e veçanta në Kishë (12-14)
Ngjallja e Krishtit pengu e tipi i ngjalljes sonë (15).
Himni mbi dashurinë në kapitullin e 13 është vërtet një margaritar në letërsinë botërore për cilësi poetike.
Letra u shkrua në vitin 56.


www.bibla.net (http://www.bibla.net)


vazhdon-->

[toni77]

Besëlidhja e Re (Veprat e Apostujve)

Letrat e Palit - Letra e dytë drejtuar Korintianëve


Drama e apostullimit

Pas Letrës së Parë, në bashkësinë e Korintit ndodhën pështjellime të mëdha. Një kundërshtim, pothuajse i mbarë korintianëve, ngrehi krye kundër Palit. Janë “judaizantët” të krishterët me prejardhje çifute, që duan ta zhdukin “lirinë e Krishtit” e të vendosin përsëri Ligjin e Moisiut.

Pali në vitin 56 gjendej në Efes (Vap 19). Marrë vesh për këtë gjendje në Korint, turret shpejt e shpejt deri atje, por pa sukses. I shpifen edhe personalisht. Ndoshta njëri ishte bashkëpunëtor i tij (2, 5; 7, 12). Pali, duket se dërgon një letër mjaft të ashpër (2, 3-4; 7, 8-12). Ka ekzegetë që mendojnë se kapitujt e fundit janë të marrë prej kësaj letre.

Pali pastaj dërgon Titin, i cili, pas një vonese, i sjell lajme të mira. Pak më vonë Pali e shkruan letrën.

Në këtë letër gjejmë më shumë të dhëna autobiografike të Palit. Të dhënat që jep për vuajtjet e veta për shkak të apostullimit, e prekin në shpirt lexuesin, por prapë e lënë të kënaqur kur vëren sukseset e tij.

Plani i Letrës:

Hyrja: (1, 111)
I. Një shikim mbi vuajtjet e kaluara (1, 12-7, 16)
II. Mbledhje lëmoshash (8, 1-9, 15)
III. Mbrojtja e Palit (10, 1-13, 10)
Përfundimi (13, 11-13).
Letra u shkrua në vitin 56-57.


www.bibla.net (http://www.bibla.net)


vazhdon-->

[Giovanni]

Nuk eshte nevoja qe ta kopjosh Biblen dhe ta postosh ketu.

Ata qe dojn te lexojn biblen mund te klikojn http://www.bibla.net (http://www.bibla.net)

Tema mbyllet Giovanni