~AnnA~
22-05-10, 21:33
Kur ne qajmė, na pastrohet shpirti si dhe mbledhim fuqi e shpresa tė reja.
Nuk ėshtė vajtimi ai qė na bėn tė ndjehemi keq por brenga qė mbet pėrbrenda kur nuk dimė tė biem nė vaj.
Brenga ėshtė nė thelb njė kundėrveprim ndaj humbjes sė diēkaje - qoftė tė njė njeriu tė dashur, qoftė tė shėndetit, dashurisė, sigurisė vetjake apo materiale.
Disa popuj tė huaj, si gjermanėt, me njė fjalė tė vetme qė qėndron shpeshherė pėr vajtimin (Trauer) nėnkuptojnė ato qė ne nė shqip i kemi tė ndara dhe i njohim si 'vajtim' tė mirėfilltė, 'brengė' dhe 'zi'. Nė gjuhėn shqipe 'vajtimi' ėshtė veprimi i nxjerrjes jashtė tė 'brengės'. Ndėrsa 'zija' ėshtė njė formė 'vajtimi' qė vlen pėr rastin kur humbasim njė njeri tepėr tė afėrt.
Ėshtė e vėshtirė tė dallosh dhe tė tregosh me saktėsi se ku fillon vajtimi e ku pėrfundon brenga qė e mbajmė brenda. Vajtimi haset mė sė shumti nė formėn e derdhjes sė lotėve, por mund tė vajtohet edhe pa derdhur lotė.
Pėrse ėshtė e rėndėsishme tė vajtojmė ?
Pėrgjatė jetės njeriu kalon pėrmes ndarjesh, zėniesh e humbjesh tė shumta.
Diēka me tė cilėn ishim mėsuar nuk ėshtė mė dhe duhet zėvendėsuar me diēka tjetėr tė panjohur. Kjo ėshtė njė pėrvojė e hidhur pėr ne. Brenga ėshtė pėrpunimi nga ana e ndjenjave i kėsaj pėrvoje. Vetėm ky lloj pėrpunimi arrin tė na ēojė drejt njė fillimi tė ri si dhe tė mbyllė tė ēarėn qė la pas humbja, tė cilėn e ndjejmė shumė brenda nesh.
Nėse nuk arrimė ta nxjerrim jashtė brengėn nė formėn e vajit atėherė ajo do tė mbetet brenda nesh. Ato ndjenja qė nuk i pėrjetojmė por i mbajmė tė ndrydhura brenda nesh na bėjnė gjithnjė e mė pak tė gjallė. Kėshtu nuk arrijmė tė gjejmė mė dot me plot kuptimin e fjalės gėzim dhe dashuri.
Ēfarė ndodh me trupin tonė kur ndjejmė zi ?
Martin Schjerve i Institutit pėr Psikologjinė Mjeksore tė Universitetit tė Vjenės thotė se bėrja e ditur e vdekjes sė njė njeriu shumė tė afėrt ēliron njė reaksion nė sistemin tonė limbik (http://www.rruzull.net/fjalori/S.html#limbik). Kjo ndodh nė pjesėn e trurit tė quajtur hippocampus, e cila pėrpunon tė dhėnat e reja, si dhe ua puthit kėto tė dhėna ndjenjave. Ēlirimi i kėtij reaksioni jep alarmin nė trupin tonė i cili nga ana e tij vihet nė gatishmėri pasi humbja pėrbėn njė kėrcėnim tė madh pėr ne. Shumė vetė ndjehen mė tė mprehtė se zakonisht nė ēastet e para tė ēlirimit tė reaksionit nė fjalė.
Mė pas nis aktivizimi i sistemit nervor vegjetativ dhe pėrhapja nė sasi tė larta tė hormoneve si p.sh. hormonit tė stresit Adrenalinė, tė cilat e bėjnė trupin tė kundėrveprojė nė formėn e shpeshtimit tė tė rrahurave tė zemrė (http://www.rruzull.net/termi468.html)s, dridhjes sė trupit, ndjerjes ftohtė apo ngrohtė, rėnies sė trysnisė sė gjakut etj.
Si duhet tė sillem kur humbas diēka tė shtrenjtė ?
Brengės nuk i fshihesh dot. Ajo tė ndjek kudo nga pas. Brenda teje nuk mund ta mbash tė shtypur pėr njė kohė tė gjatė. Ndjenjat e ndrydhura shfaqen gjithnjė mos nė njė vend nė njė tjetėr - qoftė nė formėn e njė depresioni qė nuk e kupton pėrse tė vjen apo nė formėn e simptomave trupore.
Pra i prekuri duhet t“i nxjerrė jashtė tėrė ndjenjat e tij. Nėse nuk ėshtė nė gjendje ta bėjė vetė kėtė gjė mund tė kėrkojė ndihmėn e njerėzve qė e kanė pėr zanat vajtimin.
Pėr kėtė nė traditėn shqiptare nė rastin e njė vdekjeje gratė grumbullohen nė njė dhomė tė veēantė dhe me ndihmėn e njėrės qė e ka pėr zanat vajtimin (ndonėse mund tė mos e ketė njohur vetė tė vdekurin) vėnė kujėn, pėr tė nxjerrė kėshtu brengėn e tyre.
Duhet lėnė tė dalin jashtė pėrveē ndjenjave tė dėshpėrimit dhe pafuqisė edhe ato tė tė nxeh (http://www.rruzull.net/termi1565.html)urit apo nevrikosjes.
Ai qė arrin t“i nxjerrė jashtė kėto ndjenja e ka mė tė lehtė tė pėrballojė fatin e tij.
5 minuta qarjeje - dhe shpirti e ka marrė veten
Kur shqetėsimi ėshtė i madh, trupi ndodhet nė njė gjendje tė jashtėzakonshme (brengosjeje). Kjo gjendje e nderė shfryhet nė mė tė shumtėn e rasteve nėpėrmjet derdhjes sė lotėve (vajtimit). Pas kėsaj fillon proēesi i normalizimit.
Tom Lutz qė ka nxjerrė kohėt e fundit njė libėr mbi "Tė qarit" sheh nė derdhjen e lotėve, hapin e parė drejt shėrimit tė shpirtit. Ai thotė se pas njė studimi tė bėrė mbi amerikanėt doli se mjaftonin 5 minuta tė qari pėr tė shėruar krejt shpirtin.
Por dalja e lotėve ėshtė edhe njė sinjal qė i lėshohet tė pranishmėve. Kur lotėt dalin nė njė rrethanė ku janė tė lejueshme (po tė kemi parasysh traditat e njerėzve tė pranishėm) atėherė ato bėjnė qė tė jesh nė qendėr tė vėmendjes, njerėzit tė pėrkushtohen dhe tė tregojnė pėrkujdesje, gjėra qė janė shumė tė nevojshme pėr ato ēaste.
Nuk ėshtė vajtimi ai qė na bėn tė ndjehemi keq por brenga qė mbet pėrbrenda kur nuk dimė tė biem nė vaj.
Brenga ėshtė nė thelb njė kundėrveprim ndaj humbjes sė diēkaje - qoftė tė njė njeriu tė dashur, qoftė tė shėndetit, dashurisė, sigurisė vetjake apo materiale.
Disa popuj tė huaj, si gjermanėt, me njė fjalė tė vetme qė qėndron shpeshherė pėr vajtimin (Trauer) nėnkuptojnė ato qė ne nė shqip i kemi tė ndara dhe i njohim si 'vajtim' tė mirėfilltė, 'brengė' dhe 'zi'. Nė gjuhėn shqipe 'vajtimi' ėshtė veprimi i nxjerrjes jashtė tė 'brengės'. Ndėrsa 'zija' ėshtė njė formė 'vajtimi' qė vlen pėr rastin kur humbasim njė njeri tepėr tė afėrt.
Ėshtė e vėshtirė tė dallosh dhe tė tregosh me saktėsi se ku fillon vajtimi e ku pėrfundon brenga qė e mbajmė brenda. Vajtimi haset mė sė shumti nė formėn e derdhjes sė lotėve, por mund tė vajtohet edhe pa derdhur lotė.
Pėrse ėshtė e rėndėsishme tė vajtojmė ?
Pėrgjatė jetės njeriu kalon pėrmes ndarjesh, zėniesh e humbjesh tė shumta.
Diēka me tė cilėn ishim mėsuar nuk ėshtė mė dhe duhet zėvendėsuar me diēka tjetėr tė panjohur. Kjo ėshtė njė pėrvojė e hidhur pėr ne. Brenga ėshtė pėrpunimi nga ana e ndjenjave i kėsaj pėrvoje. Vetėm ky lloj pėrpunimi arrin tė na ēojė drejt njė fillimi tė ri si dhe tė mbyllė tė ēarėn qė la pas humbja, tė cilėn e ndjejmė shumė brenda nesh.
Nėse nuk arrimė ta nxjerrim jashtė brengėn nė formėn e vajit atėherė ajo do tė mbetet brenda nesh. Ato ndjenja qė nuk i pėrjetojmė por i mbajmė tė ndrydhura brenda nesh na bėjnė gjithnjė e mė pak tė gjallė. Kėshtu nuk arrijmė tė gjejmė mė dot me plot kuptimin e fjalės gėzim dhe dashuri.
Ēfarė ndodh me trupin tonė kur ndjejmė zi ?
Martin Schjerve i Institutit pėr Psikologjinė Mjeksore tė Universitetit tė Vjenės thotė se bėrja e ditur e vdekjes sė njė njeriu shumė tė afėrt ēliron njė reaksion nė sistemin tonė limbik (http://www.rruzull.net/fjalori/S.html#limbik). Kjo ndodh nė pjesėn e trurit tė quajtur hippocampus, e cila pėrpunon tė dhėnat e reja, si dhe ua puthit kėto tė dhėna ndjenjave. Ēlirimi i kėtij reaksioni jep alarmin nė trupin tonė i cili nga ana e tij vihet nė gatishmėri pasi humbja pėrbėn njė kėrcėnim tė madh pėr ne. Shumė vetė ndjehen mė tė mprehtė se zakonisht nė ēastet e para tė ēlirimit tė reaksionit nė fjalė.
Mė pas nis aktivizimi i sistemit nervor vegjetativ dhe pėrhapja nė sasi tė larta tė hormoneve si p.sh. hormonit tė stresit Adrenalinė, tė cilat e bėjnė trupin tė kundėrveprojė nė formėn e shpeshtimit tė tė rrahurave tė zemrė (http://www.rruzull.net/termi468.html)s, dridhjes sė trupit, ndjerjes ftohtė apo ngrohtė, rėnies sė trysnisė sė gjakut etj.
Si duhet tė sillem kur humbas diēka tė shtrenjtė ?
Brengės nuk i fshihesh dot. Ajo tė ndjek kudo nga pas. Brenda teje nuk mund ta mbash tė shtypur pėr njė kohė tė gjatė. Ndjenjat e ndrydhura shfaqen gjithnjė mos nė njė vend nė njė tjetėr - qoftė nė formėn e njė depresioni qė nuk e kupton pėrse tė vjen apo nė formėn e simptomave trupore.
Pra i prekuri duhet t“i nxjerrė jashtė tėrė ndjenjat e tij. Nėse nuk ėshtė nė gjendje ta bėjė vetė kėtė gjė mund tė kėrkojė ndihmėn e njerėzve qė e kanė pėr zanat vajtimin.
Pėr kėtė nė traditėn shqiptare nė rastin e njė vdekjeje gratė grumbullohen nė njė dhomė tė veēantė dhe me ndihmėn e njėrės qė e ka pėr zanat vajtimin (ndonėse mund tė mos e ketė njohur vetė tė vdekurin) vėnė kujėn, pėr tė nxjerrė kėshtu brengėn e tyre.
Duhet lėnė tė dalin jashtė pėrveē ndjenjave tė dėshpėrimit dhe pafuqisė edhe ato tė tė nxeh (http://www.rruzull.net/termi1565.html)urit apo nevrikosjes.
Ai qė arrin t“i nxjerrė jashtė kėto ndjenja e ka mė tė lehtė tė pėrballojė fatin e tij.
5 minuta qarjeje - dhe shpirti e ka marrė veten
Kur shqetėsimi ėshtė i madh, trupi ndodhet nė njė gjendje tė jashtėzakonshme (brengosjeje). Kjo gjendje e nderė shfryhet nė mė tė shumtėn e rasteve nėpėrmjet derdhjes sė lotėve (vajtimit). Pas kėsaj fillon proēesi i normalizimit.
Tom Lutz qė ka nxjerrė kohėt e fundit njė libėr mbi "Tė qarit" sheh nė derdhjen e lotėve, hapin e parė drejt shėrimit tė shpirtit. Ai thotė se pas njė studimi tė bėrė mbi amerikanėt doli se mjaftonin 5 minuta tė qari pėr tė shėruar krejt shpirtin.
Por dalja e lotėve ėshtė edhe njė sinjal qė i lėshohet tė pranishmėve. Kur lotėt dalin nė njė rrethanė ku janė tė lejueshme (po tė kemi parasysh traditat e njerėzve tė pranishėm) atėherė ato bėjnė qė tė jesh nė qendėr tė vėmendjes, njerėzit tė pėrkushtohen dhe tė tregojnė pėrkujdesje, gjėra qė janė shumė tė nevojshme pėr ato ēaste.