Jana
23-05-11, 20:48
Mushkonjat pėlqejnė tė pickojnė meshkujt e gjatė dhe femrat e shėndosha, ndėrsa 14 persona nė 100 janė imunė. Njė studim i universitetit Aberdeen tė bėrė nė brigjet e liqenit tė famshėm Loch Ness ka treguar se insektet i zgjedhin viktimat e tyre, pasi tėrhiqen nga substancat e prodhuara nga lėkura dhe nga frymėmarrja Nuk ėshtė fare ēėshtje gjaku, pasi jemi mėsuar shpesh tė dėgjojmė se ata qė i pickojnė mė shumė mushkonjat e kanė gjakun e ėmbėl. Nė tė vėrtetė, janė tė tjera arsyet qė i shtyjnė kėto insekte tė pickojnė mė shumė disa persona nė krahasim me disa tė tjerė. Kėshtu kėrkuesit suedezė tė Universitetit tė Aberdeen, pėr shembull, kanė zbuluar se mes viktimave tė dashura tė insektit qė mbretėron gjatė gjithė verės, janė gratė e shėndetshme dhe burrat e gjatė. Por ndėrkaq, ka edhe tė tjerė qė janė me fat, pasi nuk preferohen fare prej tyre. Rezultatet paraprake tė studimit skocez, tė publikuara nga Daily Telegraph, janė fryt i njė eksperimenti tė bėrė te 300 persona spektatorė dhe konkurrentė, qė merrnin pjesė nė njė garė nė brigjet e liqenit Loch Ness, i famshėm pėr pėrqendrimin e madh tė mushkonjave nė kėtė zonė. Kėrkuesit verifikuan, mes tė tjerave, se disa njerėz, pickoheshin mė shumė se tė tjerėt, ndėrsa rreth 14 pėr qind e tyre, ata mė me fat, nuk pickoheshin fare. Kjo mund tė lidhej me faktin se ata janė mbartės tė njė substance natyrore qė i bėnte insektet tė ktheheshin mbrapsht. Kėto insekte i zgjedhin viktimat e tyre tė udhėhequra nga substanca qė prodhohen nga lėkura dhe pėrmes CO2 tė emetuar me frymėmarrjen. Po ashtu u gjet se reagimi ndaj pickimeve ėshtė mė i keq te gratė, ndoshta sepse kėto janė mė tė kujdesshme pėr lėkurėn e tyre nė krahasim me meshkujt, shpjegon Jenny Mordue, koordinator i kėrkimit. Po ashtu, kėrkuesit u befasuan shumė nga fakti se nė menynė e preferuar tė mushkonjave janė femrat e shėndosha, kjo sepse ndoshta prodhojnė mė shumė substanca kimike, dhe burrat e gjatė qė kanė mė shumė mundėsi tė kryqėzojnė trajektoret e insekteve qė fluturojnė mė lart, mesatarisht dy ose tre metra lartėsi.
Viruset
Ngrohja globale krijon njė habitat tė pėrshtatshėm pėr kėto insekte. Nga shtatė thatėsirat e verifikuara 60 vitet e fundit katėr kanė ndodhur kėta 20 vjet dhe 10 milionė hektarė janė sot nė rrezik dezertifikimi. Nė tė njėjtin interval kohor, temperatura mesatare ėshtė rritur 0,4°C nė veri dhe 0,7°C nė jug. Me rritjen e temperaturave shtohen edhe insektet e reja, siē ėshtė Aedes albipictus, ose mushkonja tigėr, qė futen nė Europė me shkėmbimet tregtare. Si pasojė, mushkonjat, po shndėrrohen nė njė problem shėndetėsor.
Nė vitin 1998, njė studiues i ngrohjes globale kishte parashikuar qė ethet tropikale, virusi i transmetuar nga mushkonja tigėr, do tė pėrhapej edhe nė rajonet e buta. Mė 13 maj tė po atij viti, njė studim i revistės shkencore Lancet, qė mbante firmėn e Anthony Costello, nga Universiteti i Londrės, konfirmoi: Nuk ka mė dyshime: gjatė 50 viteve tė fundit pėrhapja e viruseve ka ndryshuar jashtėzakonisht. Viruset pėrhapen nga mushkonjat, ndėrkohė qė popullsia rritet nė zonat e nxehta e me lagėshtirė.
Habitati perfekt i mushkonjave, sidomos atyre tigėr, limitohet nga ashpėrsia e klimės dimėrore qė vret larvat dhe vezėt dhe kjo shpjegon se pėrse deri tani transmetimi i virusit ishte i kufizuar nė zonat tropikale dhe subtropikale. Studiuesit paralajmėrojnė se ngrohja globale nuk do tė kufizohet pėr tė zgjeruar habitatin e mushkonjave. Madje do tė ndryshojė edhe mėnyrėn e jetesės. I nxehti, thonė studiuesit, do tė ndryshojė pėrmasat e insekteve. Pėr tė bėrė vezė, edhe insektet mė tė vogla, duhet tė hanė mė shpesh. Ngrohja e klimės, do ti nxisė ato tė pickojnė mė shumė, e pėr pasojė, rreziku i transmetimit tė sėmundjeve do tė jetė mė i madh. Mushkonjat transmetojnė gjithnjė e mė shpesh viruse tė reja, deri tani tė panjohura pėr botėn perėndimore. Pėr tė ulur rrezikun, duhen pėrdorur disa masa paraprake. Ndėrkohė qė pėr disa nga kėto infeksione qė transmetohen pėrmes tyre ka ilaēe (vaksina kundėr etheve tė verdha, ilaēe kundėr malaries), pėr sėmundje tė tjera nuk ka ende ilaēe, sepse prekin vetėm botėn e tretė, kėshtu qė asnjė nuk shqetėsohej tė shpikte ilaēe ose vaksina tė reja. Kundėr etheve tropikale, pėr shembull, vetėm mund tė shpresojmė qė temperatura tė ulet. Nė fillim duket si njė virozė e tmerrshme, me temperaturė tė lartė, dhembje koke, trupi, tė vjella dhe ekzantemė. Mė pas temperatura ulet dhe nė disa raste mund tė japė hemorragji tė brendshme dhe tė jashtme. 50 milionė persona nė vit preken nga ethet tropikale, dy e treta e popullsisė botėrore ėshtė nė rrezik. Nė Meksikė, ku dikur ky virus ishte i panjohur, sot rastet me virusin e tmerrshėm rriten me 300% nė vit. Pėrqindja ėshtė rritur edhe nė Europė: Europian Network on imported infections disease surveillance ka raportuar se rastet e prekura nga ethet tropikale janė rritur: nga 64 nė vitin 1999 kanė arritur nė 218 nė vitin 2002.
Viruset
Ngrohja globale krijon njė habitat tė pėrshtatshėm pėr kėto insekte. Nga shtatė thatėsirat e verifikuara 60 vitet e fundit katėr kanė ndodhur kėta 20 vjet dhe 10 milionė hektarė janė sot nė rrezik dezertifikimi. Nė tė njėjtin interval kohor, temperatura mesatare ėshtė rritur 0,4°C nė veri dhe 0,7°C nė jug. Me rritjen e temperaturave shtohen edhe insektet e reja, siē ėshtė Aedes albipictus, ose mushkonja tigėr, qė futen nė Europė me shkėmbimet tregtare. Si pasojė, mushkonjat, po shndėrrohen nė njė problem shėndetėsor.
Nė vitin 1998, njė studiues i ngrohjes globale kishte parashikuar qė ethet tropikale, virusi i transmetuar nga mushkonja tigėr, do tė pėrhapej edhe nė rajonet e buta. Mė 13 maj tė po atij viti, njė studim i revistės shkencore Lancet, qė mbante firmėn e Anthony Costello, nga Universiteti i Londrės, konfirmoi: Nuk ka mė dyshime: gjatė 50 viteve tė fundit pėrhapja e viruseve ka ndryshuar jashtėzakonisht. Viruset pėrhapen nga mushkonjat, ndėrkohė qė popullsia rritet nė zonat e nxehta e me lagėshtirė.
Habitati perfekt i mushkonjave, sidomos atyre tigėr, limitohet nga ashpėrsia e klimės dimėrore qė vret larvat dhe vezėt dhe kjo shpjegon se pėrse deri tani transmetimi i virusit ishte i kufizuar nė zonat tropikale dhe subtropikale. Studiuesit paralajmėrojnė se ngrohja globale nuk do tė kufizohet pėr tė zgjeruar habitatin e mushkonjave. Madje do tė ndryshojė edhe mėnyrėn e jetesės. I nxehti, thonė studiuesit, do tė ndryshojė pėrmasat e insekteve. Pėr tė bėrė vezė, edhe insektet mė tė vogla, duhet tė hanė mė shpesh. Ngrohja e klimės, do ti nxisė ato tė pickojnė mė shumė, e pėr pasojė, rreziku i transmetimit tė sėmundjeve do tė jetė mė i madh. Mushkonjat transmetojnė gjithnjė e mė shpesh viruse tė reja, deri tani tė panjohura pėr botėn perėndimore. Pėr tė ulur rrezikun, duhen pėrdorur disa masa paraprake. Ndėrkohė qė pėr disa nga kėto infeksione qė transmetohen pėrmes tyre ka ilaēe (vaksina kundėr etheve tė verdha, ilaēe kundėr malaries), pėr sėmundje tė tjera nuk ka ende ilaēe, sepse prekin vetėm botėn e tretė, kėshtu qė asnjė nuk shqetėsohej tė shpikte ilaēe ose vaksina tė reja. Kundėr etheve tropikale, pėr shembull, vetėm mund tė shpresojmė qė temperatura tė ulet. Nė fillim duket si njė virozė e tmerrshme, me temperaturė tė lartė, dhembje koke, trupi, tė vjella dhe ekzantemė. Mė pas temperatura ulet dhe nė disa raste mund tė japė hemorragji tė brendshme dhe tė jashtme. 50 milionė persona nė vit preken nga ethet tropikale, dy e treta e popullsisė botėrore ėshtė nė rrezik. Nė Meksikė, ku dikur ky virus ishte i panjohur, sot rastet me virusin e tmerrshėm rriten me 300% nė vit. Pėrqindja ėshtė rritur edhe nė Europė: Europian Network on imported infections disease surveillance ka raportuar se rastet e prekura nga ethet tropikale janė rritur: nga 64 nė vitin 1999 kanė arritur nė 218 nė vitin 2002.