At Vinçenc Prendushi

[Zero Cool]

At Vinçenc Prendushi Në kërkim të dritës!


http://a2.sphotos.ak.fbcdn.net/hphotos-ak-snc7/304231_10150319296817210_182132672209_7891994_9747 4475_n.jpg
At Vinçenc Prendushi



Me të drejtat e botuesit “Princi”, që është ekskluzive e veprave të Arshi Pipës, gazeta “Standard” çdo të premte zbardh nga libri “Stalinizmi shqiptar”, (aspekte ideopolitike) disa nga çështjet më kruciale të politikës diktatoriale, në një realitet të ashpër, fatkeq për mediokritetin fatal që po pushtonte intelektualët e partisë, pasi PPSh-ja kishte pushkatuar dhe fshirë nga faqja e dheut, kishte internuar dhe depersonalizuar pjesën më të madhe të tyre. Më poshtë është një nga kujtimet më mbresëlënëse të Pipës për vuajtjet në ditët e fundit të jetës, përkujtimore për kryepeshkopin At Vinçenc Prendushi në burgun komunist, i arrestuar pas një “konsultimi” që pati me Enver Hoxhën. Për herë të parë kjo është botuar në një përmbledhje përkthimesh te “Kujtime mbi Vinçenc Prendushin”, publikuar te “Flamuri”, 1959

Arshi Pipa

Pas mureve të Burgut të Durrësit ndodhet një ndërtesë e ulët që shërben si mensë dhe si klasë për oficerët e policisë. Në nëntor të vitit 1947, një numër të burgosurish politikë u sollën para një gjykate ushtarake të mbledhur atje. Seancat gjyqësore në atë kohë bëheshin sa për formë. Me t'u arrestuar, i akuzuari çohej në burg për të pritur gjyqin. Duke qenë se vendimi merrej nga Ministria e Brendshme, seancat në sallat e gjyqit ishin një formalitet i thjeshtë.
Të burgosurit, të gjykuar individualisht apo në grupe, dënoheshin në grupe. Gjykata ushtarake përbëhej nga gjykatësi kryesor, dy anëtarë, prokurori dhe një rreshter shkrues. Nuk kishte avokat mbrojtës. Prokurori lexonte akuzat për çdo të burgosur, të cilit i kërkohej të përgjigjej. Pas përfundimit të këtyre formaliteteve, trupi gjykues tërhiqej dhe rikthehej pas një farë kohe. Gjykatësi kryesor shpallte vendimin.
Ditën e dënimit tim, më bashkuan me rreth gjashtëdhjetë të burgosur të tjerë në ndërtesën e sipërpërmendur. Prokurori Petrit Hakani, pas një deklarate të shkurtër, filloi të lexonte listën e tij. Kur përmendi emrin e Vinçenc Prendushit, një burrë flokëbardhë në moshë të thyer u ngrit ngadalë nga stoli i tij. Ai akuzohej si armik i popullit, bashkëpunëtor me pushtuesit dhe si fashist. Rangu i tij si Kryepeshkop i Kishës Katolike u nxor në pah, së bashku me fraza të tilla si "klerik reaksionar" dhe "agjent i Vatikanit". Prokurori kërkoi njëzet vjet burgim me punë të detyruar. Kur i pandehuri u lejua t'i drejtohej trupit gjykues, ai tha me zë të këputur: "Nuk i kam dashur kujt të keqen. Jam përpjekur të bëj mirë''. Dhe u ul.

1. Në burg bashkë me Prendushin

Unë e takova kryepeshkopin Prendushi, pasi na dënuan të dy me nga njëzet vjet burg. Na mbyllën bashkë me njëzet të burgosur të tjerë në dhomën e izolimit numër 8 të Burgut të Durrësit, e caktuar për të burgosurit "më të rrezikshëm", dikur depo municioni. Muret ishin shumë të trasha, tavani i lartë dhe kishte vetëm një dritare të përparme të vockël. Ndonëse dhoma prej pesëmbëdhjetë metrash katrorë ishte e tejmbushur, të burgosurit u ngjeshën me njëri-tjetrin për t'i krijuar më shumë vend kryepeshkopit. Më rastisi të ndodhesha pranë tij.
Brenda një kohe të shkurtër u bëmë miq. Bisedat tona për çështje politike bëheshin duke pëshpëritur, që të tjerët të mos dëgjonin (torturat na kishin mësuar të ishim të kujdesshëm). Por kryepeshkopi nuk ishte i interesuar për politikë dhe më shpesh ne flisnim për letërsi, folklor dhe përvojat personale. Herë pas here kryepeshkopi jepte këshilla për të qetësuar zemrat e vuajtura të shokëve të tij të burgosur. Sa herë që fliste, fjalori i tij ishte i thjeshtë, kështu që edhe fshatarët mund ta kuptonin. Tërë dhoma e dëgjonte në heshtje plot respekt.
Nganjëherë, ai vështronte qetësisht për orë të tëra jashtë dritares së vogël. Ndoshta, lutej. Bujaria e tij (ai ndante me të tjerët atë pak ushqim që një plakë e devotshme i sillte nganjëherë), si edhe të kuptuarit e nevojave dhe dobësive të njerëzve, i dhuroi miqësinë dhe besimin e të gjithë atyre që gjendeshin rreth tij.
Përfundimisht, ai më dha leje ta thërrisja me emrin e tij françeskan "Atë Vinçenc", emër, që tingëllonte më i përshtatshëm në burg, ku të gjitha ndryshimet mes rangut të njerëzve zhduken.

2. Një jetë e dëlirë

Jetën, imzot Prendushi, ia kishte kushtuar shërbimit ndaj Zotit dhe Atdheut. Emri i tij është veçanërisht i dashur për popullin e Shkodrës. Si frat i ri françeskan, atë Vinçenci tregoi takt dhe mirëkuptim të madh, fillimisht për qetësimin, dhe më pas, për ndërmjetësimin e grindjeve mes fraksioneve fetare jo tolerante, që u materializuan me krijimin e kombit shqiptar më 1912. Kombi shqiptar i detyrohet Urdhrit të Shën Françeskut për shërbimin e tij të madh në çështjet fetare, kulturore, sociale dhe kombëtare.
Të moshuarit shkodranë të të tria feve prekeshin nga fjalimet patriotike të atë Vinçencit të ri në festimet e festave kombëtare apo ngjarjeve historike. Ata, gjithashtu, e admironin atë si poet dhe folklorist. Me botimin e një koleksioni këngësh të Shqipërisë së Veriut, atë Viçenci i dha një drejtim më shkencor mbledhjes së folklorit shqiptar. Poemat e tij të para lirike u botuan në periodikët letrarë të Shkodrës. Përmbledhja e poemave "Gjethe e lule" fitoi vlerësim të gjerë. Ai përktheu, gjithashtu, dhe përshtati në shqip një sërë kryeveprash evropiane.
Talenti i tij si një udhëheqës shpirtëror u njoh nga bashkëvëllezërit e tij që e zgjodhën në krye. Më vonë Selia e Shenjtë e emëroi Peshkop të Sapës (1930). Kur ushtria italiane pushtoi Shqipërinë në prill të vitit 1939, Prendushi mbante postin e Kryepeshkopit të Durrësit. Ai kishte rangun më të lartë klerikal pas atij të Primatit të Kishës Katolike në Shqipëri.
Si një personalitet fetar dhe si një nga përfaqësuesit e figurave letrare të Shqipërisë, kryepeshkopi Prendushi nuk mund të pajtohej me regjimin komunist që zaptoi kombin dhe sulmoi fenë e tij. Ai më tregoi se udhëheqësi komunist Enver Hoxha e kishte ftuar në një "konsultim" rreth problemeve të Kishës Katolike në Shqipëri. Qëllimi i vetëm i takimit ishte t'i impononte pikëpamjet komuniste për fenë dhe Vatikanin. Pas arrestimit të kryepeshkopit, Hoxha e sulmoi atë egërsisht në disa fjalime publike.

vijon

[Zero Cool]

vijimi


3. Prelati i torturuar
Pak pas "konsultimit" të tij me Hoxhën, kryepeshkopi gjashtëdhjetepesëvjeçar u arrestua. Ai u çua në Degën e Sigurimit të Durrësit dhe u torturua pa mëshirë. Ai më tregoi sesi policët e rrihnin me shkopinj druri. Ata i lidhnin këmbë e duar dhe e varnin "si dashin në ganxhe”, në një çengel në tavanin e banjës së Sigurimit, duke e lënë atje derisa i binte të fikët.
Të burgosurit e Durrësit kryenin rregullisht punë të detyruara të vështira. Një ditë rojet e caktuan kryepeshkopin në një grup që duhej të mbartte trungje. Meqenëse kampi i burgut ndodhej në një kodër, kamionët i shkarkonin trungjet poshtë tij. "Vullnetarët", pastaj ngjitnin kodrën duke ngarkuar trungje, i stivonin ato pranë mureve të burgut. Roja që zgjodhi "vullnetarët" për këtë detyrë e urdhëroi kryepeshkopin të bashkohej me grupin duke bërtitur "Ti, prift!". Të gjithë u tronditën, pasi kryepeshkopi jo vetëm ishte i moshuar, por edhe vuante nga një hernie akute, që i shkaktonte në çdo hap dhimbje të jashtëzakonshme. Kryepeshkopi u bashkua me punëtorët e tjerë pa shfaqur ndonjë ankesë.
Shokët e burgosur më treguan më vonë se çfarë ndodhi. Polici vendosi në krahët e kryepeshkopit trungje, të cilat, ai nuk mundi t'i mbante. Ai përpiqej, pengohej dhe rrëzohej. Kjo ndodhi tri herë, sidoqoftë, ai kurrë nuk nxori një fjalë nga goja. Gjatë gjithë kësaj kohe drejtori i burgut dhe komisari, duke e parë skenën, qeshnin dhe bënin vërejtje sarkastike. Të burgosurit u përpoqën me çdo mënyrë t'ia lehtësonin barrën, duke lënë për të trungjet më të vegjël. Edhe pa peshën e trungjeve, vetë ngjitja e së përpjetës ishte e dhimbshme për të. Sa herë që rrëzohej, rojet e linin të mblidhte veten për pak çaste dhe pastaj e nxisnin të punonte më fort me të bërtitura si, "Hej, prift, a ke bërë ndonjëherë punë të vështirë?" Drejtori i burgut dhe polici vazhdimisht e quanin kryepeshkopin "prift", duke e përdorur fjalën si fyerje.
Gjatë asaj kohe, shqetësimi kryesor i kryepeshkopit ishte një nga priftërinjtë e tij, i Përnderuari Anton Zogaj, prift i qarkut të Durrësit. Zogaj ishte dënuar me vdekje dhe ishte i mbyllur në një qeli të veçantë. Ishte e rrezikshme të komunikoje me ata që ishin dënuar me vdekje. Sidoqoftë, në saj të miqve të burgut, kryepeshkopi arriti të merrte vesh dëshirën e fundit të priftit. Atë Zogaj donte që kopsat e veladonit të tij të ruheshin dhe të nxirreshin nga burgu. Kryepeshkopi u kënaq shumë kur kjo kërkesë u plotësua.
Njëherë e pyeta kryepeshkopin, nëse kishte lënë ndonjë dorëshkrim në shtëpi. Ai më tregoi se kishte përkthyer dhe përshtatur "Dreizenlinden" të Veberit. Pyetjes përse e kishte zgjedhur këtë vepër të veçantë, dhe jo ndonjë nga veprat më të njohura të letërsisë gjermane, ai iu përgjigj se malësorët e Austrisë kanë shumë zakone të përbashkëta me malësorët tanë.

4. Sëmundja e Kryepeshkopit

Me kryepeshkop Prendushin ishim shokë dhome deri në verën e vitit 1948. Pastaj mua më dërguan në kampin e punës në Vloçisht, në Shqipërinë e Jugut. Kur u ktheva në nëntor, e gjeta kryepeshkopin të sëmurë. Ai vuante nga një sëmundje e zemrës dhe rrallë mund të dilte nga dhoma e burgut, madje as për ecjen ditore në oborr sipas rregullores. Kur kushtet e tij u përkeqësuan, e çuan në spital. Unë e ndoqa atje shumë shpejt. Baraka e spitalit të burgut, ngjitur me spitalin kryesor të Durrësit, ishte një ndërtesë njëkatëshe e ndërtuar nga të burgosurit dhe e vendosur në një rrugë të ngushtë jo shumë larg bulevardit “Dalip Tabaku”. Pavijoni i spitalit tonë ishte i vogël dhe i vjetër, me dy dritare të vogla, të cilat shikonin nga deti.
Sipas diagnozës së doktorëve, kryepeshkopi vuante nga astma akute, si edhe nga shqetësime të zemrës, një gjendje shëndetësore veçanërisht e rrezikshme, për një njeri të moshës të tij. Astma e shqetësonte atë veçanërisht natën. Krizat u rënduan derisa atij nuk i mbeste fuqi as për të folur. Doktor Propopulli, që ishte përgjegjës për pavijonin tonë, një njeri me zemër të artë, që me zemërdhembshuri i ndiente vuajtjet e pacientëve të burgosur, bëri të pamundurën për kurimin e kryepeshkopit. Veç vizitave të radhës, ai vinte në rrezik punën e tij, duke e vizituar kryepeshkopin disa herë në ditë. Shpesh i sillte ilaçe të veçanta, që zakonisht nuk gjendeshin në spital.
Në qershor të vitit 1948, qeveria shqiptare prishi marrëdhëniet me Jugosllavinë. U dëgjuan thashetheme për një amnisti të pritshme, nga e cila do të përfitonin në mënyrë të veçantë të burgosurit politikë. Ndonëse gjendja e kryepeshkopit po keqësohej me shpejtësi, shpresa se ai mund t'i kalonte ditët e tij të fundit i qetë në shtëpi i dha zemër. Nuk besoja se komunistët do ta lironin, por shpresoja se qeveria do t'ia shkurtonte dënimin. Gjatë gjithë kësaj kohe, u përpoqa t'ia mbaja gjallë shpresën për liri.

5. Një skenë prekëse

Atë Jul Bonatin, priftin e qarkut të Vlorës, e kishin sjellë te aneksi i spitalit para se ta mbyllnin në çmendinën e Durrësit. E kisha takuar vite me parë, kur isha student në Firence. Në atë kohë, ai po përpiqej të botonte përkthimin e tij të "Lahutës së Malcis", të atë Gjergj Fishtës. I tregova atë Bonatit se njeriu që dergjej në shtrat duke gulçuar për frymë, ishte kryepeshkopi Prendushi. Edhe pse atë Bonati mezi arrinte të qëndronte në këmbë prej sëmundjeve të tij, u turr te shtrati i kryepeshkopit dhe u përpoq t'i puthte dorën, por ai e tërhoqi. Atë Bonati, atëherë i kërkoi bekimin e tij. Me mundim të madh kryepeshkopi e vendosi dorën mbi kokën e atë Bonatit dhe pastaj u përmbys në shtrat.
Kryepeshkopi nuk vdiq në atë moment, por ndërroi jetë disa ditë më vonë. Në ditët e fundit ai vuajti shumë. Netët ishin të mbushura me shqetësim dhe ankth. Drita rrinte e ndezur deri në mesnatë. Në errësirën e dhomës pas mesnate, vuajtjet e tij shtoheshin. Mungesa e dritës dukej se i shkaktonte edhe mungesë të frymëmarrjes. Gjatë atyre orëve të errësirës, frymëmarrja e tij e zhurmshme ngjiste me rënkimin e një krijese të plagosur. Ishte dëshpëruese të dëgjoje një njeri të luftonte për çdo gulç fryme, askush nuk mund të mbyllte sytë gjatë atyre krizave. Ne i fërkonim këmbët për t'i lehtësuar dhimbjet. Mbanim gjithashtu zjarrin të ndezur gjatë gjithë natës, sepse drita dhe nxehtësia e zjarrit dukej sikur e lehtësonin.

6. Në kërkim të dritës
Shpesh nuk mund të siguronim aq dru, sa për ta mbajtur zjarrin të ndezur. Kur thëngjijtë e fundit shuheshin dhe errësira peshonte rëndë mbi dhomë, ne qëndronim me turne në anë të shtratit të kryepeshkopit, duke e siguruar atë se shpejt do të zbardhte. Fjalët tona ia lehtësonin atij dhimbjet.
Në një natë të tillë, kryepeshkopi më tha: “Tani mund ta kuptoj frazën e Gëtes "Pak më shumë dritë”. Drita që poeti kërkonte në orën e tij të vdekjes, sigurisht, nuk ishte drita që perceptojmë me shqisën tonë të shikimit, diçka që kryepeshkopi e dinte mirë. Sepse, kur mendimet e njeriut kalojnë nga dimensioni material në atë shpirtëror, mjeti i kalimit është zakonisht drita. Që nga neoplatonizmi nëpërmjet Shën Agostinit e më pas shkolla françeskane e Oksfordit, imazhi i dritës ndriçoi konceptet e filozofisë, ndërsa bashkonte poezinë me misticizmin. Dhe Ugo Foskolo shkroi: "Se sytë e një njeriu që po vdes kërkojnë dritën e diellit." Bekimi shqiptar "Qofshin sytë e tu drita e botës", shpreh një ide të ngjashme.
Kryepeshkopi Vinçenc Prendushi vdiq në shkurt të vitit 1949. Natën e vdekjes së tij zjarri digjej duke shkëlqyer në dhomën tonë. Kur në fund ia mbylla sytë e tij të shuar, që aq shumë kishin kërkuar dritë, pashë në fytyrën e tij të hequr qetësinë e paqes të një shpirti në prehje pas aq mundimesh. Shpirti që ndrydhet nga dhimbjet fizike ndriçon plotësisht kur dhimbja e lëshon trupin. Dikush mund të besojë ose jo në pavdekësinë e shpirtit. Por unë e kam të vështirë të pranoj se gjithçka merr fund kur shohim sesi njerëzit vdesin për idealet e tyre.