Kercovari
18-10-13, 18:57
Duke shkėputur Shtetin nga feja
Duke shkėputur shtetin nga religjioni flet laiciteti e jo duke folur pėr laicitetin tė flitet mbi vlerat e krishtėrimit,ose mė shkurtė,tė vendosim teokracinė e krishter nė trojet shqiptare.Shqiptarėt si shumicė muslimane nuk e njohin teokracin edhe pse konceptime teokratike hasen nė shumė kultura tė lashta dhe fe, (Egjipti i lashtė, Greqia e Lashtė, Mbretėritė Kineze, Japonia, Vatikani, Irani) etj.
-Diku ėshtė pėrmend xhamia e re qė duhet ndėrtuar me theks tė veēantė"Tė mos ndertohet" se na paska shumė xhami nė Prishtinė dhe se na rrėnohen ekualibrat me evropėn.Ajo qė mė ra nė sy nuk ėshtė qendrimi i njohur i autorit ndaj islamit,po shprehja e tij ngjashėm me Nostradmusin i cili historinė e njerzimit e parashikon edhe pse historia mbetet shkencė e cila pėrmbledhe ngjarje historike tė sė kaluarės e jo tė asaj se ēka duhet bėr nesėr.Pėr kėtė kam vetėm njė pyetje pėrgjigje tė pėrfshirė nė dy reshta;
Citat:"Auch wenn die Begründungen dafür unterschiedlich ausfallen, gibt es doch einen Minimalkonsens, dass diese konstitutiven Prinzipien legitim sind".
" Edhe kur arsyet pėr kėtė ndryshojnė,ekziston njė konsensus minimal qė kėto parime konstituive tė jenė tė ligjshme".
Pati ndonjė koncensus tė ligjshėm me ngritjen e katedrales "Nėnė Tereza" nė zemėr tė Prishtinės nė themele ku u rrenua njė tempull dije.Shkolla,dhe a duhet tė arrihet njė koncenzus pėr ndertim tė njė xhamie moderne poashtu nė Prishtinė,apo tė veprohet ashtu si duan "njohėsit e laicizmit" tė krishterėt teokrat"katedralla e kisha po.xhami jo",dhe kėshtu shprehen ato tė cilėt nuk njohin vlerat demokratike tė shekullit 21,por pėr mashalla njohin gjuhėn e urrejtjes fetare edhe kur ndarja e shtetit nga feja ėshtė akt i kryer me-Laicizmin.....
......qė ėshtė pjesė thelbėsore e ēdo demokracie liberale ku qytetarėt shprehin njė shumėllojshmėri tė pikėpamjeve botėrore, qofshin kėto fetare , ezoterike apo laike . Parimet e respektit tė barabartė pėr tė gjithė individėt dhe lirisė sė ndėrgjegjes janė vlera konstituive tė shteteve demokratike.Ato mundėsojnė qytetarėt qė pėrkundėr botėkuptimeve tė tyre shumė tė ndryshme pėr tė jetuar sė bashku nė paqe.
Nė vend tė individėve tani pretendohet njė vizion fetare apo laike tė botės,ku shteti duhet tė mbetet neutral nė ēėshtjen e vlerave tė ndryshme , besimeve dhe planet e jetės sė qytetarėve tė saj . Ėshtė e rėndėsishme qė qytetarėt pėr shkak tė pikėpamjes sė tyre tė parė, tė arrihet nė njė marrėveshje mbi disa parime tė pėrbashkėta nga tė gjithė,qė tė mundėsohet bashkėpunimi social dhe stabiliteti politik . Kėto vlera tė pėrbashkėta tė caktuara dhe tė shprehura publikisht sigurojnė barazinė morale e tė gjithė qytetarėve tė cilėt vetėm nė kėtė menyrė mund tė kuptojnė qėllimet e pėrgjithshme tė shtetit nė bazė tė botėkuptimeve tė tyre .
Vetėm kėshtu,dallimi nė mes tė njė regjimi politik, laicizmit dhe sekullarizimit tė shoqėrisė mund tė konstatohet se ėshtė e qartė.Laicizmi ėshtė pavarėsia e shtetit nga feja,kurse sekullarizmi nėnkupton jetesė individuale pa fe.Laicizmi eshte nje proces politik,i/e cila ėshtė e pasqyruar ne sistemin ligjor,kurse sekullarizmi njė fenomen sociologjik i cili ėshtė shkrirė nė botėkuptimet dhe nė jeten e njerėzve .
Laiciteti ,ndarja e shtetit dhe fesė, nuk do tė thotė se shteti ka bėrė sekullarizimin e shoqėrisė pėr tė ecur pėrpara.Shteti modern liberal ne sy tė poppullit duhet tė shikohet si shtozer autonom moral, ku njerzit do tė aktrojnė tė lirė tė zgjedhin besimin e tyre , me kėtė,sigurisht qė duhet tė promovon zhvillimin e autonomisė kritike tė nxėnėsve nė shkolla qė na lė tė kuptojmė se shteti nuk duhet tė jetė tėrėsisht neutral , dhe ky paragjykim duhet dhe ėshtė konstituiv i demokracive liberale nė favor tė vlerave tė caktuara themelore , siē pėrshkruhet mė sipėr .
Shteti merr anėn e barazisė dhe tė autonomisė sė qytetarėve , duke mbrojtur lirinė e tyre pėr tė ndjekur qėllimet e veta, pėr tė zgjedhur jetesėn e tyre dhe planet e jetės.
"...shpesh hasim nė shkrime interesante qė dalin nga kėndvėshtrime teologjike shqiptare tė cilėt na afrojnė njė pasqyrė tė "kjart" se pėr tė qėnė shqiptar europjan,patjetėr duhet tė jesh katolik apo i krishter....",por ama,nga qarqe demokratike liberale europjane thuhet dhe mendohet ndryshe;
Nė kontrast me tė kaluarėn, sot kemi njė kthim tė shoqėrive qė kishin pėr tė ndarė njė pikėpamje tė pėrbashkėt tė vetme botėrore,e cila sot nuk mund tė mendohet.Ne jetojmė nė njė botė tė pluralizmit moral nė tė cilin njerėzit me ide pjesėrisht tė papajtueshme duhet tė mėsojnė tė jetojnė sė bashku.
Ndryshe, si mund tė trajtojė qytetarėt e saj nė mėnyrė tė barabartė dhe tė drejtė njė shtet demokratik ?
Laicizmi ėshtė i bazuar nė dy parime themelore tė respektit tė barabartė pėr individėt dhe lirisė sė ndėrgjegjes, dhe dy proces modele tė domosdoshėm pėr tė zbatuar kėto parime ,ndarja e shtetit dhe fesė dhe neutraliteti i shtetit ndaj botėkuptimeve.Kjo do tė thotė se shteti, nuk mund tė identifikohet me njė fe ose besim tė caktuar nė teritor shteti ku thuren kultura tė ndryshme fetare nė qoftė se ai dėshiron tė jetė shtet i tė gjithė qytetarėve tė saj,dhe ai patjetėr nė lidhje me besimet fetare duhet tė mbetet neutral, kėshtu qė nuk mund tė preferojė njė fe ose tė diskriminojė tjetrėn.
Koment shtesė
Kulturat fetare tė larmishme kan shty shqiptarėt qė me Kushtetutė tė mos shpallet asnjė fe si fe zyrtare pėr tė ruajt ekulibrin ndėrfetarė, dhe kjo nuk do tė thotė se cėnohet e drejta e ndonjė kolektivi fetarė apo individi tė shpreh ndenjėn fetare.Por,se Kushtetuta nuk mbėshtet asnjė fe dhe nuk favorizon as islamin dhe as krishtėrim qė dikush tė sollokatet si bajraktarė nė krye tė katolicizmit,orthodksizmit aspo islamit qė tė shpallė ndonjė fe si fe shteti.
E ngjashme ėshtė edhe Kushtetuta e Kosovės,por pėr qudi do Pal Leshpala,nuk ngurojnė qė disa vendbanime apo komuna tė shpallin si fe zyrtare katolicizmin,apo do Krasniqa si fe zyrtare islamin,njerėz kėto qė nuk kuptojnė qellimet e shtetit laik.
--------
Ky dallim i rėndėsishėm i qellimeve ( parimet ) dhe mjetet e (proces modeleve), tregon gjithashtu se nė debatet publike si temė kyē mė shpesh adresohen proces modele,dhe shumė mė pak gjejn vend qėllime tė nivelit tė lartė qė duhet arritur, domethėnė; respektimi i barabartė i qytetarėve, mbrojtja, dhe liria e ndėrgjegjes .
Konkretisht,ēfarė do tė thotė , pėr shembull nė shkolla? Ėshtė e rėndėsishme qė fetė nuk janė tė ndaluara plotėsisht, por shkolla nuk ėshtė dhe nuk duhet tė jetė e angazhuar pėr njė fe tė veēantė ose njė fe tė preferuar. Kjo do tė thotė nuk ka simbole fetare nė mure,nuk ka as ikona mbishkrime dhe personalitete klerike, por natyrisht studentėt mund tė veshin njė shami nė koke pėr arsye fetare . Arsyeja ėshtė e thjeshtė dhe i qartė: kėrkesa e neutraliteti synon institucionet dhe jo individėt.Jo rastėsisht , kjo vlen edhe pėr stafin mėsimdhėnės;nuk duhet tė gjykohen pėr veprimet e tyre, nėse ata kryejnė punėn e tyre nė menyrė tė paanshme,dhe nuk qendrojnė pas rroba egzagjeruese dhe bizhuteri. Njė kryq nė njė gjerdan nuk ėshtė njė akt-"per se" misionar nė vetvete.A duhet kaē shumė liri te ndėrgjegjes tė tolerojė njė demokraci .
Kėtė,duhet t`ja lėmė shoqėrisė, ku pėr shprehje tė lirė dhe mendimi shoqėria duhet tė luan njė rol tė tillė themelor duke kėrkuar nga fetė tė mos mbeten brenda katėr murreve tė mbyllur por tė ushtrojnė predikimin e fesė ashtu si i ka hije fesė e jo duke berė politikė shteti . Edhe pse feja nuk mund tė jetė faktorė kolektiv politikbėrėse por vetėm njė ēėshtje private,pozitivisht mund tė ndikojė,pėr aq kohė sa njerėzit fetarė nuk cenojnė tė drejtat dhe liritė e tė tjerėve .
".....,pėr aq kohė sa njerėzit fetarė nuk cenojnė tė drejtat dhe liritė e tė tjerėve....",mjafton tė shfletohet shtypi i ditės duke shfrytėzuar edhe media elektronike leht mund tė mėsojmė se sa nuk cėnojmė tė drejtėn e lirisė sė tjetrit.
Pėrjashtimet fetare , preferenca tė ndjeshme dhe tė drejtė apo tė padrejtė ?
Jo vetėm bindjet fetare, por edhe bindjet sekulare mund tė ēojnė njė njeri nė jetė dhe t'i japė atij udhėzime,p.sh. njė pacifist apo vegjetarian . Nuk ka asnjė arsye nga kuadri ligjor , pėr t'u marrė me dikė tjetėr i cili ka pranuar si bindje fetare vegetarianismin i cili ėshtė i pranuar nga filozofia sekulare. Dallimi relevant nuk vendos.a janė bindjet fetare tė natyrės sekulare, por a ka angazhime thelbėsorė qė pėrcaktojnė identitetin e njė person nė bazė tė forta bindje dhe morali , apo preferenca tė thjeshta personale , tė cilat aq ngushtė nuk janė tė lidhura me personalitetin.
Njė problem i qenėsishėm me kėtė pikėpamje ėshtė sigurisht instrumentalizimi nga besime tė caktuara nė mėnyrė qė bisimi tjetėr tė marrė pėrjashtime ligjore.Duket si i drejtė ky potencial i mundshėm abuzimi kudo qė ndodh ,dhe aty ku gjen mbeshtetje,pėr tė kufizuar, apriori tė kufizojnė lirinė e ndėrgjegjes sė qytetarėve dhe tė mos lejojė asnjė pėrjashtim . Pas gjithė k̭ėsaj, tė bindur thellė duhet tė i bindemi sinqeritetit tė gjykatėsit pėr tė shpjeguar se pse ky apo ai besim ėshtė kaq ngushtė i lidhura me integritetin tim moral , pėr tė justifikuar njė pėrjashtim .
Kufizimet e tilla drastike janė tė mundshme edhe me kuptim bujare dhe tė gjerė te fesė dhe lirisė sė ndėrgjegjes , si rasti qė tregon pėr prindėrit qė e kishin refuzuar si dėshmitarė tė Jehovait nė emėr tė fesė sė tyre pse fėmija i tyre merr njė transfuzion gjaku . Spitali sfidoi lirinė fetare tė prindėrve,fėmija shpėtoi jetėn e tij dhe mė vonė u konfirmuan veprimet e tij nga gjykata.
Edhe nė shkolla liria e besimit dhe ndėrgjegjes,nga shkolla dhe autoriteti prindėror mund tė shqiptohen disa pėrjashtime si tė kėrkuara qė rrezikojnė arritjen e objektivave tė rėndėsishme tė arsimit , pėrkatėsisht duke mėsuar virtytet e tolerancės dhe tė bashkėjetesės nė shoqėri me besime tė ndryshme. Ky proces mėsimi ėshtė i rrezikuar , kur fėmijėt duhet tė marrin pjesė nė pėrputhje me bindjet e prindėrve tė tyre dhe udhėzime tė veēanta besimi fetar . Prandaj , ėshtė e nevojshme pėr tė zėvendėsuar ndonjė mėsim fetar nė shkollat publike nga njė lėndė mėsimi i etikės pėr tė gjithė nxansit dhe studentėt qė janė tė gatshėm pėr tė mėsuar sa mė shpejt tė jetė e mundur pėr tė vepruar nė njė shoqėri tė hapur pėrkundėr botėkuptimeve tė ndryshme dhe nganjėherė tė papajtueshme,qė konfliktet tė rezatojnė dialogun e zgjidhjes nė paqė .
Institucionalizimi i mendimit dhe liria e shprehjes mbron shoqėritė e hapura nga stagnimi dhe izolimi. Prandaj, ėshtė e pashmangshme qė besimet fetare ( si ēdo besim nė pėrgjithėsi) tė mos vihen nė pyetje apo,madje dhe tė tallen me to.
Liria e shprehjes nuk mund tė mendohet,tė themi si diēka e deklaruar si e shenjtė,por si mėnyrė e kufizuar imune ndaj kritikave.
Shteti nuk mund tė vendosė mbi dhe pyetje metafizike,mbase ai ėshtė neutral ndaj tė gjitha ideologjive.Shteti ėshtė pjesė e ēmimit qė ju paguani pėr tė jetuar nė njė shoqėri tė hapur qė besimet si rezultat i fjalės sė gabuar apo qesharake dhe liria e ndėrgjegjes tė mos nėpėrkėmbet.
Megjithatė, ėshtė e pakontestueshme se tė gjitha fetė pėrfaqėsojnė thesaret e njė trashėgimie kulturore , i cili gjithashtu pėrmban sugjerime tė vlefshme nga ku mund tė pasurohemi edhe sot,u pelqen apo jo disave .
Duke shkėputur shtetin nga religjioni flet laiciteti e jo duke folur pėr laicitetin tė flitet mbi vlerat e krishtėrimit,ose mė shkurtė,tė vendosim teokracinė e krishter nė trojet shqiptare.Shqiptarėt si shumicė muslimane nuk e njohin teokracin edhe pse konceptime teokratike hasen nė shumė kultura tė lashta dhe fe, (Egjipti i lashtė, Greqia e Lashtė, Mbretėritė Kineze, Japonia, Vatikani, Irani) etj.
-Diku ėshtė pėrmend xhamia e re qė duhet ndėrtuar me theks tė veēantė"Tė mos ndertohet" se na paska shumė xhami nė Prishtinė dhe se na rrėnohen ekualibrat me evropėn.Ajo qė mė ra nė sy nuk ėshtė qendrimi i njohur i autorit ndaj islamit,po shprehja e tij ngjashėm me Nostradmusin i cili historinė e njerzimit e parashikon edhe pse historia mbetet shkencė e cila pėrmbledhe ngjarje historike tė sė kaluarės e jo tė asaj se ēka duhet bėr nesėr.Pėr kėtė kam vetėm njė pyetje pėrgjigje tė pėrfshirė nė dy reshta;
Citat:"Auch wenn die Begründungen dafür unterschiedlich ausfallen, gibt es doch einen Minimalkonsens, dass diese konstitutiven Prinzipien legitim sind".
" Edhe kur arsyet pėr kėtė ndryshojnė,ekziston njė konsensus minimal qė kėto parime konstituive tė jenė tė ligjshme".
Pati ndonjė koncensus tė ligjshėm me ngritjen e katedrales "Nėnė Tereza" nė zemėr tė Prishtinės nė themele ku u rrenua njė tempull dije.Shkolla,dhe a duhet tė arrihet njė koncenzus pėr ndertim tė njė xhamie moderne poashtu nė Prishtinė,apo tė veprohet ashtu si duan "njohėsit e laicizmit" tė krishterėt teokrat"katedralla e kisha po.xhami jo",dhe kėshtu shprehen ato tė cilėt nuk njohin vlerat demokratike tė shekullit 21,por pėr mashalla njohin gjuhėn e urrejtjes fetare edhe kur ndarja e shtetit nga feja ėshtė akt i kryer me-Laicizmin.....
......qė ėshtė pjesė thelbėsore e ēdo demokracie liberale ku qytetarėt shprehin njė shumėllojshmėri tė pikėpamjeve botėrore, qofshin kėto fetare , ezoterike apo laike . Parimet e respektit tė barabartė pėr tė gjithė individėt dhe lirisė sė ndėrgjegjes janė vlera konstituive tė shteteve demokratike.Ato mundėsojnė qytetarėt qė pėrkundėr botėkuptimeve tė tyre shumė tė ndryshme pėr tė jetuar sė bashku nė paqe.
Nė vend tė individėve tani pretendohet njė vizion fetare apo laike tė botės,ku shteti duhet tė mbetet neutral nė ēėshtjen e vlerave tė ndryshme , besimeve dhe planet e jetės sė qytetarėve tė saj . Ėshtė e rėndėsishme qė qytetarėt pėr shkak tė pikėpamjes sė tyre tė parė, tė arrihet nė njė marrėveshje mbi disa parime tė pėrbashkėta nga tė gjithė,qė tė mundėsohet bashkėpunimi social dhe stabiliteti politik . Kėto vlera tė pėrbashkėta tė caktuara dhe tė shprehura publikisht sigurojnė barazinė morale e tė gjithė qytetarėve tė cilėt vetėm nė kėtė menyrė mund tė kuptojnė qėllimet e pėrgjithshme tė shtetit nė bazė tė botėkuptimeve tė tyre .
Vetėm kėshtu,dallimi nė mes tė njė regjimi politik, laicizmit dhe sekullarizimit tė shoqėrisė mund tė konstatohet se ėshtė e qartė.Laicizmi ėshtė pavarėsia e shtetit nga feja,kurse sekullarizmi nėnkupton jetesė individuale pa fe.Laicizmi eshte nje proces politik,i/e cila ėshtė e pasqyruar ne sistemin ligjor,kurse sekullarizmi njė fenomen sociologjik i cili ėshtė shkrirė nė botėkuptimet dhe nė jeten e njerėzve .
Laiciteti ,ndarja e shtetit dhe fesė, nuk do tė thotė se shteti ka bėrė sekullarizimin e shoqėrisė pėr tė ecur pėrpara.Shteti modern liberal ne sy tė poppullit duhet tė shikohet si shtozer autonom moral, ku njerzit do tė aktrojnė tė lirė tė zgjedhin besimin e tyre , me kėtė,sigurisht qė duhet tė promovon zhvillimin e autonomisė kritike tė nxėnėsve nė shkolla qė na lė tė kuptojmė se shteti nuk duhet tė jetė tėrėsisht neutral , dhe ky paragjykim duhet dhe ėshtė konstituiv i demokracive liberale nė favor tė vlerave tė caktuara themelore , siē pėrshkruhet mė sipėr .
Shteti merr anėn e barazisė dhe tė autonomisė sė qytetarėve , duke mbrojtur lirinė e tyre pėr tė ndjekur qėllimet e veta, pėr tė zgjedhur jetesėn e tyre dhe planet e jetės.
"...shpesh hasim nė shkrime interesante qė dalin nga kėndvėshtrime teologjike shqiptare tė cilėt na afrojnė njė pasqyrė tė "kjart" se pėr tė qėnė shqiptar europjan,patjetėr duhet tė jesh katolik apo i krishter....",por ama,nga qarqe demokratike liberale europjane thuhet dhe mendohet ndryshe;
Nė kontrast me tė kaluarėn, sot kemi njė kthim tė shoqėrive qė kishin pėr tė ndarė njė pikėpamje tė pėrbashkėt tė vetme botėrore,e cila sot nuk mund tė mendohet.Ne jetojmė nė njė botė tė pluralizmit moral nė tė cilin njerėzit me ide pjesėrisht tė papajtueshme duhet tė mėsojnė tė jetojnė sė bashku.
Ndryshe, si mund tė trajtojė qytetarėt e saj nė mėnyrė tė barabartė dhe tė drejtė njė shtet demokratik ?
Laicizmi ėshtė i bazuar nė dy parime themelore tė respektit tė barabartė pėr individėt dhe lirisė sė ndėrgjegjes, dhe dy proces modele tė domosdoshėm pėr tė zbatuar kėto parime ,ndarja e shtetit dhe fesė dhe neutraliteti i shtetit ndaj botėkuptimeve.Kjo do tė thotė se shteti, nuk mund tė identifikohet me njė fe ose besim tė caktuar nė teritor shteti ku thuren kultura tė ndryshme fetare nė qoftė se ai dėshiron tė jetė shtet i tė gjithė qytetarėve tė saj,dhe ai patjetėr nė lidhje me besimet fetare duhet tė mbetet neutral, kėshtu qė nuk mund tė preferojė njė fe ose tė diskriminojė tjetrėn.
Koment shtesė
Kulturat fetare tė larmishme kan shty shqiptarėt qė me Kushtetutė tė mos shpallet asnjė fe si fe zyrtare pėr tė ruajt ekulibrin ndėrfetarė, dhe kjo nuk do tė thotė se cėnohet e drejta e ndonjė kolektivi fetarė apo individi tė shpreh ndenjėn fetare.Por,se Kushtetuta nuk mbėshtet asnjė fe dhe nuk favorizon as islamin dhe as krishtėrim qė dikush tė sollokatet si bajraktarė nė krye tė katolicizmit,orthodksizmit aspo islamit qė tė shpallė ndonjė fe si fe shteti.
E ngjashme ėshtė edhe Kushtetuta e Kosovės,por pėr qudi do Pal Leshpala,nuk ngurojnė qė disa vendbanime apo komuna tė shpallin si fe zyrtare katolicizmin,apo do Krasniqa si fe zyrtare islamin,njerėz kėto qė nuk kuptojnė qellimet e shtetit laik.
--------
Ky dallim i rėndėsishėm i qellimeve ( parimet ) dhe mjetet e (proces modeleve), tregon gjithashtu se nė debatet publike si temė kyē mė shpesh adresohen proces modele,dhe shumė mė pak gjejn vend qėllime tė nivelit tė lartė qė duhet arritur, domethėnė; respektimi i barabartė i qytetarėve, mbrojtja, dhe liria e ndėrgjegjes .
Konkretisht,ēfarė do tė thotė , pėr shembull nė shkolla? Ėshtė e rėndėsishme qė fetė nuk janė tė ndaluara plotėsisht, por shkolla nuk ėshtė dhe nuk duhet tė jetė e angazhuar pėr njė fe tė veēantė ose njė fe tė preferuar. Kjo do tė thotė nuk ka simbole fetare nė mure,nuk ka as ikona mbishkrime dhe personalitete klerike, por natyrisht studentėt mund tė veshin njė shami nė koke pėr arsye fetare . Arsyeja ėshtė e thjeshtė dhe i qartė: kėrkesa e neutraliteti synon institucionet dhe jo individėt.Jo rastėsisht , kjo vlen edhe pėr stafin mėsimdhėnės;nuk duhet tė gjykohen pėr veprimet e tyre, nėse ata kryejnė punėn e tyre nė menyrė tė paanshme,dhe nuk qendrojnė pas rroba egzagjeruese dhe bizhuteri. Njė kryq nė njė gjerdan nuk ėshtė njė akt-"per se" misionar nė vetvete.A duhet kaē shumė liri te ndėrgjegjes tė tolerojė njė demokraci .
Kėtė,duhet t`ja lėmė shoqėrisė, ku pėr shprehje tė lirė dhe mendimi shoqėria duhet tė luan njė rol tė tillė themelor duke kėrkuar nga fetė tė mos mbeten brenda katėr murreve tė mbyllur por tė ushtrojnė predikimin e fesė ashtu si i ka hije fesė e jo duke berė politikė shteti . Edhe pse feja nuk mund tė jetė faktorė kolektiv politikbėrėse por vetėm njė ēėshtje private,pozitivisht mund tė ndikojė,pėr aq kohė sa njerėzit fetarė nuk cenojnė tė drejtat dhe liritė e tė tjerėve .
".....,pėr aq kohė sa njerėzit fetarė nuk cenojnė tė drejtat dhe liritė e tė tjerėve....",mjafton tė shfletohet shtypi i ditės duke shfrytėzuar edhe media elektronike leht mund tė mėsojmė se sa nuk cėnojmė tė drejtėn e lirisė sė tjetrit.
Pėrjashtimet fetare , preferenca tė ndjeshme dhe tė drejtė apo tė padrejtė ?
Jo vetėm bindjet fetare, por edhe bindjet sekulare mund tė ēojnė njė njeri nė jetė dhe t'i japė atij udhėzime,p.sh. njė pacifist apo vegjetarian . Nuk ka asnjė arsye nga kuadri ligjor , pėr t'u marrė me dikė tjetėr i cili ka pranuar si bindje fetare vegetarianismin i cili ėshtė i pranuar nga filozofia sekulare. Dallimi relevant nuk vendos.a janė bindjet fetare tė natyrės sekulare, por a ka angazhime thelbėsorė qė pėrcaktojnė identitetin e njė person nė bazė tė forta bindje dhe morali , apo preferenca tė thjeshta personale , tė cilat aq ngushtė nuk janė tė lidhura me personalitetin.
Njė problem i qenėsishėm me kėtė pikėpamje ėshtė sigurisht instrumentalizimi nga besime tė caktuara nė mėnyrė qė bisimi tjetėr tė marrė pėrjashtime ligjore.Duket si i drejtė ky potencial i mundshėm abuzimi kudo qė ndodh ,dhe aty ku gjen mbeshtetje,pėr tė kufizuar, apriori tė kufizojnė lirinė e ndėrgjegjes sė qytetarėve dhe tė mos lejojė asnjė pėrjashtim . Pas gjithė k̭ėsaj, tė bindur thellė duhet tė i bindemi sinqeritetit tė gjykatėsit pėr tė shpjeguar se pse ky apo ai besim ėshtė kaq ngushtė i lidhura me integritetin tim moral , pėr tė justifikuar njė pėrjashtim .
Kufizimet e tilla drastike janė tė mundshme edhe me kuptim bujare dhe tė gjerė te fesė dhe lirisė sė ndėrgjegjes , si rasti qė tregon pėr prindėrit qė e kishin refuzuar si dėshmitarė tė Jehovait nė emėr tė fesė sė tyre pse fėmija i tyre merr njė transfuzion gjaku . Spitali sfidoi lirinė fetare tė prindėrve,fėmija shpėtoi jetėn e tij dhe mė vonė u konfirmuan veprimet e tij nga gjykata.
Edhe nė shkolla liria e besimit dhe ndėrgjegjes,nga shkolla dhe autoriteti prindėror mund tė shqiptohen disa pėrjashtime si tė kėrkuara qė rrezikojnė arritjen e objektivave tė rėndėsishme tė arsimit , pėrkatėsisht duke mėsuar virtytet e tolerancės dhe tė bashkėjetesės nė shoqėri me besime tė ndryshme. Ky proces mėsimi ėshtė i rrezikuar , kur fėmijėt duhet tė marrin pjesė nė pėrputhje me bindjet e prindėrve tė tyre dhe udhėzime tė veēanta besimi fetar . Prandaj , ėshtė e nevojshme pėr tė zėvendėsuar ndonjė mėsim fetar nė shkollat publike nga njė lėndė mėsimi i etikės pėr tė gjithė nxansit dhe studentėt qė janė tė gatshėm pėr tė mėsuar sa mė shpejt tė jetė e mundur pėr tė vepruar nė njė shoqėri tė hapur pėrkundėr botėkuptimeve tė ndryshme dhe nganjėherė tė papajtueshme,qė konfliktet tė rezatojnė dialogun e zgjidhjes nė paqė .
Institucionalizimi i mendimit dhe liria e shprehjes mbron shoqėritė e hapura nga stagnimi dhe izolimi. Prandaj, ėshtė e pashmangshme qė besimet fetare ( si ēdo besim nė pėrgjithėsi) tė mos vihen nė pyetje apo,madje dhe tė tallen me to.
Liria e shprehjes nuk mund tė mendohet,tė themi si diēka e deklaruar si e shenjtė,por si mėnyrė e kufizuar imune ndaj kritikave.
Shteti nuk mund tė vendosė mbi dhe pyetje metafizike,mbase ai ėshtė neutral ndaj tė gjitha ideologjive.Shteti ėshtė pjesė e ēmimit qė ju paguani pėr tė jetuar nė njė shoqėri tė hapur qė besimet si rezultat i fjalės sė gabuar apo qesharake dhe liria e ndėrgjegjes tė mos nėpėrkėmbet.
Megjithatė, ėshtė e pakontestueshme se tė gjitha fetė pėrfaqėsojnė thesaret e njė trashėgimie kulturore , i cili gjithashtu pėrmban sugjerime tė vlefshme nga ku mund tė pasurohemi edhe sot,u pelqen apo jo disave .