[Psikologu]

Në fund të vitit 1913 dhe në fillim të vitit 1914, Shqipëria në pikpamje politike ishte në një pozitë të mjeruar, sepse nuk kishte një qeverisje unike në gjithë vendin. Në të vërtet asokohe në Shqipëri sundonin shumë qeveri lokale si:Qeveria e Vlorës e kryesuar nga Ismail Qemali;në Durrës nga 12 tetori 1913 vepronte”pleqësia e Durrësit”e Esat Pashë Toptanit;në Orosh të Mirditës qeveriste Prenk Bib Doda;në Fier e Myzeqe sundonte qeveria e Aziz Pashë Vrionit;në Lezhë e Shëngjin Dedë Coku e Vat Marashi;në Shkodër qeveriste një detashment i ushtrive ndërkombëtare nën kryesinë e kolonelit anglez Filips;në Himarë qeveriste agjenti grek Spiro Milo;në Gjirokastër qeveria e Jorgji Zografos;në Mat Ahmet Zogu dhe shumë grupe mercenarësh që vepronin përgjatë kufijve veri-lindorë si:Arif Hiqmeti, Jusuf Beu etj.

Meqenëse Fuqitë e Mëdha caktuan princ Vidin për të qeverisur në Shqipëri, Qeveria e Vlorës në krye me Ismail Qemailin, dhanë pëlqimin për ardhjen e tij në vend. Dhe për t´i hapur rrugë një zhvillimi të ri politik të Shqipërisë si dhe sigurisë së saj, më 22 janar 1914, Ismail Qemali dha dorëheqje dhe pushtetin ia dorëzoi Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit/KNK/. Pas dorëheqjes, I. Qemaili u largua nga shqipëria(në Zvicër), por nuk hoqi dorë kurrë nga përpjekjet në interes të vendit. Ato ditë KNK administratën qendrore të Vlorës e shndërroi në një administratë lokale të varur prej tij dhe në vend të 8 ministrive u krijua një drejtori e përgjithshme dhe pesë degë me kompetenca të kufizuara.

Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit (KNK) i kërkoi edhe Esat Pashë Toptanit, që ta shpërndante « Pleqësinë e Durrësit”, dhe ai këtë e bëri më 12 shkurt 1914, pasi mori premtimin nga KNK-ja se më 21 shkurt do ta kryesonte delegacionin shqiptar në Gjermani, për t'ia dhënë kurorën Princ Vidit në emër të shqiptarëve. Po kështu edhe qeveritë tjera lokale në shqipëri(përveç në jug të Shqipërisë), u shpërbënë njëra pas tjetrës dhe u detyruan ta njohin princ Vidin si të vetmin sundimtar të Shqipërisë.

Me përqëndrimin e administratës shtetërore shqiptare në duart e KNK, gjendja e brendshme e Shqipërisë nuk u përmirësua dot, përkundrazi ajo u keqësua edhe më tepër nga lëvizjet që po përgaditeshin brenda e jashtë vendit kundër sovranitetit dhe tërësisë tokësore të Shqipërisë, të cilat po minonin nga themelet ekzistencën e shtetit shqiptar. Ajo që minonte shtetin shqiptarë në fund të vitit 1913 dhe në fillim të vitit 1914, ishte lëvizja për autonominë e”Vorio-Epirit”në Jug të Shqipërisë. Pas caktimit të kufirit shqiptaro-grek, me protokollin e Firencës më 17 dhjetor 1913, fuqitë e mëdha i kërkuan Greqisë t´i tërhiqte trupat e saj nga jugu i Shqipërisë.

Kryeministri grek Elefter Venizellos në fund të dhjetorit, e kushtëzoi tërheqjen e ushtrisë me zgjidhjen e ishujve të Egjeut në favor të Greqisë. Dhe për t´i kënaqur kërkesat e palës greke, më 13 shkurt 1914 fuqitë e mëdha i deklaruan qeverisë greke me një not kolektive, se çështja e ishujve të Egjeut do të zgjidhet pozitivisht pasi të jenë larguar trupat e saj nga tokat shqiptare që përfshiheshin brenda kufijve të caktuar me protokollin e Firencës. Qeveria greke, formalisht, i pranoi këto kërkesa dhe nuk pushoi së bëri deklarata mashtruese se po merrte masa për të qetësuar”Vorio-Epirin”. Më 1 mars 1914 pasi u largua ushtria greke nga Korça, aty u futën repartet e xhandarmërisë shqiptare dhe menjëherë u ngritë një administratë shqiptarë nën varësinë e KNK. Ndërsa Korça u bashkua me atëdheun, në krahinat tjera të jugut(në Gjirokastër, Sarandë, Delvinë dhe në Përmetë) autoritetet greke, duke e shfrytëzuar mungesën e një qeverie të plotëfuqishme shqiptare me qëllim që t´i jepnin një bazë”të ligjshme” lëvizjes”vorio-epirote”, më 2 mars në Gjirokastër organizuan një”kongres epirot”, ku u shpallë”autonomia e Vorio-Epirit”me një”qeveri të përkohshme”të kryesuar nga Jorgji Zografos, ndërsa nën shembullin e Zografit, ndërkohë majori i ushtrisë greke himarioti Spiro Milo shpalli gjithashtu”autonominë e Himarës”në një zonë që përfshinte 7 fshatra të bregdetit të banuar me shqiptarë.

Në këto rrethana qeveria greke mendonte t´i përdorte këto krahina si një bazë për pushtimin, në kushte më të favorshme, të pjesës tjetër të Shqipërisë së Jugut.
Ardhja e Princ Vilhelm Vidit në Shqipëri

Princi Vilhelm Vidi arriti në Durrës më 7 mars 1914 në orën 3 pasdite. Rrethet patriotike si dhe përkrahësit e tjerë të Vidit nga radhët e çifligarëve e pritën me entuziazëm ardhjen e tij në Shqipëri, me bindjen se ai do të realizonte aspiratat e tyre nacionale e shoqërore.

Për kryeqytet të Shqipërisë Princ Vidi zgjodhi pikërisht Durrësin, ku edhe kishte ndikim të fortë Esat Pashë Toptani. Esat Pasha me qëllim që të siguronte një pozitë me rëndësi në kabinetin qeverisës të princ Vidit, zyrtarisht deklaroi se e mirëpret caktimin e tij për princ të Shqipërisë, por fshehurazi vazhdoi tërë kohën, të nxiste lëvizjen për një princ mysliman në vend. Më 17 mars Vidi formoi qeverinë e re shqiptare, në krye me Turhan Pashë Përmetin, një diplomat i vjetër që kishte qenë ambasador i perandorisë Osmane për 25 vjet rresht në Peterburg të Rusisë. Kabinetin e tij qeveritarë e përbënin: 1. Esat Pashë Toptani-Ministër i Luftës dhe i Punëve të Brendshme;2. Aziz Pashë Vrioni-Ministër i Bujqësisë dhe i Tregtisë;3. Myfit bej Libohova-Ministër i Drejtësisë dhe i Kultit;4. Dr. Mehdi bej Frashëri-Ministër i Financave;5. Hasan Bej Prishtina-Ministër i Postë-Telegrafikeve; 6. Dr. Mihal Turtulli-Ministër i Arsimit;7. Prenk Bib Doda-Ministër për Punët Botore.

Regjimi i Vidit u sanksionua nga Statuti Organik i Shqipërisë, (ligji i parë themelor i shtetit shqiptar), i cili u përgadit nga KNK dhe bazohej kryesisht në vendimet themelore të marra nga Konferenca e Ambasadorëve në Londër më 29 korrik 1913. Sipas nenit 1 të këtij Statuti, shqipëria shpallej:”Principatë kushtetuese e pavarur dhe e trashëgueshme”, nën garancinë e Fuqive të Mëdha. Me nenin 2, Fuqitë e Mëdha garantonin gjithashtu tërësinë dhe paprekshmërinë e tokave të Shqipërisë në kufijtë që kishin caktuar ato. Me nenin 3 shteti shqiptar do të ishte asnjanës dhe kjo asnjanësi garantohej po nga Fuqitë e Mëdha. . .

Sipas nenit 7 në fronin e Shqipërisë njihej me të drejta sovrane princi Vilhelm Vid, i cili ishte kryetar i administratës civile e ushtarake dhe kishte të drejtë të emronte Këshillin e Ministrave. Organi legjislativ i Shqipërisë ishte Asambleja kombëtare. Gjuhë zyrtare dhe e detyruar në shkolla ishte shqipja. Nga ana administrative, Shqipëria ndahej në 7 sanxhaqe(prefektura), të cilat ndaheshin në kaza(nënprefektura)dhe kazatë në nahije(komuna). Statuti Organik i Shqipërisë caktoi institucionet e larta të shtetit, përbërjen e forcave të armatosura, të administratës, të financave, të drejtësisë, të arsimit. . . dhe garantonte ushtrimin e lirë të veprimtarisë ekonomike, shoqërore e politike.

Me tu vendosur në fronin e Shqipërisë, princ Vidi u përpoq të zgjidhte problemin më urgjent dhe më të ndërlikuar të vendit, atë të largimit të trupave greke nga Shqipëria e jugut dhe të vendosjes së administratës shqiptare në këto vise . Por qysh në fillim ai tregoi se nuk ishte i vendosur të mbronte deri në fund, pa kompromis interesat e shtetit shqiptar. Për të zgjidhur këtë çështje ai hyri në bisedime me qeverinë”vorio-epirote” të shpallur në Gjirokastër. Dhe për këtë qëllim Vidi caktoi si komisar të jashtëzakonshëm për shqipërinë e Jugut oficerin holandez Tomson, i cili kishte ardhur në Shqipëri për të ristrukturuar xhandarmërinë shqiptare. Ky shkoi në Korfuz dhe më 10 mars zhvilloi bisedime me përfaqësuesin e”vorio-epirotëve”, Karapanon. Tomsoni, duke ditur se Fuqitë e Mëdha, KNK dhe vet princ Vidi nuk donin të kishin shumë kokëçarje, u premtoi grekëve disa të”drejta të veçanta”për popullsinë e”Epirit të Veriut”. Kompromisi i Tomsonit ngjalli protesta të ashpra në rrethet patriotike shqiptare. Edhe qeveria e Durrësit/e Turhan Pashës/poashtu nuk e pranoi këtë kompromis, prandaj e shkarkoi Tomsonin nga detyra e komisarit dhe u shpreh kundër çdo lloj autonomie për krahinat e jugut.