[Psikologu]

Qendrimi i shteteve ballkanike
Duke qene se nuk munden te gjenin aleate te jashtem ne luften e tyre kunder Perandorise Osmane, kreret e kryengritjes se Kosoves u perpoqen te siguronin te pakten krahet nga sulmet e pritshme te armiqve te jashtem. Per ta nuk qene te panjohura synimet shoviniste te qarqeve politike te shteteve fqinje, qe mund te shfrytezonin luften shqiptaro-osmane per plotesimin e qellimeve te tyre. Megjithate, kreret e kryengritjes u kerkuan autoriteteve shteterore te vendeve fqinje ndihme ushtarake, madje u bene edhe propozime per aleance.
Keshtu, kreret e qendreses se armatosur ne Llap e ne Shale, sapo nisi kryengritja ne muajin prill, kerkuan te mesonin nga konsulli i Serbise ne Prishtine nese Beogradi ishte i gatshem t'i ndihmonte me armatime e municione dhe t'i strehonte ne rast se do te ishin te detyruar te terhiqeshin nga lufta kunder forcave osmane. Ne perputhje me udhezimet qe kishte marre nga ministri i Jashtem Millovanovic, konsulli Rakiq u tha shqiptareve se ne rast nevoje mund te gjenin strehim ne Serbi, ndersa kerkesen e tyre per armatime e kundershtoi ne menyre te prere, me pretekstin se shqiptaret e kishin mbajtur te fshehte nga Serbia pergatititjen e kryengritjes.
Qendrimi negativ i qeverise serbe ndaj kerkesave te shqiptareve per ndihme diktohej nga marredheniet e mira qe Serbia kishte ne ate kohe me Turqine, te cilat kushtezoheshin nga interesat ekonomike, politike dhe ushtarake te castit. Kryengritja kunderosmane ne Kosove filloi ne kohen kur mbreti Pjeter I, N. Pashiqi dhe Millovanovici, pas vizites se tyre ne Petrograd, shkuan edhe ne Stamboll. Qeveritaret serbe shpresonin atehere se do te mund te siguronin koncesionin e hekurudhes se Adriatikut.
Nga ana tjeter, Bullgaria bente perpjekje te lidhej me qarqet politike shqiptare per ta perdorur luften e tyre ne te mire te synimeve te veta. Per kete qellim qeveria bullgare dhe vete mbreti Ferdinand mbanin lidhje me organizatat shqiptare dhe me disa nga kreret shqiptare. Nderkaq qarqet politike dhe shtypi i Sofjes ndiqnin me interesim kryengritjen shqiptare. Disa prej tyre i shikonin ngjarjet ne Kosove si fillim i fundit te sundimit osman dhe kerkonin te perfitohej nga gjendja e krijuar per te nderhyre ne Maqedoni. Grupe te tjera politike bullgare, duke i vleresuar ngjarjet ne Shqiperi si kalimtare, kerkonin qe Bullgaria te mbante qendrim korrekt kundrejt Perandorise Osmane. Megjithekete, si qarqet oborrtare te Sofjes te kryesuara nga princi Ferdinand, ashtu edhe qeveria bullgare, duke menduar se kryengritja shqiptare do t'i jepte nje goditje te forte regjimit xhonturk, parashikonin te nxirrnin perfitime prej saj. Shtypi zyrtar bullgar shkruante pas fillimit te kryengritjes, se Bullgaria, si fqinje e mire e Turqise, deshironte qe qeveria osmane te vendoste qetesine e rregullin ne viset e perfshira nga kryengritja, por ne rast se kjo kryengritje merrte permasa te medha dhe shnderrohej ne nje te keqe qe mund te cenonte paqen ne Ballkan e te sillte pasoja te renda per bullgaret e Maqedonise, atehere qeveria bullgare nuk mund te rrinte duarkryq.
Perfaqesuesi diplomatik serb ne Sofje u perpoq te bindte kreun e qeverise bullgare, se ishte ne interesin e shteteve ballkanike t'i liheshin Turqise duart te lira per te shtypur kryengritjen shqiptare.
Shqetesimi se kryengritja shqiptare mund te shfrytezohej nga Vjena, si pretekst per nderhyrje ne Ballkan, perbente nje arsye me shume qe Serbia te tregohej e rezervuar ndaj levizjes se armatosur ne Kosove. Keto zhvillime rrezikonin planet e saj te kahershme per ekspansionin drejt territoreve shqiptare. Synimet autonomiste te Levizjes Kombetare Shqiptare e shtynin edhe me shume qeverine serbe qe te kerkonte shtypjen e kryengritjes se Kosoves. Sendertimi i tyre vleresohej ne Beograd si nje pengese shume me e madhe per projektet e Serbise, sesa pushteti i Perandorise Osmane mbi trevat shqiptare. Fati i kesaj Perandorie tashme ishte percaktuar. Ajo po i afrohej me shpejtesi fundit te saj.
Millovanovici shprehu mendimin se ishte ne interesin e Serbise dhe te vendeve te tjera ballkanike qe konflikti i armatosur i shqiptareve me xhonturqit te ishte sa me i pergjakshem, ne menyre qe te dyja palet te dobesoheshin sa me shume. Sipas parashikimeve te tij, keshtu do te arrihej qellimi i dyfishte: nga njera ane, dobesimi i Perandorise Osmane do ta lehtesonte luften e ardhshme te Serbise e te Bullgarise kunder saj; nga ana tjeter, shqiptaret e mposhtur nga ushtria osmane do te arrinin ne nje gjendje te tille sa te pranonin te viheshin nen Serbine.
Diplomatet serbe ndiqnin me kenaqesi carmatimin e shqiptareve nga autoritetet ushtarake osmane. Perfaqesuesi i Beogradit ne Stamboll e siguronte ministrin e Jashtem te Perandorise Osmane, se Serbia ishte e gatshme t'i bente Turqise sherbimet e nevojshme per t'ia lehtesuar mposhtjen e kryengritjes. Edhe Porta e Larte e priti me kenaqesi gatishmerine e Beogradit per te ndihmuar ne qetesimin e Kosoves.
Pas renies se Grykes se Kacanikut, kur ushtria osmane filloi marshimin ne drejtim te Carraleves, konsulli serb ne Prishtine mori udhezime per t'i dhene ekspedites turke cdo perkrahje. Me porosine e tij fshataret e mesuesit serbe u vune ne sherbim te Turgut Pashes. Sipas udhezimeve qe moren nga oficeret e shtabit turk ne Ferizaj, ata mblidhnin te dhena per gjendjen, organizimin e vendndodhjen e forcave kryengritese dhe perhapnin lajme te rreme rreth marshimit te forcave te medha osmane per te shkurajuar shqiptaret.
Ne kundershtim me premtimin qe u kishte bere shqiptareve ne fillim te kryengritjes, Serbia nuk pranoi t'i strehonte kryengritesit. Beogradi pranoi te strehonte ne Serbi vetem disa prej krereve, si Hasan Hysen Budakoven, Zejnel Beun nga Gjilani, Shaqir cavdarbashen nga Peja dhe bajraktarin e Ostrozubit, duke shpresuar se mund t'i perdorte ne sherbim te politikes serbe. Qeveria serbe i ofroi strehim edhe Idriz Seferit, por ky nuk e pranoi dhe qendroi ne malet e krahines se vet, ne Karadak.
Ndryshe nga Serbia, Mali Zi, edhe pse nuk e perkrahu kryengritjen shqiptare, nuk mbajti qendrim armiqesor kundrejt saj dhe u dha strehim kryengritesve.
Kryengritesit e anes veriperendimore te Kosoves ne fillim u vendosen ne Bjeshket e Namuna. Por mungesa e ushqimeve dhe fillimi i te ftohtit e beri te pamundur qendrimin e tyre te metejshem ne ato ane. Ne keto rrethana, Isa Boletini, ne emer te te gjithe krereve te kryengritjes, kerkoi nga Cetina qe t'i strehonte ne Mal te Zi. Kjo kerkese u pranua nga qeveria e Malit te Zi, e cila formoi nje komision te posacem per strehimin e emigranteve. Ata u vendosen ne Cetine, ne Podgorice, ne Shpuze, ne Nikshiq dhe ne Ulqin.
Por pas deklaratave te princ Nikolles per motivet humanitare qe e shtyne te mbante kete qendrim, fshihej synimi i tij per te bere per vete kreret shqiptare, duke shpresuar se me ndihmen e tyre do te kenaqte lakmite territoriale ndaj tokave shqiptare qe shkonin deri ne Mat e me gjere, ndersa populli malalez i priti miqesisht refugjatet e ardhur nga territoret shqiptare.