[uck_aksh]

beqare. Këto kishin për detyrë që gjithmonë të ndeznin zjarrin e vatrës shtetërore dhe posedonin
një shkallë të lartë shpirtërore. Edhe Penates dhe Lares ishin prej zotave të shtëpisë. Gjtithashtu
edhe respektimi i shpirtërave të paraardhësve të vdekur ishte detyrë e kulteve të shtëpisë. Në
kohë të ndryshme sakrifikohej dhe punohej për të fituar simpatinë e tyre.
Së fundi, Geniusi llogaritej forcë prodhuese dhe shpirt mbrojtës. Në fillim ai ishte fuqi e
personifikuar për riprodhim. Çdo mashkull posedon Genius, kurse çdo femër posedon Juno. Më
vonë Geniusi u pranua si shpirt mbrojtës. Kurse një pjesë e zotave të Romës së vjetër (si për
drejtësi dhe për prosperitetin e shtetit) përbëheshin prej trupëzimit të përfytyrimeve konkrete, pa
gjak. Ndërkaq në disa raste binin në sy koncepte të ndryshme sipas specifikave të vendeve
lokale. Për shembull, rreth kënetave shenjtërohej një hyjneshë e zjarrit me emrin Febris. Zotat e
kohës së parë, si të drejtësisë dhe të virtytit, më vonë u shpallën si cilësi të perandorit dhe u
shkrirë në personalitetin e tij.
b. Zhvillimi i fesë romake
Me përparimin shpritëror dhe gjeografik të romakëve, pas shek. VI para e.s., edhe hapësira
e interesimit për zotat doli jashtë, bujqësisë, çobanisë dhe jashtë luftërave dhe u zhvillua edhe
mëtej. Shumë zota të huaj gradualisht hynë në Romë. Zotat e vendeve të okupuara merreshin
me formën e tyre dhe me tolerancën e gjerë të romakëve zinin vend të vazhdueshëm në
Tempull. Por, kjo ishte vetëm një tolerancë fetare, por kishte karakter edhe fetar edhe politik, që
ndiqej me vetëdije të plotë. Këta zota të huaj, duke i shoqëruar zotat vendës në tempull, pas një
kohe filluan të llogariten si zota vendas. Në shek. VI vendin e trinitetit të përbërë prej Jupiterit,
Marsit dhe Quirinusit, e morri triniteti i ri të cilin e përbëjnë Jupiter, Juno Regina dhe Minerva.
Librat magjikë në lidhje me kultin e Apollos në Delfi, u sollën në Romë dhe u vendosën në bodrumin e tempullit Jupiter. Për Apollon u formua një organizatë e murgjve prej 15 personave.
Me këtë zotat grekë filluan të hynin në Romë. Zotat e parë grekë që u futën në shoqëri janë
gjysëmzotat ose trimat mitologjikë, si Caster dhe Pollox, që janë prej fëmijëve të Herkulit dhe të
Zeusit. Për këta në qendër të qytetit u ndërtua një tempull. Në emër të Apollonit, në vitin 431 në
Romë u ndërtua një vend kulti special dhe aty ai adhurohej si padron mbrojtës i popullit. Artemisi
u bashkua me Dianan, njërin nga zotat e vjetër të Italisë. Kafsha e shenjtë e Asclepiosit, zotit të
shëndetit, ishte gjarpëri. Shenja e gjarpërit, të cilën e bartin mjekët buron prej këtu. Kurse në
vitin 217 sistemi i dymbëdhjetë zotave olimpikë i grekëve u pranua zyrtarisht në kultin shtetëror
të Romës. U bashkua me zotat vendës. Më vonë zyrtarisht të njëjtë llogariteshin zotat e
poshtëpërmendur:
Zeus-Jupiter, Hera-Juno, Poseidon-Nepton, Athena-Minerva, Ares-Mars, Afrodit-Venus,
Apollon-Apollo, Artemis-Diana, Hephaistos-Vulcanus, Hestia-Vesta, Hermes-Mercurius, Demeter-Ceres.
Kështu, sikur që në sheshin e hapur me emrin Agora në Athinë ishin zotat grekë, në Romë
në sheshin Forum ishin statujat e mbështjellura me flori. Poashtu edhe mitologjia e zotave Doma
u zhvillua dhe ata morën formë dhe ngjyrë të posaçme. Ndërkaq prej shek. III. para e.s., edhe
zotat lindorë filluan të ndikojnë në Romë. Kultet e tyre luanin rol të rëndësishëm në vitet e lindjes
së Jesuzit. Për përzierjen e feve, datë më e rëndësishme është viti 204 para e.s. Sepse pas
Luftës së Ponit të dytë, me shtimin e rrezikut përreth Romës, kulti i Magna Materit u soll në
Romë. Dhe në vitin 191 në emër të tij u bë një tempull. Kubele adhurohej me emrin Magna
Mater. Sidomos, në lidhje me kultin e tij rol të rëndësishëm luante pagëzimi me gjak në fetë
mistere, të cilat respektoheshin nga ana e grave.
Nga fundi i periudhës së Republikës, në fe shihet një rënie e përgjithshme. Shkaku i kësaj
ka qenë ndikimi i kritikave të fesë greke në ato romake. Për shembull, disa shkrimtarë, si
Ciceroni, janë munduar që të luhatin besimin e popullit në zotat e tyre. Gradualisht tempujt
filluan ta humbnin atë madhështi që e kishin më herët, ritet fetare filluan të neglizhoheshin,
nëpër kalendarët fetarë filluan të paraqiteshin përzierje. Perandori Angostos, për të ndaluar këtë
zhdukje (shek. XII para e.s.), mori mbi vete edhe detyrën më të rëndësishme të murgjve dhe
ndërtoi tempuj të rinj. Dhe kështu është shpallur shenjtëria e Cezarit dhe e Augustinit dhe janë