[Zero Cool]

Historia me fakte historike


“Historia asht mësuese e madhe, njerzit janë nxanës të kqinj”

Bismark

Preokupimi me historin asht i veçant. Ajo përjetohet e jetohet si kujtes, por edhe si ekzistenc-realitet. Historia në Shqipni asht kontrollue e fsheh vijueshmenisht. Në fushatën e fshehjes dhe falcifikimit sistematik, e ka pësue pjesa ma e mirë e saj, ngjarje e situata, individ e procese, të cilat shqiptarët tash duan t’i zbulojnë e përjetojnë intensivisht.
Diktatura e proletariatit, lufta ruso-kineze e klasave dhe koncepti i prolekulturës, ishin instrumente e mbules e mjaftueshme, që atje të bahen krime ndaj njerëzve dhe të asgjësohen dokumente, të falcifikohen epoka e ngjarje të historisë, të likuidohen përsonalitete e momente të kulturës.
Kësisoj atdhetarizmi ishte shndrrue në fraza e etik, që nuk thote asgja. Me këtë metod, stoliseshin ngjarje e situata, procese e përsonalitete, të cilat sot historia po i harron shpejt ose mallkon rand.
Rizbardhja e ngjarjeve e individëve, asht nji punë e gjatë dhe e vështirë. Ai duhet të kuptohet jo si gjest a përcaktim patriotik, jo si zhurmë a retorikë stilistikore, por si punë e moral shkencorë. Historia e historiani, vetëm tuj ken të sakt e kritik, krijojn dhe rrisin vetdijën nacionle e historike.

& & &


Shpesh autorët, që kanë shkrue për ngjarjen dhe figurën e Dedes, nuk janë thellue në ‘studimet’ e ‘librat’ me tituj historik. Kështu mund të përmendim anglezen e njohur Miss. Edith Durham, Kamilio Libardi, major V. Lepetiç, atesheu ushtarak bullgar në Cetin, etj., për të ardh tek shkrimet e nëshkrueme nga prof. Kol Martinaj Sekretar i Komitetit Shqiptar të Podgoricës, Risto Siliqi Anëtar, Nikoll Ivanaj etj.
Në librin e historisë hartue për nxansit e shkollave të mesme (me disa ribotime formale, ka ndryshue vetëm paraqitja, por jo përmbajtje, shënimi im K.K.), harta historike e ngjarjeve të kohës, e hatue për t’u njohu nga brezat e sotëm, përsëri ka shumë pasaktsina, çka të krijon përshtypjen se kemi të bajmë me nji kryengrije spontane.
‘Historianët’ (para e pas vitit 1990), kanë ra tek idet e synimet e hartume (në hart) nga turqit pushtues asokohe, mbasi e kanë ngushtue ose qeth rrethin e zgjerimit të kryengrijes.
Dhe këto për opinionin tim, për dy arsye: së pari, sipas marrëveshjes së përfunduem me kreshnikët malësorë, Qeveria turke ishte zotue të paguante damet e shkaktueme nga lufta e në këtë rast, Turkia, kërkonte t’a hapte qesen e damshpërblimit sa ma pak të jetë e mundun dhe se harta e paraqitur për damet e shkaktueme asht disa herë ma e vogël, formul kjo e njohun edhe ma parë, në shtetet e tjera, ku, turqit kishin pësue disfat.
Ja që ‘historianët’ tanë e kanë ‘harrue’ këtë argument që burimet arkivore historike e njohin shum mir. Së dyti, opinioni europian e botënor ishte i shqetësuem për dhunën, që përdorte pa kursim Turkia kudo, e që nuk donte të tregonte tjetërsimin, që po pësonte Perandoria e ‘pathyeshme’. Këtë synim, ajo kërkonte ta tregote duke i rrfye botës, se nuk ishte kryengritje e zemrimit popullor, por ishin disa ‘rebel’ joshqiptar malësor afër kufinit me Malin e Zi.
Për fat të mir, jehona e ngjarjes shqiptare gjeti pasqyrim në shtypin e atëhershëm shqiptar dhe të huaj. (Shih koleksionet: “Hylli i dritës” “Leka” (Shkoder), “Corriere d’Italia” (Itali), “Liri e Shqypnis” (Sofje), “The Times” (London), “Ora e Maleve”, “Cirka”, “Shqypnia e re”, “Ora e Shqypnis”, fletoret e qytetit të Shkodres, dorshkrimet (e pabotueme të klerikve katolik, të cilat sot kan mund të mbijetojn, Arkivi i Vatikanit, Austris, Britanis Madhe, Hungaris, Italis, Malit të Zi, AQSH, fondi 270, Gjush Shedija “Historija e Shkodres” (dorshkrim i vjetit 1945).
Kushdo e di, se Papa Leoni XIII, me 1880 vendosi të hap dokumentet e Arkivit ‘Sekret’ të Vatikanit, për të gjithë studiuesit, që vinin nga e gjith bota, pa shikue se cilës besim a nacion i përkasin. Këtu ekziston nji dokumentacion shumë i pasun, që përmban informata, jo vetëm të karakterit kishtar e fetar, por edhe kulturës së popujve, gjendjes së tyne shoqnore, ekonomike, historisë, gjuhës etj.
Mbi luftimet e ashpra midis malcorve trima e taborreve të armatosuna deri në dhamb e të stërvitun për barbarizma kundërshqiptare, studiuesi At Marin Sirdani, shkruen: “Fletoret europiane t’asaj kohe i pershkruejn trimnit e tyne porsi ata t’herojve legjendar të kohve të hershme”.
Pas shpërndamjes me forcën e armëve të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit dhe gjunjëzimit të Turkis, përpara presioneve të Fuqive të Mëdha, që çoi ma vonë në copëtimin e trojeve shqiptare, rrethet patriotike në vend nuk ishin të bindun, se Turkia po merrte rrukollisjen dhe se nën ombrellën e saj rrezikohej seriozisht ekzistenca e trojeve shqiptare.
Por, gjithsesi kishte nga ata, qi kishin vizione të kthjellta iluministe, të cilët u shquan për veprimtari të dendur atdhetare. Në këtë proces historik kontributi i prelatëve katolik shqiptar ishte i dorës së parë në veprimtari praktike të planit të brendshëm, për njisimin e plotë të faktorit shqiptar. Ndërsa veprimtaria e planit politiko-diplomatik të jashtëm, qëndronte në mbështetjen e kualifikuem të çashtjes së pamvarsisë së plot të trojeve etnike shqiptare.
Duke e analizue gjendjen e përgjithshme në Shqipni, politikanët europian paralejmërojnë nji shpërthim trazirash në pranverën e vitit 1911. Urretja, që kishin malësorët kundër regjimit xhonturk, bani që revolta në këtë pjesë të filloj ashtu siç e kishin mendue vet krent patriot malësorë.
Në Muzeun Nacional të Kuvendit Françeskan në Shkodër, klerikët, me dashuni prindore ruajtën për shumë vite në gji simbolin e lirisë shqiptare. Për këtë dëshmojn etnit françeskan At Leon Kabashi, At Viktor Volaj, At Daniel Gjeçaj e At Zef Pllumi, të cilët për nji kohë janë marrë me mbarshtrimin e institucionit. Sikur të mos ishte ngrit Flamuri dhe sikur të mos kishte ekzistue ai Flamur, do të kishin pas guxim etnit françeskan me sajue nji gja të tillë? Patriotizmi e ndërshmnia në pasqyrimin e ngjarjeve nacionale, kanë kenë ndër shenjat dalluese të françeskanëve shqiptarë, prandaj edhe nuk mund të vihet në dyshim vërtetësia e ngjarjes.
Qëndri i klerit ndaj Kryengritjes së Malësisë, ka qenq dashamir e mbështetës pa rezerva, për trimat e prijsin e dashun Ded Gjon Luli. Klerikët, duke theksue nevojën, që të rezistonin me bashkatdhetarët e vet të arratisun dhe popullsisë së dëbuem, u larguan sëbashku me ta dhe qëndruan në Mal të Zi.
Midis tyne ishte famullitari i Kastratit At Mati Prenushi. Pas disa viteve, në kohën, kur atij i bahej gjyqi komunist, i pyetun nga hetuesia, që zhvilloi gjyqin, pikërisht aty, ku kishte qenë redaksia e revistës “Hylli i Dritës”, ndër të tjera pohoi: “Përveç muzikës me sakrifica të mëdha, kam përshkue nga antikuari i bibliotekës edhe të gjitha veprat qi flitshin për Gjergj Kastriotin nga populli shqiptar. Të gjith këto vepra janë këtu edhe sot në bibliotekën françeskane. Kur u ktheva në Shqipni, kam shkue famullitar nepër male. Kam marr pjes aktive në kryengritje bashkë me malcort e prim prej Ded Gjo’ Lulit në vjetin 1911, e kam ndej disa koh me popullin i strehum në Mal të Zi” (Shih, Zef Pllumi, libri me kujtime “Rrno per me tregue”, vëll.II 1944-1951).
Diplomacia e hollë e gjuhës fine të moderacionit, ka kenë nji tipar karakteristik e mbizotnues në përsonalitetin publik të arqipeshkvit të Shkodrës imzot Jak Serreqit. Misioni i tij, duhet të pozicionohet kjart në kontekstin e çastit kohor të zhvillimit të kryengritjes.
Jemi në korrikun e vjetit 1911, ku si rezultat i luftimeve të ashpra disamujore, energjit fizike e njerëzore të familjeve malësorëve po shkonin drejt nji kufini, pas të cilit do të kishin vetëm asgjësimin fizik. A ishte vërtet e arsyeshme, njerëzore dhe kristiane për bariun shpirtnuer të malësorëve, të ndërmerrte nji vepër ndërmjetësimi, për të shpëtuar popullin e tij nga asgjësimi i barbarit?
Mendoj, se për nji patriot e figurë të randsishme publike, siç ishte Jak Serreqi, nji veprim i tillë ishte krejtësisht i domosdoshëm dhe përbante nji detyrë morale, për çdo shqiptar të arsyeshëm...