[Zero Cool]

Abat Prend Doçi prelat i ndritur i vlerave shqiptare

Nji ndër punimet ma interesante e me shum baza agumentuese shkencore dhe historike mbetet libri jetëshkrimor kushtue Abatit të Mirditës Prend Doçit, ka mendime e dokumente, qysh në shekullin XIX, duke bashkrendue doket e virtytet e mira amtare, me normat e kanunit të maleve, që asokohe zinte vendin e ligjit në Mirdit...
Ai vuni rregull në lutjen e festave, qi e rëndonin ekonomin e vorfën të mirditasve. Si prelat katolik, fetar e atdhetar i ditun, ai gëzonte simpati e gjente mbështetje ndër besimet e tjera në Shkodër, Lezhë, Mat, Dibër e Lum. Ai nuk e fshihte kurr shpirtin e vet atdhetar. Në çashtjen nacionale meshtari i përvujt, kundërvepronte gjithnji hapun e ashpër, jo sepse ishte kryeneç, por sepse kje patriot i papërkulun e i qendrushëm në karakter.
Në mënyrë qëllimkeqe e pa të drejtë, udhëtimi i Prend Doçit si Abat i Mirditës (duke qenë peng i Turgut Pashës), gjatë udhëtimit nga Shkodra në Orosh (në gusht të vjetit 1910) asht përshkrue nga mjeku i shtabit të ushtris së Turgut Pashës, E. Jack.
Mirpo gjat faqeve të librit në turqisht, gjendet e ruejtun nji foto, ku aty kanë dalë Prend Doçi përpara në kalë të bardhë e Turgut Pasha me kalë të zi... Pothuajse pjesa dermuese e autorëve të mavonshëm gjatë komenteve të tyne, kanë marrë për bazë të dhanat e parashtrueme nga ky auktor, i cili, nuk asht as politikan e aq ma pak ushtarak.
Në nji studim shumë të kujdeshëm e serioz të studiuesit G.Robel me titull “Nopça dhe Shqipëria” (G.Robel “Franz Baron Nopeza un Albanien” Uiesbaden, 1966, fq.71), vihet në dukje se: “Ka të ngjar qi Jack të mos e ket kuptue shahun dinak të Doçit, por ka shkrue me hamendje”. E vërteta asht, se prelati nuk i ka prirë ushtrisë turke, për të dalë në Orosh, por ishte pikërisht Turgut Pasha, që e mori peng dhe e vuni përpara. Kushdo e kupton se tjetër asht të prijsh përpara e ndryshe asht me të marrë me forcë e me të nxjerrë me dhunë përpara.
Pse e mori peng e e vuni përpara imzot Doçin drejtuesi i ekspeditave ushtarake turke Turgut Pasha? Për dy arsye: së pari, për të sigurue veten. Duke pasun përpara Abatin me influencë në tanë krahinën me besimtarë besnik katolik, imzot Doçi, edhe po të kalonte në ndonji prit, askush nuk do të shtinte në të. Së dyti, për të tregue forcën e vet, për të përul Abatin Prend Doçin, që ndonëse ka përkramjen e shteteve të Europës, e vuna përpara. (AQSH, Fondi 270, Dokumenti 53, fq.7.)
Madje, tërthorazi, Turgut Pasha, donte t’i tregonte Austro-Hungarisë, që gëzonte të drejtën e mbrojtjes së kultit, se jam vet zot mbi ‘shtetasit’ e mi. Por Turgut Pasha, megjithse e vuni në përpara bariun shpirtnuer të malësorëve, nuk mundi të arrestonte në Mirdit asnji nga krent, që ai kishte të dhana, se jan strehue atje, pra parashikimi i tij nuk u vërtetue; qëllimi fushatës nuk u arrit, mbasi vet fusha nuk u përligj.
Mbështetja vetëm tek libri i mjekut Ernest Jack, që i shërbente përsonalisht Turgut Pashës don me thanë me marr si të vërtet nji pikpamje përsonale, subjektive të nji të hueji, madje aq ma keq të nji njeriu jospecialist
Pra, sikurse shikjohet, kleri u përfshi pa ngurrim si shërbestar i grigjës së vet edhe atëher, kur cënoheshin interesat e nalta nacionale, dhe jo sikurse ka shkrue bashkqytetari shkodran me banim në Tiranë Prof. Dr. Gazmend Shpuza e disa profesor të tjerë Akademisë së ‘shkencave’ me nji urretje, se: “Me veprimtarinë e vet përçarëse, kleri vështirësoi bashkimin e popullit shqiptar në luftë për liri. Pavarësisht se nuk ia arriti, ai i përpoç të fuste shqiptarët në një luftë vllavrasëse. Meqë pushtuesit osmanë nuk mundën të shtypnin kryengritjen, kleri veproi me të gjitha forcat për t’i mashtruar kryengritësit që të hiqnin dorë nga kërkesat e tyre kombëtare, ose për të mbajtur larg nga kryengritja e popullsinë e krahinave të tjera të vendi. Reaksioni klerikal katolik me demagogji vazhdimisht që të spekullojë mbi luftën e pareshtuar të popullsisë katolike të vendit tonë kundër pushtuesve osmanë, për të maskuar sadopak qëndrimin e vet reaksionar e bile antikombëtar. Prandaj jo më kot shtypi klerikal, veçanërisht me rastin e 25 vjetorit të shpalljes së Pavarësisë, i është referuar luftës së malësorëve të Mirditës dhe të Mbishkodres. Por kleri katolik duke qenë në shërbim të papatit e të Perandorisë Austriake, ishte i detyruar për hir të interesave të padronëve të vet që të vihej edhe në shërbim të autoriteteve osmane. Dihet përpjekjet dhe roli që luajtën klerikët reaksionarë me në krye arqipeshkvin e Shkodrës Jak Serreqin dhe Abatin e Mirditës Prend Doçin në ndihmë të Shefqet Turgut Pashës me 1910 dhe më 1911 për t’i mashtruar e detyruar masat e malësorëve që të ulin armët dhe të heqin dorë nga kërkesat kombëtare të Memorandumit të Gërçës. Pra lufta e malësorëve të udhëhequr nga Dedë Gjo Luli nuk ka asnjë të përbashkët me qëndrimin reaksionar klerikal” (Prof. Dr. Gazmend Shpuza “Qëndrimi antikombëtar i Klerit ndaj Kryengritjes së vitit 1911”, Akademia e Shkencave, Tiranë 1980).

Lavdia e një ngjarje të rëndësishme mbarëshqiptare

Intensiteti i zhvillimit të ngjarjeve flet, për shkallën e nalt të ndërgjegjës politike nacionale të malësorëve, të cilët, në të gjitha mënyrat ndihmuan kryengritjen.
Mirëpo, ka autorë, qi përpiqen t’i shfrytëzojnë këto veçori në kahje të kundërt, kur e shtrijnë ngjarjen në reduktimin e elementit të ndërgjegjës, për pavarësinë ndaj Portës së Nalt.
A mund të zvoglohen kërkesat e mirfillta politike të luftëtarve liridashës antiosman në pamundsi, për t’a mohue atë krejtsisht!?
Duhet pranue, se autoritet shtetnore e sidomos osmane pushtuese asokohe e kishin të kjart karakterin e vërtet politik e zemrimin popullor të mbledhun ndër shekuj...
Vlera e popullit matet me forcën e ndërgjegjës, aftësin vepruese, në mjedisin, ku jeton e punon, matet me forcën e qëndresës së tregueme gjatë etapave të historisë së pafavorshme.
Në rrafshin e përgjithshëm, intelektualët rilindas shqiptar, kanë organizue në koh të ndryshme nji radhë protestash në formë kërkesash me shkrim. Njerzit e kulturës e penës në përgjithsi, jetonin me konceptin e shteteve me nivel kulturor disa her ma të nalt, sipas së cilës, duhet të arrihet nji herë qytetnimi i popullit shqiptar e pas ndërgjegjësimit, populli do të luftoj për pavarësi ose çlirimin nga pushtuesit.
Situata në të cilën gjendej populli ynë, me përshpejtimin e zhvillimit të ngjarjeve, nuk prisnin gjersa të ndryshohej mendsia e vonueme e shqiptarit. Vështirësit ishin të brendshme e të jashtme.
Së pari, vështirsia e brëndshme ishte, në pamundsin e mbledhjes e përdorimit të enërgjive të nacionit shqiptar në nji drejtim të vetëm: nji nacion nji qëndri'.
Së dyti, vështirësia e jashtme qëndronte tek Fuqit e Mëdha të kohës, tue përjashtue ato forca (ShBA), që ishin në përkrahje të çashtjes shqiptare, tue mos dashun t’a linin popullin tonë si pjesë përbase e Perandorisë Osmane, nga e cila kemi trashegue prapambetje deri në ditët tona...
Turkia pushtuese, asnjiheri nuk lejonte formimin e nji nacionaliteti shqiptar, se mund t’i rrshqiste nga dora. Turkia edhe situatën e tjetërsimit të saj të brendshëm, donte ta mbante në fshehsin e vet 522-vjeçare.
A u mbështet kryengritja e Ded Gjo’ Lulit?
Zhvillimi i lëvizjes e ndikimi i saj në popull, gjetën shprehjen e vet në formimin e rritjen e ndërgjegjës nacionale. Nivelin cilësor, ku ishte ngrit kjo ndërgjegje, e shpreh kjart përgjigja, që i dha Ded Gjon Luli përfaqsuesit diplomatik të Turkis në Cetin, Satedin Beut, në kohën kur diplomati kërkonte, që t’i largonte malësorët nga synimet e tyne të mirfillta të çlirimit nacional. Deda, tue mos pasur frikë deklaroi, se: “Të drejtat e kerkueme nuk i dona vetëm për vet, por për tan Shqypnin”.
Kryengritja e vjetit 1911, e drejtueme me aq urti, guxim e trimni nga Ded Gjon Luli, nuk del si nji lëvizje e rastit, por si vijim i përpjekjeve të pandërprera të malësorëve e gjith popullit shqiptar, për të jetue të lirë në trojet e veta.
Deda, me bashkluftarët e vet, ishin të edukuem me ndjenja të ngrohta atdhedashunie për liri, në shkollën e traditës popullore e familjare, nga e cila ata kishin mësue ndër të tjera, qi të ruanin gjuhën e zakonet e të parve, të ishin të gatshëm për të flijue jetën për liri e Atdhe.
Tronditja e themeleve të nji Perandorie, që kishte vite që po lëkundej seriozisht, si pasojë e kalbzimit të strukturave të piramidës osmane, bani që edhe shtetet e vogla si Shqipnia t’u sillnin shqetsime alarmuese.
Heroizmin e fatosave të lirisë të malësorëve kreshnik, plaku i urt i Vlonës Ismail Bej Qemali, gjatë vizitës qi i bëri Ded Gjon Luli në Vlonë (pas shpalljes së Pavarsis me 28 nëntor 1912), kryetrimin do t’a përshkruante me nji mendim të pjekun: ‘Dedë Gjo’ Luli pushk e ngrehun për Shqipnin’.
Shkrimtari, folkloristi At Donat Kurti O.F.M. (1903-1983) (që do të zbulohej i braktisun e i vdekun në nji kasolle të zbuluem në rrugicat e Shkodres, mes borës e acarit të dimnit, shënimi im K.K.), në përkujtim të 50-vjetorit të shkollës së njohun françeskane thotë: “N’at dit Shqyptari njimend mushi mushknit me frymët’liris e brittë n’zemer t’vet: “Rrnoft Shqypnja’ tuj ba jeh në ket mnyrë Flamurit t’Shqypnis të ngrehun me guxim e trimni, po n’at vjet me 6 Prill 1911 prej Ded Gjo’Lulit në Bratile t’Deçiqit”.