[Dilaver]

Gryka e Madhe
Gjendet në anën e majtë të kanionit, 50-60 m përmbi lum. Nga ky burim është gjetur një korridor, në të cilin pas 100 m haset në një liqe. Aty gjendet edhe një lum i brendshëm, pastaj ka kanione të nëndheshme. Bile, një grup prej 12 speleologësh arriti që ta kalojë gjysmë-sifonin dhe hyri në një
korridor-oval, me një labirint dy nivelesh, por i dekoruar për mrekulli, ku në një distancë prej 700 metrash në brendi të shkëmbit, supozohet se ishte fundi i shpellës afër disa sifoneve, që kishin ngjyrë të gjelbër dhe ishin mjaft atraktive. Në pjesët më të thella të shpellës, në një oxhak është arritur lartësia më e madhe e ngjitur lart, që ishte +296 metra në krahasim me hyrjen në shpellë. Deri më tash njihen 8 km të korridoreve të kësaj shpelle.


Gjeneza
Kjo shpellë paraqet një sistem të kompleksit të një zone freatike. Kalimet e shpellës në pjesën më të madhe janë paleosifone. Këto kalime kanë profil oval, por më shume eliptike, janë më homogjene dhe të dimensioneve më të mëdha sesa korridoret e pjesës së poshtme të shpellës, të cilat kanë karakterin e një kanioni të vazhdueshëm nëntokësor, me mure mjaft të larta.
Deri më tash njihen disa nivele. I pari është niveli i lumit dhe është mjaft aktiv. Ai ka lartësi 66 m prej hyrjes. Këtu hasen fundërrina shumëngjyrëshe. Niveli i lartë, që është edhe kryesori, ka karakter gati subhorizontal dhe një lartësi +80 m dhe gjatësi prej 1 km. Në pjesën e parë të shpellës këto dy nivele janë të lidhura në mënyrë simetrike me një kaos tredimensional të disa kalimeve të vogla, të cilat nuk janë të hulumtuara deri në fund, e që janë të futura në hartë dhe quhen Kalimet e Gjarprit.
Një pjesë e veçantë dhe unike e shpellës është edhe i ashtuquajturi Tobogani, një sifon i pjerrtë origjinal-freatik, ku me zbritjen e rrjedhës së ujit, që kalon nëpër disa shkallë të shkëmbinjve, janë krijuar ngushtica të mrekullueshme, të pjerrëta dhe të lëmuara, që janë të gjera deri në 1 metër dhe të thella deri në 2 sosh.
Vlen të theksohet se në pjesën e parë mungojnë dekorimet, kurse në pjesën tjetër, pas gjysmësifonit, ka dekorime të mrekullueshme, bile edhe ndoshta me të gjitha llojet e mundshme të speleodekorimeve apo speleotemave, çka është vështirë të imagjinohet për një zonë, e cila gjendet në një mes të kushteve nëntokësore të Evropës. Këtu ka shtylla të mëdha dhe të larta, deri në disa metra të gjata, si shkopinj të sodës, stalaktite dhe perde të gjata apo në formë drapri, stalagmite të grumbulluara, penda të vogla nga shkëmbinjtë, liqene me kristale dhe margaritarë nga kalciti. Të papërshkrueshme janë edhe govatat me ujë, të mbuluara me kristale të kalcitit dhe grupe të gjera të kristaleve.
Është interesante edhe rëra e ngurtësuar në formë dhe madhësi të topave, që gjenden lart mbi nivelin e ashtuquajtur Harku i Ylberit. Në hyrje, që njihet si Kalimi i Leopardit, janë disa pika dhe leqe të shpërndara të vermikulitit në formë të lëkurës së leopardit, të mbetura këtu nga vërshimet fosilike të ujit.


Një depërtim i ngushtë dhe klaustrofobik
Karakteristika të tjera të shpellës janë edhe disa hapësira indirekte, në të cilat gjenden disa rrjedha të vogla uji, nga kullon uji prej rrafshnaltës së Gurit të Kuq. Horizonti më i lartë njihet me emrin Dyshemeja e Ngjitësve, që gjendet në një lartësi rreth 260-270 m nga pika e lartësisë së hyrjes së shpellës. Shpella është e krijuar në gëlqerorin e triasikut të mesëm, dhe përgjithësisht ka ngjyrë hiri të mbylltë, ndërsa baza është me ngjyrë të kuq e vjollce, që kanë disa arterie të mermerizuara. Këtë e dëshmojnë pjesët e ndryshme të rërës, të cilat janë krijuar nga karbonatet shumëngjyrëshe të quajtura mika, që rrjedhin prej shtresave të brendshme të formuara gjatë triasikut. Kjo shpellë hyn relativisht thellë në masivin shkembor, ngjashëm me shpella të tjera të Ballkanit. Vazhdimi i hulumtimeve ka mbetur vetëm te mundësitë e hulumtuesve, të ngjitësve- alpinistë, por edhe te speleozhytësve, të cilët duhet ta kalojnë liqenin e fundit sifonal (me gjatësi rreth 100 m dhe thellësi mëse 25 m).
Me këtë do të zbulohej tërësisht shpella e një sistemi të veçantë shkëmbor.


F.M.K.


Iliriapost



Shqiptari i arkivave britanike | Drane Bernaj – Nëna e Nënë Terezës | FAQE