[Albanian eX|PerT]

SHOQËRIA PARAISLAMIKE ARABE

P

as trajtimit të gjendjes politike dhe fetare në Gadishullin Ara­bik, tani të themi diç shkurtimisht për rrethanat shoqërore, ekonomike dhe sociale të asaj periudhe.
Rrethanat shoqërore

Arabët kanë pasur disa shtresa shoqërore me dallime të theksuara ndërmjet veti. Marrëdhëniet mes njerëzve të parisë (të fiseve) kanë qenë në shkallën e ngritjes dhe të përparimit. Njerëzit kishin lirinë e të shpre­hurit dhe vullnetin e lirë. Kur dikush dëshironte t'i lavdëronte virtytet arabe, bujarinë, trimërinë, parësinë etj. shprehej me vargje të cilat i thurte aty për aty.
Gruaja ishte në gjendje, vetëm nëse dëshironte, t'i paqësonte fiset të tëra, apo edhe t'i fuste në grindje, në ato përmasa, saqë mund të shkaktoheshin gjakderdhje dhe luftëra.
Megjithatë, mashkulli ka qenë kryefamiljar dhe bartës i fjalës krye­sore në shtëpi. Gruaja dhe burri kanë qenë të lidhur me martesë, me lejen e prindit apo kujdestarit të saj, ajo nuk ka pasur të drejtë të kun­dërshtonte.
Tek shtresat e tjera mbretëronte zakoni i përzierjes së mashkullit dhe femrës. Kjo nuk mund të shpjegohet ndryshe, përveçse aty ka mbre­tëruar amoraliteti, paturpësia, shfrenimi dhe prostitucioni.
Ebu Davudi transmeton nga Aishja r.a. se kurorëzimi në periudhën paraislamike është bërë në këto mënyra:
1. Ekzistonte martesa sikurse kjo e sotmja. Djalit i gjenin vajzën, e lypnin pastaj kurorëzoheshin.
2. Burri i thotë gruas, pas përfundimit të ciklit mujor, shko te filan njeriu dhe kërko të jetosh me te. Burri i saj nuk i afrohej derisa kon­sta­tohej se ka mbetur shtatzënë me atë njeri. Nëse mbetej shtatzënë, burri i saj përsëri e merrte prapa, nëse dëshironte. Kështu vepronte në rast se të gjithë fëmijët i kishin vajza, e dëshironte të kishte djalë. Kjo lloj martese quhej "nikahul-istibdai", në përkthim nikahi keitus.
3. Mblidhej grupi prej tre gjer dhjetë personash dhe bënin marrë­dhënie me një grua. Nëse mbetej shtatzënë, pas lindjes, ajo i thërriste të gjithë pjesëmarrësit në këtë akt të turpshëm, e që ishin të obliguar të vinin dhe ajo e zgjedhte atë që dëshironte ajo, të bëhet baba i foshnjës së saj. Ky e pranonte fëmijën dhe i jepte emrin familjar.
4. Tek gruaja vinin shumë njerëz, e ajo nuk guxonte ta refuzonte asnjërin prej tyre. Këto parimisht kanë qenë gra publike, në dyert e veta i vënin flamujt si shenjë njohjeje të shtëpisë së tyre. Çdokush që dëshironte të shkonte te kësi lloj grash e dinte se ku duhet shkuar. Nëse ndonjëra prej tyre mbetej shtatzënë dhe lindte foshnjën, atëherë tubohe­shin të gjithë ata që e kishin vizituar dhe e thirrnin ekspertin (njohësin e mirë të gjurmëve). Ai e merrte foshnjën në prehër dhe e zgjidhte enig­mën se cili prej tyre ishte baba. Pasi që konstatonte se cili ishte babai i foshnjës, sipas dofarë normash të tija, atëherë ky ishte i obliguar ta merrte foshnjën, t'i jepte emrin e vet dhe të kujdesej për të.
Me ardhjen e Shpalljes, All-llahu xh.sh. i anulon të gjitha këto lloje martesash dhe lejon vetëm martesën e sotme islamike.[1]
Tek arabët paraislamik ekzistonte edhe një mënyrë tjetër e marte­sës, përkatësisht, mashkulli si fitues në dyluftim e fitonte gruan e ardh­shme. Fëmijët e lindur nga këto lidhje nuk kanë pasur kurrfarë të drej­tash atësie, por kanë qenë të turpëruar gjatë tërë jetës.
Është e njohur se arabët e periudhës paraislamike kanë pasur mun­dësi të kenë gra sa kanë dëshiruar. Madje njëkohësisht bënin kurorë me dy motra, si dhe me gratë e baballarëve të tyre, nëse mbeteshin të veja apo të lëshuara. Në lidhje me këtë na flet Kur'ani në ajetet 22 dhe 23 të kaptinës ”En-Nisa”. Gjithashtu burrat kanë pasur të drejtë t'u japin grave shkurorëzime me numër të pakufizueshëm.[2]
Amoraliteti dhe shfrenimi mbretëronin tek të gjitha shtresat e shoqërisë paraislamike arabe. Nuk mund të veçohet asnjë shtresë e sho­qërisë, përpos rasteve individuale, që kanë çuar jetë të moralshme dhe që lavirinë e kanë konsideruar si amoralitet dhe si turp të madh.
Robëreshat e blera ishin në situatë më të mirë sesa ato të luftës. Arabët nuk e konsideronin të turpshme jetesën me robëresha.
Ebu Davudi transmeton nga Amër b. Shu'ajbi, e ky nga babai i vet, pastaj nga gjyshi, i cili ka thënë: "Një njeri ka thënë: filan filani është djali im. Para Islamit ka jetuar me një robëreshë, andaj Resulull-llahu a.s. i thotë: "Islami nuk pranon një martesë të tillë, koha e xhahi­lijetit ka kaluar, fëmija është i atij në shtratin e të cilit lindet, ndërsa shkelja e kurorës është e ndaluar".
Tregimi mbi grindjen mes Sa'd Ibën Vekkasit dhe Abd Ibën Zum'a­tit rreth djalit të robëreshës së Zum'atit është i njohur. Djali është quaj­tur Abdu-r-Rahman Ibën Zum'ah.[3] Raporti mes prindit dhe fëmijëve mund të klasifikohet në disa kategori. Ka pasur sish që thonin: "Fëmijët tanë janë mëlçitë tona të cilat ecin nëpër tokë", ndërsa ka pasur edhe të tillë që i mbytnin vajzat e veta, apo i shtinin të gjalla në dhe, duke i drojtur turpit, e ka pasur edhe sish që i mbytnin në barkun e nënës duke ju frikësuar varfërisë dhe turpit. Në lidhje me këtë na flet Kur'ani në këto ajete: 6, 151; 16, 58-59; 17, 31 dhe 81, 8.
Megjithatë, nuk mund të themi se ky ka qenë aspekt dominant i etikës dhe moralit. Për arabët ka qenë shumë e rëndësishme që të kenë shumë djem, të cilët do të luftojnë për atdheun e vet. Marrëdhëniet ndërmjet vëllezërve, nipërve si dhe ndërmjet kushërirëve të tjerë, kanë qenë të bazuara në lidhjet e forta të gjakut. Kanë jetuar për patriotizmin fisnor, dhe për të kanë vdekur. Fryma e bashkimit mbretëronte në suaza të një fisi, e kjo edhe më tepër e rriste patriotizmin. Bazë e rendit shoqëror të një fisi ka qenë patriotizmi individual dhe atdhedashuria e gjakut. I përmbaheshin një rregulli të pashkruar: "Ndihmoi vëllait tënd qoftë ai i drejtë apo jo". Natyrisht, ky parim nuk ka qenë në pajtim me parimin e doktrinës islame që thotë: "Ndihma e tiranit duhet të jetë e tillë që ta pengojë kryerjen e tiranisë".
Garimi në origjinë dhe ndershmëri (mburrje) shpeshherë ka qenë shkas për shpërthimin e luftërave ndërmjet veti, madje edhe në mesin e atyre fiseve të cilët e kanë pasur babën e përbashkët. Kjo ka ndodhur mes fiseve Evs dhe Hazrexh, Abes dhe Zuhjan, si dhe Bekër dhe Taglib, e disa të tjerëve. Ndërkaq, marrëdhëniet shoqërore mes fiseve me ori­gjinë të ndryshme nuk kanë qenë të forta dhe të fuqishme. Ato shkatë­rroheshin në luftëra të përgjakshme. Në raste të veçanta kryeparët e fi­seve organizonin tubime publike në të cilat vinin fise të ndryshme, si­domos në muajt e shenjtë-muajt e haxhxhit. Këta muaj kanë pasur rën­dësi të madhe për arabët, sepse gjatë këtyre muajve ata rivendosnin ma­rrëdhëniet normale njerëzore dhe zgjidhshin shumë probleme jetësore.
Thënë shkurtimisht, rrethanat shoqërore kanë qenë në gjendje të mjerueshme, e si mos të ishte kështu, kur ndër arabët mbretëronte injo­ranca dhe bestytnia, kurse bota jetonte në politeizëm dhe ideologji të errët. Gratë bliheshin dhe shiteshin. Ato trajtoheshin si ndonjë gjësend, përderisa mashkulli nuk ka pasur kurrfarë kufizimesh, as njerëzore e as morale. Ka jetuar si ka dashur vetë dhe me kënd ka dashur vet.
Pushtetin e ndanin pasanikët, të cilët i mbushnin arkat me flori në kurriz të të varfërve, apo të pushtetit, i cili gjithnjë ka qenë i gatshëm të luftonte.
Gjendja ekonomike

Gjendja ekonomike gjithnjë ka qenë rezultat i rrethanave shoqë­rore. Kjo më së miri shihej në standardin jetësor të njerëzve të asaj kohe. Tregtia ka qenë burimi kryesor i sigurimit të mjeteve materiale për jetesë, e ushtrohej vetëm atëherë kur rrugët ishin të sigurta dhe në kohë të paqes, kjo ka qenë gati e pamundur në trevat arabe, përveç në muajt e shenjtë. Gjatë këtyre muajve organizoheshin panaire të njohura tregtare. Vendpa­nairet e njohura kanë qenë ("suk" - çarshi) Ukadh, Dhu-l-Mexhaz, Maxhne dhe shumë të tjera.
Zejtaria dhe strukturat tjera prodhuese nuk kanë qenë të zhvilluara dhe për arabët kanë qenë diçka e huaj, bile më e huaj se për çdo popull tjetër. Shumë lloje të zejtarisë kanë lulëzuar në Jemen dhe në Hira, kurse më të njohurat kanë qenë: përpunimi i lëkurës dhe tekstilit, ndër­sa banorët e Arabisë qendrore merreshin me blegtori dhe me bujqësi.
Gratë arabe tjerrnin lesh dhe thurnin veshmbathje, por më së tepër­mi për nevojat e veta dhe të luftëtarëve, sepse e tërë kjo ka qenë e rrezi­kuar nga plaçkitja e sulmuesve, andaj as që mund të bëhej fjalë për ndo­një prodhimtari. Është me rëndësi të përmendet se, kryesisht mbre­tëronte një gjendje e tërësishme varfërie, skamjeje dhe urie.
Etika e arabëve

Nuk mund të themi se arabët e periudhës paraislamike nuk kanë pasur disa norma shumë të ulëta të sjelljes, veprime të turpshme dhe situata, të cilat nuk mund t'i pranojë dot mendja e shëndosh e as natyra e vet njeriut, por, nga ana tjetër, kanë pasur edhe vlera shumë të çmue­shme me të cilat edhe ne sot do të mburreshim dhe do të befasoheshim. Vlenë t'i përmendim:
1. Kerem - nderi dhe fisnikëria me çka garonin mes veti dhe i ndih­monin njëri tjetrit. Gati gjysma e krijimtarisë poetike paraislamike - në ç'fushë kanë qenë mjeshtër të talentuar - i është dedikuar kësaj vije të karakterit të tyre. Të marrim një shembull - papritmas arrinë një my­safir, është dimër, vit urie. Shtëpiakut përveç një deveje, e cila ishte shpëtim për tërë familjen, nuk i qëllon asgjë në shtëpi. Për të treguar mikpritje dhe për ta ruajtur nderin familjar, nikoqiri çohet dhe për hir të tij - ther të vetmën deve, ndez zjarrin dhe përgatitë gosti të begatshme për nder të mysafirit. Në trajtë të keremit arab numërohet edhe pjesë­marrja e drejtpërdrejtë në pajtimin e familjeve dhe qetësimin e gjakder­dhjes. Njeriu dinte që në interes të paqes, të merrte barrën e huaj për të paguar dëmshpërblimin - vlerën e gjakut, vetëm për ta qetësuar situatën në momentin e dhënë. Ka qenë me rëndësi të ndërpritet gjakderdhja - e cila do të kishte pasoja prej brezi në brez - dhe të shpëtohej njeriu.

[1] Ebu Davudi: Kitabu-n-Nikahi: Llojet e martesave tek arabët paraislamike.

[2] Ebu Davudi: Vepra paraprake, kaptina: Mospranimi i kthimit pas "tre tal­keve" - tri pushimeve të shkurorëzimit. Këtë e cekun mufessirët - komentuesit e Kur'anit si shkak për shpalljen e ajetit "Dy herë shkurorëzim".

[3] Ebu Davudi, kaptina: fëmija është i atij në shtratin e të cilit lind.