[LABI]

E drejta romake përjashton cdo mundësi të marrveshjes plotësuese. Në të kundërtën kontrata do të shuhet . Detyrimi tjetër –të kujdesët për objektin e qirasë si për sendin e vet ( Si Bonus Pater Familjas). Dhe detyrimi i tij i fundit është që pasi të kaloj afati i kontratës ose pasi të zgjidhet kontrata para kohe , qira dhënësit t’ja dorzoj objektin e qirasë në gjendje të rregullt .
E drejta e qiramarrësi është që ta shfrytëzoj objektin e qirasë brenda kohës së caktuar, detyrimet e qiramarrësit ta dorëzoj objektin e qirasë në gjendje të rregullt në posedim të qiramarrësit , gjendja e rregullt nënkupton – gjendja funksionale e sendit që korrespodon me qëllimin e lidhjes së kontratës nga qiramarrësi .
Ka të drejtë që ta kërkoj pagimin e qirasë në rregull dhe pas kalimit (shuarjes) së kontratës të kërkooj kthimin e objektit të kontratës (në gjendje të rregullt) funksionale...
Kjo kontratë shuhet në parim pasi të kaloj afati i kohëzgjatjes së saj . Mirëpo në praktikë ndodhë Rrelokacio-Tacitat (vazhdimi në heshjte i kontratës së qirasë) , sepse palët në heshtje vazhdojnë reciprokisht në mënyrë të rregullt t’i plotësojn detyrimet dhe t’i realizojnë të drejtat .
Kontrata e qirasë mund të zgjidhet para skadimit të kohës edhe atë në raste :

• Nëse vepron fuqia madhore ( në objektin e kontratës) dhe të njëjtën e shkatrron fizikisht .
• Nëse qiradhënësi – objekti i kontratës i nevojitet për plotësimin e nevojave elementare për banim të antarëve të familjes së tij , sespse termeti,zjarri ja ka shkatrruar të gjitha vendbanimet tjera.
• Kur objekti qiras keqpërdorët nga qira marrësi (organzion në banesën për banim prostitucion ekonomik).
• Nëse njëra nga palët pa arsyetim deklaron këtë dëshirë, për zgjidhjen e kontratës mirëpo ..ligjdhënësi thotë : ky vendim duhet t’i lajmrohet palës tjetër edhe atë në kohë të përshtatshme , disa nga post-glosatorët thonë : jo në kohë të pa përshtatshme , kur ka gjasa që palës tjetër t’i shkaktohet dëm .

Të drejtat dhe detyrimet e palëve nëse cënohen nga pala tjetër realizohen nëpërmjet procedurës kontestimore civile me padi të veqanta .
Llojet tjera të kontratave të mësohen vetë !
KONTRATAT REALE – Huaja (Mutumi) – quhen kontrata reale sepse lidhet juridikisht në momentin e dorëzimit të objektit të kontratës nga huadhënësi në dorë të huamarrësit .
Subjektet (palët) e kontratës : Huadhënësi dhe Huamarrësi
Huadhënësi – në cilësi të Kreditorit , Huamarrësi - në cilësi të Debitorit ...prandaj kjo kontratë është e njëanshme dhe lindin të drejta për huadhënësin ndërsa detyrime për huamarrësin .
Objekt i kontratës – përherë edhe sot është sendi i lëvizëshëm dhe i hargjueshëm RES-CONSUM-TIBILES. ... Është i hargjueshëm sepse huamarrësi fiton të drejtën e pronës mbi objektin e huas, drejtën e p ronës mbi objektin e huas , ai gëzon – JUS ABUTENDI (të drejtën e disponimit me sendin)..vetëm si RES CONSUM TIBILES , sepse kjo kontrat është lukrative (dobisjellëse) për huamarrësin është bëmirëse nga ana e huadhënësit prandaj nuk toleron ligjëdhënësi trajt tjetër të disponimit.
Detyrimi i Huamarrësit : është që pas kalimit të afatit të kontraktuar huadhënësit t’i kthej sasinë e njëjët 100kg të sendit të llojit të njejt (INGENERE) dhe atë të kualitetit mesatar që e gjejmë në treg .
Huadhënësi ka të drejtë : që pas kalimit të afatit të kërkoj nga huamarrësi kthimin e borxhit ... Të drejtat dhe detyrimet palët i realizojn me padi të veqantë .

Të gjitha llojet e kontratave tjera të mësohen vet !

DELIKTET – si burime të detyrimeve
Deliktet Private – vetëm këto janë burime i detyrimeve
Për t’u konsideruar burim i mardhënies detyrimore-deliktore, një sjellje, veprim, i një subjekti të drejtës duhet të kualifikohet në bazë të dispozitave të drejtës detyrimore dhe elementeve esenciale , në këto dispozita :
Elementet esenciale të deliktit :
a) Personi fizik të ndërmarr një veprim (juristët romak thonë- një veprim të jashtëm), i cili veprim kualifikohet si i kundërligjshëm.
b) Veprim ky që është i paraparë në ligj të veqantë si delikta privata, por të jetë saktsuar nga ligjvënësi edhe POENA-PRIVATA-që do të thotë shumë e caktuar e të hollave në emër të xhobës me para. Dënim i cilio llogaritet në bazë të shumës së parave, e cila e vlerëson dëmin e shkaktuar ... Kjo shumë e gjobimit është e llogaritur si e njëfisht ose e dyfisht (Induplum) ose e trefisht ose e më shumë fisht . Varësisht nga pesha e rrezikshmërisë së dëmit të shkaktuar .
Element tjetër konstituiv :
c) Midis veprimit antiligjor dhe pasojës , dëmit të shkaktuar , duhet të ekzistoj lidhja kauzale (NEKSUS).
d) Përgjegjësia Deliktore- një person fizik e fiton pas moshës 10-vjecare .
Cilësit e detyrimeve Deliktore

• Detyrimet nga deliktet nuk mund të kalojn nga një person në tjetër. INTERVIVOS-(gjatë jetës) e as me veprim, MORTISKAUZA- nuk janë të trashigueshme (borgjet nga deliktet).
• Përgjegjësia komulative – që do të thotë : nëse në shumë persona me një bashkveprim, e kryejn një delikt , privat , me të cilin i shkaktojn dëm një personi , ato janë të detyruar që individualisht cdo njeri të shpaguaj dëmin e shkaktuar (Poena Private), psh: edhe kryesi i veprës antilogjore edhe nxitësi edhe ndihmësi .
• Cilësi tjetër është detyrimet nga deliktet , janë të natyrës NOKSALE-sepse vlen parimi i përgjegjësisë për tjetrin , psh : nëse i mituri , skllavi , ka kryer një delikt privat , për dëmin e shkaktuar përgjigjet Pater Familjasi i tyre, sepse ai është ligjërisht i obliguar që të përkujdeset për veprimet e tyre ( duhet të thotë , mos e the gjamin e kojshis , mos shaj ...)
• Parashkrimi i borgjit, nga detyrimi deliktor(i dëmtuari të drejtën e tij për shpjegim të dëmit mund ta realizoj brenda 365 dit) pasi të kaloj dita 365 e llogaritur nga dita e kryerjes së veprimit antiligjor themi se ky detyrim në bazë të ligjit është shuar .

Detyrimi shuhet me plotësimin vullnetar të zhdëmtimit nga ana e delikuentit, sepse ai vulnetarisht e plotëson , sepse është i ndërgjegjshëm dhe i vetëdishëm (koshient) për fajsin e tij në këtë veprim.
Mënyra nëpërmjet të procedimit: procedurës-kontestimore- civile dhe sjellja e aktgjykimit për zhdëmtim ku i padituri (debitori) obligohet që ta përmbaroj urdhërin e aktgjykimit ta plotësoj detyrimin nga aktgjykimi.
Plotësimi i detyrimit nga aktgjykimi, bëhet vullnetarisht , brenda afatit të Paricionit (afatit ligjor) pas kalimit të 30 ditëve të paricionit , paditësi (kreditori) –i dëmtuari , shtron kërkesën në gjykatën e shkallës së parë , e cila ka sjellë këtë akt gjykim që të zhvilloj procedurën e ekzekutimit të dhunshëm gjyqësor: ( ta urdhëroj të paditurin që me kërcënim detyruesi ta plotësoj detyrimin, duke e zbatuar atë në vlerat pasurore të paditurit .