[rilinda]

MENDIME

Moikom Zeqo ( studiues)
"Unë mendoj për më herët…"
Sa i përket studimit i takon Musa Ahmetit të flasë. Ai ka të drejtën morale të publikojë. Përgjegjësia shkencore është tërësisht e tij, ashtu siç do t'i takojë edhe vlerësimi i zbulimit. A është dr.Ahmeti "dorë e fisme" apo i takon ndonjë dore tjetër të fisme ta bëjë këtë studim, kjo është një çështje e diskutueshme dhe paragjykuese. Nuk besoj se zbulimi, qoftë edhe ai i Buzukut, do të shterojë vetëm nga zbuluesi i veprës. Për Gjon Buzukun kanë shkruar dhjetëra dijetarë të huaj e shqiptarë dhe sërish problemi nuk është ezauruar. Nëse është një tekst i 1210-s, tjetër gjë është zbulimi, e tjetër gjë është studimi, filologjik, ai i grafemave, transkriptimi, transliterimi, që mund të vazhdojnë për një kohë të gjatë, për vetë karakterin arkaik të gjuhës, ose shumë problemeve shkencore, që ndonjëherë janë të pafundme.Unë jam plotësisht i bindur se gjuha shqipe është shkruar para Buzukut. Dijetari Nilo Borgia i ka dëshmuar Çabejt se ka gjetur një dorëshkrim më të vjetër se ai i Buzukut. A është ky dorëshkrim zbulimi i dr. Ahmetit, kjo duhet vërtetuar, se mund të jetë ndonjë dorëshkrim tjetër i veçantë. Por edhe sikur dorëshkrimi të mos jetë i 1210-s, por i 1310-s, 1410-s, 1510-s…sërish është një zbulim i madh në vetvete. A mund të jetë shkruar shqipja në shekullin XIII? Pa dyshim që po. Unë nuk jam skeptik dhe entuziast euforik. Një nga filologët, ndër më të njohurit e gjithë kohëve, eruditi Faik Konica, është ende më i skajshëm në mendimet e tija. Ai thotë: "Gjuha shqipe duhet të jetë shkruar në shekullin XIII, kur në 1272-në, Karli Anzhu, vëllai më i vogël i Shën Luigjit, mbretit të Francës, u zgjodh mbret i shqiptarëve me kryeqytet Durrësin. Ai dërgoi në Durrës mëkëmbësin e tij, Gazon d'Eshinar, për të organizuar Mbretërinë e Shqipërisë. Ai duhet të ketë organizuar edhe gjuhën administrative, edhe në shqip. Por Konica shkruan se fillimet e shqipes së shkruar duhet të jenë që në kohën e normandëve, në shek XI. Ai thotë që, në shek. XII, gjuha italiane vendëse "il volgare" nisi me drojtje të pohojë veten kundrejt latinishtes dhe momenti i parë letrar i njohur në italishte është "Kënga e palaços toskan", që i përket kësaj periudhe. Meqë gjithçka ndodhte në Itali, herët a vonë do të kishte jehonë edhe në Shqipëri, kjo na lejon të besojmë se ideja për të shkruar gjuhën e vet, shqiptarëve duhet t'u ketë ardhur nga Italia, nga fundi i shekullit XII. Ndonjë ditë mund të gjendet një përgjigje përfundimtare, për këtë çështje në arkivat e Vatikanit ose në dokumentet bashkëkohëse të urdhrave Benediktin dhe Domenikan, madje Konica mendon se kjo lloj letërsie shqipe duhet të ketë qenë laike, rrëfime kalorësiake apo përmbledhje historish, sipas modelit të botimit italian "Cente novelle anche". Unë besoj se Konica nuk është aspak një entuziast euforik. A duhet ta paragjykojmë dr. Musa Ahmetin? Ai ka shkruar se, së shpejti, do të botojë në aparatin shkencor edhe dëshmitë autentike, tekstin e 1210-s, shoqëruar edhe me dokumentin zyrtar të tre paleografëve të Vatikanit, si dhe dokumentin pop të Vatikanit, që lejon botimin e këtij dorëshkrimi. Kur ta bëjë këtë botim kemi të drejtë të japim mendime shkencore për të. Pa këtë botim nuk mund të bëjmë as kriticizmin, as paragjykimin. Shpreh mendimin se studimi do të jetë shumë i gjatë, i shumë studiuesve e ndoshta i brezave.


Pranvera Bogdani (specialiste e mesjetës)
"Ahmeti ka hulumtuar aty ku duhej"
Lexova me kënaqësi të veçantë këto ditë në shtyp lajmin me të cilin studiuesi Musa Ahmeti, me banim në Zagreb, na bënte me dije mbi gjetjen e një libri, të parit deri më sot të shkruar në gjuhën shqipe, në fillimet e shek. XIII, në arkivin sekret të Vatikanit. Bota shkencore albanologjike, studiues shqiptarë të Shqipërisë dhe diasporës me kohë kanë qenë të bindur se shqipja shkruhej shumë më parë nga ç'ishte arritur të dokumentohej. Ndaj ishin në pritje të një dëshmie materiale, për t'i dhënë fund paradoksit, se nuk ekziston në këtë botë ndonjë qoshk, sënduk apo ndryshe me gjuhë jo më popullore, por shkencore , arkiv, ku të ruheshin ato të famshmet" kronikat tona" të përmendura nga heroi ynë kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu, apo ndonjë libër i shkruar në gjuhën shqipe, përpara vitit 1462, kur kishin gjetur tashmë të dëshmuar fjalinë e parë të shkruar në gjuhën tonë.
Arkivi sekret i Vatikanit, me të drejtë pritej të ishte një nga vendet ku mund të ruheshin dëshmi të hershme të gjuhës sonë të shkruar dhe prandaj është bërë objekt hulumtimesh edhe në këtë drejtim. E autorizuar nga Instituti i Historisë, në vitet1992-1993, si specialiste e historisë mesjetare për periudhën para pushtimit osman, unë hyra në këtë arkiv për të hulumtuar dokumente të reja për historinë e Shqipërisë dhe u përpoqa të jepja një ndihmesë edhe në këtë drejtim. Më duhet të pranoj se, sikundër edhe paraardhësit e mi, nuk isha me fat si studiuesi Musa Ahmeti. Arsyet lidhen me veçoritë e këtij arkivi. Ende sot ai është i paskeduar tërësisht në indekse informuese dhe duket shumë e largët dita që të kesh për të një informacion orientues të kompjuterizuar, që e vë studiuesin e shek. XXI në pozita tepër lehtësuese në arkiva të tjerë të botës.
Ajo çka dihet sot për materialin që ai ruan, është fakti se ende nuk është shfletuar në tërësinë e tij dhe se, për ta plotësuar punën e bërë nga disa breza arkivistësh, lypset edhe ajo e disa brezave të tjerë në të ardhmen. Në një situatë të tillë për një studiues, që provon të punojë në arkivin e Vatikanit, publik , i hapur për të gjitha kombet pa paragjykime feje e besimi, është domosdoshmëri të hulumtojë në tri drejtime: së pari të hulumtojë literaturën informuese, skedarët e botuar ose jo, pastaj të përpiqet të njihet me punën në vazhdim të arkivistëve aktualë nëse është e mundur, dhe, së treti, të arrijë përsëri, nëse i mundësohet, të bashkëpunojë me studiues që kanë përvojë të gjatë pune në këtë arkiv të kombësive të ndryshme, ku do të veçoja me përparësi ata kroatë për seriozitetin, por edhe për ndjenjat historikisht miqësore me shqiptarët. Në këtë kontekst, studiuesi Musa Ahmeti ka pasur avantazhe, siç pohon edhe ai vetë, në krahasim me shqiptaërt e tjerë që kanë hulumtuar përpara tij, si njohje, informacione nga studiues, të cilat i ka shfrytëzuar me sukses duke na gëzuar të gjithëve me lajmin e bukur.