[LABI]

Sigmund Freud ( shkenca , pikëpamja mbi nocionin e pavetedijës)

Frojdi është një ndër shkenctarët më të mëdhej në tërë historinë e mendimit njerëzor. Veprimtaria e tij shkenëcore është e rëndësishme sidomos në fushën e psikologjisë dhe psikiatrisë . Ai karrierën e vet e filloj si psikolog, mjek dhe psikiatër .

Frojdi është themelues i teorisë psikoanalitike … Në bazë të hulumtimeve dhe studieve empirike të shumta , lidhur me sëmundjet shpirtërore të pacientëve të tij – Frojdi provoj në mënyrë teorike dhe praktike se rrënjët dhe shkaqet e sëmundjeve shpirtërore – gjenden para së gjithash në vetë jetën shpirtërore (psikike) , dhe se këto qrregullime ushtrojnë ndikim të rëndësishëm edhe në shëndetin somatik të njeriut
E pavetëdijëshmja paraqe kategorinë themelore dhe më të rëndësishme në teorinë psikoanalitike të Frojdit …Sipas tij, e pavetëdijshmja është burim i të gjitha motiveve, impulsive, shtytësve, instikteve tek njeriu (sidomos shtytësve seksual) …Këta shtytës të shtypur në thellësi të jetës psikike – prore synojnë të ikin nga kjo thellësi dhe të mbërrijnë në sferën e vetëdijës ... (dhe në këtë mënyrë zë fill konflikti midis pavetëdijës dhe vetëdijës )

Këto shtytje dhe nxitje sipas Frojdit janë shumë të forta, saqë personi nuk arrin që t’i kontrolloj dhe mbisundojë…Kjo vrehet veçmas te ata persona të cilët gjatë zhvillimit të vet biopsikik dhe sociopsikik nuk kanë arritur të formohen dhe edukohen në mënyrë të drejtë dhe ti tejkalojnë pengesat instiktive
Sipas Frojdit, dominimi i sjelljeve normale ndaj sjelljeve instiktive dhe ndaj sjelljeve kriminale – varet shumë nga zhvillimi harmonik dhe normal i personaliteti të njeriut ( prej momentit të lindjes e deri në fazën e formimit) .

Sipas Frojdit, në formimin e personaliteti rolin kryesor e luan fëmijëria e hershme, periudha në mes moshës ( 1-5 vj ) . Të gjitha ngarkesat, çrregullimet, neurozat dhe sjelljet tjera negative dhe delikuente, e kanë burimin në fazën e fëmijërisë së hershme …Frojdi thotë se zhvillimi i fëmijës kalon nëpër disa faza të determinuara biologjikisht :

F. Orale- (0-1 vecare)- fëmija i kësaj moshe aktivitetin kryesore dhe kënaqësinë më të madhe e arrinë, përjeton përmes gojës
F.Anale- ( 1-2 vj)- në të cilën dominon knaqësia anale; që dmth se fëmija në këtë moshë, kënaqësi më të madhe e ka kryerjen e nevojës së madhe .
F. Fallike – (3-4vj) – në këtë fazë kënaqësinë më të madhe fëmija e ndjenë duke manipuluar me organin gjenital .

Këto janë faza-paragjenitale në të cilat organet seksuale nuk kanë atë funksion sikurse te personat e rritur … Pas këtye fazave , vjen e ashtuquajtura periudha latente (e fjetur) e kënaqësisë seksuale , kur te fëmijët e moshës ( 4-8 vj) për një kohë i dobësohet interesi seksual .
Frojdi thotë se kusht themelor i zhvillimit normal i fëmjës është kapërcimi me sukses i këtyre fazave …Sipas tij , shpesh ndodhë që fëmijët të mos i kapërcejnë këto faza të zhvillimit në mënyrë normale – për çka edhe paraqiten devijime dhe sjellje negative në jetën e tyre të më vonshme .
Në këtë drejtim, Frojdi përmend dukuritë e çrregullimeve seksuale që paraqiten te disa persona, e veçmas paraqitjen e komplekseve-që ndikojnë në jetën e mëvonshme të personave të caktuar… Frojdi përmend kompleksin e EDIPIT dhe ELEKTRËS .

Kompleksi Edipit- e ka marrë emrin nga mitologjia greke, prej emrit të mbretit edip. Miti thotë: një djalë i ri e vret babain dhe martohet me të ëmën e tij, pa ditur se kush ishin ata…Për këtë arsye , djali ka frikë dhe ankth nga i ati se ai do ta kastrojë (tredhë)… Për ta zgjidhur këtë konflikt, sipas Frojdit, djali identifikohet me të atin dhe shtyp ndjenjat seksuale për të ëmën ….Kjo ka të bëjë me ata fëmijë që zhvillohen në mënyrë normale, ndërsa aa që nuk kalojnë këtë fazën e idit dhe fallike si duhet, ky kompleks i përcjell ehe më vonë, me komplikime të ndryshme.

Kompleksi Elektrës – i cili manifestohet te vajzat në fazën fallike, sipas Frojdit, qëndron në ndjenjen inferiore të tyre ndaj djemvëve , pse nuk e kanë organin gjenital si të tyre … Vajzat, zakonisht, fajësojnë nënën e tyre për gjendjen e tyre dhe e duan babain më shumë, sepse ai ka organin gjenital si të djemëve … Ky konflik, në personalitetin e vajzës shtypet duke u identifikuar me të ëmën ……
Frojdi mendon se shumë çrregullime dhe deformime seksuale dhe shpirtërore në jetën e mëvonshme , e kanë bazën në këto komplekse në faktin se këto kalojnë prej vetëdijës në pavetëdijë (ndërdije) dhe atje ndrydhen , derisa një moment nuk shpërthejnë… Frojdi – lidhur me shtypjen e instikteve thotë: "se ato nuk leojnë t’i shtypësh dhe është e kotë të mendosh se kur i shtyp, ato ikin përgjithëmon. Më s’shumti mund t’i ndrydhësh – duke i kaluar nga vetëdija në pavetëdije (ndërdije).

Frojdi thotë se jetën dhe karakterin e një perosnalitetit e përcaktojnë dy grupe instiktesh :
EROS-i (instikti jetës)- instiktet e jetës i konsideron kryesore, në të cilat bëjnë pjesë: (instikti urisë , etijes dhe instikti seksual ).

THATANOS-i (instikti vdekjes) – i cili është instikt shkatrrues, destruktiv…Njeriu si materie organike e gjallë, në të njëjtën kohë, sipas Frojdit është i prirur të shëndrrohet në materie in-organike , të vdekur .
LIBIDO – cdo njeri ka një energji të caktuar e cila është forcë motorike e brendshme që i shtynë njerzit që t’i përmbushin dëshirat, motivet , instiktet ;e këtë Frojdi e quan me emrin libido… (sipas Frojdit libidoja është forcë kryesore e instiktit) .

Frojdi thotë: "se njeriun e civilizimit bashkëkohor me së miri e kuptojmë nëse e kemi të qartë se çdo sjellje e tij, çdo akt që ndërmerr, çdo angazhim në mënyrë direkte apo indirekte e bën për të kënaqur instiktin seksual .


Në fazën paragjenitale të zhvillimit të personalitetit të fëmijës , e e veçmas në procesin e zhvillimit të instiktit seksual , Frojdi thekson se libidoja e tij është e drejtuar kah vetja … Shpeshherë, në këtë fazë , sidmos në moshën adoleshente edhe femrat edhe mashkujt janë të preokupuar me vetën … Për ta (adoleshentët) është shumë me rëndësishme si duken, prandaj Frojdi këtë e quan edhe si faza narcizoide … faza viujese është :
Faza gjenitale- që përfshinë kohën kur interesimi për kënaqjen e motivit seksual drejtohet kah gjinia kundërt. Tani, personaliteti kënaqësinë e kërkon jashtë vetes, në personin tjetër dhe në gjininë tjetër… Ky process ëhstë normal dhe paraqet rrugë normale të zhvillimt dhe orjentimit të libidos.

Në këtë fazë zhvillohet socializimi i personalitetit i cili shprehet me përvetësimin e normave shoqërore të sjelljes ( në respektimin e rregullave, normave familjare, shoqërorë, në respektimin e rregullave morale shoqërore që parashtrohen )
Në këtë mënyrë Frojdi strukturën e personaliteti (formimit psikik) të njeriut e shtresëzon në tri shtresa (faza) :

IDI / Ai(1-5 vj) – në këtë fazë dominojnë instiktet të natyrës biologjike… Shpeshherë përshkak të mosplotësimit të motiveve të tilla, ata janë agresië dhe nuk kan konsideratë

Egos / Uni (5-18 vj) - në këtë fazë personaliteti është në një kundërthënje të përhershme në mes kërkesave të natyrës instiktive/biologjike dhe në anën tjetër ndalesave dhe kufizimeve të natyrës morale, sociale , juridike ...

Super-Ego /Mbi-uni-kjo fazë cilësohet me rrumbullaksimin e formimit të personalitetit të njeriut, me të gjitha vetitë dhe tiparet që e karakterizojnë një personalitet..Në këtë fazë, personi konsiderohet se ka arritur të tejkaloj ndikimet e fazave të mëparshme , t’i kuptoj obligimet dhe detyrimet që ka ndaj rrethit shoqërorë ....
Në kuadër të trajtimeve kritike të kësaj teorie , Frojdit i bëhet vërejtje, kritikë e madhe për theksimin e tepruarë të faktorit dhe motivit seksual në paraqitjen dhe shpjegimin qoftë të sëmundjeve shpirtërore apo në paraqitjen e sjelljeve delikuente, kriminale