Citim:
|
Postimi origjinal ėshtė bėrė nga Psikologu
Apo edhe kėnga e Ilir Shaqirit, ku ndėr tė tjera thuhet: Jemi bijtė e Kastriotit, japim besėn e patriotit, para kombit e para Zotit, qė do tė thotė se mallkimi i nėnės pėr shkeljen e besės pėrshkohet nga motive fetare e sidomos ato krishtere (Zoti, engjėjt). Ndikimi edukativ i besės shqiptare nuk kufizohet vetėm te gjinia mashkullore, por ajo bėri ndikim edhe tė gjinia femėrore.
|
* * *
Ekzistencialiteti i Besės si normė kolektive
Nė dramėn "Besa" tė sami Frashėrit autori synon paraqitjen e vlerave dokeve dhe zakonėve tė popullit shqiptar.
Pra, pėrmes "Besės" e cila lidhet me nderin e njeriut synohet te tregohen vlerat morale dhe karakteri i shqiptarėve. Ky moral dhe karakter i tyre lidhet me nderin, i cili shenjohet nė "Besėn". Pra, vetė titulli tregon esencėn e jetės. Nė njė familje shqiptare dashurohen dy tė rinjė , gjat jetės sė tyre tė pėrbashkėt nė njė shtepi. Regjepi ėshtė jetim dhe ai ėshtė rritur nė familjen e Merushes. Gjat jetės sė tyre tė pėrbashkėt krijohet lidhja emocionale, e cila shqiptohet si kėrkesė reale pėr njė dashuri tė lirė, e cila vlonė nė brendėsinė e tyre personale. Kėtė dashuri tė tyre nė momentin e konkretizimit e pengon Selfo, i cili e rrėmbenė Merushen duke e vrarė tė atin e sajė Zymberin. Vahideja grueja e Zymberit pėrbetohet se do ta marrė hakun e burrit tė sajė. Selfo vrasėsi i burrit tė Vahides ėshte djali i Fetahut, tė cilin Vahideja e kishte shpėuar nga njė intrigant, i cili kishte dashur ta vriste tinez. Fetahu betohet se do ti merrte hakun e burrit tė sajė tė vrarė kush do qė tė sihte ai. Vrasėsi del vet djali i tij Selfo tani Fetahu ndodhej para dy kėrkesave morale e shoqėrore. Ai e zbaton tė dyten pėr ta ruajtur normėn, konvencen e cila ėshtė kodė shoqėror, ky kodė lidhet me fjalėn e dhėnė dhe benė e bėrė. Fjala e dhėne ecila lidhet me normėn si kod dhe benė e cila lidhet mė qėshtjen religjioze. Fetahu pas vrasjes sė djalit tė tij nė fund vetėvritet pėr shkak tė dhimbjės sė djalit. "Besa" ose fjala e dhėnė pėrjetohet nė vetėdijen e individit si ligj i shenjtė dhe respektimi i sajė nga ana e personazhit nė dramė konsiderohet ngadhėnjim i brendshėm shpirtėror. "Besa" ėshtė normė ecila ka parabazė kanunore. Respektimi i sajė ose vetėflijimi pėr tė perjetohet si respketim i vullnetit hyjnorė. Respektimi i "Besės" nė dramė nga ana e personazhit Fetahut ndodh pa vullnetin e tij, sepse ajo ndodh si pasoj e ndjenjave tė ekzaltuara dhe aryes jo racionale. Andaj respektimi i "Besės" si kodė, ligjė shoqėror prodhon krim tė dyfishtė.
"Besa" si normė ekzistenciale nė dramė shtron parimin universal tė ekzistencės si fizike ashtu edhe shpirtėrore, si formė determinimi dhe transformimi tė anarkisė nė kozmos ( nė sistem), si element esencial i organizimit tė jetės sė lashtė pagane. Kjo shprehė botkuptimin mbi botėn e lashtė ekzotike tė shqiptarėve, ku pėrmes "Besės" ėshtė pasqyru fjala e dhėnė, ku "Besa" merr kuptim tė shenjtėruar e sakral e cila lidhet me trashėndencėn hyjnore dhe me inter-trashėndencėn e natyres sė njeriut. "Besa' kėtu merr kuptimin e kultit tė pacėnueshėm qė mishėron qenien dhe kulturėn kolektive si menyrė e sjelljės pėr tu bėre transformator i energjisė shpirtėrore si symbol i identifikimit. Drama bartė kuptimin e flijimit personal pėr ligjin e shenjtė qė parapėlqehet nga Zoti, ku pėrmes "besės", thyerjės sė saj pasqyrohet krimi si veprim i vlerave morale thyerje e rendit hyjnorė, ideal e shoqėrorė. Nė dramėn "Besa" fjala sakral merr kuptimin e mitit, kultit si simbol i identifikimit tė shqiptarit, i cili krahas vlerave religjioze, kulturore posedon njė natyrė tė veqant e cila shenjohet nė "Besėn". "Besa", flijimi pasqyrohet si formė e stresuar nė vetėdijen e shqiptarėve, ecila determinon formėn e ekzistimit, formė e cila dallohet nga kolektivitetet tjera. Kėtu flijimi nuk pasqyrohet as si ritual, e as ceremonial e as si deshirė e Zotit, mė tė cilėn do tė vihej nė sprovė besnikėria e njeriut ndaj Tij, por si pasojė e ndjenjave tė ekzaltuara dhe arsyes sė ftohtė racionale pėr ta pengu shkatrrimin e normės "Besėn si kult i pacėnueshėm". Flijimi i kėtillė nėnkupton ngadhėnjimin e brendshėm shpirtėror, vetmohimin pėr tu shkeputur nga bota fizike. Flijimi nė kėtė rast ėshtė krim i cili shprehė dashurinė pėr format e lashta tė mitizimit jetėsorė. Riti i flijimit nė dramėn "Besa" dhe nė dramat e tjera shqipetare , na bėnė tė kuptojmė se besa e ka gjenezen pagane, e cila sjellė fatalizėm, si formė tragjike. Realiteti i kėsaj drame del trishtues dhe nė kundershtim me normėn e etikės religjioze tė monoteizmit besimit nė njė Zot.