[rilinda]

QËNDRIMI I SHTYPIT ARAB NDAJ LIDHJES SË PRIZRENIT

Gazeta „EI ahram" nr. 120, e 3 nëntorit 1878 nën titullin „Shqipëria" shkruante se: „një popull i cili kërkon pavarësinë dhe është ...

Qemajl Morina

...në gjendje për te të sakrifikojë çdo gjë, është e pamundur të lihet anash para se të ngopë tokën me gjak; shqiptarët nuk janë më ata të djeshmit, ata janë zgjuar dhe janë më të pjekur".
Jehona e Lidhjes së Prizrenit apo Lidhjes Shqiptare nuk u ndie vetëm brenda kufijve të Evropës, por ajo kishte habitur mbarë botën. Trimëritë e popullit shqiptar dhe flijimet e tij për tokën e të parëve kishin zenë faqe të tëra dhe vendet e para në lajmet e shtypit botëror, e unë do të mundohem të përshkruaj shkurtimisht qëndrimin e shtypit arab ndaj ngjarjeve të Lidhjes së Prizrenit.

Dua të cek në fillim se dëshira ime është t'i jap një kontribut sado të vogël trajtimit të Lidhjes së Prizrenit, pishtarët e së cilës, dhe jo vetëm ata, flijuan gjënë më të shtrenjtë për të mirën e brezave të rinj. Në të njëjtën kohë i bëj me dije të interesuarit se ekziston mundësia e një studimi të Rilindjes sonë kombëtare nëpërmjet shtypit arab, pasi që asokohe kishte lidhje të shumëfishta ndërmjet popullit shqiptar dhe arabëve, e vlen të përmendim se dinastia shqiptare në krye me Mehmet Ali pashën sundonte qendrën e botës arabe — Egjiptin qysh prej vitit 1805.
Kumtesa ime është bazuar në dy gazetat kryesore dhe me të njohura të asaj kohe në botën arabe. Ato janë „El vokaië el misrijje"1 dhe „El ahram",2 të cilat i kishin ndjekur rregullisht ngjarjet e Lidhjes Shqiptare.

Me traktatin e Shën Stefanit krahina të tera shqiptare u ishin lënë shteteve borgjeze fqinje. Shqiptarët kishin protestuar kundër kësaj padrejtësie. Në gazetën „Elvokaie"3 hasim pesë protesta të tilla dërguar konsujve të shteteve të mëdha nga krahinat e ndryshme shqiptare. Populli i Dibrës proteston te ambasadorët e Austro-Hungarisë dhe të Anglisë kur merr vesh se do të mbesin nën sundimin bullgar, duke vënë në pah ndër të tjera: „se nuk gjendet në atë anë asnjë bullgar. I gjithë populli janë myslimanë dhe të krishterë të kombësisë shqiptare".4 Protesta të tilla ishin dërguar edhe nga Shkodra, Gucia, Plava, Malet e Shqipërisë Veriore, Prizreni, Prishtina, Manastiri etj.s Në të njëjtën gazetë hasim në protestë'n e dërguar nga Shqipëria Perëndimore Kongresit të Berlinit ku, përveç tjerash, thuhet: „Afër një milion shqiptarë, gjysma prej tyre myslimanë dhe gjysma të krishterë të Shqipërisë Perëndimore kërkojnë më shumë të drejta se traktati i Shën Stefanit, pasi që populli shqiptar është popull shumë i vjetër dhe meriton t'i gëzojë të njëjtat të drejta sikurse bullgarët".6

Çështja e Lidhjes Shqiptare

Nën këtë titull gazetat arabe shkruanin artikuj të tërë mbi çështjen shqiptare. Gazeta „EI ahram" nr. 120, e 3 nëntorit 1878 nën titullin „Shqipëria" shkruante për Lidhjen e Prizrenit, anëtarët e saj dhe komisionet e ndryshme per çështjet administrative e ush-tarake, pastaj shpjegon se qëllimet e Lidhjes ishin dy:
1. Mos t'i dorëzohej askujt asnjë pëllëmbë e tokës shqiptare
2. Shqipëria të fitonte autonominë e plotë.
Lidhja Shqiptare mundohej që çështja e popullit shqiptar të njihej sa më mirë nga opinioni ndërkombë'tar. Për këtë qëllim, krahas përgatitjeve pë'r mbrojtjen e Atdheut, vepronte edhe në terrenin diplomatik. Një gjë të tillë hasim në „EI ahram" nr. 144, të 24 prillit 1879, ku botohej protesta shqiptare drejtuar shteteve të mëdha e ku thuhej: „Shqiptarë't kanë vendosur të sakrifikojnë gjënë më të shtrenjtë për hir të kombit dhe vendit të vet. Ata refuzojnë kategorikisht që Greqia të ketë të drejtë në tokat e tyre".
Gazeta në fjalë vazhdon se ngjarjet e fundit kishin zgjuar te populli shqiptar ndjenjat e diturisë dhe të përparimit. Ata kërkojnë nga Evropa që të mos lejojnë humbjen e popullit shqiptar, i cili s'ia ka besën drejtësisë së shteteve të mëdha, dhe mendon se Shqipë'ria nuk do të bëhet fli për Greqinë.

Lidhja Shqiptare në pranverën e vitit 1879 kishte ndërmarrë një aksion diplomatik për t'ua bërë të njohur qeverive evropiane çështjen shqiptare dhe të protestonte kundër padrejtësive që i bëheshin popullit shqiptar. Kjo detyrë u qe ngarkuar Abdyl Frashërit dhe Ali bej Vrionit, turnenë e të cilëve e kishte ndjekur me vëmendje shtypi arab.
Sulltani i Turqisë duke parë se Lëvizja Shqiptare kishte marrë një hov të madh „u premton shqiptarëve autonominë si shpërblim për tokat që do t'i jepeshin Greqisë".7
Përleshjet e forcave shqiptare me ushtrinë serbe në kufi zinin një vend të dukshëm në shtypin arab.8


Aktivitetet e Lidhjes Shqiptare

Lidhja Shqiptare dita më ditë vinte duke u forcuar, mbante në dorë plotësisht gjendjen e brendshme, merrte masat e duhura për mbrojtjen e kufijve. Gazeta „El Ahram",9 sipas lajmeve të gazetave të Vjenës shkruante: „se e gjithë Shqipëria është ngritur kundër Turqisë, flamujt e kryengritjes janë ngritur në fushat dhe malet e saj. Gazeta zyrtare „Revolucioni shqiptar" ka shpallur thirrjen për pavarësi në të dy gjuhët, shqipe dhe turke, të nënshkruar nga udhëheqësit e Lidhjes prej myslimanësh dhe të krishterësh, ndër të cilët ishin edhe Prenk Bibë Doda dhe prifti Barto".

Çështja shqiptare kishte arritur kulminacionin në fillim të vitit 1880. Lidhja Shqiptare me organizimin e forcave të saja kishte arritur të pengonte zbatimin e traktatit të Berlinit. Kjo gjë kishte bërë që „El Ahrami"10 të shkruante se „Traktati i Berlinit ishte fillimi i problemit të Orientit, e jo mbarimi i tij".

Qëndresa heroike e popullit shqiptar kundër lakmive të qeverive borgjeze të fqinjve për mbrojtjen e njësisë tokësore kishte ngjallur simpati kudo në botë. „El Ahrami"11 përmendte se: „një popull i cili kërkon pavarësinë dhe është në gjendje për te të sakrifikojë çdo gjë, është e pamundur të lihet anash para se të ngopë tokën me gjak; shqiptarët nuk janë më ata të djeshmit, ata janë zgjuar dhe janë më të pjekur".
Kjo gjë kishte nxitur Lidhjen Shqiptare që të dërgonte një delegacion pranë shteteve të mëdha „të kërkojë ndryshimin e neneve të traktatit të Berlinit lidhur me Shqipërinë".12
Lidhja Shqiptare ishte gjithnjë në lëvizje dhe ndiqte me vemendje çdo manevrim të shteteve të mëdha në dëm të viseve shqiptare. „El Ahrami" nr. 212, i 26 gushtit 1880 botonte një shpallje të Lidhjes Shqiptare drejtuar popullit shqiptar ku përveç të tjerash thuhej: „Ne shqiptarët, bijtë e kësaj toke e jo të ardhur në të, që kemi fituar pavarësinë para sa shekujsh, duhet të kërkojmë të kemi shtetin tonë të pamvarur...".
Kah mbarimi i vitit 1880 Lidhja Shqiptare hynte ne fazën përfundimtare, duke u ballafaquar nga njëra anë me diplomacinë e Evropës dhe me Portën e Lartë në anën tjetër, që kërkonin dorëzimin e Ulqinit me rrethe.

Dervish pasha kishte përdorur metodat më barbare për arrestimin e udhëheqësve të Lidhjes Shqiptare; tradhtisht, në fillim, kishte arrestuar Preng Bibë Dodën dhe Hodo Pashën.

Qeveritë evropiane, edhe pse dinin për krimet e Dervish pashës kundër udhëheqësve shqiptarë, heshtnin, duke mos marrë kurrfarë masash. Në gazetën „El Vakaie"13 hasim në një artikull ku është botuar f jalimi i Çarls Dilke, mbajtur në Parlamentin anglez, i cili përveç tjerash thotë: „Qeveria angleze nuk e sheh të arsyeshme të marrë masa ndërmjetësuese përsa u përket veprave të pashës lidhur me arrestimin e prijësve të Lidhjes Shqiptare me gënjeshtra e tradhti".

Por, me gjithë masat e egra që mirrte Dervish pasha për shtypjen e Lidhjes Shqiptare, populli shqiptar, në çdo rast, sipas mundësisë shfaqte urrejtjen kundër sunduesit otoman duke u ngritur në kryengritje, njoftimet lidhur me të cilat i ndeshim në muajt e fundit të vitit 1881.