[rilinda]

SHTYPI I BOSNJËS DHE HERCEGOVINËS PËR LIDHJEN E PRIZRENIT

Shtypi i Bosnjës dhe Hercegovinës ishte i prirur ta potenconte rolin e armëve dhe kështu të tërë lëvizjes t'i jepte ...

Haris Silajxhiq

...karakterin e kryengritjes më të madhe, duke harruar, në shumicën e rasteve, që në lëvizje t'i njihte elementet e lëvizjes së pjekur dhe të vetëdijshme kombëtare.
Kur është fjala për Lëvizjen Kombëtare Shqiptare, shtypi i Bosnjës dhe Hercegovinës mund të jetë burim interesant dhe i dobishëm i informatave. Shkaku është se popullsia e Bosnjës dhe Hercegovinës shekuj me radhë kishte fat të ngjashëm me popullin shqiptar prej nga rrjedh edhe bindja se zhurnalistika e Bosnjës dhe Hercegovinës medoemos ua ka vënë veshin ngjarjeve në lidhje me Lëvizjen Kombëtare Shqiptare. Fakti se në shtypin e Bosnjës dhe Hercegovinës janë bërë ndikime të ndryshme të natyrës politike, ekonomike dhe sociale, që kanë dalë nga përbërja heterogjene kombëtare dhe fetare e popullsisë, që ishte nën ndikimin e protektorëve të fuqishëm dhe të qendrave politike, jep rastin që nga paraqitjet e ngjyrave të ndryshme të ngjarjeve me krahasime të shtohen shanset për të nxjerrë një pasqyrë sa më besnike.

Duhet thënë menjëherë se shtypi i Bosnjës dhe Hercegovinës, në periodën prej 1878 deri më 1881, kalon nëpër fazën e vet të parë të zhvillimit (numri i parë i shtypur ka dalë në vitin 1866) dhe se okupacioni i Bosnjës dhe Hercegovinës ka lënë pasoja të mëdha në të gjitha fushat e jetës publike. Këtu duhet kërkuar shkaqet që kanë bërë që ky shtyp nuk ka arritur të shënojë ngjarjet e lidhura me fazën përgatitore të Lidhjes së Prizrenit, as të caktojë rëndësine dhe gjerësinë e kësaj lëvizjeje deri në vitin 1880. Shtypi arrin të ndjekë ngjarjet kryesisht me ndërmjetësimin e agjencive të mëdha evropiane, sidomos të atyre autsro-hungareze, që ishte pasojë logjike e okupacionit. Mirëpo, kjo nuk do të thotë kurrsesi se shtypi i Bosnjës dhe Hercegovinës nuk u jepte ngjarjeve vulën e vet dhe nuk i ngjyroste me atë specificitetin që i karakterizonte rrethanat në Bosnjë e Hercegovinë, mentalitetin dhe qëndrimin ndaj ngjarjeve jashtë kufijve të saj. Mbetet fakti se ky shtyp në mbledhjen e informatave themelore është detyruar të mbështetet në agjencitë e fuqishme evropiane dhe në këtë periodë ka vepruar në një masë të konsiderueshme në mënyrë drejtvizore në shenjë të kryeartikujve të të përditshmeve austro-hungareze. Shtypi i Bosnjës dhe Hercegovinës, konkretisht gazetat „Bosansko-hercegovacke novine", më vonë „Sarajevski list", sollën rreth dyzet artikuj lidhur me Lidhjen e Prizrenit. Artikujt janë shkruar kryesisht në bazë të informatave në dispozicion, pa pretendime për kontinuitetin tematik. Megjithatë, nga teksti në dispozicion mund të përfundohet se interesimi i autorëve te artikujve ndalej në disa çështje kyçe, siç ishin karakteri i Lidhjes, qëndrimi i Portës ndaj Lidhjes, qëndrimi i shteteve fqinje ndaj Lidhjes dhe qëndrimi i Fuqive të Mëdha ndaj kësaj lëvizjeje.
Megjithëse gazeta „Bosansko-hercegovacke novine" ndjek me vëmendje ngjarjet në regjionin në të cilin vepron Lidhja, kemi përshtypjen se autorët e artikujve, që tuboheshin rreth kësaj gazete, ishin të pasigurt kur duhej marrë ndonjë qëndrim të pavarur mbi karakterin e Lidhjes së Prizrenit. Për këtë arsye redaksia më me ëndje citon gazetat turke, austro-hungareze ose malazeze duke u ikur komenteve të drejtpërdrejta. Megjithatë, sipas zgjedhjes së informatave mund të konkludohet se gazeta të gjitha këto ngjarje ua mvesh mospajtimeve shqiptaro-malazeze. Nga gjysma e majit 1880 gazeta për herë të parë tërheq vërejtjen për rëndësinë dhe seriozitetin e situatës me lajmin se Lidhja Shqiptare po „paralaj-mëron" se Shqipëria „pushon të jete nën pushtetin e sulltanit". Të gjithë nëpunësit turq duhet të largohen nga Shqipëria. Tash e pas do të urdhërojë Lidhja kurse ligjet do t'i nxjerrë paria e fiseve. Proklamatën e nënshkruan: Ali pasha, Hodo beu, Prenk Bib Doda, myftiu Hafiz efendiu, ipeshkvi Povten dhe Nikollë Xhaba. Konsullatave iu ofrua mbrojtja ushtarake. Gazeta boton lajme dramatike se disa njësi te ushtrisë turke po kalojnë në anën e Lidhjes, se arkat shtetërore janë pushtuar, se ndikimi i Italisë po rritet dhe se „Shkodra" ka filluar të dalë në gjuhën shqipe.

Shpejt pas këtyre lajmeve dramatike, gazeta informohet se entuziazmi ne mesin e vullnetarëve të Lidhjes ka rënë dhe se po shpërndahen. Gazeta nuk provon të gjejë shkaqet e vërteta të këtij ndryshimi kaq të shpejtë të disponimit në radhët e Lidhjes. I vetmi shpjegim është se „Lidhja do të shpërndahet për shkak të grindjeve të brendshme, sepse ende mbretëron mosmarrëveshja midis shqiptarëve muhamedanë dhe katolikë, që ka për shkas, si thonë, më tepër faktin që muhamedanët janë ngritur kundër armatimit të katolikëve me pushkë angleze".

Është interesante se këtë lajm gazeta e forcon me mendimin e gazetës „Glas Crnogorca", e cila lajmëron se „këtu si dhe në Tuz, mbretëron gjithnjë mosmarrëveshja më e madhe midis turqve dhe katolikëve... Prenk Bib Doda i dërgoi gjashtë të parë nga Tuzi në komitetin e këtushëm që të kërkojnë 500 ostragusha për Mirditën. Katolikët në komitet kërkonin që pushkët të dërgoheshin menjëherë, kurse turqit nuk lejonin, duke thenë se nuk kanë pushkë, e as që nevojiten më... Hodo beu, të cilin qeveria turke e ka vënë në ballë të lëvizjes dhe Prenk Bib Doda nuk mund ta shohin me sy njëri-tjetrin".
Gazeta mundohet të caktojë qëllimin e fundit të aksioneve të Lidhjes. Kështu e kupton se shqiptarët nuk e kanë ndërmend të shkëputen plotësisht nga Turqia dhe se qëllimi i të gjitha aksioneve të tyre është konstituimi i principatës autonome të Shqipërisë nën sovranitetin e sulltanit. Ali pasha i Gucisë do të ishte princ.
Për ta realizuar këtë qëllim Lidhja po tentonte që problemin e autonomisë së Shqipërisë t'ia impononte Konferencës së Berlinit „athua a s'do të ishte e arsyeshme që pikërisht gjatë kohës së konferencës të ngritej ndonjë fantazmë dhe në këtë mënyrë me diplomaci të jepte shenja të jetës, që nuk do të mund të mos përfilleshin". Gazeta në një moment thekson karakterin mbrojtës të aksioneve të Lidhjes duke botuar raportin e Hodo beut drejtuar këshillit të Lidhjes në Tuz, ku Hodo beu thekson se ka dhënë urdhër për sulm „vetëm pasi malazezët e kanë sulmuar tokën tonë dhe e kanë plaçkitur bagëtinë dhe ushqimin".

Pa marrë parasysh oscilimet në intensitetin dhe kualitetin e informatave në lidhje me Lidhjen, gazeta, duke shënuar një ngjarje, tregon se ka vesh dhe interesim për këto ngjarje. Fjala është për artikullin e gjerë që e boton „Sarajevski list" me titull „Ligjërata e parë në Kasinë". Titulli i ligjëratës ishte „Mbi Shqipërinë dhe banorët e saj dhe mbi organizimin dhe tendencën e Lidhjes Shqiptare". Ligjëratën e mbajti mbitogeri Pinter. Pasi parashtroi në vija të shkurtëra pozitat e fiseve të ndryshme, numrin e tyre dhe përkatësinë fetare, duke konsideruar se numri i shqiptarëve sillet në mes të 1,800.000 dhe 2,200.000, ligjëruesi vazhdoi duke i karakterizuar „shqiptarët si fise me karakter krenar që i do pa masë traditat e veta, kështu që me kohë nuk ështe përzier me fi-set e tjera as nuk e ka ngritur veten deri në një shkallë më të larte kulturore por vetëm ka luftuar gjithmonë për ekzistencën e vet". Ligjëruesi u ndal në epokën e shkëlqyeshme të Skënderbeut dhe shfaqi mendimin se Organizata e Lidhjes Shqiptare në kohën më të re gjithashtu po e bën përsëri interesante epokën në aksionin e pavarur të fiseve shqiptare. Ligjëruesi kaloi pastaj në krijimin dhe organizimin e Lidhjes Shqiptare, „e cila ishte krijuar për shkak të invazionit bullgaro-serbo-malazias në tokën shqiptare në bazë të ndarjes së Kongresit të Berlinit. Me zgjedhjen besnike të të gjitha të dhënave dhe me rend kronologjik ligjëruesi na paraqiti pamjen e qartë të aksionit të Lidhjes dhe na freskoi mirë kujtimet e afërme në lidhje me ngjarjet më të reja".

Ligjëruesi filloi nga aksioni me myftiun e Plevles Mehmet Nurudinin dhe Smail-Haki beun që ta ndalonin depërtimin e ushtrisë austro-hungareze, pastaj kaloi në aksionet e Lidhjes kundër dorë-zimit të Plavës e Gucisë si dhe të Ulqinit. E përshkroi pjesëmarrjen e Hodo beut dhe të Prenk Bib Dodës, vazhdoi me zhvillimin e çështjes greke, me ardhjen e Dervish pashës dhe përfundoi me pacifikimin e ;Shqipërisë.Ligjëratën e dëgjoi „një numër shumë i madh i parisë dhe i nëpunësve të këtushëm", të cilët e pritën jashtëzakonisht mirë.

(vazhdon...)