[ARVANITI]

II. Fushat kryesore të mësimdhënies dhe të kërkimit shkencor.



Gjuhësi indoevropiane

Kjo fushë formon rrethin e traditës në veprimtarinë mësimore dhe kërkimore të Institutit të Gjuhësisë në Insbruk. Indoevropianistika ka të bëjë me rreth 20 gjuhë të mëdha dhe grupe gjuhësh. Ajo studion lidhjet (marrëdhëniet, raportet) e prejardhjes dhe të afërsisë së këtyre gjuhëve, që janë të afërta gjenetikisht me njëra-tjetrën, domethënë, rrjedhin prej një gjuhe "nënë" të përbashkët, të ashtuquajturës gjuhë bazë indoevropiane, e cila nuk është e trashëguar si e tillë, porse mund të ndërtohet nga ngjashmëria e gjuhëve bija. Detyra e indoevropianistikës është, nga njëra anë, trajtimi filologjik, gramatikor dhe historiko-gjuhësor i këtyre gjuhëve të veçanta indoevropiane, në anën tjetër, rindërtimi i vetë indoevropianishtes. Si degë mësimore-shkencore, indoevropianistika konsiderohet si një degë "elite", që ndiqet nga pak studentë të përzgjedhur dhe që nuk mund të matet me normat e një dege tjetër me pjesëmarrje të gjërë të studentëve.


A-Albanologjia si një drejtim i veçantë kërkimor

Brenda kërkimit gjuhësor indoevropian, në Insbruk ka disa fusha të rëndësishme që kanë marrë me kohë përkujdesjen e një trajtimi të veçantë. Disa prej gjuhëve indoevropiane apo grupe gjuhësh kanë përparësinë e gjuhëtarëve të veçantë dhe përkujdesjen e pak specialistëve. Një rast i tillë special dhe i veçantë është trajtimi që i bëhet gjuhës sonë, shqipes, për të cilën që nga vitet '60 e deri më sot, siç e përmendëm në fillim, përkujdeset Prof. Dr. Hermann M.Ölberg, që ka bërë punime të shumta nga kjo fushë. Indoevropianist i njohur, filozof i gjuhës, esperantist, onomastolog, etimolog, historian i gjuhës dhe albanolog, ky burrë i shquar, njohës i shkëlqyer i gjuhëve të huaja, të vjetra, klasike dhe moderne, ka përfshirë prej kohësh në rrethin e gjerë të interesave të tij akademike, të mësimit dhe kërkimit shkencor, edhe albanologjinë. Duke u marrë me gjuhët e vjetra të Evropës, Ölbergu iu përkushtua që herët studimit të shqipes, e cila edhe sot shihet me interes të madh nga ana indoevropiane, pasi, sipas studiuesve, bëhet fjalë për ekzistencën te kjo gjuhë të një shtrese të vjetër gjuhësore ballkanike, që gjithashtu ka rrezatuar edhe në gjuhë të tjera të Ballkanit. Deri me vdekjen e Norbert Joklit (1942), Austria, e më konkretisht Vjena, siç dihet, ishte qendra e studimeve albanologjike dhe në këtë drejtim edhe për studimet mbi gjuhën shqipe. Pas Luftës II Botërore, Vjena nuk e kishte më shkëlqimin e mëparshëm, sepse qendra e këtyre studimeve, për kushtet dhe rrethanat e reja që u krijuan, u zhvendos në Tiranë dhe padyshim një rol mjaft të rëndësishëm për konsolidimin e këtyre studimeve ka luajtur një nga shkencëtarët më të shquar shqiptarë, Eqrem Çabej.


Interesimi i Ölberg-ut për shqipen filloi në vitet '50, gjatë formimit të tij në fushën e indoevropianistikës. Një rol nxitës për këtë, luajti mësuesi i tij, Hermann Ammann, i cili në vitet e para të Pasluftës i orientonte studentët në fushën e shqipes, në kuadrin e krahasimit indoevropian, ku një student shqiptar, me emrin Ethem Fazliu nga Shkupi, luante atëherë një rol të rëndësishëm në orët e ushtrimeve dhe të seminareve. Një nxitje e re ishte më pas për Ölberg-un në vitin 1963, kur për herë të parë u takua me E.Çabejn dhe A.Kostallarin në Kongresin VII të Toponomastikës në Amsterdam të Holandës. Që atëherë Ölberg-u vijoi me studimin autodidakt të shqipes dhe në vitin 1972 paraqiti në Institut punimin e tij të habilitimit me titull "Untersuchungen zum indogermanischen Wortschatz des Albanischen und zur diachronen Phonologie auf Grund des Vokalsystems" (Hulumtime për leksikun indoevropian të shqipes dhe fonologjinë diakronike në bazë të sistemit tingullor), që përbën një kontribut të shquar në studimin e shqipes në planin e zhvillimit historik të saj. Me nxitjen e tij, u bë e mundur që Instituti i Gjuhësisë së Insbrukut nëpërmjet lidhjeve me Universitetin e Tiranës, të krijonte një bibliotekë albanologjike, e cila në pikëpamje gjuhësore është aq e pasur, saqë mjaft individë apo institucione të ndryshme i drejtohen asaj për realizimin e planeve të tyre të punës në fushën albanologjike. Në punimet e Ölberg-ut për shqipen, fushat më me interes për të janë etimologjia, historia e gjuhës, fonetika historike dhe historia e gjuhësisë. Nga punimet e tij për shqipen, mund të përmendim disa prej tyre, si: "Fragen der albanischen Sprachgeschichte. Grundsätzliches zur Nasalierung" (1972) (Çështje të historisë së gjuhës shqipe. Parimisht për hundorësinë); "Einige Überlegungen zur Laryngaltheorie. An Hand des Albanischen" (1972) (Disa mendime për teorinë laringale. Në bazë të shqipes); "Griechisch-albanische Sprachbeziehungen I : Untersuchungen zum altgriechischen Wortgut im Albanischen" (1972) (Lidhjet gjuhësore midis greqishtes dhe shqipes I : Hulumtime për leksikun e greqishtes së vjetër në shqipe); "Zwei oder drei Gutturalreihen? Vom Albanischen aus gesehen" (1976) (Dy apo tri radhë guturalesh? Vështruar prej shqipes); "Einige Überlegungen zur Autochthonie der Albaner auf der Balkanhalbinsel" (1977) (Disa mendime mbi autoktoninë e shqiptarëve në Gadishullin e Ballkanit); "Kontributi i gjuhësisë për çështjen e atdheut ballkanik të shqiptarëve" (1982); "Die Entwicklung eines Paradigmas. Zu Entstehung der Albanologie" (1982) (Zhvillimi i një paradigme. Për lindjen e albanologjisë) etj.


Si indoevropianist, Ölberg-ut i ka interesuar rindërtimi i shqipes së vjetër që nga koha antike dhe këtë ai është përpjekur ta bëjë me anën e analizës së huazimeve të greqishtes së vjetër dhe të latinishtes që kanë depërtuar në gjuhën shqipe. Në mënyrë të veçantë, është marrë me raportet fonetike të shqipes së vjetër. Ai mbështet në këtë drejtim E. Çabejn, që ka vënë në dukje mjaft dukuri gramatikore, si dhe mjaft veçori nga fusha e leksikut, që shërbejnë për shtresimin diakronik të fondit të huazuar latin në shqipe. Të gjitha këto, sipas Ölberg-ut, kontribuojnë për të konstatuar faktin që shqiptarët kanë pasur kontakte të forta me romakët dhe prandaj duhet të kenë qenë pa asnjë dyshim shumë herët në trevat e trojeve të sotme. Ai pohon tezën e Çabejt që shqiptarët janë banorë të hershëm autoktonë në trojet e tyre, që bregdeti banohej që herët prej tyre, të paktën prej epokës greko-romake. Për të përforcuar këtë tezë, ai sjell dëshmi nga huazimet e greqishtes së vjetër dhe të latinishtes në shqipe, duke theksuar edhe faktin se të parat i përkasin një shtrese më të vjetër. Ölberg-u i përmbahet gjithashtu tezës së vazhdimësisë së shqipes nga ilirishtja dhe shqiptarët i quan vazhdues të fiseve ilire.


Zhvillimi i albanologjisë si një drejtim i veçantë kërkimor në Insbruk, siç shihet pra, lidhet me emrin e Hermann M.Ölberg-ut, që jo vetëm personalisht u interesua dhe kontribuoi në studimin e shqipes në kuadrin e studimeve indoevropiane, por edhe institucionalizoi hapjen e kursit të shqipes që nga viti 1972 e në vazhdimësi, gjithnjë në kuadrin e veprimtarive mësimore dhe shkencore të Institutit të Gjuhësisë të Insbrukut. Ai është gjithashtu edhe frymëzuesi dhe organizatori i Kolokuiumit Ndërkombëtar Albanologjik të vitit 1972, që u zhvillua në Insbruk, me rastin e 30-vjetorit të vdekjes së Norbert Joklit. Në këtë tubim të rëndësishëm shkencor, që është quajtur me të drejtë një "Kongres shkencor", u mblodhën për herë të parë studiues shqiptarë dhe albanologë të huaj nga lindja dhe perëndimi, në një vend neutral, siç është Austria. Ölberg-u është njëkohësisht edhe botuesi i punimeve të këtij tubimi, në një vëllim voluminoz prej rreth 800 faqesh* , që përbën një nga botimet më autoritare albanologjike të botuara jashtë vendit tonë.