[Murgesha]

Mbreti i Ilirive, Bardhyli

Bardhyli lindi në vitin 449 p.e.r. dhe mbretëroi për 34 vjet (393-359 p.e.r.). Ai ishte me origjinë nga shtresat e ulta të shoqërisë skllavopronare, që gëzonin respektin e fisit ushtarak të enkeleasve.
Bardhyli njihet si themelues i shtetit të parë në gjithë trevat e Ilirisë, organizoi një ekonomi të fuqishme dhe një ushtri të madhe. Historia e Ilirisë dhe e shtetit Enkeleas në shek. V-VI p.e.r. është e lidhur me zhvillimin e shteteve skllavopronare dhe mbretërit e
tjera, me ushtritë e strategët e saj, sidomos me Maqedoninë, Spartën, Athinën, etj.
Maqedonia, si mbretëri dhe perandori e ardhshme, në rrugën e zgjerimit e të fuqizimit, u bë një kërcënim serioz dhe për Ilirinë. Mbreti i maqedonisë Filipi II udhëhoqi ekspedita të mëdha ushtarake për nënshtrimin e fiseve fqinjë, por qysh në ndeshjet e para, ushtria e tij u rezikua disa herë, deri në humbje të plota. Pikërisht këtu qëndron madhështia e mbretit Bardhyl si udhëheqës shteti dhe komandant i një ushtrie të fuqishme. Ai sfidoi shtetin dhe ushtrin më të madhe të Ballkanit në atë kohë. Bardhyli si strateg duhet vlerësuar për faktin se u ballafaqua me disa ushtri e ushtarak me zë për atë kohë, siç qenë ata maqedonas e grekë, ndaj të cilëve shumë herë doli fitues.
Bardhyli, spikati në drejtimin e shtetit, jo vetëm si një komandant me aftësi të larta, por dhe si një burrë shteti i zgjuar që fitoret nuk i mbështeti vetëm tek shpata. Ai dobësoi ndikimin politik dhe fuqinë ushtarake spartane e maqedonase.
Në vitin 385 p.e.r. Bardhyli u lidh me sunduesin e Sirakuzës (Itali).
Më 383 p.e.r. ai mundi Amynten II (mbret me zë i Maqedonisë), e detyroi atë të paguante një atribut dhe njëkohësisht u mori atij peng Filipin (më të voglin e djemve që do të bëhej tepër i dëgjuar) duke ua dhënë atë tebanëve.
Në vitin 369 p.e.r. Bardhyli theu Aleksandrin II (djalin e madh të Amuntës), kurse në vitin 360 p.e.r. shpartalloi Perdikën III (mbret maqedonas) dhe në vitin 359 p.e.r. u ndesh me vet Filipin II.
Bardhyli përvetësoi traditat origjinale të luftës ilire. Ai organizoi e përsosi një ushtri të rregullt. Objektivi i tij strategjik ishte: konsolidimi dhe mbrojtja e shtetit të parë ilir, për të mos lejuar zgjerimin dhe daljen e mbretërisë së Maqedonisë në Adriatik e Jon, që ajo e lakmonte shumë.
Bardhyli synonte ta priste e ta godiste kundërshtarin përtej kufijve të shtetit të vet, sepse kështu do të përfitonte nga shumë drejtime. Ai nuk angazhohej gjatë në luftime, por përpiqej të mbaronte në një kohë sa më të shkurtër. Shëmbulli i qartë për këtë karakteristikë të tij është beteja me Filipin II.
Në vitin 359 p.e.r. kundër Bardhylit niset vetë Filipi II, të cilit nuk i kishin mbetur kundërshtarë të tjerë në afërsi, mbasi i kishte nënështruar. Ilirët e pa mposhtur donte ti nënështronte me zjar e gjak. Me një ushtri prej 10.000 këmbësorë dhe 600 kalorës, iu tur Ilirisë, i ndjekur dhe i përkrahur edhe nga shtetet greke të futura nën sundimin e tij. Bardhyli, në këtë situatë çoi delegatë për paqe, me kusht që të dy palët të mbanin qytetet në zotërim, paqe që nuk u pranua dhe konflikti u bë i pa shmangshëm. Bardhyli, i nxitur nga fitoret që kishte aritur dhe nga trimëria e luftëtarëve që kishin përballuar me sukses frontin maqedonas, u doli atyre përpara me 10.000 këmbësorë dhe 500 kalorës. Dy ushtritë sapo u afruan, u përleshën. Nisi një betejë e pashëmbullt. Pas shumë luftimesh fitorja nuk po anonte nga asnjëra anë. Ushtritë luftonin me këmbëngulje. Bardhyli kishte mundur t’i përqëndronte forcat më të shumta në pikën më të dobët, në krahun e majtë të falangës maqedonase. Kur ky krah po shkërmoqej, Filipi II, i ndodhur në krahun e kundërt, hodhi në këtë anë dhe në shpinë të enkeleasve kalorsinë,ndërsa vetë me këmbësorët sulmoi ballas. Manovrës rrethuese strategu ilir i’u përgjigj me rigrupimin e shpejtë të forcave, duke i vendosur ato në formën e një pyke, sepse kështu i krijohej mundësia më e madhe për të përballuar situatën. Ky ndryshim i shpejtë i ilirëve shmangu krahëmarjen dhe shpinëmarjen. Katërkëndëshi ilir i Bardhylit luftonte pa u tundur. Veç anëve të tjera të mira, në krye të tyre, hipur në kalë, komandonte dhe luftonte prijësi Bardhyl në moshen 90 vjeçare. Ky rast përbën një dukuri unikale qysh nga lashtësia dhe deri në kohët e reja që një luftëtar strateg të udhëheq e të përdor armën në fushën e betejës në një moshë kaq të thyer. Mbreti Bardhyl, së fundi, vendosi të tërhiqej nga lufta, por duke luftuar. Ai u tërhoq në mënyrë të organizuar e pa rezik, në thellësi të maleve të fisit ilir të Taulantëve. Maqedonasit nuk ishin në gjëndje që ta ndiqnin atë. Kjo betejë vërtetë anoi nga Filipi II dhe pati humbje të rënda nga të dy anët, por Bardhyli si burrë shteti dhe strateg ushtarak, e shpëtoi ushtrinë nga shpartallimi dhe për pasojë edhe shtetin e tij nga pushtimi. Ai i dha Filipit II qytetet e pretenduar prej tij. Filipi II, i kënaqur me marjen e qyteteve, u largua për në Maqedoni, duke e lënë Bardhylin në mbretërin e tij i detyruar që të pranonte faktin e një shteti dhe një ushtrie ilire të enkeleasve rivalizues.
Bardhyli vdiq 3 vjet më vonë (356 p.e.r.) Në moshën 93 vjeçare. Me vdekjen e Bardhylit fuqia ushtarake e Enkeleasve u dobësua. Kjo pasojë, shërben si tregues i famës dhe rolit të madh të Bardhylit.
Bardhyli dhe enkeleasit meritojnë të vlerësohen edhe si faktorë i parë historik i luftës së drejtë që ka bërë në shekuj populli i ynë për të mbrojtur truallin e vet.