[LABI]

Nje material qe permban nje permblerdhje mbi Drejten Romake nga libri i autorit Ivo Puha

E Drejta Romake

Just Privatum - Drejta PRIVATE
Jus Publicum – Drejta PUBLIKE

Periodizimi Historik – i zhvillimit shtetëror , shoqëror- ekonomik ndahet në 3 faza:

• Periudha e Shtetit-dhe së Drejtës së lashtë.E drejta quhet JUS-CIVILE-e LASHT , e cila në veti përmban karakteristikat e zhvillimit të shoqërisë së parë njerëzore, me formalizëm të tepërt, është e drejte ashpër me karakteristik tradicionale, me tendency konzervative …(mos të ndryshoj ). Burime të kësaj të drejtë janë :zakonet, adetet dhe morali. Rregullat e shoqërisë të cilat rregulla bëjn diferencimin e sjelljes njerëzore dhe jo njerzore .

Këto rregulla të sjelljes që quhen adete bëjnë pjesë në JUS-NON-SCRIPTUM( në të drejtën e pa shkruar)… Me themelimin e polisit u krijua ROMA-kuadrata …. Na lind edhe një burim is ë drejtës zakonore, pra lind pasi u krijua shteti Romës… Kodifikimi i adeteve të shtresës shoqërore e cila e organizoj shtetin romak .
- Shtresa që e organizoj shtetin quhet Patric (të pasurit) , ndërsa pjesa tjetër e popullit quhet Plebeo (masë) që mbush zbraztirat në sistemin shoqëror-ekonomik-shtetror.
Në përfundim të kësaj periode që quhet e Drejta e Lashtë, hasim në dokumentin e parë të shkruar – që quhet e Drejt e Shkruar - JUS –SCRIPTUM... në “Ligji 12 –tabelave)>> Është ligj i shkruar në 12 –tabela, cdo tabel përmban numër të caktuar të dispozitave që rregullojn.

• Periudha Klasike - E drejta Klasike Romake - (pjesa më e formuar në aspektin shkencor,legjislativ).

E drejta Detyrimeve – burimet e së drejtës në këtë periodë janë : e drejta zakonore, e drejta shkruar. Në dispozitën e fundit të ligjit të 12-tabelave hasim një porosi të ligjit të atëhershme dhe nga ku thuhet : “Në të ardhmen le të jet praktik sjellja e ligjeve të shkruara” . Ligjet janë burime kryesore të drejtës klasike .
Ligji romak përbëhet nga 3 pjesë :

1) PRESKRIPCIO –(pjesa hyrse) – ku potencimi kryesor është emri dhe mbiemri i propozuesit të ligjit (kuvendari).
2) ROGACIO (teksi i ri ) përmbajtja e ligjit, i cili në emër të popullit urdhëron qytetarin në një sjellje të caktuar të veproj (acare) diçka, të mos veproj(non acare), ose të duroj (pati)
3) SANKSIO – (masa ndëshkuese) – që parashihet e që do të ndërmirret ndaj çdo personi i c ili nuk do të sillet konform ligjit.
Ligji romak një herë i fuqizuar nuk është i përhershëm , i përjetshëm, ai ka mundësi në procedur të njëjët që të shfrytëzohet në tërësi (në kuvend)... Tjetër form e ndryshimit të ligjit është plotësimi ligjit, sepse ka konstatuar ligjëdhënësi se ai ligj ka zbraztira juridike ... Përveq ligjeve, burim tjetër kryesor u bë edhe :

EDIKTET PRETORËVE – janë organe individuale shtetrore(zyrtare) –person shtetror zyrtar... Ai për t’ja përshtatur rregullat e JUS-CIVILES-së LASHTË mardhënieve të reja ekonomiko-politike-shoqërore të bazuara në ekonomin e tregut shkruan urdhëresa të shkruara me të cilat bënë përmirësimin, korrigjimin dhe plotësimin e JUS-CIVILES së LASHTË.... Me veprimtarin e gjatë të pretorëve lind një sistem i ri juridikë në kohën klasike : JUS-HONORARIUM (E DREJTA- PRETORIANE)- sepse u krijua nga pretorët , u quajtë – honorarium –përshkak që <<punoni falas>>.

Burim tjetër i së drejtës romake në kohën klasike është edhe e DREJTA e KODIFIKUAR – e popujve që ishin nën sundimin Romak. Ata ishin të gjithë popujt e kontinentit Evropian JUS GENCIUM.
3. Periudha e tretë : E Drejta Post-Klasike- burimet e së drejtës klasike janë konstitucionet perandorake, urdhëresat e perandorit që kanë fuqi të ligjit.... Sepse sistemi shtetror funksiononte në bazë të një autoriteti që ishte perandori .Forma e organizmit shtetror ishte DOMINANTI... Perandori shpesh këtë dhe e thotë : “Unë jam DOMINUS ACT DEUS” – (Unë jam sundimtar dhe Zot).
Në kohën post-klasike, në atë kohë ishte tendenca e unifikimit të së drejtës Romake.Këtë unifikim e bëjë Justinjaho në shek:V – perandori i fundit>> Ai e bëri kodifikimin e të drejtës romake në përgjithësi me ndihmën e juristëve profesionist, shkenctarve nga letërsia , nga historia, letrarët etj... Me ndihmën e profesorëve Kodifikimi ndahet në 4 pjesë :

• DIGJESTAE (Pandektae) e përfshirë në 50 –libra, në të cilat është përmbledhur e drejta private dhe publike romake .
• INSTITUCIONES – të përfshira në 4 – libra , që quhen Libra Shkollore të Drejtësis. Ishin dedikuar rinisë . “Rinia e etshme për drejtësi”. PERSONA-JURIDIKAE (person juridik) – krijes artificiale që nga rendi juridik njëhësohet si subjekt i drejtësis . PERSONA FIZIKAE ( person Fizik).
• KODI I SPASTRUAR- i Justinianit (Kodes Pepetitae Pralexiones).
• NOVELAE – janë urdhëresat e reja të Justinianit (gjithësej 150).

Në fillim të krijimit të zhvillimit të hershëm Kapitalist – sërish vjen deri te riaktualizimi i Drejtës Romake …Dhe kështu vjen deri te publikimi i kodifikimit të Justinianit : Korpus-Juris-Civilis .