[Dilaver]

Terminologjia e ekonomisë në gjuhën shqipe

S’ka zhvillim të qëndrueshëm pa standardizimin e terminologjisë së ekonomisë në gjuhën shqipe (I)

Isa Mulaj

Nëse dikush, qoftë shqiptar apo i huaj, mendon se me zëvendësimin e tërësishëm të terminologjisë së ekonomisë në gjuhën shqipe me një gjuhë tjetër arrihet ndonjë përparim, atëherë këtë duhet ta bëjmë sot. Janë dy probleme serioze që na pengojnë ta bëjmë një gjë të tillë. Së pari, është vështirë të argumentohet pse dhe si do të bëhej ky zëvendësim ose kalim. Së dyti, ithtarët e zëvendësimit nuk janë të gatshëm të punojnë në këtë drejtim; ata më tepër preferojnë një gjendje të çrregulluar as andej e as këndej ose mish-mash.

Përkundër se gjuha shqipe ka qenë dhe është nën ndikimin e shprehjeve të gjuhëve tjera, ajo megjithatë ka arritur ta ruaj mëvetësinë në diciplinat shkencore, duke përfshirë ekonominë. Terminologjia e ekonomisë në gjuhën shqipe është e zhvilluar në masë të konsiderueshme, mirëpo, hulumtimet shkencore dhe akademike gjatë kohës janë shumë të kufizuara, duke lënë kështu një zbrazëti në përdorimin e saj më të gjërë dhe njësuar në segmente përkatëse. Ndikimi më i madh në këtë terminologji si në shumicën e gjuhëve të botës padyshim ka ardhur nga gjuha angleze që përkon me zhvillimin e kapitalizmit, ekonomisë si shkencë e veçantë shoqërore, zbulimet e reja shkencore, (neo)kolonializmit. Së fundi, globalizimi ekonomik sjellë fjalë të reja, përkthimi i dobët i të cilave shpesh nuk ndryshon nga fjalët burimore. Pavarësisht pranisë së termave dhe fjalëve të mëhershme me origjinë nga gjuhët tjera, duket se mbajtja e tyre në përdorim është më e lëvërdishme se kalimi nga huazimet e një gjuhe me ndikim në tjetrën sipas „nevojës” ose „trendit” nga rrymat joprofesioniste që nuk ka sjellur ndonjë përmirësim por me tepër e ka vështirësuar kuptimin e gjërë të terminologjisë nga shumica e atyre që gjuhë amëtare e kanë shqipen.

Me përjashtim të disa fjalorëve, qofshin ata shqip-shqip apo nga gjuhët tjera në shqip rreth terminologjisë së ekonomisë dhe disiplinave të saj, është vështirë të gjindet ndonjë studim ose botim i mirëfilltë që e shtjellon problematikën dhe gjendjen e saj. Aq më tepër është shtuar lënia e saj pasdore me fillimin e ndryshimeve të mëdha politike dhe ekonomike në hapësirat shqiptare gjatë viteve ’90-ta e deri më sot, ose siç njihet ndryshe, kalimi (transicioni) nga sistemi politik monist dhe ekonomia socialiste, në sistemin politik pluralist dhe të ekonomisë së tregut. Një ndër faktorët kyç që ka ndikuar në mosinteresimin në rritje për t’iu qasur shtjellimit të kësaj problematike është pushtimi shumëdimensional gjatë kohës së transicionit me fenomene ekonomike dhe globalizimi.

Studimet për shtetet tjera të transicionit siç është ai i autorëve Yeon Kim dhe Pirttilä (2006) konstatojnë se reformat ekonomike kanë gjasa të zbatohen më me sukses dhe të jepin rezultate më të mira, nëse gëzojnë mbështetjen e shtresës së gjërë të popullsisë. Shumica e ekonomistëve janë të pajtimit se suksesi i politikave dhe reformave ekonomike të bazuara në Konsensusin e Uashingtonit varet shumë nga rrethanat dhe kushtet specifike të vendeve në të cilat zbatohet (Hausmann, Rodrik dhe Velasco, 2005). Meqenëse në Kosovë dhe Shqipëri zbatohen reformat që janë pjesë e pakos së Konsensusit të Uashingtonit, atëherë është e një rëndësie të veçantë të merren parasysh në formë pyetjeje konstatimet e dy studimeve të përmendura: e para, sa gëzojnë politikat dhe reformat ekonomike mbështetjen e shumicës së popullsisë; dhe e dyta, sa merren për bazë kushtet specifike të Kosovës që reformat të kenë sukses?