[Dilaver]

(II)

Isa Mulaj

Degjenerimi i terminologjisë së ekonomisë në gjuhën shqipe

Socializmi i centralizuar në Shqipëri ka ndikuar në një lloj pastërtie të terminologjisë ekonomike në gjuhën shqipe si rezultat i izolimit. Po kështu kishte ndikuar edhe socializmi vetqeverisës në Kosovë pas decentralizimit të sistemit politik dhe ekonomik. Titoja ka qenë një diktator karrierist të cilin nuk e ka brengosur statusi i shqiptarëve në ish-Jugosllavi. Ai bile ka realizuar projekte të shpërnguljes së shqiptarëve nga Kosova në marrëveshje me qeverinë Turke. Mirëpo, ai gjithmonë ua ka pasur frikën serbëve nga grusht-shteti, prandaj avancimi i statusit të Kosovës së bashku me gjuhën kishte pikërisht për qëllim mbrojtjen e karrierës së tij politike, e kjo do të thotë ngritje dhe fuçizim i kombeve tjera si kundërpeshë ndaj hegjemonisë serbe për nënshtrimin e ish-Jugosllavisë.

Ka pasur bashkëpunim ndërmjet Shqipërisë dhe Kosovës gjatë asaj kohe në lëminë e gjuhësisë por shumë pak në teminologjinë e ekonomisë. Të metat e socializmit centralist dhe vetëqeverisës në terminologjinë e ekonomisë në gjuhën shqipe ishin: i) aftësia e kufizuar për t’i përcjellur, futur dhe standardizuar termat e ri që kanë dalur nga trendet e ekonomisë botërore (Shqipëria); dhe ii) në Kosovë dhe viset tjera të ish-Jugosllavisë të banuara me shqiptarë, e meta ishte si në rastin e Shqipërisë, plus, ndikimet e gjuhës Serbo-Kroate si gjuha kryesore e ish-Jugosllavisë.

Terminologjia e ekonomisë gjatë tranzicionit

Të metat gjatë socializmit në pranimin e termave të domosdoshëm bashkëkohorë si rezultat i zhvillimit dhe përparimit të shkencës ekonomike në nivel botëror, u eliminuan me „pushtimin” e shpejtë dhe të gjithanshëm pas hapjes shumë të madhe dhe të menjëhershme të Shqipërisë dhe Kosovës ndaj botës. Kësaj i kontribuoj më së shumti numri i madh i studiuesve shqiptarë të ekonomisë nepër botë dhe ardhja e shumë organizatave të huaja, ku mbizotëroj ndikimi i gjuhës angleze. Megjithatë, këtu doli një problem i madh i hyrjes masive dhe të pakontrolluar të barbarizmave në gjuhën shqipe. Në mesin e faktorëve kryesor që ky fenomen ende të jetë problem, janë: i) përkthimet bukvale dhe të pastandardizuara, e në të shumtën e rasteve të dobëta, nga joprofesionistët; ii) rritja e gatishmërisë nga studiuesit shqiptarë për të studiuar dhe shkruar punime rreth ekonomisë në gjuhët e huaja (sidomos angleze); iii) përparësia në punësim dhe paga më të larta për ata që flasin dhe shkruajnë anglisht – shpesh herë kusht i domosdoshëm; iv) roli i mediave dhe kanaleve informale të komunikimit dhe studimit, etj.

Gjendja e tanishme e terminologjisë së ekonomisë në kontekst të asaj të mëparshme, në njërën anë ka sjellur disa përparësi dhe përfitime, ndërsa në anën tjetër edhe disa të dobësi dhe humbje. Padyshim se mundësia më e madhe e thithjes së termave të ri bashkëkohorë të domosdoshëm janë përfitime. Hyrja masive e termave të huaj përmes përkthimeve të pa sqaruara dhe shqipëruara si duhet ose problemi i standardizimit, është dobësi dhe humbje. Po që se këto dy aspekte merren si tërësi, atëherë mund të konstatohet se gjendja e tanishme e terminologjisë së ekonomisë në gjuhën shqipe krahasuar me atë të mëparshme është më e mirë në sasi por më e keqe në cilësi. Si e tillë, terminologjia e sotme bëhet më e pakapshme për shumicën e njerëzve, me çka hasen vështirësi në realizimin e projekteve sipas planeve dhe zbatimin e reformave.