[Psikologu]

Tërheqja e kryengritësve shqiptarë nga Shkupi 18-19 gusht 1912

Këtë marrëveshje të cunguar ku qeveria turke nga 14 pikat pranoi vetëm 12 pika e njohu vetëm qeveria e Vjenës. Athina zyrtare kërkoi nga Beogradi, Sofja e Cetinja më 18 gusht 1912, ditën kur Stambolli pranoi memorandumin shqiptar që të ndërmarrin masa që të mos pranohen kërkesat e kryengitësve shqiptarë.

Kundër aspiratave shqiptare për liri e bashkim kombëtar, haptazi u çua kundër dega partisë së e VMRO-së, që vepronte në Qarkun e Shkupit, duke i dërguar një memorandum Kryetarit të Qeverisë Bullgare Geshovit, “që mos të lejojë që Shkupi të hy në kuadër të Autonomisë së Shqipërisë”.

Rusia e rrefuzoi fuqishëm memorandumin e shqiptarëve, duke detyruar Turqinë më 19 gusht 1912, të ndryshojë vendimin e marrë, e nëse i pranon kërkesat e shqiptarëve, këta privelegje ti shtrijë edhe tek popujtë tjerë ortodoks të Ballkanit. Qeveria turke më 23 gusht i shpalli kërkesat shqiptare në fletoren zyrtare, por gjithsesi të reduktuara, duke mos pëmend fare termin Shqipëri apo shqiptarë, me qëllim që të pakësonte presionin e popullatës jo shqiptare sidomos në Vilajetin e Janinës, Manastirit dhe Kosovës.

Rrezultatet e marëveshjes në Shkup i shpalosi Ibrahim Pasha, dhe njohjen e 12 pikave nga 14 sa ishin të përpiluara në memorandumin e Hasan Prishtinës. Për këtë arsye udhëheqësit e kompanive kryengritës vendosën të mbajnë mbledheje në mbrëmje të datës 18-19 gusht, ku rryma e të moderuarëve u mundua të bindë Isa Boletinin, Bajram Currin, e Idriz Seferin, për ta lëshuar qytetin. Këta arritën që të bindin edhe Bajram Currin që me 19 gusht me shokë ta lëshojë qytetin, duke lënë vetë Riza bej Gjakovën, i cili vendosi edhe më tutje të qëndrojë në Shkup. Por me kërkesën e Riza beut u ndal edhe Isa Boletini.

Korri diplomatik kthimin e Isa Boletinit e kishte kuptuar si moment tejet kritik dhe tentativë të kryengritësve për të marrë pushtetin në Shkup, i cili tani më mbahej vetëm formalisht.

Prandaj nga ky shkak një delegacion i korrit diplomatik të përqëndruar në Shkup nën udhëheqjen e konsullit rus kërkuan sqarim te Ibrahim Pasha për situatën e krijuar në çastet e fundit, për sigurinë e diplomatëve të huaj që të mbesin edhe më tutje në Shkup, pasi disa ishin nisë për Selanik.Ata kërkonin përgjigje nga Ibrahim Pasha, pse shqiptarët nuk duan të kthehen në shtëpitë e tyre. Por kësaj radhe Ibrahim Pasha, sqaroi bisedat që kishte pasur me krerët shqiptarë dhe garancat që kishte marrë nga ata për siguri personale dhe garanci të plotë për diplomatët e huaj. Duke u garantuar se forcat turke janë në vendet kyçe, të gatshme për të siguruar pikat e zyrtarëve.

Por argumentet flasin ndryshe se këto grupe nacionaliste që vepronin për rreth Bajram Currit, Isa Boletini dhe Riza bej Gjakovës, nuk ishin të kënaqur me marrëveshjen e arritur në Shkup. Për këtë arsye ky grup atdhetarësh nuk pajtohej me rrymën e të moderuarëve që donin intimisht ta shpëtonin Turqinë. Te këta mbisundonte bindja se pa Turqinë nuk mundë të mbijetonte populli shqiptar. Një ndër ta ishte vetë Mehmet pashë Tetova, njeriu më me influencë te Sulltani. V.XH.).

Ky grup radikal nuk pajtohej me 12 pikat e paraqitura, prandaj këta nuk donin ti dorëzonin armët. Posaçërisht kur ishte në pyetje njohja e gjuhës shqipe si gjuhë zyrtare dhe çështja e Autonomisë së Shqipërisë Etnike. Në këto rrethana tejet të tendosura politike Fuqitë e Mëdha nuk donin konfrontim në mes veti, Franca mbante pozicion neutral me Anglinë, Rusia haptazi e sulmoi Turqinë, ndërsa Austria u pajtua me këtë status quo që ekzistone para kryengritjes shqiptare në Ballkan. Për këtë arsye obori Mbretëror i Vjenës lajmëronte konsullin e vetë në Sofje, “se Porta e Lartë nuk don fare të mirret me këtë përcaktim territorial.

Në ato çaste gjendja politike dukej se po shpërthente dhe paniku e kaploi tërë qytetin e Shkupit me rrethinë. Në anën tjetër Ibrahim Pasha, me premtime politike ndaj disa udhëheqësve popullorë e kishte siguruar qetësinë. Ai tani ishte i bindur thellë se kishte futur përçarje në kreun e kryengritësve shqiptarë dhe te ky mbisundonte bindja se shqiptarët nuk do të kenë mundësi që të kthehen përsëri të organizuar në Shkup. Prandaj ky në mënyrë bindëse u deklaroi përfaqësuesëve të huaj diplomatik siguri dhe paqë, se nuk do të ketë më gjakderdhje. Pra për disa lëshime që u bëri shqiptarëve, Porta e Lartë, arriti në fund që të vij deri në paqë dhe më 20 gusht në mëngjes herët kryengritësit shqiptarë u tërhoqën dhe për 24 orë e lëshuan kryeqytetin e Vilajetit të Kosovës-Shkupin.

Për këto lëshime që kanë bërë krerët e kryengritjes shqiptare me qeverinë turke, më së miri e dëshmon deklarata e Isa Boletinit për dis-harmoninë që ka ekzistuar në mesin e kryengritësve shqiptarë e posaçërisht në kreun udhëheqës ku deklarohet vetë Isa: “Nuk kena luftue për me i sigurue as vetes as kurkujtë grazhde e kulltuqe, na kena vendimin e Kuvendit të Junikut, atë duhet ta mbrojmë. Hallet tona kështu mbrapa i kemi së bashku në vendin tonë. Se çe besa, ça thonë e bëjnë përtej Qyperlisë e deri në Stamboll sështë puna e jonë”. Shprehimisht këto fjalë Isa i thotë pasi arrinë në Mitrovicë,”Hasan Prishtina dhe Zenulla beu kanë vepruar në bazë të interesit personal vetëm e vetëm për tu bërë deputet”.