[Zero Cool]

vijimi


JUDAIZMI

Judaizmi është më e vjetra e këtyre tri feve dhe i përket periudhës rreth 1000 vjet para Krishtit. Hebrenjtë e lashtë ishin endacakë që jetonin në Egjiptin antik dhe përreth tij.

Pofetët ose udhëheqësit e tyre fetarë pjesërisht i përshkruajnë idetë e tyre nga ekzistenca e besimeve fetare në rajon, por ndryshonin në besimin e tyre ndaj një Zoti të vetëm të gjithëfuqishëm.

Shumica e fqinjëve të tyre ishin politeistë. Hebrenjtë besonin se Zoti kërkonte bindje ndaj kodeve morale të rrepta dhe këmbëngulnin në pohimin për një monopol të vetvetes, duke e konsideruar besimin e tyre si të vetmen fe të vërtetë.

Deri në krijimin e Izraelit, pak vite pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore, nuk kishte ndonjë shtet në të cilën Judaizmi të ishte fe zyrtare. Komunitetet izraelite mbijetuan në Europë, Afrikën Veriore dhe Azi, megjithëse ata shpesh janë persekutuar - duke arritur kulmin në vrasjen e miliona çifutëve prej nazistëve në kampet e përqëndrimit gjatë luftës.

Qëndrimi më i mirë Judaik për monoteizmin shfaqet në lutjet Shema, Dhjetë Urdhërat dhe Maimonidet – 13 Principet e Besimit.

Principi i dytë: “Zoti, Shkaku i gjithçkasë, është një. Kjo nuk don të thotë një i një çifti, as një si një specie, as një si në objekt që është bërë nga shumë elemente. Zoti është një unitet si asnjë unitet tjetër. Kjo është e thënë në Torah (Deuteronomy 6:4). “Dëgjo Izrael, ZOTI është hyjnia jonë, ZOTI është një”.KRISHTERIMI

Shumë pikëpmajje judaike u morën dhe u përfshinë si pjesë e Krishterimit. Jezusi ishte një izraelit orthodoks dhe Krishterimi nisi si një sekt i judaizmit; nuk është e qartë nëse Jezusi dëshironte të zbulonte një fe të veçantë.

Pasuesit e tij e konsideronin atë si Mesia – fjalë hebraike kjo që don të thoë “i shenjtëruari”, fjala greke për të cilin ishte “Krisht”. Paul, një qytetar romak greqishtfolës, ishte nismëtari kryesor i përhapjes së Krishterimit, duke e predikuar në Azinë e Vogël dhe Greqi.

Megjithëse fillimisht të krishterët u persekutuan egërsisht, perandori Konstandin e sanksionoi më në fund Krishterimin si fe zyrtare të Perandorisë Romake. Krishterimi u përhap duke u bërë një forcë mbizotëruese në kulturën perëndimore për dy mijëvjeçarët e tjerë.

Në ditët tona Krishterimi ka numrin më të madh të pasuesve dhe është përgjithësisht më i përhapur në botë. Mbi një miliard njerëz e konsiderojnë veten të krishterë, por ka shumë ndarje në kuptimin e teologjisë e të organizimit kishtar, degëzimet kryesore të së cilit janë Katolocizmi Romak, Protestantizmi dhe Orthodoksizmi Lindor.

Krishterimi deklaron besimin në një Zot. Historikisht, shumë kisha krishtere kanë mësuar se natyra e Zotit është një mister: derisa është unitet, Zoti gjithashtu manifestohet si tre entitete: Zoti si At, Zoti si Djalë dhe Zoti si Shpirt i Shenjtë (që kolektivisht quhet Trinitet), formula klasike e krishterimit “tre bëhen një”.

Natyra e vërtetë e Trinitetit mbahet si një mister i paspjegueshëm, i nxjerrur nga Testamenti i Ri, por është rezultat i debateve teologjike në Këshillin e Nikës më 325, e kodifikuar në vitin 381 dhe duke arritur zhvillimin e tij të plotë përgjatë punës së Etërve Kapadocian (Basili Fisnik, Gregori nga Nisa, Peter, dhe Gregori Naciancus, patrik i Konstantinopolit).

Sidoqoftë, disa kritik konsiderojnë se Krishterimi është formë e triteizmit. Derisa kjo mund të jetë e vërtetë në disa instanca, Krishterimi kuptohet si monoteism tripjesësh. Për çifutët dhe muslimanët, idea e Zotit si trinitet është heretike – konsiderohet i afërt me politeizmin.
“Unë besoj në një Zot” është çelësi i qëndrimit të Krishterëve.

Disa grupe Krishtere, siç janë Dëshmitarët e Jehovait dhe Uniteti i Rrëshajave, nuk mësojnë doktrinën e Trinitetit. Kisha Katolike Romake praktikon Respektimin e të Shenjtëve, që kritikët e quajnë formë e politeizmit.

ISLAMI

Islam don të thotë “Nënshtrim ndaj Zotit”. Në Islam, monoteizmi është absolutisht i qartë:

1. Thuaj: Ai, All-llahu është Një!
2. All-llahu është Ai që çdo krijesë i drejtohet (i mbështetet) për çdo nevojë.
3. As s'ka lindur kë, as nuk është i lindur.
4. Dhe Atij askush nuk i është i barabartë.

Islami si parim të vetin e pranon njëshmërinë dhe unitetin e Zotit, fjala Arabe për monoteizmin është Teuhid që do me thënë “të qenurit një” do me thënë i vetëm, vetëm një në numër.

Shehadeti (që do me thënë dëshmi, deklarim), ose kredoja Islame, është deklarimi i besimit në njëshmërinë e Zotit (Allah në Arabisht) dhe profetësinë e Muhammedit p.q.m.t.

Transliterimi i shehadetit është ky: “eshhedu en la ilahe il-lalla ve eshhedu enne muhammeden abduhu ve resuluhu” që në përkthim don të thotë: Besoj dhe deklaroj se ekziston vetëm një Zot – All-llahu dhe se Muhammedi është rob dhe i dërguar i Tij ”.

Kjo deklaratë dhe besimi konsiderohet si i pari prej Pesë Shtyllave të Islamit. I dyti është realizimi i pesë lutjeve çdo ditë (pesë namazet) që paraprihen me larjen ceremoniale (abdesin).

Gjatë faljes, të gjithë muslimanët kthehen kah qyteti i shenjtë i Mekës, pavarsisht se në cilin vend dhe sa larg janë ata. Shtylla e tretë është mbajtja e Ramazanit, agjërimi prej lindjes së diellit deri në perëndimin e tij, për një muaj rresht.

E katërta është dhënia e lëmoshës (Zekati) e shpallur në ligjin Islamik. Dhe shtylla e fundit është që çdo musliman, sipas mundësive së paku njëherë në jetën e tij të shkojë në haxhillëk në Mekë.

Në bazë të Islamit, “njëshmëria e Zotit” është mësimi primar i të gjithë profetëve dhe të dërguarve të Zotit (duke përfshirë këtu edhe Jezusin edhe Moisiun), që u dërguan njerëzimit si udhëheqës. Islami e konsideron trinitetin si politeizëm dhe si shtrembërim të porosisë origjinale të Jezusit për njëshmërinë e Zotit.

BUDIZMI

Budizmi ka hyrë në Kinë rreth shekullit të parë të erës sonë, filloi të përhapet gjerësisht pas shekullit të 4-të të erës sonë dhe është bërë gradualisht feja me ndikim më të madh në Kinë.

Budizmi kinez ndodhet në bazë të tre familjeve të mëdha të gjuhëve dhe mbi këtë bazë kemi budizmin e familjes së gjuhës Hane, budizmin e familjes së gjuhës tibetiane dhe budizmin e familjes së gjuhës Bali, ose budizmin jugor.

Numri i murgëve të këtyre tre grupeve të mëdha sipas familjeve gjuhësore ka arritur në 200 mijë. Tani në Kinë ka 13 mijë tempuj të hapur të budizmit, 33 shkolla budiste dhe afro 50 lloje botimesh budiste.

Budizmi tibetian është një degë e budizmit kinez, që është përhapur kryesisht në Rajonin Autonom të Tibetit, Rajonin Autonom të Mongolisë së Brendshme, në provincat Çinhaj etj. Banorët tibetianë, mongolë, Ygu, Mënba, Luoba dhe Tu besojnë, në përgjithësi, budizmin tibetian dhe numri i besimtarëve të tij arrin në afro 7 milionë.

Budizmi jugor është kryesisht i përhapur në qarkun autonom Sisuanbana të kombësisë Daj, në qarkun autonom Dëhong të kombësive Daj dhe Gjinbo, në zonën Sëmao të provincës Ynan të Kinës jug-lindore.

Në budizmin jugor beson shumica e banorëve Daj, Bulang, Açan dhe Va. Numri i besimtarëve të tij arrin në mbi 1 milion. Kurse në budizmin Han besojnë kryesisht banorët Hanë, të shpërndarë në krahina të ndryshme të Kinës.

KONFUCIANIZMI

Ka qenë baza e kulturës së grupeve sunduese në Kinën tradicionale. “Konfuci” (forma e latinizuar e emrit Kung Fu-Tzu), jetoi në shekullin e VI p.e.s.

Sikurse themeluesi i Taoizmit Lao-Ce (Lao-Tsze), Konfuci ishte mësues dhe jo një profet fetar sipas stilit të udhëheqësve fetarë në Lindjen e Mesme.

Konfuci nuk shikohej prej ndjekësve të tij si Zot, por “si më i mençuri i burrave të mençur”. Konfucianizmi synonte të rregullonte jetën njerëzore sipas harmonisë së brendshme të natyrës, duke theksuar nderimin e thellë të stërgjyshërve.

TAOIZMI

Taoizmi është lindur dhe përhapur në Kinë. Ai filloi qysh në shekullin e dytë të erës sonë dhe ka një histori mbi 1800 vjeçare. Taoizmi është trashëguar nga adhurimi i natyrës dhe i paraardhësve në kohën e lashtë, ka pasur shumë fraksione në histori dhe më vonë është bashkuar në dy fraksione, si Quanzhën Tao dhe Zhëngyi Tao, që ushtrojnë ndikim në gjirin e banorëve të kombësisë Hane.

Për arsye se Taoizmi nuk ka ceremony dhe rregulla të rrepta të hyrjes së besimtarëve, pra është vështirë të numrohet numri i besimtarëve të tij. Tani në Kinë ka mbi 1500 tempuj doist dhe mbi 25 mijë murg e murgesha taoiste.

KLASIFIKIMI I LLOJEVE TË RELIGJIONIT

Duke e definuar religjionin, duhet të merret parasysh fakti se kemi disa lloje të religjioneve në botë.

Të gjitha janë të ngjajshme sa mundemi që në një kategori t’i quajmë religjione, por ato gjithashtu janë të ndryshëm që duke kërkuar në këto nënkategori do jetë e dobishme të kuptojmë për besimet fetare femonenin e religjionit.

Një gjë që është e rëndësishme të theksojmë është se këto kategori nuk janë të gjitha të veçanta. Kjo do të thotë se nuk ka rast ku një religjion duhet të jetë pjesë e një tjetri dhe nuk mund të jetë pjesë e cilitdo religjion tjetër.

Nuk është e pazakonshme për një religjion të jetë pjesë e një ose më shumë grupimeve. Kjo nuk do të thotë që të bëhet ndarja e religjioneve në grupe të ndryshme por të kuptojmë mënyrat se si manifestohet ajo në shoqërinë dhe psikologjinë njerëzore.

Çka janë Religjionet Natyrore
Karakteristikat dalluese, Besimet dhe Zbatimi

Sistemet e njohura si religjione natyrore shpesh janë të konsideruara besimet primitive fetare. “Primitiv” në këtë rast nuk i referohet kompleksitetit të sistemit fetar (sepse fetë natyrore mund të jenë shumë komplekse).

Në të vërtetë i referohet idesë se fetë natyrore janë ndoshta lloji më i hershëm i sistemit fetar i zhvilluar nga qenia njerëzore. Sot, religjionet natyrore në Perëndim priren të jenë shumë “eklektike”, kështu që ato mund të huazojnë nga varieteti i të tjerave, e më shumë nga traditat e vjetra.

Religjionet natyrore kryesisht janë të fokusuara në idenë se Zotërat dhe fuqitë e tjera supernatyrore mund të gjinden përmes përvojës direkte të ngjarjeve dhe objekteve natyrore. Besimi i saktë i hyjnive është i zakonshëm por jo i urdhëruar – nuk është e zakonshme për hyjnitë të trajtohen si metaforike.

Cilido që të jetë rasti, aty çdoherë ka pluralitet; monoteizmi nuk gjindet në religjionet natyrore. Është e zakonshme për këto sisteme religjioze të trajtojnë tërësinë e natyrës si të shenjtë ose madje si të perëndishme.

Një nga tiparet e religjioneve natyrore është se ato nuk mbështeten në shkrime të shenjta, profet individual, ose figura të veçanta fetare si simbole të tyre. Çdo besimtar trajtohet si i aftë për të kuptuar shenjtërinë dhe supernatyroren. Sidoqoftë, është ende e zakonshme në disa sisteme fetare të kenë shaman ose udhëheqës të tjerë fetarë që i shërbejnë shoqërisë.

Religjionet natyrore synojnë të jenë relativisht egalitare sa u përket pozitave të udhëheqësve dhe marrëdhënieve ndërmjet anëtarëve. Çdo gjë që është në univers dhe që nuk është e krijuar nga njerëzit është e besuar të jetë e lidhur me një tërheqje të ndërlikuar të energjisë ose jetës – fuqisë – që gjithashtu përfshinë edhe njerëzit.

Nuk është e pazakonshme që të gjithë anëtarët të konsiderohen si kler të një lloji (priftëresha dhe priftërinj). Marrëdhëniet hierarkike, nëse ato ekzistojnë, priren të jenë të përkohshme (për një arsye të veçantë, ndoshta) dhe/ose një pasojë e përvojës ose viteve.

Edhe meshkujt edhe femrat mund të jenë në pozita udhëheqëse, ku femrat shpesh janë si udhëheqëse në rituale.

Religjionet natyrore gjithashtu nuk ndërtojnë ndonjë ndërtesë të shenjtë të përhershme që u dedikohen qëllimeve fetare. Ato mund që ndërkohë të ndërtojnë ndërtesë të përkohshme për qëllime të veçanta, si shtëpizë mundimi, dhe ato gjithashtu mund të përdorin ndërtesat ekzistuese për aktivitetet fetare.

Duke folur në përgjithësi, sidoqoftë, vendi i shenjtë është në ambient natyror më shumë sesa në ambient të ndërtuar me tulla dhe llaç. Ndodhitë fetare shpesh mbahen në hapësirë të çelur, në parqe, në plazhe ose në male. Ndonjëherë bëhen disa ndryshime të vogla nëpër këto vende, si vendosja e ndonjë guri, por asgjë e përhershme.

Shembuj të religjioneve natyrore mund të gjinden në besimet moderne neo-pagane, besimet tradicionale të shumë fiseve vendore nëpër botë, dhe në traditat e besimeve të vjetra politeiste.

Një shembull i injorimit të religjionit natyror është deizmi modern, një besim i sistemit teist që ka lidhje me gjetjen e shenjave të një krijuesi, Zotin, në ndërtimin e natyrës. Kjo shpesh përfshin zhvillimin e një sistemi religjioz mjaft personal të bazuar në arsyet dhe studimet universale – kështuqë, shpërndan me karakteristikat e tjera të religjioneve natyrore si decentralizimi dhe një fokusim mbi botën natyrore.

Përshkrimet më pak mbrojtëse të religjioneve natyrore ndonjëherë argumentojnë se një veçori e rëndësishme e këtyre sistemeve nuk është harmonia me natyrën sikur që shpesh thuhet, por zotërimi dhe kontrolli mbi forcat e natyrës. Në “Religjioni Natyror në SHBA” nga Catherine Albanese (1990) argumenton se bile edhe besimi racionalist i Amerikës së hershme ishte i bazuar në impulsin për kontroll të natyrës dhe njerëzve jo elitë.

Madje edhe nëse analiza e Albaneses për religjionin natyror në Amerikë nuk është krejtësisht i saktë, duhet të pranohet se sisteme të tilla religjioze vërtetë përfshijnë “anën e errët” mbas retorikës së këndshme. Duket të ketë një tendencë drejt zotërimit mbi natyrën dhe njerëzve të tjerë që mund, megjithëse nuk duhet, të gjejnë shprehje të vrazhdta – për shembull Nacizmi dhe Odinizmi.
vijon