[Dilaver]

Kadare: Jo Shqipëri e Madhe, por Natyrale

Shkrimtari i madh flet për Kosovën e pavarur, identitetin dhe vlerat shqiptare, Evropën, politikën, letërsinë

Shkrimtari i madh shqiptar, Ismail Kadare, thotë se e ashtuquajtura Shqipëri e Madhe ka qenë prej kohësh një motiv i preferuar për të justifikuar një prapambetje të çështjes shqiptare, një ngecje në vend. "Shqiptarët nuk thonë Shqipëri e Madhe. Asnjëherë. Thonë Shqipëria Natyrale ose Shqipëria Etnike. Pra, as e madhe as e vogël, por ajo që është dhe që duhet të jetë. Në fund të fundit Shqipëri e Madhe, apo siç kanë thënë Rusia e Madhe, Gjermania e Madhe, Kroacia e Madhe, këto terma ndryjnë në vetvete një koncept negativ, pra nënkupton një shtet i bërë i madh me dhunë, pa të drejtë, dmth duke uzurpuar të drejtën e të tjerëve", shprehet Kadare, gjatë një interviste ku flet për Kosovën e pavarur, identitetin dhe vlerat shqiptare, Evropën, politikën, letërsinë.

Zoti Kadare, bisedën po e zhvillojmë në një kohë kur shqiptarët në Kosovë, në Kushtetutën e re të sapohyrë në fuqi, vendosën themelet e një shteti të ri. Pra shqiptarët arritën ta realizojnë ëndrrën e tyre për një Kosovë shtet të pavarur. Sa i rëndësishëm është ky fakt për kombin shqiptar?

Sigurisht që përgjigjja ime, si e çdo shqiptari, do të jetë pozitive. Shqiptarët, kombi shqiptar, sigurisht që nuk ka marrë një favor, por është rregulluar diçka që ishte çrregulluar në vite, në shekuj. Tashmë shqiptarët kanë hapësirën e tyre në Ballkan, shumë të rëndësishme me atë shtet që ata e meritojnë prej kohësh. Prandaj është gjetur një drejtpeshim, një ekuilibër për një drejtpeshim të prishur, pra është zëvendësuar ky i fundit që ka qenë. Dhe kjo është në radhë të parë për të mirën e kombit shqiptar dhe për të gjithë Ballkanin.

Pra, kjo rigjetje e ekuilibrit natyrisht që kjo do të luajë rol të madh ndaj të gjitha pikëpamjeve, si nga pikëpamja politike, ekonomike, psikike e kombit shqiptar, do të ndryshojë gradualisht, dalëngadalë vetëndjesia e tij. Dhe kur ndjesia e një kombi ndryshon për të mirë, siç është në këtë rast, atëherë pesha e tij e brendshme do të reflektojë në peshën e tij të jashtme. Sigurisht që kështu ndodh në gjithë popujt. Pra, psikologjia shqiptare do të ndryshojë nga kahu i mirë i saj, në të gjitha pikëpamjet.

JO SHQIPERI E MADHE, POR NATYRALE

Tani kemi dy shtete shqiptare. Por pse disa i i tremben një Shqipërie të Madhe dhe nuk u tremben dy shteteve shqiptare? Si e shpjegoni ju këtë?

Mendoj se është thjesht një frikë. Në botë, zakonisht ka frika që kanë një bazë të vërtetë, por shpesh ato kanë një bazë virtuale. Një bazë të shpikur, siç janë edhe irikët e fëmijërisë që krijohen nga fantazmat, nga gogoli, dhe me sa duket këto mbeten edhe në jetën politike ndërkombëtare disa herë. E ashtuquajtura Shqipëri e Madhe ka qenë prej kohësh një motiv i preferuar, për të qenë një lloj alibie, për të justifikuar një prapambetje të çështjes shqiptare, një ngecje në vend. Në fakt, prej shumë e shumë vitesh shqiptarët e kanë bërë të njohur vetë në gjuhën shqipe, në formën e të menduarit shqiptar, që kjo shprehje takohet shumë rrallë.

Shqiptarët nuk thonë Shqipëri e Madhe. Asnjëherë. Thonë Shqipëria Natyrale ose Shqipëria Etnike. Pra, as e madhe as e vogël, por ajo që është dhe që duhet të jetë. Në fund të fundit Shqipëri e Madhe, apo siç kanë thënë Rusia e Madhe, Gjermania e Madhe, Kroacia e Madhe, këto terma ndryjnë në vetvete një koncept negativ, pra nënkupton një shtet i bërë i madh me dhunë, pa të drejtë, dmth duke uzurpuar të drejtën e të tjerëve. Prandaj, të përdorësh këtë shprehje në këtë rast për atë që quhet Shqipëri e natyrshme, cenohet e vërteta. Kjo shprehje ka qenë një tingëllimë negative dhe është e përjashtuar për ne brenda vendit.

Zoti Kadare, kohë më parë ju keni zhvilluar një debat të gjatë lidhur me identitetin e shqiptarëve. A ka ndryshuar në parim identiteti i shqiptarëve pas krijimit të shtetit të ri të Kosovës, pra të shqiptarëve si komb me dy shtete?

Besoj, shumica e shqiptarëve janë dakord që identiteti shqiptar është homogjen, është i njëjtë, është pjesë e identitetit evropian. Nuk mund të ketë identitet shqiptar të përgjysmuar, as identitet shqiptar të gjymtuar ose të modifikuar, për shkak të një robërie të gjatë. Ne kemi njohur si të thuash një robëri klasike të jashtme që ka qenë robëria otomane dhe një robëri të brendshme që ka qenë me dy fytyra: robëria komuniste shqiptare në Shqipëri dhe robëria komuniste serbe, bashkë me robërinë e mbretërisë jugosllave në Kosovë. Ekziston një teori e keqe, do të thosha unë, që pretendon nga këto aksidente të rënda historike (njëra 5 shekuj e tjera më shumë se gjysmë shekulli) se identiteti shqiptar është modifikuar, është ndryshuar.

Të thuash këtë gjë për një popull është t‘i bësh fyerjen më të madhe. Një popull që i ndryshohet identiteti prej robërisë është mjeran, është thellësisht fatkeq dhe ka mungesa në dinjitetin e tij. Përse popujt e tjerë të Ballkanit nuk e ndryshuan identitetin dhe përse i paska rënë popullit shqiptar kjo fatkeqësi dhe ky cenim i rëndë? Pra, nuk është e vërtetë. Identiteti shqiptar, pavarësisht nga të gjitha ndikimet që kanë pasur të gjitha vendet e Ballkanit nga robëria e gjatë otomane kanë mbetur ata që janë, të pamodifikuar. Pra, të gjitha ato përrallat për identitetin e modifikuar mbeten vetëm përralla, dhe jo vetëm kaq, por ato janë edhe të dëmshme. Një popull mund të jetojë në dy shtete. Por tani flitet për një problem tjetër që ka dalë.

A ka Kosova identitet tjetër apo ka identitetin klasik shqiptar?

Bëhen shumë përpjekje për këtë gjë, ka shumë doktrina dhe lloj-lloj teoricienësh që tentojnë për të vërtetuar se Kosova ka identitet tjetër. Kjo nuk është gjë tjetër veçse, versioni që thashë më parë, versioni se një populli, robëria mund t‘ia ndryshojë identitetin. Në qoftë se ne pranojmë që Kosova, për shkak të një qëndrimi 70-vjeçar nën sundimin jugosllav paska krijuar identitet tjetër, ky është përsëri, siç thashë më sipër, një mjerim i madh për popullin tënd. Përse e paska ndërruar? Kosova ka qenë e bashkuar me Shqipërinë përpara. Ka qenë vazhdimi i hapësirës shqiptare. Nuk ka pasur kufij gjatë pesë shekujve që fola unë. Gjatë perandorisë otomane ka qenë e njëjta zonë, zonë që administrata turke e quante me emra të ndryshëm, por ka qenë kjo zonë qe është sot.

Pra, përse ndryshoi ky identitet për këto 70 vjet? Përse? Ku janë arsyet, ku është ndryshimi? E folmja? E folmja në Kosovë është absolutisht më e afërt disa herë me gjuhën që flitet në përgjithësi në Shqipëri, sesa në shumë pjesë, zona të Shqipërisë që kanë dialekte shumë të larguara nga pjesa e përgjithshme shqiptare. Unë, kur flas me kosovarët apo kur lexoj shtypin kosovar, gjuha është shumë më e afërt sesa disa gazeta në Shqipëri, si në Gjirokastër, në Shkodër, në Kukës në Elbasan. Pra, është tepër natyrale kjo, e megjithatë do të shtoja se nuk është vetëm gjuha që përcakton identitetin, edhe pse është një nga faktorët themelorë. Identiteti është edhe historia e përbashkët, është të ndjerit e përbashkët, janë emocionet e përbashkëta si komb, të cilat janë të krijuara gjatë shekujve, të mijëvjeçarëve. Prandaj, nuk e kuptoj këtë këmbëngulje për ta deformuar identitetin e shqiptarëve. Një popull mund të jetojë në dy shtete, kjo nuk do të thotë asgjë. Në radhë të parë është e rëndësishme si ndjehet vetë kombi, çfarë kombësie ndjen ai në ndërgjegjen e vet historike, në moralitetin e vet historik. Kjo këmbëngulje me duket përsëritje e tezave që nuk të çojnë askund.

Po cilat janë vlera shqiptare dhe a janë ruajtur ato edhe sot? Ju këmbëngulni për ruajtjen e tyre. Ka të bëjë kjo edhe me identitetin e shqiptarëve?

Sigurisht, identiteti i një kombi ka të bëjë me vlerat që bart kombi, por njëkohësisht edhe me gjenet e tij. Por nuk duhet të kemi frikë t‘i themi, siç flasim për vlerat me shumë të drejtë, me kurajo duhet të flasim edhe për gjenet e tyre, për t‘i korrigjuar ato, ashtu sikurse njerëzit e fortë janë më të aftë t‘i gjejnë mungesat e tyre sesa njerëzit e dobët, të cilët nuk flasin kurrë për mungesat e tyre.