[Imeri]

DREJTSHKRIMI I PJESOREVE TË FOLJEVE ME TEMË NË : -L, -LL, -R,- RR. Në gjuhën shqipe janë shumë folje me temë në :-l, -ll, -r, -rr, të cilat gjatë zgjedhimit të tyre në mënyrë, kohë dhe vetë nuk pësojnë ndryshime fonetike brenda temës së fjalës, do të thotë e ruajë trajtën e pa ndryshuar, ndërsa një numër i konsideruar i tyre pësojnë ndryshime fonetike ( metafoni dhe apofoni ) në zanoren brenda temës së foljes gjatë zgjedhimit të tyre në kohën e tashme, të pakryer dhe të kryer të thjeshtë të mënyrës dëftore. Gabime të shpeshta bëhen rreth përdorimit jo të drejtë të pjesoreve të foljeve, që tema e tyre del me : -l, -ll,-r, -rr. Për ta konkretizuar më mirë po i japim disa shembuj, që në jetën tonë të përditshme shkruhen apo dëgjohen të shprehura gabimisht në të folur dhe në të shkruar nga gazetarë, reporterë të radios dhe të televizionit, ne përkthime të filmave seria dhe nga mësimdhënës që nuk e njohin mirë drejtshkrimin e gjuhës shqipe.Po japim disa shembuj të mendimeve të shprehura gabimisht në jetën e përditshme si në të folur ashtu dhe në të shkruar.Agron, paske marrur shumë nota të dobëta në këtë javë, duhet të kesh kujdes, mëso më shumë!Agim, pse s’e ke sjellur librin e bibliotekës? Të gjithë qytetarët kanë dalur në zgjedhje .Në gjuhën letrare duhet të jetë:Agron, paske marrë shumë nota të dobëta në këtë javë, duhet të kesh kujdes, mëso më shumë.Agim, pse s’e ke sjellë librin e bibliotekës?Të gjithë qytetarët kanë dalë në zgjedhje. Duhet pasur kujdes, që mësimdhënësit këto folje të kësaj kategorie t’i përdorin drejt, si në të folur ashtu dhe në të shkruar, duke u shprehur në gjuhën letrare para nxënëse, sepse aty në mësonjëtore, i mbjellin gabimet e para, që është vështirë pastaj të çrrënjosen, pasi atyre u bëhet shprehi dhe gjithmonë do t’i përsërisin të njëjtat gabime.Në “Drejtshkrimin e gjuhës shqipe”, Prishtinë 1974, faqe 55, paragrafi 8k shkruan: “Pjesoret e foljeve me temë në zanore apo me temë në :-l,-ll,-r,-rr. dhe mbiemrat e nyjshëm të formuar prej tyre shkruhen me –ë fundore”.P.sh. qarë, blerë, bërë, pirë, fryrë, mjelë, vjelë, mbjellë, sjellë, marrë,nxjerrë”. Meqenëse në këtë paragraf janë përfshirë dhe foljet, që temën e kanë në zanore, ne duke ju shmangur, këtë herë, këtyre foljeve do të sqarojmë vetëm foljet, që dalin me temë në bashkëtingëlloret: -l, -ll, -r, -rr, që në “Drejtshkrimin e gjuhës shqipe “ në faqe 55 në paragrafin e cekur më lartë nuk janë dhënë sqarime të mjaftuara rreth përdorimit të drejtë të këtyre foljeve në mënyrën pjesoreve. Nga rregulla e këtij paragrafi shihet se pjesoret e foljeve në temë në: -l, -ll, -r, -rr, e marrinë prapashtesën –ë dhe jo -ur. Vlen për ta sqarua këtë kategori të foljeve. Foljet: mbyll, shkal, shpall, shkul, kall, etj. dalin me temë në –l, -ll, pjesoret e këtyre foljeve marrin prapashtesën –ur: mbyll-ur, shkal-ur, shkul-ur, Shkel-ur, shpall-ur, kall-ur, etj. Këto folje i takojnë zgjedhimit të dytë të klasës së parë, të cilat nuk pësojnë ndryshime fonetike në zanoret e temës gjatë zgjedhimit të tyre në kohën tashme, kohën e pakryer dhe në kohën e kryer të thjeshtë të mënyrës dëftore. Po ashtu këto folje marrin mbaresën –ur edhe në kohët e përbëra përmes foljeve ndihmëtare: kam dhe jam. P.sh. kam mbyllur, kisha mbyllur, pata mbyllur; jam mbyllur, isha mbyllur, qesh mbyllur; kam shpallur, kisha shpallur, pata shpallur; jam shpallur, isha shpallur, qesh shpallur etj. Këto folje e ruajnë formën edhe në mënyrës paskajore dhe përcjellore duke e ruajë mbaresën –ur: për të mbyllur, për të shpallur; duke mbyllur, duke shpallur etj.Foljet e zgjedhimit të dytë të klasës së dytë, që dalin me temë në: -l, -ll-, -r, rr, dhe pësojnë ndryshime fonetike (metafoni dhe apofoni ), në kohën e tashme, kohën e pa kryer dhe kohën kryer të thjeshtë të mënyrës dëftore, pjesorja e këtyre foljeve del me mbaresën –ë dhe jo me mbaresën –ur. P.sh. Dal – del – dola; mbjell – mbolla - mbillja; vjel – vola - vilnin; sjell – solla - sillnin; mjel – mola; marr- merr – mora; – nxjerr – nxora – nxirrni; – tjerr – tora dhe folje të tjera të këtij lloji pjesoren e bëjnë me –ë dhe jo me –ur. P.sh. dalë, mbjellë, vjelë, sjellë, mjelë, marrë, nxjerrë, tjerrë. Këto folje edhe në kohët e përbëra të mënyrës dëftore e ruajnë mbaresën –ë: kam dalë, kisha kalë, pata dalë; kam mbjellë, kisha mbjellë, pata mbjellë; kam vjelë, kisha vjelë, pata vjelë; kam marrë, kisha marrë, pata marrë; kam nxjerrë, kisha nxjerrë, pata nxjerrë. Këtë trajtë e ruajnë edhe në mënyrat e pashtjelluara të foljeve si në mënyrën paskajore: për të dalë, për të mbjellë, për të sjellë; për të marrë, për të nxjerrë dhe në mënyrën përcjellore: duke dalë, duke mbjellë, duke sjellë; duke marrë, duke nxjerrë etj. Pjesoret e këtyre foljeve e ruajnë mbaresën –ë edhe të mbiemrat e nyjshëm, që dalin prej tyre: i,e dalë; i,e mbjellë; i,e sjellë; i,e marrë, i,e nxjerrë etj.