[Psikologu]

Për pavarësinë dhe politikën e kohës

Në fakt, Abdyli si pakkush kishte derdhur veç parave dhe vullnet për Shqipërinë. Ai shpenzoi pasurinë e tij prej mijëra lirash kundër aneksimit të anëve të Janinës dhe të Prevezës, Greqisë. Kuptohet se nuk mundi, ashtu si të gjitha gjërat ideale. Të paktën, vendosi një standard se deri ku mund të shkojë vullneti i një njeriu patriot. Së bashku me një bashkëpunëtorin e tij të ngushtë, një figurë, po aq interesante Mehmet Ali Vrionin përpiqet për pavarësinë e Shqipërisë. Mbi kokë u qëndron postulati perëndimor i asaj kohe "Nuk mund të ketë komb pa gjuhë të shkruar". Si për dreq, e asaj kohe është vërejtja cinike e më të madhit burrë shteti të kohës, Bismark, që thotë se "nuk ka kombësi shqiptare". Kurse në Kongresin e Berlinit, që mbahet pak ditë pas Lidhjes së Prizrenit miratohen dhënia e tokave shqiptare Serbisë, Malit të Zi dhe Greqisë. "Berlini" doli shumë më i ashpër se "Shën Stefani". Gati një dekadë më vonë, kryeministri arbëresh i Italisë, Krispi, një njohës prej gjaku dhe kulture më i mirë se Bismarku- i Ballkanit, i rrëfeu se: ”Po të ndodhin ndryshime në qeverinë turke, mbi të gjitha Maqedonia, Shqipëria dhe Serbia duhet të kenë autonominë e tyre, ashtu si e ka dhe Rumania dhe Bullgaria”. Shqipëria mbeti sërish dhurata e Turqisë, ndërsa Abdyl Frashëri erdhi nga Berlini më i vendosur, tash për të zhvilluar gjuhën shqipe, që të justifikonte kërkesën e saj për pavarësi.

Vite më vonë, Mit’hati, i biri do të gjej një dokument interesant, kur Abdyl Frashëri i drejtohet kryeministrit Krispit më 16 shtator 1890 me fjalët: "Shqiptarët janë të gjithë të gatshëm të vdesin me armë në dorë para se të lejojnë që të ndahen në mes të shteteve fqinje, që do të shkatërronin plotësisht gjuhën dhe kulturën e tyre, të cilën ata e kanë ruajtur që nga kohët parahistorike...Shqiptarët duhet të ruajnë autonominë e tyre administrative dhe kufijtë kombëtarë e etnikë të atdheut të tyre...Ata do të mirëprisnin me kënaqësi ligjet dhe organizimin evropian. Ata nuk i kushtojnë shumë rëndësi besimit: myslimanë, katolikë, ortodoksë, janë të gjithë pa përjashtim, në një mëndje për gjithçka që ka të bëje me vendin e tyre. Ata do të preferonin pronca nga gjaku i tyre, të denjë për këtë titull, të zotë që t’i drejtojnë mirë në udhën e përparimtar dhe që do t’i njihnin traditat dhe zakonet e vendit".

Ajo që ndodhi dihet. Ushtria trime e Lidhjes së Prizrenit luftoi kundër turqve më 4-6 shtator në Gjakovë dhe fitoi. Po ashtu, luftoi trimërisht kundër malazezëve, kur Turqia tërhoqi trupat nga Plava e Gucia. Por nuk mundën të ruanin dot Hotin e Grudën, që Fuqitë e Mëdha ia lanë Malit të Zi si këmbim. Më pas Ulqini, i rrethuar nga deti nga 17 anije të Fuqive të Mëdha dhe nga toka nga 10.000. Të 3000 vullnetarët shqiptarë vetëm ashtu u detyruan që të lëshojnë..Në vitet që do të vazhdonin, shqiptarët do të mblidheshin në Dibër, me një Kuvend tjetër dhe më 23 korrik 1880 në Gjirokastër, kur një Kongres, ndërmori masa të ngjashme. Ky ishte fillimi i fundit për Turqinë dhe fillimi i madh i Rilindjes së shqiptarëve. Një ushtri e madhe mori Shkupin, Prizrenin e Gjakovën dhe rivendosi administratën turke...Njerëz si Abdyl Frashëri u përndoqën kudo...