[Gentiani]

Historia e panjohur e Shefit të Shtatmadhorisë
së parë të ushtrisë shqiptare që u shkollua në një bankë me Ataturkun.

Dënimi me vdekje nga Zogu dhe abandonimi nga komunistët
Plot 90 vjet më parë, vetëm disa muaj pas shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë, me propozim të Ministrit të Mbrojtjes, Mehmet Pashë
Deralla, Kryeministri i Qeverisë provizore, Ismail Qemali, emëroi të parin Shef Shtabi tëUshtrisë Shqiptare, duke dekretuar në atë funksion të lartë, Major Ali Shefqet Shkupin. Po kush ishte Ali Shefqeti, cila ishte origjina e familjes së tij, ku ishte shkolluar dhe nga erdhi ai në Vlorë? Cili ishte aktiviteti i Ali Shefqetit pas rënies së qeverisë së Ismail Qemalit dhe asaj të princ Ëidit?

Çfarë qëndrimi politik mbajti ai gjatë periudhës së Monarkisë së Zogut, gjatë viteve të pushtimit nazi-fashist dhe në regjimin komunist të Enver Hoxhës?

Lidhur me këto dhe gjithë historinë e panjohur të Ali Shefqetit e vëllait të tij Naxhiut, i dëshmon për herë të parë për "Gazetën", njëri nga pinjollët e kësaj familje, nipi i Aliut, 62-vjeçari Dëfrim Shkupi, Prof. Dr. dhe Drejtor i Institutit të Kërkimeve Gjeologjike në Tiranë.

Origjina e familjes Shkupi

Ali Shefqet Shkupi u lind në vitin 1883 në qytetin e Shkupit në një familje tepër të njohur në atë trevë veri-lindore të Shqipërisë, e cila asokohe ishte në një gjëndje mjaft të mirë ekonomike dhe në ato vise njihej si pasardhëse e një fisi me prejardhje nga Berisha e Rugovës, (pranë Pejës) e fisit "Rusi". Gjatë periudhës së Skënderbeut, në komandën e përgjithshme të tij, e cila përnbëhej prej 12 kapedanësh (gjeneralësh) bënin pjesë edhe dy burra të njohur nga familja Rusi, të cilët shërbyen pranë Heroit tonë Kombëtar për vite me rradhë dhe morën pjesë në shumë beteja. Nga ky fis e kanë prejardhjen edhe "Rusët" e Shkodrës, të cilët pas rënies së qytetit në duart e Osmanëve në fundin e shek. XV, mërguan në Kalabri.

Edhe sot e kësaj dite ata njihen atje me emrin "Rossi". Një pjesë e tyre vite më vonë e lanë Kalabrinë dhe në shekullin e XVI u kthyen përsëri në Shkodër duke u vendosur përsëri në atë qytet, ndërsa pjesa tjetër u përhap në disa krahina të tjera si në Mirditë, Lurë, Noke, Bllacë, Dibër e Kërçovë. Në një periudhë të mëvonshme një pjesë e këtyre familjeve, u vendosën në qytetet e Tetovës e të Shkupit dhe të gjithë ata, duke përfshirë edhe familjen e Ali Shefqetit, mbajtën mbiemrin "Rusi". Babai i Ali Shefqetit i cili quhej Hysen, u lind në qytetin e Shkupit ku familja e tij ishte një nga më të pasurat e atij qyteti dhe zotëronte mjaftë prona. Pasi u shkollua në kryeqëndrën e Perandorisë Osmane, në Stamboll,
ku u diplomua në Fakultetin Teologjik, Hysen Shkupi u kthye në vëndëlindjen e tij dhe gjatë gjithë jetës deri sa ishte gjallë, ai iu përkushtua vetëm Teologjisë. Që në rininë e tij Hyseni ishte martuar me një vajzë të re të quajtur Refika, e cila rridhte nga një familje gjithashtu shumë e pasur e qytetit të Shkupit dhe nga ajo martesë ata patën tre fëmijë: Aliun, Ismeten dhe Naxhiun.

Shok klase me Ataturkun

Ali Shefqeti, mësimet e para të shkollës fillore i mbaroi në qytetin e Shkupit në vitin 1893 dhe më pas ai ndoqi kursin e ulët të Liceut Ushtarak (Rushtije) në Selanik, të cilin e mbaroi me rezultate shumë të larta në vitin 1895. Pas kësaj ai ndoqi përsëri kursin e lartë të shkollës ushtarake (Iradije) në qytetin e Manastirit të cilin e mbaroi në vitin 1899. Lidhur me këtë dhe karrierën e mëvonëshme ushtarake, nipi i Ali Shefqetit, Prof. Dr. Dëfrim Shkupi, dëshmon: "Pas mbarimit të atyre dy kurseve ushtarake, xhaxhai im, Ali Shefqet Rusi fitoi të drejtën për të vazhduar Akademinë Ushtarake (Harbije) në kryeqendrën e Pernadorisë Osmane, në Stamboll
dhe pas përfundimit të saj, më 1902, ai kaloi në Akademinë e Shtatmadhorisë (Erqaniharbije) të cilën e mbaroi më 1905. Në regjistrat e asaj akademie, atij iu shtua edhe mbiemri Shkupi (Yskyb) gjë e cila bëhej për të treguar se nga vinte studenti dhe që nga ajo kohë ai mbiemër i mbeti vetë Ali Shefqetit dhe gjithë familjes së tij. Familja e Ali Shefqetit kishte ardhur në qytetin e Selanikut aty nga fundi i shekullit XIX dhe ajo ishte vendosur në një shtëpi ngjitur me banesën e familjes së Mustafa Qemalit, presidentit të mëvonshëm të Turqisë. Që nga ajo periudhë Aliu dhe Mustafa Qemali lidhën midis tyre një shoqëri shumë të ngushtë dhe ndonëse Ataturku ishte dy vjet më i madh, ata ndoqën së bashku të njëjtën shkollë ushtarake, ishin në të njëjtën klasë dhe
shpesh uleshin në të njëjtën bankë. Gjatë studimeve në Akademinë e
Shtatmadhorisë, Ali Shefqeti dhe Mustafa Qemali u përfshinë në të njëjtën
organizatë të fshehtë "Bashkim e Përparim" (Ittihat ve Terakki).Në atë kohë, shërbimet e fshehta të Portës së Lartë nuhatën diçka rreth veprimtarisë së tyre dhe i arrestuan që të dy dhe më pas u detyruan që t'i lironin për mungesë provash. Në vitin 1905, Ali Shefqet Shkupi u caktua oficer i Shtatmadhorisë të ushtrisë së Rumelisë, me qendër në Selanik. Tre vjet më vonë, në 1908, Aliu mori pjesë aktivisht në kryengritjen e armatosur kundër Sulltanit, së bashku me shokun e tij të ngushtë, Mustafa Qemalin. Pas fitores së asaj kryengritje, nga
viti 1908 e deri në vitin 1910, ai shërbeu si oficer madhor, me gradën e
majorit, në garnizonin e Selanikut", dëshmon 62-vjeçari Dëfrim Shkupi, lidhur me shkollimin dhe karrierën ushtarake të xhaxhait të tij, Ali Shefqetit.

Komandant i Garnizonit të Stambollit

Pas fillimit të një karriere të shkëlqyer ushtarake në rradhët e ushtrisë së Portës së Lartë të Stambollit, ku Ali Shefqet Shkupi shërbeu kryesisht nëpër vilajete të ndryshme të perandorisë osmane, ai pati vlerësime të larta për punën e tij nga Shtatmadhoria turke dhe personalisht nga Ministri i Mbrojtjes i asaj kohe.

Lidhur me këtë, nipi i tij, Prof. Dr. Dëfrim Shkupi dëshmon: "Siç më ka pas treguar babai im, Naxhiu, pas një karriere shumë të mirë ushtarake në Selanik të Greqisë, në vitin 1910, xhaxhai im, Aliu, u thërrit nga Porta e Lartë e cila i komunikoi transferimin për në kryeqëndrën e perandorisë osmane, në Staboll, ku atij iu caktua posti i komandantit të garnizonit të atij qyteti, detyrë në të cilën ai shërbeu deri në vitin 1912. Pas shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë në nëtorin e vitit 1912, Komiteti i Shpëtimit Kombëtar u bëri thirrje oficerëve shqiptarë, kudo që ndodheshin nëpër Europë, të ktheheshin në Atdhe sepse duhej organizuar Ushtria Shqiptare, duhej mbrojtur shteti i ri, duhej luftuar për çlirimin e krahinave të pushtuara të Kosovës e të Çamërisë, e plot detyra të tjera që shtroheshin para ushtarakëve atdhetarë shqiptarë të asaj kohe kur sapo rilindëte shteti i ri shqiptar. Në përgjigje të kësaj thirrjeje, ashtu si shumë
ushtarakë të tjerë shqiptarë të cilët iu përgjigjën menjëherë thirrjes që iu bë nga atdheu i tyre, edhe xhaxhi ynë Ali Shefqeti braktis postin e lartë në Stamboll. Nga aty ai shkoi në Rumani, ku pasi qëndroi për pak kohë dhe mori kontakte me disa patriotë të kolonisë shqiptare të Bukureshit, ai u nis menjëherë për në drejtim të Austrisë. Më pas ai udhëtoi për në drejtim të qytetit të Triestes ku asokohe ndodheshin një numër i madh patriotësh shqiptarë si Faik Konica, Fan Noli, Hamdi Ohri, Dom Pjetër Tusha, Dr. Adhamidhi, Tef Curani, Pandeli Evangjeli, Hil Mosi, At Foti, Dervish Hima, Fadil Toptani, Ndoc Dema etj, të cilat morën pjesë në një kongres kombëtar të organizuar atje nga 2 deri më 4 mars të vitit 1913. Ai kongres kishte si pikësynim konsolidimin e pavarësisë së Shqipërisë, vetëqeverisjen e saj, hapjen e shkollave dhe shpëtimin e Kosovës e të trojeve të tjera të pushtuara", dëshmon Prof. Dr. Dëfrim Shkupi
lidhur me udhëtimin e gjatë të xhaxhait të tij Ali Shefqet Shkupit nga Turqia për në Shqipëri, në përgjigjie të thirrjes që iu bë patriotëve shqiptarë të asaj kohe për të ardhur dhe kontribuar në themelimin e konsolidimin e shtetit të ri shqiptar.

Shef i Shtabit të Ushtrisë në 1913

Pas kongresit që u mbajt në qytetin e Triestes, Ali Shefqet Shkupi u orvatet disa herë për të hyrë në Shqipëri, por atë gjë ai ia arriti vetëm me 25 prill të vitit 1913 kur një anije austriake, e zbriti së bashku me disa oficerë të tjerë, në grykën e Semanit, në një zonë kënetore që dikur kishte qenë pronë e familjes së madhe të Muzakajve. Lidhur me ardhjen e Ali Shefqet Shkupit në Shqipëri dhe karrierën e tij ushtarake si Shef i Shtatmadhorisë së ushtrisë shqiptare, nipi i tij, Prof. Dr. Dëfrim Shkupi, dëshmon: "Sapo arriti në Vlorë, Ali Shefqeti u prit me nderime të larta nga patriotët më të njohur shqiptarë që ndodheshin në atë qytet, si dhe nga vetë kryeministri Ismail Qemali. Vetëm pas disa ditësh nga mbërritja e tij në Vlorë, me ndërhyrjen e Ministrit të Mbrojtjes, Mehmet Pashë
Derallës, kryeministri Ismail Qemali e dekretoi Ali Shefqetin në funksionin e lartë të Shefit të Shtabit Madhor të së parës ushtri shqiptare që sapo ishte krijuar. Pas marrjes së asaj detyre, në bashkëpunim me ndihmësin e tij, kapitenin Hysni Doko, menjëherë ai iu vu punës për zmbrapsjen e trupave pushtuese serbo-greke nga territori shqiptar dhe ngritjen e piramidave në kufijtë që caktoi koncerti i fuqive të mëdha europiane në vitin 1913. Gjithashtu Aliu u muar njëherësh edhe me organizimin e të gjitha strukturave të ushtrisë duke krijuar degët e armëve më të domosdoshme të saj dhe të policisë", shprehet Dëfrim Shkupi për xhaxhanë e tij Ali Shefqetin.

Konflikti me Esat Pashën

Bashkë me Ali Shefqetin, në fillimin e vitit 1913 u kthye në Shqipëri edhe i vëllai i tij më i vogël, Naxhiu, i cili kishte lindur në vitin 1895 po në qytetin e Shkupit. Pasi kishte mbaruar shkollën fillore në atë qytet, në vitin 1904, Naxhiu ndoqi më pas shkollën qytetëse në qytetin e Selanikut ku asokohe i vëllai i tij, Aliu, kryente detyrën e komandantit të garnizonit. Atë shkollë ai e mbaroi në vitin 1907 dhe më pas ai ndoqi edhe tri klasë gjimnaz gjithashtu në qytetin e Selanikut, të cilat i mbaroi në vitin 1910. Po atë vit, Naxhiu u largua nga qyteti i Selanikut dhe shkoi në Stamboll pranë të vëllait të tij, Aliut dhe një vit më vonë, në 1911 u regjistrua në Fakultetin e Jurisprudencës të universitetit të Stambollit. Ai nuk arriti që të ndiqte më shumë se dy vjet në atë fakultet, pasi i ndërpreu studimet duke lënë gjithashtu edhe Stambollin për t'u bashkuar me të vëllanë e tij, Aliun që po përgatitej për t'u nisur për në Vlorë. Që nga ajo kohë, Naxhiu iu gjet pranë vëllait të tij, në të gjitha përpjekjet e tij të mëdha në organizimin ushtarak të shtetit shqiptar. Lidhur me këtë dhe me karrierën ushtarake të Naxhi Shkupit, i biri i tij, Dëfrim Shkupi, dëshmon: "Në vitin 1914 kur kryeqyteti i Shqipërisë u transferua nga Vlora për në Durrës, bashkë me të u transferua edhe Shtabi Madhor i Ushtrisë. Xhaxhi im
Ali Shefqeti vazhdoi ta mbante detyrën e Shefit të Shtabit, ndërkohë që Ministër i Luftës ishte emëruar Esat Pashë Toptani. Gjatë asaj kohe Ali Shefqeti pati përplasje të shumta me Esat pashën dhe iu kundërvu atij për shumë probleme që nuk ishin në interesin e çështjes kombëtare. Pas arratisjes së Esat Pashës, Ali Shefqeti, së bashku me Bajram Currin, u angazhua në shpartallimin e forcave esadiste dhe të mbeturinave të tyre në zonën Tiranë-Durrës-Peqin. Në gusht të vitit 1914 plasi Lufta e Parë Botërore dhe pas largimit të Princit Vilhelm fon Vid nga Shqipëria, vëndi ynë u bë shesh betejash të ushtrive ndërluftuese.

Në atë kohë Ali Shefqeti, me një grup oficerësh, kaloi në qytetin e Shkodrës dhe atje u arrestua nga forcat malazeze të cilat e dërguan në burgun e Podgoricës, së bashku me një grup patriotësh të tjerë shqiptarë. Në atë burg Ali Shefqeti qëndroi i izoluar deri në vitin 1913 kur u çlirua nga trupat austriake dhe në fillim të atij viti ai u kthye në Shkodër", dëshmon Prof. Dr. Dëfrim Shkupi lidhur me lirimin nga burgu të xhaxhait të tij, Ali Shefqet Shkupit në vitin 1916.