[Tomori]

Prof. PETRO FUNDO


(19 Mars 1909 – 1 Mars 1989)

Ishte viti 1991 - 92, kur fillova me mendue me shkrue diçka për tri figura të mëdha që kam njohtë në Shkodër: At Pjetër Meshkalla S.J., Profesor Petro Fundo dhe Pjetër Gjini, mujta me realizue deri ku mujta vetëm At Pjetër Mëshkallën, ndërsa, dy figurat tjera nuk pata dhe as nuk mujta me sigurue material aqsa më duhej për Ta. Dij vetëm se një material i Prof. Fundos iu dorëzue nga e shoqja Angjelina, At Zef Pëllumbit por, asgja ma gjatë...
Prof. Fundon unë e njohta në vitin 1955, posa erdhi në Shkoder të dytën herë mbas vitit 1946, kur pat kenë prof. matematike në Gjimnazin “29 Nandori”, dhe u pat largue pak kohë mbasi studentët e komitetit të rinisë komuniste, e patën nxjerrë në një karikaturë në gazetën e murit të shkollës me një automatik në dorë, tue pushkatue ata “me njëshka”. Ishte kërkues i landës sëpse ate që shpjegonte donte që të përvetsohej nga nxanësit.
Profesori asht lindë në Korçë, me 19 Mars 1909. Ishte nga një familje intelektuale dhe me pikpamje përparimtare antikomuniste. Mbante korespondencë vetëm me vëllanë e vet Prof. Kristaqin, në Tiranë dhe një motër të martueme me një shqiptar në Rumani.
Korespondenca me vëllain ishte e rregullt dhe e vazhdueshme, sëpse jepshin e merrshin ndërmjet tyne vazhdimisht rezultatët e problemave të matematikës, dhe siç më tregonte me humor: “Kam harruar ta pyes si është me shëndet?...”
Mbasi pat krye gjimnazin e Korçës, ka përfundue studimet e larta për ingjenjeri elektrike por, i apasionuem që atëherë mbas matematikës së lartë në Montepelier të Francës dhe njihte gjuhën frengjishte, greqishte, italishte dhe rumanishte.
Më tregonte njëherë, kur ishte me studime në universitet në Francë, “nota më e mirë atje ishte 20. Unë arrija deri tak 14. Mbas shumë përpjekjesh arrita deri tek 16. Ndërsa, 18 e lart tek 20 ishte për ata studentë, që ishin shkencëtarë që në bankat e shkollës...”
Mbas sa vitësh në universitetin e Tiranës, në fakultetin e matematikës, komunistët e larguan se, tha: “Nuk shpjegoj unë lëndën sipas tekstëve sovjetike sëpse ata kanë gabime!”.
Kishte takue njëherë shokun e tij të vjetër, me të cilin njihëj që në Francë, posa ai kishte dalë nga burgu i Burrelit, Foto Balën, nga Himara. Me kërkesën e atij, kishin shkue në Komitetin Qendror të PPSH, mbasi Foto donte me takue një shok tjetër po t’asaj kohë, Enver Hoxhën, me të cilin, kishin “ngrenë në një trapez”, siç thonte Prof. Fundo. Mbasi kishin shkrue emnat tek “dezhurni”, kishin pritë një orë. Mbas një ore “dolli sekretari i tij dhe na tha, shoku Enver është shumë i zenë dhe nuk ju pret dot!”. Prej asaj kohë (rreth vitit 1953 – 54?) nuk kishin ba ma asnjë përpjekje me e takue asnjëni as tjetri. Mendimi i Tij për E.Hoxhën ishte: “Një terrorist i lindur aq sa imoral!”, si dhe ate, që kam shkrue edhe tek libri “Një Monument nën dhé” të cilën, e përsëriste shpesh: “Diktatorët si ay, vazhdojnë për të sunduar edhe pas vdekjës!”. Një thanje që koha e ka vërtetue plotsisht në Shqipni!
At Konrrad Gjolaj në librin “Çinarët” shkruen: “I vetmi në botë që ka mujt me realizue dëshirën e Leninit asht kenë Enver Hoxha, që e ka qeverisë këte popull si shaka (bushtra – shen. FR), tue hangër klysht e vet e, tue shkye njerzit e pafajshëm për andjet e tija të ndyta, në të gjitha normat e moralit njerzor.
Tregonte i nderuemi Prof. Petro Fundo (që nuk e kuptoj si i ka shpëtue): “Ishim duke ngrënë në një trapez, kur ishim studentë në Francë, unë dhe Foto Bala nga Himara. Erdhi aty edhe Enver Hoxha, ky ishte i rregjistruar në universitet, por nuk di mëse merrej. Provime nuk jepte. Ishte i pashëm. Pak mbasi u ul, pyeti Foton, çfarë do të dëshroje të bëje kur të mbarosh shkollën? Foto iu përgjigj, do të doja të tregëtoja me Francën. Më pyeti edhe mua, po ti Petro? – Unë i përgjigja, Profesor. Mbas pak u kujtova ta pyes edhe unë atë, po ti Enver, çfarë do të bëhesh? – Ai u përgjigj: “TERRORIST”! Edhe sot nuk e di sësi më shpëtoi nga dora piruni që isha duke ngrenë... e, për çudi, vetëm atij ia plotësoi Zoti dëshirën!...” (fq 216).
Në mëngjez kur prëgatitej me dalë prej shtëpisë vet me shkue në punë, në shkollën e mesme të zooteknikës (ku matematika vlersohej edhe mbas fiskulturës), kur e sollën në Shkoder rrinte pak minuta tek dritaria nalt, vërente nëse ka dalë apo jo përpra tij drejtori i “njohtun”i gjimnazit Skender Villa, ish hetuesi i vitëve 1945 në qytetin e Korçës, i cili banonte në katin e poshtëm (mbasi i tillë ishte edhe Skenderi) dhe, mbasi kalonte ai delte Prof. Fundo, për mos me i thanë as “mirë mengjezi”, mbasi nuk donte jo ta përshëndeste por, as ta shihte me sy të ballit... “atë spijun të qelbur”, siç e cilësonte Profesori.
Profesor Fundo deklarohej Katolik. Kjo nuk ishte falso, mbasi në biseda dhe bindje të shprehuna prej Tij, besimi tek Papa ishte i palëkundun. Mund të tham me plot gojë se ishte ma Katolik se shumë të tjerë, që kanë lindë e vdekë prej familjeve katolike të njohtuna në Shkodër. E diela dhe ditët e festave fetare për Té ishin ditë lutjesh dhe bamirësije. Një të vorfën që Ai mund ta takonte në rrugë dhe nuk kishte të holla me e ndihmue, për Profesor Fundon, ishte “vuajtje”. Kur trokiste dera dhe flitëj se asht tue pritë një fukara aty, Ai hapte raftat e sirtarët me gjetë bukën ma të mirën dhe, jo, kafshata, për me ia dhanë. Xhepat e Tij gjithnjë ishin bosh nga lypsit. Madje, tregonte njëherë: “Kam shkuar tek bërberi dhe, mbasi jam qethur, u detyrova me i thënë bërberit se, do ti sjellë paratë nesër, se ata 30 lekë që kisha në xhep, ia fala një fukarasë duke ardhur tek ti!...”. Berberi, i cili e njihte me kohë Profesorin kishte qeshë dhe, i kishte thanë: “Po edhe mos mi sjellë fare, nuk ka rëndësi!...”.