[Dilaver]

Princ Kastrioto i Shqipërisë


Stepani është në kulmin e energjisë kriminale dhe të krijimtarisë letrare. Prezanton veten si „filozof”, jo në kuptimin e sotëm, por si njeri i dijes e i letërsisë dhe trillon identitete të rremë njërin pas tjetrit. Deri në vitin 1775 ka botuar disa vëllime të vogla poezish me emrin e vërtetë „Stefano Zannovich”; pastaj shpërndan lajmin e rremë për vdekjen e vet. Në një letër drejtuar Volterit ai vetë e paralajmëron se është në prag të vdekjes së sigurt dhe boton edhe „Vepra post mortore”.

Me „vdekjen” e kont Zanoviçit lind një hero i ri: Stjepan Hanibal - princ Kastrioto i Shqipërisë, princ i Malit të Zi, pinjoll i Skënderbeut, i dëbuar prej turqve nga atdheu. Për njëmbëdhjetë vjet me radhë kjo fantazmë do të udhëtojë nëpër oborret mbretërore të Evropës, duke krijuar një rrjet kontaktesh me pushtetmbajtësit e kohës, duke përfshirë mbretin prusian Frederikun e Madh e perandoreshën ruse Katarina e Madhe dhe Kontin Mihail Oginski, kandidat i dështuar për fronin e Polonisë, i cili shndërroi pallatin e tij në Slonim, në një qendër ndërkombëtare të kulturës bashkëkohore.

Suksesi më i madh është një biografi e shkurtër e Skënderbeut „Kastrioti i Madh i Shqipërisë”; libërth që u botua frëngjisht, gjermanisht edhe rusisht dhe, pas vdekjes së autorit, edhe suedisht. Si përmbledhje e shkurtër e jetës së Gjergj Kastriotit nuk është i rëndësishëm, por tregimi kombinohet më përhapjen e parimeve të iluminizmit. Në shtratin e vdekjes, Skënderbeu këshillon të birin të ruajë lirinë e qytetarëve ndaj klerit katolik dhe të themelojë një gazetë të lirë!

Njëkohësisht, përdor edhe identitete e tituj të tjerë. Shfrytëzon faktin se nga 1767 deri 1773 në Malin e Zi ka sunduar një burrë (identiteti i vërtetë i të cilit edhe sot është krejt i panjohur) me emrin Stiepan Mali (Shtjefën i Vogël), i cili nga malazezët u njoh si ish-cari rus Petar III. Ky car ishte rrëzuar nga bashkëshortja e tij, Katerina e Madhe, në vitin 1762; në rrethana të paqarta u vra ca ditë pas rrëzimit. Zanoviç pretendon se ai ishte ky Stjepan Mali, vrasja e të cilit ishte vetëm një kamuflazh; duke botuar edhe biografinë e tij. Në Evropë kuptohet se Mali i Zi dhe Shqipëria janë dy vende të ndryshme dhe se një tregim i tillë nuk përputhet as me faktet, as me logjikën.

Shumë monarkë të Evropës janë rritur me kulturë të gjerë, me frëngjishten si gjuhë të kulturës e të diplomacisë, dhe i kishin oborret e tyre derëhapura për intelektualë të huaj, njerëz të filozofisë e të letërsisë. Frederiku, jo vetëm se mban një korrespondencë të pasur me Volterin, por edhe diskuton çështje financiare më Kazanovën. E pret edhe princin Kastrioto, por me zgjuarsinë tipike merr vesh shumë shpejt së ky është një sharlatan.

Zanovich me zgjuarsinë e tij dinake përqendrohet në trashëgimtarin Frederik Guilelm, që ishte djalë i vëllait të Frederikut. Princi i ri, për dallim nga mbreti, kishte një natyrë të butë dhe karakter që mund të ndikohej.

Stepani i dedikon një varg poemash e librash (Kurani i princërve të parashikuar për fronin), në të cilat idealizon princin si monarkun e ardhshëm ideal. Mund të supozohet se ka pasur qëllim që të emërohej oborrtar i lartë, pasi që princi i ri të merrte fronin, por nuk do të gëzonte këtë ditë . Princi i adhuruar nga Stepani përfundon si mbreti më i dobët në historinë e Prusisë. Frederik Guilelm II në fillim quhet „i Shumëdashuri” e në fund tallet nga populli si „Bredharaku i Trashë”.

Mbreti në fund jep urdhër të arrestojë Stepanin, por ai u arratis nga Prusia dhe gjeti strehim në Slonim te konti Oginski. Marrëdhënia me motrën e kontit, Genofeva Bzhostovska-Oginska përjetësohet në poema të panumërta për „Geltruden e Polonisë”. „Princi i Shqipërisë” botoi e ribotoi një libërth për të ardhmen e Polonisë me titull „Horoskopi politik i Polonisë, i Prusisë dhe i Anglisë”.

Shpeshherë vjershat e Zanoviçit, zakonisht të shkruara ne italisht a frëngjisht, lavdëroheshin për elegancën e përsosurinë poetike, por ka edhe zëra të tjerë. Johann von Mannlih, piktori zyrtar i oborrit të dukës së Cvajbrykenit, vëren se vjershat e porsadala nga shtypshkronja, të cilat princi i rremë u shpërndante lirisht vizitorëve të tij, janë jo gjë tjetër, pos plagjiatura të poemave të markezit Pompinjon. Kjo tregon vështirësinë e madhe të vlerësimit të krijimtarisë së Zanoviçit, sepse nuk njihen mirë burimet e tij. Ai shkruan në një epokë tepër të frytshme në të gjitha degat e letërsisë dhe ka shumë pak specialistë, të cilët njohin akoma autorë të tillë të humbur.


.....