[Zero Cool]

Më 23 shkurt 1914, pjesa tjetër e oficerëve holandezë mbërriti në Vlorë, dy javë para arritjes së princit. Ata ishin: togeri i klasit të parë Gerard Mallinckrodt, i cili u bë ndihmës i Thomson-it; kapitenët Wouter De Waal, Hugo Verhulst, Henri Kroon, Joan Snellen van Vollenhoven, Lucas Roelfsema dhe Johan Sluys; dhe togerët e klasit të parë Carel De Iongh, Jetze Doorman, Jan Fabius, Julius Sonne, Hendrik Reimers dhe Jan Sar. Para misionit në Shqipëri, secili prej tyre u pajis jo vetëm me uniformë dhe me armë por edhe me një aparat fotografik. Kontingjenti përfshinte edhe inspektorin mjekësor Tiddo Reddingius, rreshterin sanitar J. van Vliet dhe mjekun civil F. De Groot. Para fillimit të misionit në Shqipëri, të gjithë fituan një gradë më të lartë.

Oficerët holandezë u shpërndanë shpejt anembanë vendit. Sluys, Roelfsema dhe Sar shkuan në Durrës, Kroon dhe Fabius në Shkodër, Snellen van Vollenhoven dhe Doorman në Korçë, Verhulst dhe Reimers në Elbasan, De Waal dhe Sonne në Gjirokastër, kurse De Iongh mbeti me De Veer në Vlorë.

Në gjysmën e parë të vitit 1914 në jugun e Shqipërisë dhe në Epir mbretëronte kaosi. Shumë grekë, të cilët përbënin një të pestën e popullsisë aty, kërkonin bashkimin me Greqinë. Trupat greke kishin marrë Gjirokastrën dhe Korçën gjatë Luftës së Dytë Ballkanike dhe, me gjithë qortimin e bashkësisë ndërkombëtare, nuk u tërhoqën deri në shkurt, kur Austro-Hungaria kërcënoi të përdorte dhunë kundër tyre. Në Gjirokastër u krijua një qeveri (greke) e përkohshme për Epirin e Veriut e cila u mbështet politikisht dhe ushtarakisht nga Jorgios Hristaki Zografos, guvernatori i Epirit dhe ministri grek i punëve të jashtme (1912-1915). Ushtria greke po përfshihej gjithmonë e më shumë në mbështetjen e grupeve të komitëve dhe të banditëve, dhe në mes të prillit 1914, forcat greke kishin pushtuar tokën përgjatë një vije nga Himara në Përmet dhe Leskovik. Krahasuar me to, forcat e pakta të oficerëve holandezë, ishin shumë pak.

Në mars 1914, pak kohë pas ardhjes së tij në Shqipëri, Princ Vidi emëroi Thomson-in si komisioner të përgjithshëm për jugun. Emërimi i tij e gëzoi De Veer-in, i cili donte të lirohej nga Thompson-i, bashkëpunëtori i tij i rrëmbyer. Më 10 mars, Thomson-i erdhi në Korfuz për të negociuar me forcat greke, dhe tejkaloi kështu mandatin e tij. Pas pak kohe, më 6 prill, Vidi lëshoi një dekret për mobilizimin e të gjithë shqiptarëve të moshës 20 dhe 21. Ministri italian i luftës e nxiti Vidin që të sulmonte Gjirokastrën, duke i premtuar mbështetjen italiane.

Gjendja në jug të vendit vazhdoi të ishte e rëndë. Në mes të majit, De Waal dhe trupat e tij u përpoqën të rimerrnin Gjirokastrën. Me mbështetjen e vullnetarëve shqiptarë të drejtuar nga Çerçiz Topulli, ata erdhën në brigjet e lumit Drino dhe dëgjuan aty të shtëna në manastirin ortodoks të Kodrës afër Tepelenës. Kishte ndodhur një kërdi e llahtarshme – kufomat e 218 pleqve, grave dhe fëmijëve të masakruar nga forcat greke. Disa viktima, të krishterë ortodoks shqiptarë, u kryqëzuan, disa të tjerë u copëtuan. Gjenerali De Veer i raportoi Komisionit për ngjarjen tragjike më 10 maj kështu: “Në jug të fshatit të Kodrës (Hormovë), gjeta një kishë të vogël e cila përdorej pa dyshim si burg. Brenda asaj, muret dhe dyshemeja ishin larë e shpërlarë në gjak, kudo ishin kapele dhe veshje të gjakosura. Mjeku, anëtari i Komisionit të Hetimit, pa pjesë trush. Në altar gjetëm një zemër ende duke rrjedhur gjak. Njëqindnëntëdhjetëepesë kufoma u nxorën për ti varrosur më thellë sepse hendeku ku ishin hedhur ishte tepër i cekët. Të gjitha kufomat ishin pa kokë.” Në Parlamentin anglez në Londër, Aubrey Herbert (1880-1923) foli me shumë pasion për masakrën, por opinioni publik perëndimor ishte lodhur me kërdi të shumta në Ballkan dhe tragjedia nuk pati jehonë.

De Waal u përpoq të sulmonte Gjirokastrën më 12 maj me ndihmën e vullnetarëve të Sali Butkës (1857-1938), por u bllokua nga trupat greke të gjeneralit Papulias.

Më 17 maj 1914 u arrit një marrëveshje politike, Dispozita e Korfuzit, sipas të cilës Epiri i Veriut mbeti pjesë e Shqipërisë, por do të ishte nën kontrollin e Komisionit Ndërkombëtar. Mirëpo, parlamenti (grek) i Epirit të Veriut refuzoi të ratifikonte marrëveshjen, dhe kështu luftimet vazhduan deri në kohën e verës kur, më 8 korrik, Korça ra në duart e trupave greke të gjeneralit Georgios Contos Vardhas.

Edhe pas ardhjes së Vidit në Durrës, pushteti faktik në Shqipërinë e mesme mbeti në duart e Esad pashës, i cili arriti të emërohej nga mbreti si ministër i luftës. Kështu një ballafaqim me oficerët holandezë, të cilët komandonin të vetmet trupa zyrtare të armatosura, ishte i pashmangshëm. Esadi kishte premtuar që të vinte në dispozicion 20.000 rezervistë për të luftuar kundër grekëve në jug, por duke qenë se ishte në kontakt të ngushtë me udhëheqësit e kryengritësve grekë, nuk e mbajti fjalën.

Në fillim të majit 1914, Esad pasha u kthye fshehurazi në çifligun e tij në Rreth, afër Pazar Shijakut. Pas pak kohe aty u përhapën fjalë për një kryengritje të armatosur, në Shijak dhe në Krujë. Për Vidin dhe për oficerët holandezë ishte e qartë se prapa kryengritësve ishte Esad pasha.