[Agim!]

Bajram Begu nuk vanoi me kuptue randësin e gjendjes e biseda në mes t'onë vijoi:
- Për me luftue me nji Perandon e me fitue kundra saj duhet me pasë shumë sende e sidomos armë, munition e të holla - tha Bajram Begu.
- Unë i përgjegja:
- Ismail Kemal begu ka pasë marrë mbi vedi mena dergue 15.000 pushkë e 10.000 napoleona. Si duket këto nuk kemi për t'i pasë, mbassi deri me ditë të sodit as të hollat nuk na i ka çue. Por Bajram beg nuk kemi edhe fort nevojë per keto sende. Mos muejshim sot me ngrehë krye pse nuk kemi pushkë e të holla do të bahemi razi me jetue si tyrqit e Hajmanes e kurrgja kurrkujt...
- Poh, tha Bajram begu, keni të drejtë. Asht nji detyrë e shejtë per ne me luftue kundra çdo anmiku dhe mos me pasë as pak pushkë. Lufta na u ka ba detyrë. Pra duhet t'i dalim zot të drejtavet tona e të pështojmë prej robnis.
Në Jynik ishin të mbledhun shumica e paris së Kosovës Paris së Pejes nuk i besojshim mjaft e pra dhe ket pari e ftuem në Jynik.
Zejnel begu, Sejfeddin begu e Jashar Pasha erdhen e i u diftuem pse po u bante mbledhja.
Këta zotnij, jo vetëm nuk diftuen nji vullndesë të mirë, por filluen tinzisht me ba nji propogandë per me paralisue qëllimin. Deri diku ia paten këthye mendjen dhe Riza beg Gjakovës. Na muejshim me i hy punës dhe pa pasë fort nevojë per parin e Pejes; por dishrojshim m'u duke fare të bashkuem per me fitue ma lehtas e ma mirë.
Na duhej pra me ba nji hap guximtar e me i lanë të parët e Pejes e Riza beg Gjakovën perpara nji "fait accompli".
U mora vesh me Ahmet begun e Myrteza Pashës qi i u dha urdhën çetavet të Berishes me i a fillue pushken ushtris tyrke nder rrethe të Pejës.
Të nesermen heret, para se me u zbardhë dita, pushka krisi me tyrqit tue mos i lanë shteg kurrkujt me u marrë ma me diplomati.
Riza begut i a çuem nji njeri qi u shti sikur me pasë ardhë prej Gjakove at ditë per me i kallzue se tyrqit e kishin dënue për dekë e, në kjoftë se do të këthente në Gjakovë, kishin per t'a xanë e gri.
Kuvendi nuk kishte se si shtyhet ma. Të ndeshunat u shvilluen rreptësisht e krejt parija ram në Strellc, katund afër Peje ku u ngreh qandra e kryengritjes.
Populli nisi me u mbështjellë rreth kësaj qandre.


Rrethimi i Pejes.
Kryengritja u shvillue shpejt e me nji energi t'egersueshme rreth Pejes; katundet rreth qytetit u pushtuen e qarku i rrethimit u ngushtue e të mësymet kundra kodravet të forcueme me topa shkuen tue u ashprue pa pra.
Xhafer Tajari, kommandanti i këtij vendi, bani mrekulli qindrese per mos me na i lëshue kodrat e Jarines e të Karagaçit.
Furija e kryengritsvet kishte marrë nji fytyrë aq të mnerrshme sa u bind dhe Xhafer Tajari se qindresa per te duhej t'ishte nji qindresë dishprimi.
Tri dit e tri net nuk pushoi as nji minutë gjimimi i topavet e fishkullimi i plumbavet.
Numri i kryengritsavet ishte shumë ma i madh se ai i ushtris; por shqyptarët kishin nji pushkë per ma se dhetë vetë, me fort pak munition e ushtrija tyrke ish ngujue nder llogore e pika strategjike me krejt veglat rrenuese të teknikes së shekullit XX.
Lufta u ashprue gjithnji e kur fortesat ishin tue ba qindresen e mbramë, regimenti 21 tyrk i Gjakovës, bashkë me regimentin e parë të Stambollit shperthyen tue na ra kahë shpina e na shtrenguen me i u veshë malevet qi shtrihen kahë Rugova e Plava.
Kështu hovi i parë i kryengritjes u thye mjaft keqas perpara Pejes; por morali i shqyptarvet nuk u prish fare e mënija e shpagimit (intikamit) u shtue edhe ma teper nder zemra të tyne.


Trathtija e paris së Pejes.
Mbas këtij të thymuni dy vende na paten mbetë ku muejshim me u përmbledhë e me vijue kryengritjen: Rugova e Pejes ase Malcija e Gjakoves.
U preferue Rugova 1) "per ku nguli kambë Zejnel begu i Pejes bashkë me dy shokët e vet.
Rugova me gjith qi na priti mirë, me gjith këte i u perkrah-paris së Pejes e cila ishte e marrun vesh me Xhafer Tajarin para se me ardhë në Jynik bashkë me krenët e Rugovës, pose Qerim Begut.
Nuk na pat mbetë pra, tjetër mjet per me pështue prej nji kurthe trathtare, veç se me lëshue Rugovën.
Qandra e kryengritjes nguli në Krasniqe prej kahë na duhej me komandue nji levizje qi shkonte tue u shtri nder të gjitha krahinat e Kosovës e ma rreptas nder rrethe të Mitrovicës, nen prisi t'Isë Boletinit, e nder rrethe të Prishtines.


Nji çpallje.
Mu nder keto minuta kritike të levizjes, kur nuk muejshim me dijtë kush ka per t'a fitue davan, a Shqyptarët apo Turkija, u pa si e arësyeshme me i lëshue popullit othoman nji thirrje per t'i dhanë shkas kryengritjes e per me fitue sympathin e krejt elementavet të Perandoris në të mirë t'onë. Nuk kishim se si me fitue luften pa i a shti çarten dhe ushtris tyrke.
Këjo çpallje u shtyp ndeper të gjitha gazetat dhe mund të shkurtohet si vijon:
"Qëllimi i të ngrehunit të flamurit të kryengritjes asht per me i dhanë fund sundimit barbar të jeune turqve, qi nen fytyrë të liris janë tue perkrye të gjithë llojet e mizorinavet në vendin tonë të cilat të shtyjnë me pasë ndjesë per absolutizëm të Sulltan Hamidit.
Ata qi duen atdhen e nderin, i perkrahen landsisht e moralisht trupit t'onë kryengritës, qi ka dalë në fushë me ketë qëllim të shejtë. Ata qi dishrojnë qi osmanlijt mos të mërrijnë në nji gjendje të dhimbshme, mblidhen nen flamurin t'onë kryengritës. Atdheu pret prej nesh bashkimin. Dita asht sod e minutat janë afrue per me pështue prej të këqijave të jeune-turqve. A pështim a vdekje!"
_____
1) Rugova asht krahina ma e forta e Pejes qi shtrihet kah veri i qytetit me nji grykë të gjatë e teper strategjike e me nji popullsi në za per trimni e shëndet.


Lufta e Qafes së Prushit.
Nuk kishim kohë per të bjerrë; na duhej me fitue nji luftë per me çue moralin e popullit nder rreth të Pejes e të Gjakoves.
Këtu Bajram Curri permbledhi fisin e vet Krasniqen e mësyni qafen e Prushit (Has).
Në Has Turkija kishte lanë nji garnison prej katër bataljonash.
Nji luftë e pergjakëshme qi zgjati ashprisht nen komandë të Bajram Currit, tue marrë pjesë Hasi, Gashi e Bityçi nder rrethe të Qafes së Prushit me të mësyme e kundra të mësyme i shperdau këta katër bataliona. Tyrqit u thyen keqas tue na lanë në dorë shumë munitione, armë, mitraloza e topa, me qinda të dekun, të plaguem e robë lufte.
Gjallnimi i ynë ishte aq i plotë sa i dha shpirt e zemer krejt popullit.
Robët e luftes shka ishin ushtarë, u liruen mbassi u çarmatisen e mbassi i mashtruem tue i thanë se kryengritja nuk kishte tjetër qëllim veç se me pështue katundarin shqyptar e anadollak prej njij sundimi mizuer. Këta të mjerët me habi të madhe e perbijshin ket propogandë e kur u këthyen në Gjakovë demoralizuen gadi krejt ushtarët e garnisonit t'atij qyteti.
Nji lidhni me ushtrin othomane të Gjakoves.
Fitimi i njij lufte mjaft me randësi, demoralisoi deri diku ushtrin e Gjakoves dhe i dha dorë atyne oficiervet të partis kundershtare me tfaqë pa kënaqësin e tyne ndaj regimit Jeune turk tue sympatisue çiltas kryengntjen shqiptare.
Këjo ndodhi fort pak e pritme na dha dorë mos me bjerrë kohë perpara Gjakoves e fuqija e jonë komtare heci guximisht mbi fushen e Kosoves.


Pushtimi i Prishtines.
Per pak dit ma se 12.000 kryengritës u duken perpara Prishtines tue u betue të gjith me pushtue qytetin me luftë ase paqsisht.
Në ket mes kryengritësit e krahinavet të Gilanit, të Kaçanikut, të Prizrenit e të Tetoves i paten xanë grykat e Kaçanikut e të Cernoleves e shqyptarët e rrethit të Prishtines, me Isë Boletin e Xhemal Beg Prishtinen e Beqir agë Vulçitirnen në ball, i paten thye tyrqit në Llap e në Gollak e ata të Drenicës, nen komand të Zejnullah Begut, pushtuen Vulçitirnin.
Kommandanti i garnisonit të Prishtines deshti me ba si Xhafer Tajari perpara Pejes dhe morri të gjitha masat ushtarake per me mburue qytetin kundra çdo të mësymes.
Por disa prishtinas trima e ndaluen rrezikun e njij lufte mizore tue i a vu koburen në gojë komandantit të vendit mbrenda në zyrë të telegrafit e tue e ngushtue këte me nenshkrue nji urdhen qi ndalonte ushtrin nder llogore me ba çdo kundreshtim në kjoftë se kryengritësit dishirojnë me pushtue qytetin.
Populli i këtij qyteti na priti me nji enthusiasëm të pa shoq në kronologji të lëvizjevet komtare e i madh e i vogël u bashkuen me ne.
Tash qandra e kryengritjes ish Prishtina e numri i kryengritësvet pat arrijtë më 30.000.
Në ket mes korrespodentat e shtypit të huej si të "Times" "Neu Freu Presse", "Novoje Vremja" etc., u çuditshin sidomos mbi këto dy pika:
a) Si muejten me fitue shqyptarët kundra nji ushtrije tyrke prej ma se 60.000 vetësh.
b) Dishiplina e madhe qi mbretnonte në mes të kryengritësvet.
Këtu po shkurtoj nji intervistë qi bani me mue në Prishtinë redaktioni i fletores së Petresburgut "Novoje Vremje".
- Shka asht natura e fuqis qi po siguron dishiplinën në mes të këtij populli kryengritës. Pse edhe nji ushtri e rregullshme në kohë të luftës nuk kishte me muejtë me mbajtë nji dishiplinë kaq të madhe; sidomos kur dihet qi ky popull asht i pa dijshëm?
- Poh, i thashë unë, shqiptarët nuk mund të thomi se janë të dijshëm; por, kanë nji intelligencë qi i dan në shej nder sa e sa popuj, Shqyptarët në kohë të luftës mund të sillen si sot, porsi nji ushtri e dishiplinueme, në kjoftë se prisat dijnë me perfitue nga psykologia e tyne.
- Me të vertetë, m'a priti korrespodenti rus, jam i bindem sot qi shqiptarët përbajnë popullin ma të zgjuem të Ballkanit. Munden me meritue nji t'ardhme të shkelxyeshme.