[Dilaver]

Gjithnjë e më tepër jemi dëshmitarë të premtimeve që bëhen nga institucionet dhe Qeveria nepërmjet strategjive, planeve dhe politikave ekonomike ambicioze që kanë mbetur pa u zbatuar si duhet, e në të shumtën e rasteve kanë përfunduar në sirtarë vetëm si dokumente prej letre. Nuk është rastësi pse publiku shpesh herë nga pakënaqësitë i ka quajtur ato „fjalë”, „premtime të zmadhuara”, „gënjeshtra”, „mashtrime”, etj. Problemi këtu është se hartimi i reformave dhe i strategjive për zhvillim ekonomik bëhet me tepër për t’u arsyetuar se kinse po bëjmë diçka, duke i anashkaluar „kushtet specifike” prej nga rrjedh problemi i mungesës së përkrahjes nga „shtresat e gjëra të popullsisë”. Me kushte specifike në mes tjerash nënkuptohet gjuha dhe terminologjia me të cilën ekspertët dhe ekonomistët shkruajnë strategji, bëjnë plane, përgatisin raporte dhe komunikojnë me publikun. Ajo terminologji është duke u degjenruar me të madhe, ndoshta me qëllim që të mos kuptohet nga shumica. Fatkeqësisht, degjenerimin më të madh e bëjnë disa akademikë edhe eskpertë më të njohur të Kosovës, duke menduar se me këtë ndërtojnë kredibilitet në mesin e njerëzve që nuk e njohin anglishten. Me barbarizmat e pazyrtarizuar që i përdorin qëllimshëm, akademikët mundohen të kamuflohen si njerëz të mençur që dikush të mendoj se fjalori i tyre qenka aq i përparuar sa që është vështirë të kuptohet. Ata që e dijnë anglishten i kuptojnë shumë mirë dhe me të drejtë i quajnë këta akademikë dhe profesorë me shprehjen komike si „gjenetikisht të modifikuar”.

Tërbimin e fjalorit të disa akademikëve dhe profesorëve me barbarizma e hasim kudo nepër mas mediat e Kosovës. Kështu për shembull, akademik Nexhat Daci pa kurrfarë nevoje e përdor fjalën suportim në vend të disa fjalëve më të mira dhe më të kuptueshme siç janë përkrahje, mbështetje, ndihmë, etj. Fjalën suportim nuk e përmban as fjalori i fjalëve të huaja në gjuhën shqipe. E njëjta gjë vlen edhe për profesorin Riza Smaka kur qëllimshëm e përdor fjalën establishim për të cilën ka disa fjalë më të mira në shqip si p.sh. krijim, themelim, sëndërtim, etj, etj. Profesori tjetër universitar, Hajredin Kuçi, duket se e ka bërë „me tybe” që në prononcimet zyrtare për media të mos e përdor fjalën përvojë por eksperiencë. Ka edhe tërbime tjera me barbarizma që nuk ia vlen të shqyrtohen. Ndoshta numri më i madh i tyre është në lëminë e ekonomisë. Tabela në vijim paraqet vetëm një mostër të fjalëve që pa kurrfarë nevoje futen në dokumente, strategji, plane, raporte dhe tekste universitare për ekonomi.

Tabela 1: Fjalët më të përdorura në shqip që janë huazuar nga anglishtja dhe/ose gjuhë tjera




Në shumicën e punimeve që përgatiten nga autorët e Shqipërisë, do ta vëreni se sektori i institucionit në të cilin autori është i punësuar ose i shoqëruar shënohet, si departamenti i ekonomiksit. Deri dje departamentit i kemi thënë katedër. Mandej, nëse sot ekonomikës po i themi ekonomiks, atëherë përse statistikës nuk i themi statistiks?

Nxënësit janë mësuar shumë mirë për vite të tëra dhe e kanë kuptuar fjalën lakore. Kur ata bëhën studentë, në librat më të rëndësishme të fakultetit ekonomik siç janë mikro dhe makroekonomia që janë përkthyer në Shqipëri (botime të njohura ndërkombëtare), do ta vërejnë fjalën kurbë. Studenti fillimisht hutohet duke menduar se çka qenka kjo kurba derisa të lexoj lëndën dhe të kuptoj së bëhet fjalë për lakoren.

Ekspertët dhe profesorët e ekonomisë në Shqipëri dhe Kosovë shkojnë aq larg sa që shprehjet që kuptohen shumë lehtë edhe nga fëmijët i zëvëndësojnë me anglizma. Pse në vend të parasë së gatshme është futur keshi, askush nuk është në gjendje ta arsyetoj. Autorët nga Shqipëria janë më „origjinal” kur në punimet e tyre në gjuhën shqipe e shkruajnë cash-i. Në kontabilitet, keshit deri dje i kemi thënë arka.

Një barbarizëm tjetër që është duke bërë kërdi në terminologjinë e ekonomisë në gjuhën shqipe është shprehja aset/e. Ekonomistët normal e kanë të vështirë ta kuptojnë këtë shprehje angleze nëse përdoret si e vetmuar. Një kuptim për assets është pasuria e ndërmarrjes. Mirëpo, kur e njëjta shprehje përdoret në afarizmin bankar dhe kontabilitet si assets and liabilities, atëherë e ka kuptimin kërkesat dhe obligimet ose aktiva dhe pasiva. Nuk ka kurrfarë arsye që fixed assets ta përkthejmë si asetet fikse kur në shqip ekziston prej kohësh shprehja mjete themelore, mjete bazë, mjete krysore.

Edhe për barbarizmat tjerë ekzistojnë shprehjet përkatëse të standardizuara në shqip, mirëpo, papërgjegjësia e akademikëve, profesorëve dhe studiuesve duan që me një udhë t’i kryejnë dy, tri apo më shumë punë – zhdukjen e disa shprehjeve në shqip me nga një fjalë të huaj. Qëllimi përfundimtar është të krijohet një çrregullim për shoqërinë ku, terminologjia e përdorur nuk kuptohet nga shumica, dokumentet e strategjive dhe reformave për zhvillim ekonomik bëhen më pak të realizueshme në terren si pasojë e vështirësisë së komunkimit ndërmjet hartuesve të dokumenteve të shkruara dhe subjekteve që i kushtohen ato dokumente. Subjektet ose shumica shpesh herë përdorin një terminologji të shkurtë dhe të thjeshtë për hartuesit dhe bartësit e atyre strategjive duke i cilësuar ata si „mashtrues”, „rrenca”, „hajna”, etj. Këto shprehje i kuptojmë të gjithë, i madh dhe i vogël, për shkak se nuk janë zëvëndësuar me barbarizma. Tani radhën e kanë akademikët dhe profesorët e ekonomisë t’i heqin nga veprat e tyre gjithë atë „thesar” të panevojshëm.