[Linka_pz]

Metoda Sokratike



Sokrati ishte I bindur që rruga më e sigurtë për të arritur njohjen e besueshme

ishte nëpërmjet praktikimit të bashkëbisedimit të rregullt, duke vepruar si një

mumi intelektuale, një metodë që ai e quajti dialektikë.

Sokrati për zhvillimin dhe mishërimin me idetë e tij zbatoi metoda të veçantë

e cila në historinë e filozofisë njihet si metoda sokratike.

Metoda sokratike përbëhet nga dy pjesë apo faza nga ironia dhe nga majeutika.

Ironia sokratike është një veprim metodik, i cili mbështetet në ndjekjen e mendimit,

parashikimit të pyetjeve të bashkëbiseduesi të deklarohet se nuk është dakord me

vetveten aq sa edhe ai vetë nuk di më se çfarë kishte menduar. Ironia sokratike

është pra zbulim i mosdijes, përkatësisht qëllimi i ironisë është që tia bëj me

dije bashkëbiseduesit se mendimet e tij janë të mangëta, të njëanshme.

Në të vërtetë ironia sokratike është një induksion. Përmes fazës së dytë majeutikës,

Sokrati te bashkëbiseduesi ndikonte të zgjohej ndjenja e së vërtetës, përkatësisht

bashkëbiseduesi të nxjer përfundime të sakta. Majeutika është një definicion, përkufizim,

deduksion përkatësisht "art i të lindurit". Sokrati thoshte se ai ushtronte të njejtin

profesion sikurse nëna e tij, ka ndihmuar që të lindin fëmijë, Sokrati ka ndihmuar

që të lindin shpirtëra, të lind ndjenja e së vërtetës. Sokrati nga nxënësit e

tij kërkonte para së gjithash nuhatje pët të vërtetën. Thënia e njohur e Sokratit:

"Unë di se nuk di asgjë" është një kërkesë për një të vërtetë më të lartë,

e jo për të vërtetën në vetvete.





Filozofia morale



Sokrati tërë filozofinë e tij ia kushtoi njohjes së njeriut dhe marrëdhënieve ndërnjerëzore,

si miqësisë, dashurisë, mirësisë, trimërisë, guximit, urtësisë, drejtësisë, të mires,

maturisë, kënaqësisë etj.

Sokrati me këtë filozofisë së vet ia dha orientimin antropologjik. Duke e pasur

parasysh këtë orientim antropologjik mendimtari I njohur romak, Ciceroni thotë

se Sokrati e zbriti filozofinë nga qielli dhe e vendosi mbi tokë. Për Sokratin,

dituria dhe virtyti ishin e njejta gjë. Në qoftë se virtyti kishte të bënte

me "bërjen e shpirtit sa më të mirë që ishte e mundur" së pari është e nevojshme ta

dijmë se çfarë e bën shpirtin të mirë. Virtyti dhe dituria janë pra të lidhur ngushtë.

Ai I identifikoi të dyja duke thënë se që të njohës të mirën do të thotë të bësh

të mirën dhe se dituria është virtyt. Duke identifikuar diturinë dhe virtytin,

Sokrati gjithashtu thoshte se vesi ose ligësia janë mungesë e diturisë.

Ashtu si dituria është virtyt, ashtu edhe vesi është injorancë. Të barazosh

virtytin me diturinë dhe vesin me injorancën mund të duket se bie në kontradiktë

me experience më elementare të qenieve njerëzore. Kuptimi ynë I përbashkët

na trgon se më shpesh jepemi pas gjërave që ne I dime që janë të gabuara kështu

që bërja e gabimit për ne është një veprim I paramenduar dhe I vullnetshëm.

Sokrati do të kishte qenë I gatshëm të pranonte që njerëzit kryejnë veprime

që mund të quhen ligësi. Kur dikush kryen një veprim të keq, thotë Sokrati,

ai gjithmonë e bën atë duke menduar që ai veprim është I mirë në një farë mënyre.

Një nga pyetjet në filozofinë morale të Sokratit ka qenë:



Si duhet jetuar sipas parimeve të së mirës?. Sokrati ishte i pari që mbeti i

habitur nga detyrimet që ka qenia njerëzore për ta drejtuar jetën e vet, për

ti drejtuar veprimet drejt së mirës. Kur një njeri sipas Sokratit vepron,

ai është i prirur të arrij diçka të cilën e sheh si të mirë. Mirëpo ndodh

të lind e keqja e cila sipas Sokratit rrjedh nga fakti se njeriu gabohet me

çështjen e së mirës.

E keqja vjen nga padija. Pra, sipas Sokratit, ne bëjmë të këqija vetëm për

shkak të paditurisë, dhe nëse ne dëshirojmë të zbulojmë paditurinë dhe të

njohim të vërtetën dhe të zhvillojmë te vetja kërkesën për të vërtetën duhet

të fillojmë me veten tonë. Prej këtij rrjedh edhe maksima e famshme e Sokratit:

"Njeri, njihe vetëm vetveten tënde". Të njohim veten tone, do të thotë të zbulojmë

te tek ajo jo vetëm rrënjën më të thellë të ndjenjës për të vërtetën, port ë

zbulojmë edhe padijen tone. Pra, qëllimi I njohjes së vetvetes është që njeriu

të bëhet I vetëdijshëm për mosdijen e vet, të bëhet përpjekje që kjo mosdije

të kapërcehet e të zëvendësohet me dituri të vërteta, të zhvillohet ndjenja e

së vërtetës te njeriu.

Për të zbuluar të mirën e vërtetë, sipas Sokratit është I domosdoshëm një

transformim I brendshëm, pasi padituria prej së cilës rrjedh një veprim I keq,

nuk është një padituri objective. Ajo është një paaftësi e brendshme. Të njohësh

të vërtetën e mire është në vetvete edhe një veprim moral, sepse ndjenja për të

vërtetën është vet morali.







Gjyqi dhe vdekja e Sokratit



I bindur se kujdesi për shpirtin njerëzor duhej të ishte qëllimi më i madh për njeriun,

Sokrati harxhoi shumicën e kohës së vet duke shqyrtuar jetën e vet dhe jetën e mendimet

e bashkëkohësve të tij athinas.

Gjatë kohës që në Athinë ishte një demokraci e sigurtë dhe e fuqishme në Perikliun,

Sokrati mund të vazhdonte karierën e tij si një zekth pa ndonjë kundërshtim serioz.

Zhvillimi i aftësive dialektike midis të rinjëve nga familjet e shquara, aftësimi i

tyre në ngritjen e çështjeve kërkuese rreth zakoneve të moralit, të fesë dhe të

sjelljes politike shtuan shumë shpejtë dyshimet për Sokratin, por veprimet e tij

nuk ishin konsideruar si një rrezik i qartë dhe aktual, derisa athinasit ishin në

luftë me spartanët.

Një seri ngjarjesh të lidhur me këtë luftë çuan eventualisht në gjykimin dhe dënimin

e Sokratit. Një ngjarje ishte veprimi tradhtar i Alkbiadit, për të cilin athinasit e

dinin se ai ishte nxënës i Sokratit. Alkibadi aktualisht kishte shkuar në Spartë dhe

i kishte dhënë këshilla të vlefshme spartanëve në luftën e tyre me athinasit.

Në mënyrë të pavitueshme, shumë athinas nxorrën përfundimin se Sokrati, në një farë

mënyre, duhet të ishte i përgjegjshëm për atë çka Alkibadi kishte bërë. Më tej,

Sokrati u gjend në mosmarëveshje serioze me Komitetin e Senatit të të Pesëqindëve,

ku ai ishte anëtar. Në fillim komiteti i rezistoi kësaj, duke i mbrojtur nga quajtja

si dhunues të procedurave të rregullta të konstitucioneve.

Por, kur paditë kërcënuan se do të shtonin emrat e anëtarëve të Komitetit në listën

e gjeneralëve, vetëm Sokrati i qëndroi mendimit të tij, ndërsa pjesa tjetër e Komitetit

kapitulloi. Gjeneralët u gjendën fajtor dhe gjashtë prej tyre, të cilët ishin në arrest

u dënuan menjëherë me vdekje. Kjo ndodhi në 406 p.e.s dhe në 404 p.e.s.

Me rënien e Athinës, Sokrati edhe njëherë u gjend në opozitë me një grup të rrezikshëm.

Sokrati duke gjurmuar pas të vërtetës morale dhe ekzistencës së vet i dha kuptim etik.

Kur u bë i famshëm, pushteti i Athinës e akuzoi se ai e prishte rininë.

Edhe pse e vërteta ishte se Sokrati vinte gjithçka në dyshim: të drejtën e shtetit,

autoritetin, fenë etj. Gjyqi athinas Sokratin e dënoi me vdekje. Mirëpo,

në kohën është i dënuar në burg me vdekje, nxënësit e tij e organizojnë arratisjen e

tij. Sokrati edhe pse dënimin e tij e quan të padrejtë, ai nuk ikën nga burgu.

Sokrati mendonte se kishte qenë i dobishëm dhe se shteti përkundrazi duhej ta shpërblente.

Nëse do arratisej nga burgu, do të mohonte gjithçka që u kishte mësuar të tjerëve.

Sokrati edhe pse e dinte se ishte i dënuar padrejtësisht, përkundrazi i arsyetonte

ligjet e shtetit. Ai ka thënë "ligjet janë babai dhe nëna ime". Sokrati do të qëndroj

në burg dhe do të pësoj dënimin- piu kupën me helm dhe vdiq në moshën 70 vjeçe