[Zero Cool]

karaktereve të Skënderbeut dhe të Ali
Pashës. Aty duket sesa poshtë kishin ra
konceptet* morale nga shekulli i XV në
shekullin e XIX, mbas katër shekujve
sundimi otoman. Në çdo veprim të këtyne
dy burrave që iu prinë Shqiptarve në dy
faza decizive të historis së tyne, gjejmë nji
kontrast të plotë në mes të idealizmit
vetmohues dhe egoizmit primitiv dhe gadi
shtazarak, në mes të dashunis për komb e
për atdhe dhe lakmis së pangopun për
pare e pasuni materjale, në mes të
mishnimit të mirësis bujare dhe furis
gjakpirëse të nji bishe në trajtë njeriu, në
mes të nji jete kushtue idealit liridashës
dhe adhurimit për pushtetin, për të kënaqë
epshet primitive tue përdorë fuqin për të
shtypë dhe për të mundue të tjerët.
Skënderbeu u tregue aq shpirtmadh sa me
falë të nipin që e kishte tradhtue në kulmin
e luftës kundër nji anmiku të fuqishëm që
nuk dinte se ç'asht mëshira. Ali pasha
masakroi burra të çarmatosun që e kishin
luftue trimnisht dhe që i kishin ra në dorë
tue i besue fjalës së tij solemne. Për të prue
në vend ambicjen e tij me pushtue toka dhe
me grumbullue pasuni, Ali Pasha bani nji
politikë pa shkrupulla dhe plot dredhina,
tue manevrue në mes të Turqve, Francezve
dhe Anglezve. Skënderbeu i qëndroi
besnik aleatit të tij mbretit të Napolit edhe
kur punët nuk i shkonin mirë Eerdinandit
të Aragonës. Kur Princi i Tarantos,
Giovanni Orsini, i shkrojti për me i
mbushë mendjen të mos i shkonte në
ndihmë mbretit Ferdinand të Napolit, tue i
tregue fitimet që do të kishte po të
bashkohej me partin e Angjevinve,
Skënderbeu i dha nji përgjigje krenare ku i
thoshte se nuku i mirë asht ai që të vjen në
ndihmë në nji ditë të keqe.
Skënderbeu ishte nji hero kombëtar i
frymëzuem nga parimet morale të
Krishtenimit; Ali Pasha kishte mendësin e
nji satrapi oriental që nxitej me veprue
vetëm nga lakmija për të mirat materjale të
kësaj bote. Prandaj, Gjergj Kastrioti vdiq i
vorfën, kurse Ali Telelena la nji pasuni
kolosale, të cilën e kishte grumbullue, së
paku pjesërisht, me anë të grabitjes.
Sikur Veziri i Janinës të kishte luftue
për bashkimin dhe librimin e Shqiptarve,
ashtu si Mehmet Aliu bani në Egjypt,
Shqipnija do të kishte qenë e para në
Ballkan me fitue pamvarsin nga sundimi
otoman.
Për të qenë fare të paanëshëm duhet të
shtojmë se njeriu tregon virtyte morale ma
të nalta, kur asht tue luftue kundër
sulmeve të nji anmiku të huej sesa kur
orvatet me formue nji shtet të centralizuem
mbi gërmadhat e nji shoqnije feodale. Të
gjith sundimtarët e plotfuqishëm të historis
që janë mundue të krijojnë nji pushtet të
fortë tue shkatërrue kapedanatat krahinore
kanë qenë të detyruem me u tregue të
pamëshirshëm kundër atyne që nuk iu
shtroheshin. Ndoshta Ali Pasha e teproi,
mbasi kishte të bante me rrethana edhe ma
të vështira dhe me nji popull ma të dhanun
mbas liris personale dhe vetqeverimit
lokal.
Pa synue të bahej prijësi i nji lëvizjes
për çlirimin kombëtar, Ali Tepelena bani
edhe disa gjana të dobishme. Hobhouse-i,
që cituem ma nalt, e përmbledh kështu
rolin historik të Vezirit të Janinës: "Ai
ndërtoi ura për të kalue lumenjtë, dhe bani
rrugë përmes moçaleve ose në luginat e
malësive; qytetet u zbukuruen me ndërtesa
të reja mbas udhëzimeve të tij. Tue vue në
zbatim nji tok rregullore të urta, Ali Pasha
luejti rolin e nji Princi të madh dhe
dashamirës, megjithqë i vetmi kasavet* i tij
ishte me u ba sa ma i fuqishëm".1

1. Hobhouse. - Travels m Albania, etc. Vel. I, f. 106.