[Jana]

A dihet shkaktari i paraqitjes së kësaj sëmundje vdekjeprurëse dhe cilët janë faktorët të cilët e ndihmojnë paraqitjen e kësaj sëmundjeje?

Etilogjia (shkaku) e sëmundjes nuk dihet. Mirëpo ka mjaft studime që flasin për disa faktorë të cilet e favorizojnë si dhe disa të tjerë të cilët e mbrojnë femrën nga paraqitja e kësaj sëmundje të rrezikshme.
Faktorë kyqë janë hormonet seksuale të vezoreve sidomos estrogjenet. Kështu femrat të cilat nuk kanë lindur ose kanë pak lindje janë të favorizuara në paraqitjen e kësaj sëmundjeje. Sëmundja më e shpeshtë është te ato gra të cilat menopauza (menstruacioni i fundit) është e vonshme dhe gratë, të cilat kanë gjakderdhje të rregullta menstruale deri pas moshes 55 vjeçare, sëmuren nga karcinomi i gjirit 2 herë më shpesh se te ato, të cilat menstruacionet u pushojnë para moshes 45 vjeçe.
Mënyra e ushqyeshmërisë, sidomos ushqimi i pasur me yndyrëra, dhe gratë me peshë të shtuar (majme) sëmuren më shpesh nga karcinomi i gjirit se femrat e dobëta. Edhe femrat, të cilat ngelin shtatzënë për herë të parë pas moshes 30 vjeçare, më shumë mund të paraqitet kjo sëmundje se te ato që fare nuk kanë lindur dhe ky rrezik vjen duke u rritur sa më në moshë të shtyrë të jetë shtatzënia a parë. Disa studime flasin se edhe abortet e shpeshta rrisin rrezikun e paraqitjes së kësaj sëmundjeje.

Po duhani a ka ndikim në paraqitjen e karcinomit të gjirit?

Një kohë të gjatë janë duke u bërë studime në këtë drejtim. Te kafshët është vërtetuar se materjet kimike të cilat i përmban duhani me siguri shkaktojnë karcinomin e gjirit. Kohët e fundit në Amerikë është shpallë një studim për karcinomin e gjirit dhe duhanin. Nga ky studim është ardhur në përfundim se gratë, të cilat pinë duhan aftësia mbrojtëse e një gjeni, i cili ka ndikim në paraqitjen e karcinomit të gjirit, ulet. Ky gjen, te popujt evropjan, haset në mbi 50%. Janë të rrezikuara sidomos, ato femra që fillojnë të pinë duhan heret, si dhe ato, të cilat pinë më shumë se një pako brënda 24 orëve.

A ka faktorë, të cilët e mbrojnë gruan nga paraqitja e karcinomit të gjirit, cilet janë?

Rrezik më të vogël të paraqitjes së karcinomes së gjirit kanë ato femëra të cilave u janë larguar (kastruar) vezoret para moshes 40 vjeçare. Rrezik më të vogël nga paraqitja e karcinomës së gjirit te femrat janë edhe menstruacionet e rralla për shkak të shtatzënive, dhënies gji një kohë të gjatë si dhe te ato femra, të cilat ngelin pa menstruacione heret. Edhe shtatzënitë e shpeshta e zvogëlojnë rrezikun nga paraqitja e karcinomit të gjirit te femrat. Ka edhe disa të dhëna se shtatzënia para moshes 25 vjeçe e zvogëlon mundësinë e paraqitjes së karcinomit të gjirit. Gratë, të cilat kanë lindur para moshes 18 vjeçare kanë vetem 1/3 e rrezikut për tu sëmurë nga kjo sëmundje, në krahasim me gratë, të cilat për herë të parë kanë lindur pas moshës 35 vjeçare.

A është karcinomit i gjirit sëmundje ngjitëse apo trashëguese?

Jo, dhe nuk ka frigë se kjo sumundje mund t'i ngjitet përsonave, të cilët e rrethojnë ose kujdesen për të sëmurën.
Nuk mund të thuhet me siguri se a është sëmundja trashëguese apo jo. Mirëpo, ka të dhëna se sëmundja është paraqitur te disa gjenerata të gruas së sëmurë si gjyshja, nëna, e bija, motra. Incidenca e paraqitjes së karcinomit të gjirit është 2-3 herë më e shpeshtë te gratë të cilat në familje (gjyshja, nëna, motra) kanë pasur të sëmurë me karcinom të gjirit, në krahasim me ato gra, të cilat në anamnezën familjare nuk kanë pasur të sëmurë me këtë sëmundje.

Cila pjesë e gjirit është më e rrezikuar nga paraqitja e kësaj sëmundje?

Nëse gjirin e ndajmë në katër pjese atëherë në 1/4 e jshtme të sipërme në afër 48 të rasteve paraqitet më shpesh karcinomi i gjirit, pastaj vjen 1/4 e sipërme e brëndshme me 15%, 1/4 e poshmte e jashtme me 11% dhe më pak karcinomi i gjirit lokalizohet në 1/4 e poshtme të brendshme 6%. Për rreth thithit-areoles në 17% dhe multifolikular-në shumë vënde 3%.

Cilat janë shenjat e paraqitjes së karcinomit të gjirit?

Faza e fillimit të paraqitjes së karcinomit të gjirit nuk ka ndonjë shenjë karakteristikë. Shpesh ndodh që gruaja vet të zbulojë, prek disa ndryshime në gjinjë në formë të formacioneve të forta nyjesh. Këto zbulohen zakonisht gjatë larjes së trupit. Mirëpo janë bërë studime edhe te popujt më të ngritur në kuptim të edukatës shëndetësore, dhe se nga koha e prekjes së këtyre ndryshimeve e deri te paraqitja te mjeku së paku kalon 7-12 muaj. Sigurisht te populli ynë kjo është edhe më e vonuar për shkak të edukimit shëndetësor të pamjaftaur. Në fillim këto nyje, të cilat preken janë të veçuara dhe të lira por me kalimin e kohës këto bashkohen me indin për rreth dhe më nuk janë të lira. Në disa raste hasen ndryshime në thitha (ato futen brenda) ose paraqitet skuqje apo trashje e lëkures së gjirit. Në disa raste paraqitet rrjedhje e lëngut të përzier me gjak nga gjiri.

A përhapet sëmundja edhe në organe tjera?

Po. Në fillim procesi i karcinomit të gjirit përhapet në tërë gjirin në drejtim të krahërorit dhe lëkurës ashtu që lëkura e gjirit merr një dukje si lëvorja e portokallit. Sëmundja mund të përhapet edhe me anë të gjakut në organe tjera si: vezore deri në 30% të rasteve, unaza të boshtit kurrizor, mushkëri, mëlqi, tru etj.

Si caktohet diagnoza e karcinomit të gjirit?
Për diagnozë të karcinomit të gjirit duhet të merret anamneza mirë, ajo familjare dhe përsonale, të vështrohen gjinjët, preken-palpohen. Nga analizat duhet të bëhët: kontrolli me ultrazë-ultratingull sidomos te femrat e reja, mamografia-kontrolli me rentgen dhe analiza citologjike aspiratit të marrur me gjilpërë.

Kur duhet të bëhen kontrollet me ultrazë-ultratingull dhe me rentgen ose mamografi?

Më së miri është që kontrollii me ultrazë-ultratingull ose me rentgen-mamografi duhet të bëhet në fazën e parë të ciklit menstrual, pra menjëherë pas menstruacioneve gjegjësishtë nga dita e 4 deri në ditën e 10 të ciklit menstrual.

A ka mjekim?
Po, ekziston mjekimi, i cili kryhet në institucione të specializuara. Rezultatet varen nga koha e zbulimit. NESE ZBULOHET ME KOHE ATËHERE KOHËZGJATJA E JETËS MUND TË ARRIHET DERI NE 20 VJET. Mjekimi kryhet me rrugë operative dhe pastaj vazhdohet me rrezatim. Mjekimi pesëvjeçar është në 80-90% të rasteve të zbuluara heret, ku gjëndrrat limfatike regjionale nuk janë prekur.