[Psikologu]

Per te plotesuar figuren e shkrimtares amerikane Rose Lane, e cila udhetoi neper Shqiperi, si dhe dha nje kontribut te shquar ne mbrojtje te Shqiperise, une po sjell keto artikuj mbi autoren. Nepermjet tyre ne kuptojme se edhe Shqiperia ka patur miq sikurse do te kete edhe sot dhe qe ne shqiptaret duhet t'i vleresojme ata per kontributet e tyre sikurse duhet te punojme qe te gjejme mbeshtetjen e tyre, pasi ata jane ambasadoret me te mire te çeshtjes shqiptare.


Vjetëria e Vendit


Nga një artikull shumë interesant të botuar në të përkohëshmen amerikane The Traveler prej Amerikanes Rose Wilder Lane, e cila, siç duket, ka udhëtuar mjaft në Shqipëri, heqim këto që kanë të bëjnë me bukurinë natyrale dhe 'vjetërin' e Shqipërisë:

Kur vapori Lloyd-Trestino qëndroj në skelë të Durësit, një kope kaikesh, si gjithënjë, i duall përpara që t'a pritnin. Të pakujdesura dhe të pabojatisura, edhe të punuara nga njerëz me fytyrë të egër dhe të vedhur në recka, ato kishin me të vërtet pamjen e të dërguarve të një kombi brigandësh. Vajza nga Bostoni, që udhëtonte nga Venetia në Athinë bashkë me tezen e saj, na vështroj me sy të tmeruar.

"Me të vërtet vini në Shqipëri - fillet-të-vetëma?!," na pyeti me habitje. Dhe të gjithë udhëtarët që ndodheshin në vapor për të shëtitur vendet e bukura të Adriatikut dhe të Mediteranesë duall në parmakllëke të vaporit dhe na mbanin sehir kur zbritnim shkallët, si turma kur bën sehir theatrinin të futet brenda hekurave në egërsirat që ka zbutur.

Po nukë bëmë shumë që të jemi qendra e këti interesi, se me vrap pas neve zbriti një plakë, e gjallë, dhe me synë si pishë, me një shoqe tjetër pas.

"Well, here we are Mary", i tha së shoqes plaka, tek zinte vendin në kaike që po kolovitej në ujë. "Nukë na kanë vrarë edhe, dhe nukë shoh nonjë arësye përse të na vrasin, prandaj mblidhe mendjen se kemi për të shkuar një kohë të mirë."

Duke u-drejtuar nga ne, plaka thotë: "Çdo konsul që kam pyetur - amerikan, inglis, italian, austriak dhe serb, që të gjithë na kanë thënë që s'duhet as me një mënyrë të futemi në Shqipëri, se është rezik të vej' atje njeriu. So here we are. Sikundër i them dhe Mary-t, unë jam tani 78 vjeç, dhe kjo mbase ësht e fundit herë që shetit botën, prandaj do të qe mëkat që të le gjë pa parë."

Këto fjalë duhet të jenë një motto për të gjithë udhëtarët. Është mëkat që shumë udhëtarë mbeten pa parë Shqipërinë nga shkaku i të tilla këshillave. Në Lions të Sh.Markut, në Sh.Sofinë, në Piramide të Egjyptes, në çdo vent të botës mund të shohë njeriu gjurma amerikane. Vetëm Shqipëria mbetet e panjohur, e pazbuluar. Dhe sa lehtë që është të vejë njeriu në Shqipëri! Hiç mos dëgjo ç'të thonë të tjerët, mer vaporë që çan Adriatikun, dhe zbrit në Durës. Me tri orë të gjitha sa ke dëgjuar harrohen dhe mbeten prapa teje; dhe në tri orë do t'a gjenç veten në mes të shekujve prehistorikë.

Në një mënyrë të tillë i fjalosem plakën edhe shoqen e saj, dhe si zbritëm nga kaikja muarm udhën për në Durës.

Visitorja amerikane na shpie pastaj në Durës dhe në Shqipëri, dhe tregon me një humor të hollë karakteristikat e vendit: muret e rënë të Durësit të moçim, të bëra nga Romanet, qytetin brenda, në tavernat gazmore të të cilit një herë oratori roman Cicero pat harxhuar të tëra të hollat dhe s'kishte të tjera të kthehej në Romë, pazarin e Durësit, ku syri i njeriut mund të shohë gjëra të çuditëshme, dhe këtu këtej nga një gjë moderne, dhe, për çudi të vizitorëve amerikanë, edhe një Ford. Me në funt venë në Tiranë.

"Rugët e Tiranës, thotë udhëtarja amerikane, s'janë bërë as për njerëz as për kafshë… Plumbat e dhjetë vjet lufte kanë lënë gjurmat në muret e shtëpive, po Tirana mbetet ajo që ishte, asgjë nuk e prish qetësin' e qytetit tërë ditën, veç në kafeanat e ftohta, ku njerëz, lark nga të nxehtit e diellit, bisedojnë filosofi, shtetin ideal të Platonit, Ligën e Kombeve, dhe mbremave bagëtitë, duke tingëllitur zilet, futen në kasolet e tyre, dhe muezzini thërret nga të shtatë minaretë.

"Në asnjë qytet të Shqipërisë nukë ke mundime për terxhumane. Kudo ka plot njerëz, Shqipëtarë të bërë syrgjyn nga Shqipëria në kohë të Turqisë, të kthyer tani nga të katër anët e botës për të ndihur në themelimin e Shtetit Shqipëtar. Inglishtja, Frengjishtja, Gjermanishtja, Italishtja, fliten që të gjitha në zyrat qeveritare, në kafenat, në sokaket."

"Nga Adriatiku buza e detit të Shqipërisë nukë ka ate magjinë që tërheq, dhe ashtu udhëtonjësi shkon pranë Shqipërisë pa shkuar në ment një mejtim, si njeriu sy-errët që në udhë të tij ka përpara një margaritar dhe nuk e ve re fare. Po ay që kthehet dhe e sheh është bekuar prej fatit.

"Se Shqipëria është m' e vjetër se Greqia m' e vjetër se Roma, dhe për mua shumë me interesante nga të dya. Është një copë gjë antikerie që është mbajtur e gjallë gjer sot. Dhe njeriu nukë ka nevojë të vejë në male që t'a shohë.

"Po të marë njeriu udhën nga Durësi në Tiranë, nënë dritën magjike të diellit kur perëndon, do të shohë udhës Shqipëtarë të mbledhur në fushat e gjelbëra siç kishin zakon të mblidheshin mbremanet dhe më parë se të qe ndërtuar Athina. Do t'i degjonç të këndojnë këngë të një mellodie krude dhe të çuditëshme - të padëgjuara në nonjë vent tjatër të botës - në të cilat ata u kanë dhënë trup dhe kanë mbajtur legjendet e historisë së tyre prej tri mijë vjetësh.

"Shqipëtari i edukuar në Itali dhe në Austri turpërohet nga këto këngë. Atë do t'a dëgjonç të të thotë që, po të jetë se kthehesh pas disa vjetësh në Shqipëri, do të shohësh atje fabrika, theatre, udhë të hekurta.

"Ay munt që ka të drejtë. Po ne ato gjëra i kemi në vendet tona. Udhëtonjësit që ven' e vijnë nëpër Adriatik humbasin duke lënë pa parë këtë copë të gjallë antikerie që të shohin gjetkë ca skelete të thata të saj, se për pakë vjet nuk do t'a gjejnë më të gjallë. Nonjë dit gërmadhat e Durësit do të zbulohen - arqeologjistët kanë nisur që tani të punojnë - do të fotografisen dhe do të bëhen rekllame, nëpër male do të bëhen udhë të hekurta me elektrik, në majat e tyre do të bëhen hotele për turistët, dhe Shqipëria ime do të jet' e vdekur."

DIELLI, Boston, Mass., e Shtunë 14 prill 1923